Добры хлопец Дзік

ПАДКОПЫ. ДЗІК ВІНАВАТЫ

Мы асцерагаліся выпускаць гуляць яго аднаго. Баяліся. Больш крыўды для яго, чым ад яго. Без дай прычыны напасці на чалавека ён не мог, нават калі хто-небудзь чапляўся ці падражніваўся, у такіх выпадках ён саступаў дарогу, адыходзіў убок, папярэдзіўшы, аднак, сваім выглядам: лепей не заводзься.

Вельмі стрымана паводзіўся Дзік і ў адносінах да сваіх незнаёмых сваякоў, бойкі з імі не распачынаў, рост і дужасць дазвалялі яму глядзець на іх паблажліва, зверху ўніз. Праўда, тут часамі адбываліся абнюхванні, узаемныя вітанні рухам хваста і, калі знаёмства прымалася, акрэпліванне якога-небудзь слупка або плоціка.

Іншая справа — з птушкамі. На вуліцы іх было поўна — з кожнага двара высыпалі чародкамі, перавальваючыся, скублі траву каля тратуараў качкі, а на праезджай частцы грэбліся ў пяску куры, узляталі са страшэнным крыкам з-пад колаў выпадковых машын і зноў праз колькі хвілін вярталіся назад здабываць якое зернетка ці чарвяка.

Тут вытрымка здраджвала Дзіку. Як не пужнуць сакатух на дарозе, не брахнуць на рызыканта-пеўня, які, ззяючы залатым пер’ем, грозна ўгінаў галаву, рыхтуючыся грудзьмі сустрэць небяспеку для сваіх сябровак. Аднак і тут усё канчалася без ніякіх страт.

Гуляў Дзік пераважна ў сваім двары: хапала прасторы, агароджа надзейная і даволі высокая — не пераскочыш надта. I тым не менш сабака пачаў знікаць.

Амаль на кожнай сядзібе нашай ускраіны абзываўся свой сабачы голас. Вартаўнікі з іх былі неблагія і брахалі на кожны крок з-за сваіх платоў і брамак. Асабліва стараліся яны ноччу, здаралася, што некалькі кварталаў цябе сустракаў і праводзіў няўпынны галас.

Тут і хавалася неадольная спакуса для нашага сабакі: хацелася ці працягнуць якое-колечы знаёмства з таварышам па службе, ці пачаць новае.

I Дзік знікаў з двара. Выпусціш з сенечак і амаль адразу ж ідзеш паглядзець, — ужо і следу няма. Вароты і брамкі пазачыняны на завалы і засаўкі, а сабака быццам выпарыўся.

Як жа і калі ён дастаецца дамоў? Я вырашыў падсачыць. Апрануўся цяплей і чакаў на дварэ. Стаяць і хадзіць давялося больш за гадзіну. Свяціла поўня, двор праглядаўся навылёт. Нарэшце, у адным кутку агароджы, ад суседняга саду, пачала варушыцца зямля. У выграбенай адтуліне з’явіліся лапы, потым — галава, і вось ён увесь!

Сабака даволі ахайна абтросся і быў гатовы ўжо бегчы пад дзверы прасіць, каб пусцілі, як заўважыў ці знюхаў мяне. I не пабег, а пасунуўся насустрач, вінаваты, рахманенькі.

— Дзе ты быў, валацуга! Хто дазволіў?

Сабака лёг, падпоўз пад самыя ногі, глядзеў, не падымаючы галавы: рабі, маўляў, што хочаш, але даруй! Усё перацёрплю, не сварыся толькі.

— Глядзі, дастукаешся ты ў мяне!

Абяцанне гэта спадабалася не вельмі, сабаку яно было знаёма, хоць ніякай знявагай ці абразай ніколі не канчалася. Зараз ён не адчуваў сур’ёзнай пагрозы ў голасе і тут жа палез абдымацца.

Падкоп засыпалі: увалілі ў яму некалькі цяжкіх камянёў і прытрамбавалі. Памаглося гэта, праўду сказаць, ненадоўга: сабака пачаў зноў знікаць, здаравенным лапішчам нічога не каштавала выграбці новую нару. З кожным наступным пралазам рабілі тое самае, што і з першым, завальвалі. А сабаку, добра прабраўшы, пачалі выводзіць на павадку.

Дзік пагадзіўся з горкім сваім лёсам: наняўся на работу, дык служы верна, выконвай, калі загадваюць. I з двара самавольна як быццам не адыходзіўся.

Аднойчы ж зноў знік. I ледзь не дастукаўся, нарабіў бяды. Прачакаўшы сабаку за поўнач, я хацеў ужо класціся спаць. Пагасіў святло і ўсё ж такі яшчэ раз зірнуў праз акно. На бурачнай градцы ляжаў Дзік і ці то з нечым гуляў, ці шкуматаў зубамі гэтае нешта.

Загледзеўшы мяне на ганку, сабака не толькі не спыніў свае забавы, а нават, здалося мне, узяўся гуляць яшчэ заложней.

— Кінь! Пайшоў у хату.

Я прыгледзеўся: сабака рваў ладны кавалак каровінай скуры! Дзе было падхапіць? Знайшоў на сметнішчы падлу і адлупіў кавалак? Не мог жа ён парваць жывую карову, бо пры сустрэчах са статкам выказваў рагулям самую непадробную пашану.

Тады што? Успомнілася. Пераказвалі знаёмыя, нібы на Гарбарным заводзе пачаліся дзівосы. Вялікі, падобны да ваўка сабака, пераплываў рэчку, выцягваў адну з распяленых перад вырабам скур і бухаўся з ёю ў ваду. Вартаўнікі колькі разоў стралялі і не ўцэлілі.

Няўжо Дзік? Я дакрануўся да спіны: мокры! Відаць, ён?

— Бяры гэта паскудства. I вынось адсюль.

Сабака пакорна падняў уваляныя ў зямлю шкуматы і нёс за мною аж да чыгуначнага пераезда, кіламетры за два, каб загрэбці ў яміне пад шлакам. Пасля панура пацягнуўся ззаду, нават не паспрабаваў звярнуць на сябе ўвагу, пабегчы поруч ці падскочыць.

Вінаваты, значыць, вінаваты, цярпі.

Спусціліся да рэчкі, супраць гарбарнага завода. Я стаў прыкладна ў тым месцы, адкуль Дзік мог плаваць на раздабыткі скуры.

Ён занепакоена глядзеў на мяне.

— Ну, можа, скочыш і мне з адну скурку ўкрадзеш? Баішся? Ну, усё роўна, лезь у ваду.

Я трохі спаласкаў яму морду і лапы. Заставацца тут далей было небяспечна: сабаку маглі згледзець вартаўнікі і пазнаць у ім злодзея.

У доме трывожыліся, гарэла святло. Гаспадыня з Наташай сустрэлі нас на парозе кухні. Выслухаўшы, што адбылося, яны ўзяліся грэць ваду. Налілі ў ацынкаваныя ночвы і паказалі лезці туды сабаку. Ён быў відавочна не супраць, бо заўсёды любіў мыцца, як і ўсе ў доме, перад нядзеляй.

Аднак надзей, што ўсё абышлося, у яго, відаць, не ўзнікала. Мылі і апалосквалі яму поўсць моўчкі, без звычайных ласкавых зваротаў: «Падымі ножку!», «Давай намылю вуха!».

З тае начы сабаку быў абвешчаны байкот маўчання. На яго не звярталі ніякай увагі, быццам ён перастаў існаваць. З ім не размаўлялі. Моўчкі, на павадку, выводзілі на хвілінку і зараз жа — назад. Моўчкі налівалі ў міску есці, не пачуўшы абвыклага запрашэння: «Еш!», сабака адварочваўся і клаўся на падсцілку галодны.

Была ўзнікла нават думка: аддаць яго куды ў вёску ці ў другія рукі. А каму? Ды як разлучацца, блізка пяці год пражыўшы поруч з істотай, вельмі слухмянаю і адданай.

Лёс Дзіка вырашыў Алік. Ён таксама падтрымліваў наша байкатаванне, аднак забягаў хоць зірнуць на свайго прыяцеля. Ен пачуў аднойчы, як мы меркавалі, маўляў, трэба пазбаўляцца ад сабакі. Хлопчык спахмурнеў і зрабіўся такі, самы няшчасны, як і той, што нерухома ўздыхаў у сваім закутку.

— Тады я забяру яго! — раптам выгукнуў Алік. — А вы будзеце да нас прыходзіць, пабачыцца.

Мы вельмі дружна засмяяліся. Алікава адданасць сяброўству і рашучасць прытуліць бесхацінца, — перавышалі магчымасці: бацькі чакалі кватэры, і сям’я пакуль жыла ў сціску.

Сабака, мусіць, адчуў у нашым смеху палёгку да сябе. Падышоў да мяне, стаў не ўсутыч, а за крок, чакаў.

— Ідзі, ідзі сюды, валацуга! — Сабакава морда ўмомант апынулася ў мяне на калене. — Толькі грошы за ўкрадзенае дабро на завод сам панясеш. Хай табе там брыдка зробяць.

Узрадаваны Алік пачаў тлумачыць, што і сярод сабак сустракаюцца злодзеі і ашуканцы:

— Але Дзік прыстойны хлопец. Ён зрабіў гэта не наўмысна.

Пасля ён павярнуўся да мяне і напрасткі, з усёй адкрытасцю малалетняга, дадаў:

— Сабаку трэба карміць. Дзік, відаць, хацеў есці, калі палез не па сваё. Нашто яму тая скура?

Абвінавачванне было сур’ёзнае, аднак мы ўсе ведалі, што перад вандроўкай за раку Дзік павячэраў, вячэру далі з дзвюх страў: поліўку і чарпак кашы.

Сапраўды, што ж яго пацягнула пераплываць раку? Напэўна, смачна патыхала адтуль, скуры чакалі апрацоўкі, дрэнна выскрабеныя, з прысохлымі кавалачкамі тлушчу. Вось і не адолеў поклічу бадзяжнай крыві.

Я не мог сказаць Аліку нічога пэўнага, не чакаў адказу і ад Дзіка.

Так і застаўся гэты сабачы грэх невысветленым. Трохі пазней Лявон і Алік знайшлі апошні пралаз, праз які сабака ўцякаў з дому. Каля вераі ў варотах нашага двара была нямоцна прыбітая дошчачка, яна лёгка адсоўвалася. Сабака агледзеў і знікаў, пакуль, як кажуць, не быў злоўлены на гарачым.