150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі

137. Што такое Цэнтар Беларускага Вызваленчага Руху?

Пасля Другой сусветнай вайны на тэрыторыі Беларусі (пераважна Заходняй) пачалі ўзнікаць нелегальныя патрыятычныя арганізацыі як пратэст сведамай моладзі супраць гвалтоўнай русіфікацыі, уціску беларускай культуры і мовы, панавання навалачы з усходу.

Увесну 1946 года такая арганізацыя з канспірацыйным назовам «Чайка» з'явілася ў Слоніме. Яе заснавалі ў асноўным настаўнікі, учорашнія школьнікі. Арганізацыя шпарка расла. Згодна з умовамі канспірацыі кожны з сяброў не павінны быў ведаць больш за шэсць чалавек з падполля. У сваю чаргу кожны з удзельнікаў ствараў толькі яму вядомую групу прыхільнікаў руху. Падобныя арганізацыі і суполкі ствараліся тым часам у Баранавічах, Берасці, Наваградку («Саюз Вызвалення Беларусі»), Ганцавічах, Жыровічах ды іншых гарадах і мястэчках. На стадыі арганізацыйнага афармлення знаходзіліся суполкі ў Менску і Горадні.

Улетку 1946 года падпольшчыкі Слоніма, Баранавічаў, некаторых іншых гарадоў аб'ядналіся і стварылі Цэнтар Беларускага Вызваленчага Руху. У яго склад увайшлі Васіль Супрун (кіраўнік Цэнтра), Міхась Агейка, Алесь Барэйка, Мікола Макарэвіч, Міхась Ракевіч, Уладзімір Салавей. На пачатку 1947 года рух перакінуўся на Маладзечанскую і Пінскую вобласці. Узніклі абласныя структуры — гэтак званае Першае кола, іх узначалілі: Алесь Барэйка (Баранавіцкая вобласць), Мікола Макарэвіч (Берасцейская), Сяргей Яноўскі (Маладэчанская), Мікола Ляскавец (Пінская). Абласным структурам падначальваліся раёныя цэнтры падполля (Другое кола), якія ў сваю чаргу гуртавалі першасныя суполкі (Трэцяе кола). Аднымі з найбольш арганізаваных і заканспіраваных былі групы на Слонімшчыне.

Мэты, якія ставілі перад сабою патрыёты, былі абарона нацыянальных правоў і свабодаў, дасягненне дабрабыту беларускага народа, захаванне і развіццё роднай культуры і мовы і ўрэшце — пабудова суверэннай, незалежнай беларускай дзяржавы. Палітычны кірунак руху — сацыял-дэмакратыя. Сродкі дзейнасці — агітацыя і прапаганда пераважна ў асяроддзі моладзі з мэтай абуджэння сацыяльнай сведамасці і нацыянальнай годнасці народа.

З дапамогай правакатараў бальшыня падпольных групаў была выкрытая органамі дзяржбяспекі. Цэлае лета 1947 года вяліся арышты. Затым па Цэнтры Беларускага Вызваленчага Руху адбылося некалькі закрытых ваенных трыбуналаў у Баранавічах і Менску. Беларускіх патрыётаў ашальмавалі як «фашыстаў» і жорстка пакаралі. Некаторыя былі растраляныя, многія загінулі на савецкай катарзе. Акрамя памянёных кіраўнікоў Цэнтра былі засуджаныя: Кастусь Альшэўскі, Лявон Баговіч, Алесь Гардзейка, Хведар Даўгач, Мікола Ждановіч, Алесь Жукоўскі, Антось Кабак, Леакадзія Кавальчук, Генадзь Казак, Міхась Капціловіч, Уладзімір Кернога, Вячаслаў Краскоўскі, Лазіцкі, Яўген Лішко, Лысенка, Лях, Самсон Пярловіч, Сапежка, Майсей Стома, Міхась Чыгрын, Адам Шабоцька, Алесь Шапавал ды іншыя, прозвішчы якіх яшчэ неабходна высветліць.