Вялікія дарогі [пра мінулае]

25. ДАБРАНАЧ, ЭЎРОПА!

У Брэмэнгафэне Кастусь чакаючы свае чаргі на выезд, стаў выкладаць ангельскую мову такім-жа, як і ён. Пры працы лягчэй было чакаць тае жаданае часіны. А людзі адплывалі штодня, замест іх прыязджалі ў гэты перасыльны лягер новыя перасяленцы, дапушчаныя да эміграцыі ў Злучаныя Штаты. Тут часам сустракаліся людзі, якія ня бачыліся цэлае дзесяцігодзьдзе. Яны абменьваліся адрасамі, абяцалі пісаць, дапамагаць адзін аднаму ў выпадку патрэбы. Ня ведалі яшчэ, што гэты энтузіязм зусім не даўгатрывалы й разьвеецца ён, як той ранішні туман пад угрэвам сонца, у шырокім акіяне жыцьця. Найбольш напішуць раз ці два, а пасьля замоўкнуць, як вады ў рот набраўшы. Новыя клопаты выціснуць старыя ўражаньні, і іншыя людзі зоймуць мейсца ў іх сэрцах. Толькі старэйшыя векам людзі будуць даўжэй помніць тых, з кім прыходзілася на ўцякацкіх дарогах дзяліць хлеб і ваду. Моладзь хутка нырне ў вір новага жыцьця і ў асалодзе новае рэчаіснасьці забудзе аб старых сувязях і колішніх дачыненьнях.

Кастусь сустрэў тут паэта-случчака Янку Зотава, зь якім яны былі суседзямі ў доме ў Рэгэнзбурзе. Тады ягоная жонка не палюбіла маладзейшай за яе Галіны і, прыраўнаваўшы свайго чалавека, трымала яго на адлегласьці, а з Галяй без дай прычыны перастала гаварыць. Гэтая адчужанасьць, на жаль, адчувалася цяпер і тут...

І вось настаў дзень, калі Кастусёву сям'ю паклікалі на параплаў. Рэчы былі ўжо здадзеныя, людзі з чамаданамі выстраіліся ў чарзе на каменнай набярэжнай. Перад імі стаяў прышвартаваны вялізны параплаў Блэчборд. Людзей пускалі на яго паводле сьпісу.

Кастусь адразу запісаўся на працу друкаваць на машынцы розныя параплаўныя навіны. Запісваліся людзі на працу на кухню, у параплаўную паліцыю. Кажны ўладкоўваўся, як мог.

На другі дзень, як толькі выплылі з Брытанскага праліву, параплаў пачало гойдаць. Яго ўздымала на вяршыліну хвалі і адтуль кідала ў прадоньне, нібы трэску. То нос заглыбляўся ў салёную белапенную ваду, а зад узносіла ўгору, то нос ішоў ўверх, а зад абмываўся прыбоем пеністых хваляў. Калі ў першы дзень палуба з раньня да вечара была поўная натоўпам цікавых гледачоў, дык цяпер ні адзін не паказваўся на ёй.

Людзі пачалі хварэць морскай хваробай. Яны бездапаможна ляжалі на ніжэйшых уступах, прамежных пляцоўках і ў каютах.

Кастусь цярпеў, як і іншыя. Дачушцы Зосі было вельмі дрэнна. Адна Галіна глытала таблеткі, што далі на параплаве, і пачувала сябе параўнаўча ня блага. Дзякуючы гэтаму яна ўвесь час была пры Зосі й дапамагала ёй пераносіць нядугу. Дні тры доўжыўся гэты шторм.

Апошнія дні перад прыездам ізноў было поўна народу на палубе. Усе пачувалі сябе добра. Людзі поўніліся новымі надзеямі. Толькі перад самым Нью-Ёркам сталася вядомым, што порт ня можа прыняць людзей гэтага транспарту, бо там забастоўка партовых грузчыкаў. Павярнулі ў бок порту ў Бостан. На наступны дзень высадзіліся на вялікай пляцоўцы, дзе перачакалі да вечара, і толькі ўжо ўначы прыехалі на Пэнсыльванскі вакзал у Нью-Ёрку.

Тут на вакзале людзей сустракалі спонсары, забіралі іх у машыны й адвозілі па прызначэньні.

Кастусь з Галінай і Зосяй доўга сядзелі на вакзале, чакаючы свайго спонсара. Прайшло паўгадзіны, і на вакзале паказалася знаёмая ім постаць пісьменьніка Юльяна Сьвіслацкага. Ён адразу заўважыў іх у парадзелым да тога часу натоўпе і скіраваўся вітаць сям'ю Кастуся на амэрыканскай зямлі. Юльян кінуўся ў абдымкі сваіх знаёмых, нібы да сваіх блізкіх родзічаў, забраў іх чамаданы й павёў за сабою. У машыне іх чакаў шофэр, які памог сесьці, паклаў у багажнік рэчы й хутка павёз іх уздоўж даўгіх роўных вуліц Нью-Ёрку.

- Мы едзем у Саўт-Рывэр, - абвясьціў Юльян нам. А наразе трэба выехаць зь Нью-Ёрка тунэлем у Нью-Джэрзі. Там яшчэ гадзіны трэба выехаць зь Нью-Ёрк тунэлем у штат Нью-Джэрзі. Там яшчэ гадзіны паўтары дарогі.

Мігцелі ў вачох агні начнога Нью-Ёрку, міналі зырка асьветленыя піўныя й рэстараны. Кастусь думаў аб тым, што вось, ён, нарэшце, у новым сьвеце, на зямлі Вашынгтона, адкуль можна паслаць апошняе «Дабранач» далёкай цяпер Эўропе.

Галіна сядзела ўпрытык да Зосі, якая даволі ўтамілася за гэты тыдзень на акіяне й якой быў патрэбны неадкладны адпачынак.

Што-ж чакала Кастуся заўтра? Чым спаткае яго будучыня? Што прыдзецца яму рабіць, каб зарабляць на хлеб? Ён сумняваўся, што інтэлектуальнай працай ён зможа пракарміць сям'ю. Прыдзецца, відаць, брацца за любую працу, каб утрымацца на паверхні й не пайсьці на дно жыцьця. Ён-жа вытрываў цяжкое канцлягернае жыцьцё, пратрымаўся й пасьля яго, не загінуў ва ўмовах акупаванага краю, выжыў за межамі сваёй зямлі ў Нямеччыне, - чаму-ж яму гінуць цяпер у багатай краіне зь бязьмежнымі магчымасьцямі?..

Так пачаўся новы пэрыяд у жыцьці Кастуся. Скончыўся першы том ягонай жыцьцёвай эпапэі й пачаўся другі...