Выкраданне Чарадзея

21

І тут жа Кін апынуўся ў двары. Усвядоміць гэты пераход было няцяжка, таму што Кін быў адзеты адпаведна таму часу і месцу.

Ён выйшаў з ценю хлява — на дварэ стаяла такая цемра, што можна было толькі ўгадваць постаці. Кволае святло прабівалася з шчылін дзвярэй у хляве. Кін слізгануў туды, ледзь адчыніў дзверы — лучына асвятляла нізкае памяшканне, на нізкім палку гулялі ў косці два стражнікі. Кін пайшоў да варотаў. Стражнік каля іх стаяў нерухома. У той момант, калі Кін быў зусім побач са стражнікам, тры разы стукнуў у дзверы — на той бок плота стаяў Раман, каля яго ног, як згорблены сабачка, — блазан Акіплеша. Стражнік уздыхнуў, пацягнуўся ў сне. Кін хутка накіраваўся да варотаў, выглянуў, пазнаў Рамана і адцягнуў засаўку.

— Ні халеры не відаць, — прамармытаў Раман.

— Я правяду да дзвярэй, — сказаў Кін. — Ідзіце за мною.

— У такую цямрэчу можна выйсці, — сказаў Раман блазну. — Між іншым, частку дабра б мы вынеслі.

— А далей што? — спытаўся блазан. — Будзеш, дзядзечка, па лесе чарапкі свае насіць, мядзведзяў карміць?

— Не спяшайся, у гразь уступлю, — сказаў Раман Кіну. Ён ішоў па драўляных мастках, трымаючыся за крысо яго плашча.

Ганна раптам хмыкнула.

— Ты чаго? — спытаўся Жуль.

— Ведаў бы Раман, што калегу за крысо трымае.

— Лепш, каб не ведаў, — сур'ёзна адказаў Жуль.

— Ты чаго гэта падглядваў, дзядзечка? — спытаўся блазан. — Не паверыў, што дам каханай зелля?

— Яна прыйдзе да мяне?

— Спытайся ў каго разумнейшага!

Зарыпелі прыступкі ганка. У дзвярах, якія адчыніліся, акрэсліліся постаці людзей.

Кін адразу адступіў убок. Данёсся блазнаў голас:

— Штосьці гэтага ратніка не памятаю.

— Яны ўсе на адзін твар, — сказаў Раман.

Праз шчыліну дзвярэй было відаць, як блазан адкінуў люк у склеп. Заглянуў усярэдзіну. Выпрастаўся.

— Мажэй не вяртаўся, — сказаў ён.

Голас яго раптам задрыжаў. Ганна падумала, што і блазны стамляюцца быць блазнамі.

— Лепш будзе, калі ён не вернецца, — сказаў Раман.

— Розум пакідае цябе, баярын, — сказаў блазан жорстка. — Мажэй аддана служыў табе шмат гадоў.

— Горад не выстаіць, нават калі ўся літва прыйдзе на дапамогу.

— Калі загіне епіскап, будзе справядліва.

— І рыцары адпомсцяць нам люта. Мы загінем.

— Мы выйграем дзень. Прыйдзе літва.

— Я думаю пра самае галоўнае. Я на парозе тайны. Яшчэ дзень, тыдзень, месяц — і сакрэт філасофскага каменя ў мяне ў руках. Я стану вялікі… Князі дзяржаваў і царквы будуць у мяне ў нагах… Ніхто не адважыцца адабраць у мяне Магдалену.

— Дурань, — сказаў спакойна блазан, — разумны, а дурнейшы за мяне. Епіскап…

— А што, епіскапу золата не патрэбна? Улада не патрэбна? Епіскап будзе берагчы мяне, як залатую птушку.

— Але ў клетцы, дзядзечка.

— Умовы будуць мае.

— Птушка ў клетцы загадала гаспадару яду падаваць?

— Будуць падаваць. Як міленькія.

— Рыцары прыб'юць цябе, не будуць разбірацца…

— Епіскап ведае, што я тут. Не дасць мяне ў крыўду.

— А ты яго таму беражэш?

— Гэта праўда. Не дзеля мяне — дзеля вялікай тайны.

— Ой, баярын, загляні сабе ў душу. Хіба не страшна?

— Страшна, страшна… страшна! — Тады ўцякай! Усё кідай! Раман раптам выхапіў нож.

— Я заб'ю цябе!

— Нельга! — крыкнуў блазан. З нечаканым спрытам ён пераскочыў цераз адчынены люк, перад слаба асветленай пашчай якога спыніўся Раман. Ухмылка не знікла з яго твару. Ён кінуўся на двор, Кін ледзь паспеў адхіліцца. На ганку блазан спыніўся, нібы не разумеючы, як там апынуўся, потым натапырыўся, увабраўшы галаву ў шырокія плечы.

— Дожджык, — сказаў ён, — дожджык які… Да скону свету дожджык… Жыцця няма, праўды няма, адзін дожджык.

Зарыпелі прыступкі. Блазан выйшаў на двор…

Кін стаяў пасярод верхняй святліцы. Раман спусціўся ў склеп, але люк застаўся адчынены.

Кін асцярожна заглянуў у люк, і шар, завіснуўшы над ім, глядзеў тудысама.

Раман стаяў каля стала, пастукваючы кончыкамі пальцаў па яго краі. Раптам ён сцепануўся. Ён убачыў, што каля печы, у якой ужо патухла, стаіць змерзлы мокры хлопец.

— Ты чаму маўчыш? — спытаўся Раман.

— Я не дагнаў яго, — сказаў хлопец.

— Я і не чакаў, што ты яго дагоніш. А там ты быў?

— Я быў, — адказаў хлопец.

— Што сказалі?

— Сказалі, апоўначы.

— Ты грэйся, грэйся, — сказаў Раман. — Потым дапаможаш мне.

— Дрыжыкі бяруць мяне, — сказаў хлопец. — Ці прыме нас ордэн?

— Ты не бойся. Мяне ўсюды ведаюць. Мяне ў Венецыі ведаюць. І ў Магдабурзе, і ў Майнцы ведаюць… мяне забіць нельга…

У гэты момант усё і здарылася.

Шар вісеў над самай галавою ў Кіна. Таму адразу было незразумела, хто стукнуў Кіна ззаду. На імгненне выява ў шары прапала, потым узнік здзіўлены Кінаў твар, які імкнуўся павярнуцца і тут жа страціў раўнавагу і рухнуў у люк, павольна спаўзаючы ў падвал па прыступках лесвіцы.

— Стой! Ён жа разаб'ецца!

Зверху мільгануў аркан — за секунду блазан паспеў дастаць і кінуць яго так, што вяроўка абхапіла Кіна за плечы і спыніла падзенне. Потым безжыццёвае цела Кіна апусцілася на падлогу. Падняўшы шар, Жуль убачыў над люкам блазна з арканам у адной руцэ, з дубінай — у другой. Раман і хлопец адхіснуліся ад люка, замерлі. Раман першы скеміў, што да чаго.

— Хто? — спытаўся ён.

— Ён мне з самага пачатку не спадабаўся — няма ў нас такога ў стражніках. У мяне, ведаеш, якая памяць на твары. Падслухоўваў. Думаю, лазутчык епіскапаў.

Вочы ў Кіна былі заплюшчаныя.

— Ты яго не забіў? — спытаўся Раман.

— У нас, літоўцаў, галава жалезная, — сказаў блазан.

— Што ж рабіць? — сказала Ганна. — Яны яго заб'юць. Ну зрабі што-небудзь, Жуль, міленькі! Выцягні яго назад.

— Без яго дапамогі не магу.

— То прыдумай.

— Ды пачакай ты! — агрызнуўся Жуль. — Ты думаеш, ён на шпацыр пайшоў? Выблытаецца. Абавязкова выблытаецца. Нічога…

— Трэба яго дапытаць, — сказаў Раман.

— Толькі вазьмі ў яго… гэта. Блазан нагнуўся, выхапіў у Кіна меч, арканам звязаў рукі. У гэты момант у люку паказаўся твар другога стражніка.

— А, Явайла, — сказаў блазан. — Ты гэтага земляка не прызнаеш?

— Не, — адказаў той хутка. — За варотамі князь.

— Гэтага яшчэ не хапала, — сказаў Раман. — Акіплеша, прымі, хутчэй, хутчэй, ну! Глузд, дапамажы яму!

Яны адцягнулі Кіна ўбок, у цень, Раман кінуў зверху кучу лахманоў… Сцэна была злавесная — цені мітусіліся на сценах, спляталіся, быццам у бойцы.

Князь хутка спусціўся ўніз, прыступкі прагіналіся, за ім следам яцвяг у чорнай куртцы і чырвоным каўпаку. Князь быў у кальчузе, кароткі плашч прамок, прыліп да кальчугі, рыжыя валасы ўскудлачаныя. Князь быў сярдзіты:

— Ордэн на прыступ сабраўся, лесвіцы валакуць… Як трымацца, вароты слабыя, людзей мала. Ты чаго тут хаваешся?

— Якая ад мяне карысць на сцяне? Я тут больш патрэбны.

— Ты думай. Нам бы дазаўтра пратрымацца. Раман, чаму на вежах вогненнай вады няма?

— Скончылася, княжа.

— Каб была! Не абаронім горад — першы памрэш.

— Князь, я твайго роду, не кажы так. Я ўсё раблю…

— Не ведаю, нікому не веру. Як дрэнна — нікога няма. Дзе Ўладзімір Полацкі? Дзе Ўладзімір Смаленскі, дзе Мсціслаў Удалы? Уладзімір Пскоўскі? Дзе раці? Дзе ўся Русь?

— Я прыйду на сцяну, брат, — памяркоўна сказаў Раман.

— Тут у цябе столькі зелля нарыхтавана!

— Гэта, каб золата рабіць.

— Мне цяпер золата не патрэбна — ты мне самародак дасі, я яго на галаву епіскапу кіну. Ты мне агонь дай, агонь!

— Я прыйду на сцяну, брат.

Кін заварушыўся пад лахманамі, відаць, застагнаў, таму што князь кінуўся да кучы лахманоў, пад столь узляцелі чорныя цені, — Кін быў без прытомнасці.

— Хто такі? Чаму літоўца звязаў?

— Чужы чалавек, — сказаў Раман. — У хату да мяне прабраўся. Не ведаю, можа, ордэнскі лазутчык.

— Забі яго, — князь выцягнуў меч. Ганна закрыла далонямі вочы.

— Не, — пачула яна Раманаў голас. — Я яго дапытаць павінен. Ідзі, князь, я прыйду. Зробім агонь — прыйдзем.

— Ты, — сказаў князь яцвягу, — застанешся тут.

— Лішняе, князь, — сказаў Раман.

— Цяпер я нікому не веру. Зразумеў. Табе не веру таксама. — Князь адпусціў дзяржальна мяча. — Нам бы да заўтра пратрымацца.

Князь, аглядаючыся, хутка падняўся па лесвіцы. Спыніўся, глянуўшы ў падвал зверху. І яму відаць былі цёмныя цені, няроўна асветленыя жоўтым святлом твары, бляск рэтортаў і трубак. Князь перахрысціўся, столь над галовамі чарадзея і яго памочнікамі, што глядзелі ўверх, здрыганулася, загайдалася ад хуткіх і цяжкіх крокаў князя Вячкі.

— Уся літоўская раць не выратуе яго, — ціха сказаў Раман.

Ён падышоў да Кіна, паглядзеў уважліва на яго твар. Яцвяг — за яго спіной таксама глядзеў на Кіна, холадна і абыякава — для яго смерць і жыццё былі толькі момантамі ў бясконцым чаргаванні быцця і небыцця.

— Дай чаго-небудзь выпіць яцвягу, — сказаў Раман.

— Ён загаварыў па-латыні, — заўважыў Жуль.

— Ці не ўсё роўна! — усклікнула Ганна. Яцвяг адступіў на крок, ён быў напагатове.

— Не будзе ён піць, — сказаў блазан.

Кін расплюшчыў вочы. Памахаў галавой, зморшчыўся ад болю.

— Нічога, — сказаў Жуль. — Мы не такім давалі рады.

— Пісталет бы яму. Чаму ён не ўзяў зброі!

— Ён не мае права нікому ўчыніць шкоды.

— Нават калі гэта пагражае яму смерцю?

— Мы гатовы на гэта, — сказаў Жуль.

— Ты хто? — спытаўся Раман, нахіляючыся да Кіна. Кін маўчаў, глядзеў на Рамана.

— Ён па-нямецку не разумее, — паведаміў блазан.

— Без цябе, дурань, бачу, напэўна, прытвараецца.

— То забі яго, і справе канец, — сказаў блазан.

— А раптам прыслаў яго епіскап?

— Другога прышле, — сказаў блазан. — З моваю.

— Нягоднік, — сказала Ганна праз зубы.

— Спытайся ў яго па-літоўску, — сказаў Раман.

— Ты што тут робіш? — спытаўся блазан.

— Я прыйшоў з Трокаў, — сказаў Кін. — Я сваіх убачыў.

— Хлусіш, — сказаў блазан.

— Што ён кажа?

— Хлусіць, — сказаў блазан. — Забіць яго трэба, і справе канец.

Кін паспрабаваў прыпадняцца. Яцвяг, як кошка, мякка выхапіў шаблю.

— Пачакайце, — сказаў Кін. — Месір Раман, у мяне да вас важная справа.

— Ён ведае латынь? — вырвалася ў Рамана.

— Баярын, — сказаў хлопец, — час на зыходзе.

— Час? — паўтарыў яцвяг. — Князь чакае. Ідзіце на вежу.

— Зараз, — сказаў Раман. — Ты кажаш, што ведаеш мяне?

— Я прынёс навіны з Брэмена, — сказаў Кін. — Я не магу сказаць цяпер. Я буду гаварыць толькі адзін на адзін. Развяжыце мяне.

— Не, — сказаў Раман. — Нават калі ты не хлусіш, ты ўсё роўна застанешся тут. Я не веру табе.

— Час не чакае, — сказаў хлопец.

— Што ён увесь час паўтарае? — спытаўся блазан.

— Ён павінен сустрэцца з адным чалавекам.

Яцвяг паклаў на левую далонь лязом шаблю, быццам цешыўся з яе цьмянага бляску.

— Князь загадаў, — паўтарыў ён, — пара ісці.

— З табою пойдзе Акіплеша, — сказаў Раман. — Ён усё ведае.

— Князь загадаў, — паўтарыў яцвяг, і ў словах яго была пагроза.

Ганна ўбачыла, што Раман падаў якісьці знак хлопцу і той, ледзь прыкметна кіўнуўшы, пайшоў уздоўж сцяны ў змроку. Кін ляжаў з расплюшчанымі вачыма. Уважліва сачыў за людзьмі ў падвале. Крыху паварушыў плячыма.

— Ён здыме вяроўкі, — прашаптаў Жуль, нібыта баяўся, што яго пачуюць, — галоўнае — зняць вяроўкі.

Яцвяг таксама ўважліва сачыў за тым, што адбываецца навокал, нібы адчуваў нядобрае.

— Цэзар, — сказаў блазан, — не бяры грэх на душу.

— Ты ніколі не станеш вялікім чалавекам, — адказаў Раман, робячы крок да стала, каб адцягнуць увагу яцвяга, — наш час не трывае добрых. Стаўка занадта вялікая. Стаўка — жыццё і вялікая магія. Ты! — крыкнуў ён нечакана яцвягу. І замахнуўся кулаком. Яцвяг мімаволі ўзняў шаблю.

І ў гэты момант бліснуў хлопцаў нож — коратка, невыразна адлюстраваўшыся ў рэтортах. І яцвяг адразу выпусціў шаблю, бессэнсоўна і безнадзейна імкнучыся ўбачыць прычыну болю, дастаць закінутымі за спіну рукамі ўваткнуты ў спіну нож… і рухнуў на бок, ссунуўшы цяжкі стол. Рэторта з цёмнай вадкасцю захісталася, і Раман кінуўся да стала і падхапіў яе.

— Як я спалохаўся… — сказаў ён. Блазан глядзеў на яцвяга.

— Нядобра выйшла, — сказаў блазан. — Ой, як нядобра выйшла…

— Скажам князю, што ён пайшоў. Выцягні яго наверх — і за хлеў. Ніхто ноччу не знойдзе.

— Кроў, — сказаў блазан. — І гэта ёсць пазнанне?

— Дзеля якога я аддам сваё жыццё, а тваё — тым больш, — сказаў Раман. — Цягні, ён лёгкі. Блазан стаяў нерухома.

— Паслухай, — сказаў Раман. — Я вінаваты, я цябе ўсё жыццё іншаму вучыў… я цябе вучыў, што жыццё можна зрабіць добрым. Але нельга не змагацца. За навуку змагацца трэба, за шчасце… ідзі, мой раб. У нас ужо няма выйсця. І грэх на мне.

Блазан нагнуўся і ўзяў яцвяга за плечы. Галава адкінулася назад, рот пратуліўся ў грымасе.

Блазан павалок яго да лесвіцы. Хлопец падхапіў за ногі забітага.

— Я больш не магу, — сказала Ганна. — Гэта жах.

— Гэта не канец, — сказаў Жуль. Ён наблізіў шар да Кінавага твару, і той, нібыта здагадаўшыся, што яго бачаць, усміхнуўся вуснамі.

— Вось бачыш, — сказаў Жуль. — Ён справіцца.

У Жулевым голасе не было ўпэўненасці.

— А ці можна выклікаць вам дапамогу? — спыталася Ганна.

— Не, — коратка адказаў Жуль. Блазан з хлопчыкам выцягнулі труп наверх. Раман паклікаў хлопца:

— Глузд! Вярніся.

Хлопец збег па лесвіцы ўніз.

— Мне не дацягнуць, — зверху паказаўся блазнаў твар.

— Дацягні да выхаду — паклічаш Явайлу. Схавайце — тут жа ісці на сцяну. Скажаш, што я — следам. Хлопец стаяў пасярод пакоя. Ён быў бледны.

— Стаміўся, мой хлопча? Цяжкая школа чарадзея?

— Я паслухмяны, настаўнік, — сказаў юнак.

— Тады ідзі. Памятай, што павінен завязаць яму вочы.

Хлопец адчыніў патайныя дзверы і знік. Раман паглядзеў на вялікі пясочны гадзіннік, які стаяў на палічцы каля печы. Пясок ужо ўвесь высыпаўся. Ён паціснуў плячыма, перавярнуў гадзіннік і глядзеў, як пясок сыплецца тонкім струменьчыкам.

— Другая гадзіна апоўначы, — сказаў Кін, — хутка пачне світаць. Ночы кароткія.

— Так? — Раман нібы ўспомніў, што не адзін у падвале. — Ты мне загадка — літовец. Ці не літовец? Ліў? Эст?

— Хіба гэта важна, чарадзей? — спытаўся Кін. — Я вучань Бертольда фон Гоца. Ты чуў гэтае імя?

— Я чуў гэтае імя, — сказаў Раман. — Але ты не ведаеш, што Бертольд ужо два гады як памёр.

— Гэта толькі чуткі.

Дзверы загайдаліся, адчыніліся, і з падземнага хода выйшаў хлопец, ведучы за руку высокага чалавека ў манаскім убранні з капюшонам, насунутым на лоб, і з цёмнай павязкай на вачах.

— Можаце зняць павязку, — сказаў Раман. — У нас мала часу.

Манах зняў павязку і перадаў хлопцу.

— Я падпарадкоўваюся ўмовам, — сказаў ён. — Я таксама рызыкую жыццём.

Ганна пазнала ландмайстра Фрыдрыха фон Какентаўзена. Рыцар падышоў да стала і сеў, паклаўшы на стол жалезную руку.

— Як рука? — спытаўся Раман.

— Я ўдзячны табе, — сказаў Фрыдрых. — Я магу трымаць ёю шчыт. — Ён павярнуў рычажок на тыльным баку жалезнай далоні. Пальцы сціснуліся, нібыта абхапілі дрэўка дзіды. — Дзякую. Епіскап выбраў мяне, таму што мы з табою даўнія сябры, — сказаў Фрыдрых. — І ты давяраеш мне. Раскажы, чаго ты хацеў нас бачыць?

— Вы злавілі жамойта, які ўкраў у мяне гаршчок з вогненнай сумессю.

— Так, — коратка сказаў Фрыдрых. — Ён хацеў забіць епіскапа?

— Зелле магло разарваць на кавалкі сто чалавек, — сказаў Раман.

Жуль зноў скіраваў шар на Кіна, і Ганна ўбачыла, як Кін павольна варушыць рукою, вызваляючы яе.

— А гэта хто? — рыцар раптам павярнуўся да Кіна.

— Я хацеў у цябе спытацца, — сказаў Раман. — Ён запэўнівае, што ён вучань Бертольда фон Гоца.

— Гэта хлусня, — сказаў рыцар. — Я быў у Бертольда перад яго смерцю. Нас, хто мае дачыненне да вялікай тайны магіі і ператварэнняў элементаў, так мала на свеце. Я ведаю ўсіх яго вучняў… Ён хлусіць. Дарэчы, паглядзі, зараз ён вызваліць руку.

— Чорт! — вылаяўся Жуль. — Як ён заўважыў? Раман з хлопцам тут жа кінуліся да Кіна.

— Твая праўда, брат, — сказаў Раман Фрыдрыху. — Дзякуй табе.

Кін быў нерухомы.

— Гэта першы чалавек, які развязаў вузел майго блазна.

— І таму яго трэба забіць, — сказаў рыцар. Раман схапіў з-за стала тоўстую вяроўку і моцна звязаў Кіну рукі.

— Пачакай, — сказаў Раман. — Ён размаўляе па-латыні не горш за нас з табою і ведае імя Бертольда. Хутка вернецца мой блазан і дапытае яго. Ён дапытае яго як трэба. агнём.

— Як хочаш, — сказаў Фрыдрых. — Я чуў, што ты наблізіўся да адкрыцця тайны золата.

— Ага, — сказаў Раман. — Я наблізіўся. Але гэта доўгая праца. Гэта будзе не сёння. Я турбуюся за лёс гэтай працы.

— Ці толькі працы?

— І свой, і маіх памочнікаў.

— Чым мы табе можам быць карысныя?

— Ты ведаеш чым — ты мой даўні знаёмы. Ты страціў руку, калі ў тваім замку адбыўся выбух рэторты, хоць і кажаш, што гэта здарылася ў бітве з сарацынамі.

— Дапусцім, — сказаў рыцар.

— Мне галоўнае — захаваць усё гэта. Каб працаваць далей.

— Пахвальна. Але калі нашыя пойдуць заўтра на штурм, як я магу абяцаць табе бяспеку?

— І не толькі мне, брат, — сказаў Раман. — Ты ведаеш, што ў нас жыве польская князёўна?

Шар зноў прыблізіўся да Кіна. Губы ў Кіна заварушыліся, і шар перадаў яго шэпт:

— Дрэнь справы. Думай, Жуль… Жуль кіўнуў, нібыта Кін мог убачыць яго. І павярнуўся да Ганны — можа, шукаў спачування?

— Калі ты пойдзеш, я не спраўлюся з машынаю? — спыталася Ганна.

— Не, мая дзяўчынка, — сказаў Жуль ціха. — Табе не выцягнуць нас.

Раман і рыцар паднялі галовы.

— Нехта ідзе, — хутка сказаў Раман хлопцу. — Затрымай яго. Я вярнуся. — Рыцар цяжка ўстаў з-за стала і апусціў капюшон.

— Завязаць вочы? — спытаўся Фрыдрых.

Раман махнуў рукою.

— Я выйду з табою. Хутчэй.

Патайныя дзверы зачыніліся за рыцарам і Раманам.

Блазан спусціўся па лесвіцы.

— Дзе гаспадар? — спытаўся ён.

— Не ведаю, — сказаў хлопец.

— Уцёк да ордэнскіх братоў? Не, ён адзін не ўцячэ. Яму ўсё гэта патрэбна… гэтае яго золата… Гэтая яго ўлада і слава.