Вялікія дарогі [пра мінулае]

22. КАЛЯ АЛЬПІЙСКАГА ВОЗЕРА

Управа вёскі Бюль пасяліла Кастуся з маткай у доме старой баваркі Розы Гаўзэр. Яна мела купальню на возеры. Абавязкам Кастуся было правіць тую купальню, каб падрыхтаваць яе да летняга сэзону. Стаяла вясна. Палі й прывазёрныя нізіны зыркай зеленьню ўжо вабілі да сябе падарожнікаў. Кастусь пакрысе корпаўся на тэй купальні, а неўзабаве тайком лавіў рыбу. Увечары хадзіў у суседні гарадок Іммэнштадт, бачыўся з такімі, як ён сам, уцекачамі.

Гаспадыня Роза Гаўзэр выконвала й адмысловыя абавязкі. Ужо пасьля вайны суседка-ўцякачка паказала Кастусю накрэмзаную Розай зацемку, у якой тая паведамляла пра падазроныя паводзіны Кастуся, намякала на магчымую шпіёнскую дзейнасьць. Суседка-ўцякачка не аднесла той зацемкі тады ў паліцыю, таму ўсё абышлося добра. Але што магло быць, каб яна зрабіла, як яе прасіла Роза?

Жыла таксама ў тым доме наверсе маладая немка Дзітрых, бежанка з Магдэбургу. Яе горад збамбілі й яна ўцякла ў Баварыю да маці. Кастусь хадзіў да яе вучыцца нямецкае мовы й падоўгу размаўляў. Яны пасябравалі. Але асабістых адносінаў Кастусь стараўся пазьбягаць, бо за сувязь чужынца з прадстаўніком «вышэйшае расы» маглі пакараць паводле нацысцкага закону.

Тымчасам фронт падыходзіў усё бліжэй і бліжэй да Бюля. Аднаго дня з вёскі зьнік сьвятар. Папярэдна ён пусьціў чутку, што яго шукаюць, як арганізатара антынацысцкага фронту. Такім чынам, сьвятар падрыхтаваў сабе глебу для звароту на пачэсную ролю пасьля перамогі саюзьнікаў. А ўраньні наступнага дня пачулася стралініна. Гэта адыходзіў нейкі аддзел нямецкага войска. Салдаты хутка зьніклі, пакінуўшы вакол вазы і грузавікі.

Апоўдні ў Бюль былі ўжо салдаты-мараканцы з французкімі афіцэрамі. Гэты французкі батальён апярэдзіў амэрыканцаў, і адразу пачаў разбор пакінутых немцамі трафэяў. Афіцэр-паляк, што служыў у французаў, разьбіраў вялікую кучу рэчаў якраз насупраць дому Кастуся. Ён адкладваў сабе лепшае, а рэшту кідаў у бок. Яе падбіралі вяскоўцы немцы й чужынцы. Аднекуль зьявіліся савецкія палонныя. Іх напярэдадні вялі тут па дарозе, а затым, пэўна, канваеры пакінулі іх на волю лёсу. Палонныя занялі пустую пуню на панадворку і цягнулі туды, што маглі. Уся вёска цягнула дахаты ўсё, што ляжала без прыгляду. На станцыі стаяў састаў гружаных дабром вагонаў. Адважныя бюлеўцы разламалі іх дзьверы й пачалі цягнуць дахаты вопратку, шкуранкі, скуру, цэлыя скрыні бялізны. Якраз перад ім людзі разьбіралі вагон са скрынямі мануфактуры. Усе праходзілі міма яго з паклажаю на плячох і нібыта ўсьміхаліся з таго, што ён адно глядзіць і не дакранаецца да дармовых рэчаў. А адзін немец стаў паказваць на вагон, раіў браць тое, што без гаспадара.

- Бяры, пакуль ня позна. Заўтра ня будзе ўжо, - казаў ён Кастусю. - Усякі тавар у хату - некалі прыдасца.

Кастусь сунуўся ў натоўп і падхапіў выкінуты з вагону вялікі пачак нейкіх вырабаў.

Бюльскія немкі, асабліва маладыя, надта-ж ліплі да францускіх афіцэраў і мараканскіх салдатаў. Праз месяц мараканцаў замянілі францускімі салдатамі. Французы, вядома, паказалі сябе майстрамі абыходжаньня з слабым полам. Ужо ў першы дзень іх прыходу бадай кажны зь іх займеў сабе сяброўку, нібыта яны век тут былі. Але дзе-некаторых французаў можна было ўдзень бачыць на прывазёрным балоце. Яны хадзілі па ім, закасаўшы нагавіцы вышэй каленаў. Гэта яны лавілі ў балоце жабаў, якіх пасьля смажылі й елі, як найлепшы ласунак.

З Гмэнштадта, за якіх два кілямэтры ад Бюля, дзень і ноч чулася духавая музыка. Немкі не памяталі такога вясельля яшчэ з перадваеннага часу. Французы прынесьлі з сабою нябачаны тут імпэт жыцьця. Але ў канцы лета, калі французы мусілі перадаць тую тэрыторыю пад амэрыканскую акупацыю, у Гмэнштадце й Бюлі наступіла сапраўдная нуда. Нямецкія саламяныя ўдовы, пакінутыя французамі, цяпер больш сядзелі ў хаце й з сумам успаміналі незваротныя вясёлыя часы запамінальнага францускага панаваньня.

Да глыбокай восені прышлося Кастусю з маткай жыць у Бюлі. Ад прымусовай рэпатрыяцыі яго выратавала спадарыня Дзітрых. Яна запісала яго ў сельскай управе, як польскага падданага. А такім уцекачам можна было ехаць дахаты ў новую Польшчу, або заставацца ў Нямеччыне. Адно ў савецкіх падданых ня было выбару, і яны хаваліся пад рознымі іншадзяржаўнымі падданствамі. Савецкія ўпаўнаважаныя езьдзілі па гарадох і вёсках і скрозь лавілі сваіх, каб скіроўваць іх у лягеры, дзе іх фільтравалі, адлучалі жанок ад мужоў, дзяцей ад бацькоў і пасьля везьлі ў Сібір і на Поўнач.

Пры французах чужынцам дазвалялі лавіць рыбу. А цяпер немцы ізноў рабіліся гаспадарамі ўсяго, і Кастусь мусіў лавіць, каб ніхто ня бачыў. Калі прыходзіў з возера, ён на вяровачцы прывязваў мяшэчак з рыбай пад вакном. Тады ішоў у дом і Роза Гаўзэр бачыла, што ў ягоных руках нічога ня было. А Кастусь у сваім пакоі адчыняў вакно й браў улоў у хату. Праўда, нельга было тае рыбы гатаваць, каб ня ўгледзела Роза. Таму Кастусь найбольш засольваў злоўленую рыбу й пакідаў яе на будучы ўжытак. А тут на няшчасьце захварэла маці. Прышлося яе скіраваць у шпіталь. Пачаліся халады, неяк захаладзеў і Кастусь і быў вымушаны сам легчы ў той-жа шпіталь. Так нявесела закончылася Кастусёва жыцьцё на тым Альпійскім возеры, куды яго занесла хваля ваенных падзеяў...