Вялікія дарогі [пра мінулае]

23. ВЯЛІКІЯ СПАДЗЯВАНЬНІ

І ў шпіталі, і ў лягерох для перамешчаных асобаў усіх хвалявала ў тыя дні адно пытаньне: што Аб'яднаныя Нацыі пастановяць адносна лёсу тых, якія не пажадалі вярнуцца на радзіму. Савецкі прадстаўнік Вышынскі патрабаваў усіх вярнуць прымусова. Амэрыканская прадстаўніца ў Аб'яднаных Нацыях, спадарыня Рузвэльт выступала за свабоду выбару для перамешчаных асобаў, хочуць - няхай вяртаюцца, ня хочуць - няхай едуць у краіну іх выбару. Яна грунтоўна й пераканаўча даводзіла, што міжнароднае права патрабуе гэтае свабоды, калі мы хочам паважаць правы чалавека. І калі Гэнэральная Асамблея Аб'яднаных Нацыяў у канцы 1945 году вынесла пастанову аб забароне прымусовае рэпатрыяцыі, усе перамешчаныя асобы ўздыхнулі з палёгкай. Пачутая навіна праз радыё «Бі-бі-сі» і іншыя радыёстанцыі перадавалася з вуснаў у вусны. Многія людзі ізноў пачалі называцца тымі, кім яны былі, не хаваючы свайго сапраўднага імя й нацыянальнасьці.

Кастусь паверыў такому важнаму міжнароднаму форуму, як Аб'яднаныя Нацыі. Ён цяпер не хаваў таго, што ён былы савецкі падданы. Гэтая адкрытасьць пазьней яшчэ папсуе яму шмат нэрваў і затрымае выезд у Амэрыку. Але гаворачы праўду, ён пачуваў сябе куды лепш, чымся тады, калі мусіў хавацца пад маскай паляка.

Мусіць многім, хто быў тады ў шпіталі, запомніўся малады паэт Пётра Яворскі. Яшчэ напярэдадні таго радыйнага паведамленьня ніхто не сумняваўся ў ягоным польскім паходжаньні. Але пасьля гэтай навіны Пётра пачаў сьмялей чытаць свае вершы перад усімі й адкрыта называць сябе былым савецкім подданым. Ён хадзіў з аднае палаты ў другую, радаваўся з усімі, што пагроза прымусовае рэпатрыяцыі мінавала. Тады ён чытаў колькі сваіх вершаў, не пытаючыся, ці хочуць людзі яго слухаць, бо вершы яго былі адно перапевамі Сяргея Ясеніна, - прыгожыя гучныя словы аб рамантычным каханьні. Праўда, многія тут ужо добра ведалі Пётру і ўжо былі прывыклі да ягонае вершаванае балбатні.

Другой важнейшай падзеяй у жыцьці гэтага шпіталя быў пераезд у мястэчка Кольгруб за колькі сот кілямэтраў на злучэньне з другім шпіталем, таксама створаным для ўцекачоў. У адзін дзень уся шпітальная маёмасьць ды самі пацыенты былі пагружаны на машыны. Неўзабаве яны паехалі. Сонца ярка сьвяціла ўсю дарогу і ў падарожнікаў быў добры настрой. Кастусь ехаў разам з працаўнікамі шпіталя. Тыя дарогай жартавалі, апавядалі цікавыя розныя здарэньні.

Сустракаць хворых у Кольгрубе выйшаў увесь штат мясцовага шпіталю. І якое-ж зьдзіўленьне для Кастуся было ўбачыць зьнянацку тую дзяўчыну, якую ўжо й з галавы выкінуў пасьля разьвітаньня ў Менску. Каля адной машыны стаяла мэдсястра ў белай шпітальнай сукенцы і памагала людзям выходзіць. «Няўжо Галіна? - забілася Кастусёва сэрца. - Тварам - дык літая яна. Ня можа быць гэтага. Не магла яна тут апынуцца, ды яшчэ ў гэтым шпіталі». Але й Галіна ўжо ўтарапілася вачыма ў Кастусёву постаць, нібыта разважаючы, ці ён гэта. І тут Кастусь ужо ня здолеў стрымацца.

- Галя! Гэта я, Кастусь. Я рады цябе бачыць. Дарагая Галя!

І ён кінуўся да яе й абняў яе на вачох перад усімі.

- Як ты тут апынулася? Дзе ты жыла ўвесь гэты час? І чаму не падавала голасу? - пасыпаліся ягоныя пытаньні.

- Ой, гэта доўга апавядаць. Пойдзем у памешканьне. Там раскажу ўсё па парадку.

Яна ўзяла яго за руку і, як хворага, павяла ў шпітальны будынак. Уладкаваўшы Кастуся ў палаце, Галіна ізноў пабегла за іншымі пацыентамі, каб дапамагчы разьмясьціць і іх. Кастусь ляжаў на ложку й чакаў Галю. «Гэта-ж трэба, - думаў ён, - выязджаючы зь Менску, разьвітаўся зь ёй назаўсёды. Увесь гэты час і ня думаў пра яе, ня згадваў нават пра яе існаваньне. Займалі іншыя клопаты. А тут раптам бачу яе ізноў, ды яшчэ ў шпіталі, у якім сам апынуўся. Цікава, як наладзяцца цяпер нашыя дачыненьні?»

Невядома колькі прайшло часу, пакуль ізноў прыйшла Галя. Яна села на крэсьле каля ложка й пачала сваё апавяданьне.

- Бачыш, Кастусь, не кілімам-самалётам я сюды прыляцела. Праз вялікую сумятню прышлося прайсьці. Бяда пачалася на другі дзень пасьля твайго адыходу. Бомба трапіла ў наш дом, і мае бацькі там разьвіталіся з жыцьцём. Іх абгарэлыя целы я сама пахавала. Засталася адна. Ні хаты, ні бацькоў. А фронт ужо стаяў за Менскам. Немцы падпальвалі вялікія будынкі, а з малых людзі беглі, куды вочы глядзелі. Пайшла я раніцай трэцяга дня пасьля гэтага здарэньня пехатой на Захад. На дарогах скрозь ішлі й ехалі на падводах людзі. Усе ўцякалі далей ад агню й выбухаў. Не пазнаць было, што рабілася. Мяне падабрала адна сям'я на падводзе. Зь імі даехала да Баранавіч. А там неяк цудам удалося ўлезьці ў цягнік. Добры чалавек падаў руку й бадай-што праз галовы й скрыні ўцягнуў мяне ў сярэдзіну вагону. Людзей там было процьма, стаялі ня толькі на падлозе, але й на клумках ды чамаданах. На руках трымалі дзяцей. Цягнік рухаўся бесперапынна, ня спыняючыся нават на вялікіх станцыях. Толькі ў Беластоку мелі спынак. Вышлі з вагонаў, як учадзелыя. Накінуліся піць ваду ды абмывацца, як пасьля чумы. Балазе стаяў там цягнік доўга. Усё пасьпелі зрабіць. Вымянялі рэчы на хлеб. Набралі вады. Ізноў паехалі, але ўжо зь лепшым настроем. Як мінулі дзяржаўную мяжу, дык лягчэй стала на душы. Дзякуй Богу, на міну ня трапілі. Я чула пазьней, што траплялі на міны. Нам-жа ўдалося даехаць цэлымі. А ў Нямеччыне ўсюды пыталася, ці чулі пра цябе. Ніхто нідзе і ня чуў, і ня бачыў. Дабралася да баварскага Кэмптэна, пайшла на працу ў шпіталь. А неўзабаве перабралася ў гэты Кольгруб. Вось тут нечакана мы й сустрэліся. Ты-ж такі самы, які быў тады, анічуць не зьмяніўся. І добра выглядаеш. Відаць, Бог мілуе.

І Галя ізноў ускінула свае блакітныя вочы на Кастуся. Ён усьміхнуўся, узяў яе за руку, стаў перабіраць ейныя мяккія пальцы. Яму яны нагадалі радзіму, дзе ён не адзін раз іх паціскаў на разьвітаньне.

- Ну, я пайду, а то старэйшая сястра будзе мяне шукаць, - засьпяшыла Галя. - Да пабачаньня! Цяпер будзем бачыцца, дзякуй Богу, штодня.

І сапраўды, кажнага вечару Кастусь цяпер хадзіў з Галяю на пагулянку ў горы. Яны часта падымаліся па горным скосе ўверх, даходзілі па леташняй траве да казіных і аленіх вылежаў... Вярталіся, калі на небе была поўня... На дыбачках, каб ня будзіць хворых, Кастусь павольна прабіраўся да свайго ложка, і адразу засынаў сном шчасьлівага чалавека.

Але гэтая раскоша для Кастуся не магла цягнуцца бясконца. Хутка ў шпіталь прыбыў новы лекар. Неяк пасьля агляду ён сказаў Кастусю, што шпіталь ня можа трымаць надалей такога ўяўнага хворага. Прышлося Кастусю перабрацца ў бліжэйшы ад Кольгруба лягер для перамешчаных асобаў. Гэта быў польскі лягер Графэншаў, у якім была невялікая групка й расейскіх уцекачоў. Кастуся сустрэлі непрыязна, чамусьці ўсе рашылі, што ім падкінулі шпіёна, каб за імі сачыў і ў Саветы весткі аб іх перадаваў. Кастусь заўважыў, што ў яго адсутнасьць нехта старанна прагледзеў ягоныя паперы й кнігі. Людзі дзівіліся, што быццам-бы й расейскімі літарамі, але не парасейску там было напісана й надрукавана. Беларускай мовы яны ніколі ня чулі й ня бачылі кніжак на той мове. Вось і рашылі тыя грамацеі, што ўсё гэта нездарма, што гэта нейкая шпіёнская мова, якой карыстаецца гэты навічок.

Аднойчы ў гэты лягер прыехала Галіна разам з УНРАўскай працаўніцай Таісай Ждановіч. І Галіна і Таіса былі ў УНРАўскай форме, якую яны, працаўнікі УНРА, пашылі сабе з цёмна-зялёнай матэрыі. Кастусь сустрэў іх сярод белага дня на лягернай вуліцы й доўга гаварыў зь імі, расказваючы пра лягернае жыцьцё. А ў гэты час праз шчэлкі ў бараках ды з іншых зручных для назіраньня мейсцаў расейскія лягернікі назіралі за кажным рухам гасьцей і паводзінамі Кастуся.

Неўзабаве адзін украінец, малакультурны й недалёкі, пачаў адкрыта выказваць сваю злосьць у адносінах да Кастуся. Ён займаў першы паверх двухпавярхоўных нараў, над ім спаў Кастусь. Украінец адмыслова стараўся курыць гэтак, каб дым ішоў проста Кастусю ў твар. Або пачынаў штурхаць нагамі подсьціл пад ім. Кастусёў ложак хадзіў ходырам. А часам да глыбокае начы ня мог ён заснуць ад бясконцых анекдотаў, рагатаньня, балбатні і пустых размоў.

Адно адводзіў душу Кастусь, калі садзіўся на ровар і ехаў у Кольгруб да Галіны. Вяртаўся позна, калі ўжо ўсе спалі. Але ягоныя паездкі таксама ўспрымаліся лягернікамі, як паездкі для службовых шпіёнскіх мэтаў. Кастусю, вядома, абрыдзела такое жыцьцё ў Графэншаў, і ён угаварыў Галіну пераехаць у Рэгэнзбург. Ён ведаў, што па загаду амэрыканскага прэзыдэнта Трумана на поўдні гэтага гораду цэлы пасёлак быў забраны для лягеру перамешчаных асобаў і ў яго неблагіх кватэрах пасяліліся ўцекачы.

У гэты пасёлак Зыдлюнг і пераехалі Кастусь з Галінай. Там быў шпіталь, дзе патрабаваліся сёстры. Галіну адразу ўзялі на працу й далі кватэру. Так пачалося новае жыцьцё маладых. Неўзабаве згулялі вясельле, сьвятар асьвяціў непарушнасьць сямейных повязяў, нямецкія ўлады зарэгістравалі яшчэ адзін шлюб. Увесь сьвет выдаваўся маладым цяпер у ружовым арэоле радасьці.

Хутка Галіна абвесьціла, што яна цяжарная. Усё йшло добра й як належыць. Азмрочвала жыцьцё адно: хвароба Кастусёвай маці. Хутка яе перавялі ў Мюнхенскі шпіталь. Кастусь езьдзіў туды штотыдня й кажны раз прывозіў сумныя весткі.

Маці памерла якраз тады, калі Кастусь быў у шпіталі. Адзін ішоў за труной. Наняў нямецкага сьвятара, каб адслужыў малебень на магіле. Доўга стаяў над сьвежаю магілай. А калі вярнуўся дахаты, дык неўзабаве мусіў везьці жонку ў шпіталь радзіць. Гэтак адна жывая істота адыйшла ў іншы сьвет, а другая нарадзілася.