Ніколі не забудзем

У НАВАГОДНЮЮ НОЧ

Раніцою трыццаць першага снежня 1943 года мяне паклікалі да камандзіра атрада Барыса Уладзіміравіча Мацюгіна. Калі я ўвайшоў у штабную зямлянку, Барыс Уладзіміравіч сядзеў і разглядваў карту.

— Як адчуваеш сябе, Віця, здаровы? — ветліва спытаў ён.

— Здаровы,— адказаў я.

Перад гэтым я ездзіў у нямецкі гарнізон мястэчка Ільі па трафеі, што захапілі партызаны з узвода Алёшы Заўялава. Пагода была халодная. Я прастудзіўся і некалькі дзен прахварэў на грып. Вось чаму камандзір і спытаў пра здароўе.

— А калі здаровы, то для цябе і справа важная ёсць,— адарваўшыся ад карты, сказаў Барыс Уладзіміравіч.— Толькі што немцы аднавілі картонную фабрыку ў Раёўцы. Пасля Новага года збіраюцца пусціць яе ў ход. Ну, а мы думаем пусціць яе раней, сёння ноччу... Ты хочаш пайсці на дыверсію?

Мяне першы раз збіраліся пасылаць на баявую аперацыю, і я з радасцю згадзіўся.

— А цяпер пойдзеш да камандзіра роты Літвіненкі, ён табе раскажа, як і што рабіць.

— Ёсць! — сказаў я і выйшаў.

Камандзір першай роты Якаў Паўлавіч Літвіненка падрабязна расказаў пра свой план.

Вечарам ён, Віктар Ляўцоў і я прабіраемся ў мястэчка Раёўку, маскіруючыся паблізу картоннай фабрыкі і назіраючы за нямецкімі вартавымі.

Потым Літвіненка і Ляўцоў падпаўзаюць да склада і падпальваюць кучу старога картону. Каб прыцягнуць увагу вартавога да сябе, адкрываюць стральбу з аўтаматаў. Я ў гэты час падбягаю да фабрыкі, абліваю бензінам будынак і падпальваю.

— Зразумеў, што ад цябе патрабуецца?

— Ага…

— То ідзі рыхтуйся...

Я загадзя паклаў у сумку бутэльку з бензінам, карабок з запалкамі запхнуў за пазуху, каб не адсырэлі на марозе.

З лагера мы выйшлі яшчэ днём. Да мястэчка трэба было ісці семнаццаць кіламетраў. У дарозе я ўвесь час думаў аб тым, ці змагу падпаліць фабрыку. А што, калі мяне немцы заўважаць раней, чым паспею дабегчы да фабрыкі? Ад думак нібы распухла галава, і ў душу закрадваўся страх. Літвіненка заўважыў гэта.

— Ты што задумаўся, Віця? Не тушуйся, браток. Мы такую штуку ўчынім, што немцам моташна стане.

Ад цёплых і бадзёрых слоў Якава Паўлавіча мая трывога рассеялася, як дым. Пасля таго як у баі з карным атрадам загінулі мой бацька, маці і брат, Літвіненка замяніў мне бацькоў.

На змярканні выйшлі на ўскрай лесу. Метраў за дзвесце ад нас пачыналіся першыя будынкі мястэчка. У вокнах дамоў свяціліся рэдкія агеньчыкі. Брахалі сабакі. На вуліцы выразна чулася нямецкая гамонка.

Пастаялі, паслухалі і загуменнямі асцярожна пачалі прабірацца ў мястэчка. Нямецкіх пастоў паблізу не было. Але мы стараліся прайсці так, каб нас не заўважылі нават цывільныя. Гумны скончыліся. За імі пачынаўся невялікі пляц, у канцы якога віднеліся цьмяныя абрысы фабрыкі. Мы залезлі ў стог саломы і сталі наглядаць.

Марудна цягнуліся хвіліны чакання. Ноч выдалася ціхая, зорная, халодная. Нават салома не абараняла нас ад марозу. Ён залазіў пад кажух, шчыпаў за ногі. Каб не рабіць шуму, мы ляжалі нерухома. Вуха лавіла самыя нязначныя гукі. Вось змяняецца каравул. Нямецкі афіцэр па-свойму вырыкнуў нейкую каманду. Адзін салдат, мусіць, незнарок стукнуў прыкладам аб каменне, бо да нас даляцеў бразг жалеза. Прашуршалі па снезе крокі і замерлі ўдалі.

Пад поўнач у мястэчку зрабілася зусім ціха. Усе фрыцы, напэўна, сабраліся дзе-небудзь у цёплай хаце сустракаць Новы год. Толькі вартавыя, абутыя ў цяжкія калодкі, безупынку тупалі на двары фабрыкі.

— Ну, Віця, будзь напагатове,— пачуўся над самым вухам шэпт Якава Паўлавіча.— Калі пачнецца стральба, не марудзь ні секунды,— і прыгнутыя постаці Літвіненкі і Ляўцова адцзяліліся ад стога і бясшумна зніклі за рогам склада.

Я застаўся адзін. Сэрца маё моцна калацілася. Я баяўся, што яго стук пачуюць немцы.

Аднекуль данесліся крыкі п'яных фрыцаў. Новы год наступіў. Мімаволі прыпомнілася, як тры гады назад мы спраўлялі ў школе навагоднюю ёлку. Колькі было радасці, весялосці. Але праклятыя немцы адабралі шчаслівае жыццё, прымусілі пайсці ў лясы і балоты. Яны спалілі нашу школу, разбурылі родны Мінск...

Такія думкі займалі нядоўга. Раптам у тым баку, куды пайшлі Літвіненка і Ляўцоў, успыхнула яркае зарыва. Услед раздаўся трэск з аўтамата. Прыйшла чарга дзейнічаць мне. Памятаю, я шпарка дабег да высокага дашчанага плота, кінуўся туды-сюды, адарваў дзве дошкі і пралез у дзірку. Вартавыя стралялі ў другім канцы двара. На хаду я дастаў з сумкі бутэльку і абліў бензінам сцяну фабрыкі. Потым выхапіў запалку і чыркануў аб карабок. Я так хваляваўся, што рукі мае дрыжалі. I толькі тады, калі белыя языкі полымя папаўзлі па бярвеннях, я кінуўся наўцёкі.

Адбегшы да лесу, спыніўся. Будынак фабрыкі палаў як свечка, афарбоўваючы неба ў чырвоны колер.

ВІЦЯ ЧАЛАЎ (1933 г.) г. Мінск,

вул. Беламорская, 17.