Гронкі гневу

Раздзел сёмы

У гарадах, на гарадскіх ускраінах, пасярод палёў, на пустках — паўсюль паркі ўжываных аўтамабіляў, машын, адноўленых пасля аварыі, гаражы з зазыўнымі шыльдамі і плакатамі: Ужываныя машыны. Добрыя ўжываныя машыны. Танны сродак перавозкі, тры прычэпы. «Форд» 27-га года, новы матор. Правераныя машыны, якасць гарантуецца, бясплатнае радыё. Машына і 100 галонаў бензіну ў прыдачу. Заходзьце, самі пераканаецеся. Ужываныя машыны, накладныя выдаткі ў кошт не ўваходзяць.

Невялікі ўчастак і будыначак, у якім ледзь хапае месца сталу, крэслу і сіняй канторскай кнізе. Пачак бланкаў, загнутых па ражках і змацаваных сашчэпкамі, побач — акуратны стос яшчэ чыстых, не запоўненых бланкаў. Вечная ручка — сачы толькі, каб у ёй заўсёды было чарніла і каб пісала. Здзелка не адбылася толькі таму, што ручка закапрызіла.

Вунь тыя сукіны дзеці нічога не купяць. Такія швэндаюцца па ўсіх гаражах. Проста разявакі. Ім абы падзівіцца. Машыны такім не патрэбныя, толькі час забіраюць. Ім напляваць на твой час. А вунь, глянь, парачка — не, тая, што з малымі. Пасадзі іх у машыну. Пачні з двухсот і паступова збаўляй. З выгляду на сто з чвэрцю пацягнуць. Пракаці іх. Вунь у тым драндулеце. Дай ім жару! Толькі час з імі марнуем.

Гаспадары машын з падкасанымі рукавамі. Прадаўцы — акуратненькія, бесстароннія, маленькія ўважлівыя вочкі нічога не прапускаюць.

Зірні на твар той вунь жанчыны. Калі жонцы спадабаецца, старога мы абломім. Пачні з «кадзілака». Урэшце навяжы ім «б'юік». Калі пачаць адразу з «б'юіка», яны яшчэ запатрабуюць «форд». Трэба спяшацца, доўга так не працягнецца. Пакажы ім вунь той «нэш», а я пакуль што падпампую дзіравую камеру «доджа-25». Як будзе гатова, клікну.

Машына вам для язды патрэбная, ці ж не так? Не ў цацкі гуляць. Што ж, абіўка працерлася. Ды хіба колы круцяць падушкі?

Шэрагі машын стаяць насамі наперад — капоты ржавыя, шыны спушчаныя. Стаяць упрытык адна да адной.

Жадаеце паглядзець вунь тую? Ну якая ж гэта турбота. Зараз я яе выведу.

Няхай адчуваюць сябе абавязанымі. Няхай забіраюць твой час. Не давай ім забыцца пра гэта. Пакупнікі — народ большасцю далікатны. Ім непрыемна турбаваць людзей. А ты прымусь іх турбаваць цябе, потым прыціснеш іх.

Шэрагі машын мадэлі «Т» — высокія, тупарылыя, руль, як павернеш, скрыпіць, тармазныя пракладкі сцерліся. «Б'юікі», «нэшы», «дэ-соты».

Так, сэр, «додж» 22-га. Найлепшая мадэль, якую Додж калі выпускаў. Зносу не мае. Нізкая кампрэсія. З высокай кампрэсіяй першы час рэзвасці многа, але метал нядоўга вытрымлівае. «Плімуты», «рокнесы», «стары»…

Госпадзі! Адкуль узяўся гэты «аперсан» — з Ноевага каўчэга, ці што! А «чалмерс», а «чандлер»? Іх ужо ж колькі гадоў не выпускаюць. Мы не аўтамабілі прадаём, а жалезны лом на колах. Але чорт! Каб больш такіх драндулетаў. Даражэй за дваццаць пяць ці трыццаць мне не трэба. Ідуць па пяцьдзесят, а то і па семдзесят пяць. Навар неблагі. Бог ты мой, ці шмат настрыжэш на новай машыне? Каб больш такіх драндулетаў. Не паспееш купіць, ужо іх хапаюць. Усё, што хочаш, абы не за дзвесце пяцьдзесят. Загані ты, Джым, сюды таго старычыну, што на бакавой дарожцы. Ён не адрозніць асла ад калдобіны. Паспрабуй уціснуць яму «аперсан». А куды ён дзеўся, гэты «аперсан»? Прадаўся? Калі мы не займеем яшчэ такіх драндулетаў, дык хоць кантору зачыняй.

Сцяжкі — бела-чырвоныя, бела-сінія — па абочыне пляцоўкі. Ужываныя машыны. Добрыя ўжываныя машыны. На памосце — машына, на якую сёння зніжана цана. Не падумай прадаваць яе. Яна — прыманка для публікі. Калі прадаць гэтую дзяшоўку за такую цану, дык і цэнта лішняга не пакладзеш у кішэню. Гавары, што прададзена ўжо. А перш чым аддасі машыну, знімі з яе наш акумулятар. Пастаў вось гэты хлам. Госпадзі, што ім яшчэ трэба за іхнія медзякі? Закасай рукавы — наляж. Так доўга працягвацца не будзе. Каб больш такіх драндулетаў, і праз паўгода можна было б і на спачын.

Слухай сюды, Джым. У гэтага «шаўрале» шум у заднім мосце. Быццам там бутэлькі трушчаць. Засып туды кварты са дзве пілавіння. І ў каробку скорасцей не забудзь. Гэты гнілы лімончык трэба прадаць за трыццаць пяць даляраў. Той прахвост абвёў мяне вакол пальца. Я даваў яму дзесяць, а ён упёр мне яе за пятнаццаць, ды яшчэ, сукін кот, інструмент увесь ухітрыўся забраць. Божа літасцівы! Каб нам штук пяцьсот такіх развалін! Гэтак доўга не працягнецца. Што, шына яму не даспадобы? Скажы, што ў гэтых шынах запасу яшчэ на дзесятак тысяч міль, і скінь паперкі паўтары.

Груды ржавага лому навалам каля агароджы, у заднім канцы двара валяюцца ламаныя карпусы, крылы, замаслены хлам, блокі матораў, скрозь цыліндры прарасла трава. Тармазныя цягі, зваленыя ў кучы выхлапныя трубы — як клубкі змеяў. Разлітая змазка, бензін.

Схадзі пашукай, ці няма дзе цэлай запальнай свечкі, а то ўсе трэснутыя. Чорт, каб раздабыць штук пяцьдзесят прычэпаў, даляраў за сотню, вось быў бы прыварак! Чаго гэта ён там скандаліць? Наша справа прадаць машыну, а дадому няхай ён сам яе піхае. Здорава сказана, ха, мы яе яму дадому не піхаем! Галаву кладу, можна і ў гумарыстычным часопісе «Манслі» надрукаваць. Думаеш, ён так нічога і не купіць? Дык гані яго ў шыю. У нас тут і так спраў шмат, няма часу важдацца з такімі, што самі не ведаюць, чаго хочуць.

Знімі пярэднюю правую пакрышку з «грэхема», павярні яе латай усярэдзіну. Астатняе — проста шык! Пратэктар нават яшчэ не сцёрся.

Абавязкова! Гэтае старое жалеззе яшчэ пяцьдзесят тысяч міль прабяжыць. Толькі больш масла залівайце. Бывайце. Шчасліва.

Падбіраеце машыну? А што б вам хацелася? Знайшлі што-небудзь прыдатнае? Нешта ў горле суха. Як наконт таго, каб прапусціць па маленькай? Давайце пойдзем, а жонка ваша няхай пакуль што паглядзіць на гэты «ласаль». Вы «ласаль» не хочаце? Так, падшыпнікі знасіліся. Праз меру масла бярэ. Магу прапанаваць «лінкольн» 24-га года. Вось гэта машына! Вечная. Пераробіце ў грузавік.

Гарачае сонца на ржавым жалезе. Зямля ў масленых плямах. Людзі азадачана расхаджваюць, ім патрэбна машына.

Вытры ногі. Не прыхінайся да гэтай машыны. Яна брудная. Якую выбраць? Колькі наогул яны каштуюць? Пасачы за дзецьмі. Цікава, колькі яны хочуць за гэтую. Зараз спытаем. За спрос грошай не плоцяць. Спытацца ж можна. Больш за семдзесят пяць ні на адзін пяціцэнтавік даць не магу, а то да Каліфорніі не дабяромся.

Госпадзі, ну каб хоць яшчэ з сотню гэтых дамавін на колах! На хаду ці не на хаду — мне няважна.

Пакрышкі, старыя сцёртыя пакрышкі, наваленыя высокімі штабелямі; камеры — чорныя, шэрыя — вісяць, як кілбасы.

Латкі на камеры? Парашок для чысткі радыятараў? Іскравы кандэнсатар? Укіньце вось гэту пілюльку ў бензабак і атрымаеце лішніх дзесяць міль з кожнага галона. Вось палітура — усяго пяцьдзесят цэнтаў, і кузаў будзе як новенькі. «Дворнікі», рэмень вентылятара, пракладкі? Ну што для вас значыць адзін пяціцэнтавік?

Выдатна, Джо. Ты іх яшчэ крыху апрацуй і вядзі да мяне. А я ўжо іх абламаю — уламлю або зламлю. Толькі балбатуноў не прыводзь. Хачу бізнес рабіць.

Калі ласка, сэр, заходзьце, заходзьце. Вам гэта проста знаходка. Так, сэр. Усяго восемдзесят даляраў, проста знаходка.

— Больш за пяцьдзесят я даць не магу. Мне ваш чалавек сказаў — пяцьдзесят.

Пяцьдзесят… Пяцьдзесят? Ён ачмурэў! Я сам заплаціў за гэту красуню семдзесят даляраў. Ты што, Джо, з глузду з'ехаў? Хочаш пусціць мяне з торбай? Давядзецца прагнаць гэтага ёлупа. Можа, сыдземся на шасцідзесяці? Вось што, містэр, дзень кароткі. Я чалавек дзелавы, а не махляр. Можа, у вас ёсць што-небудзь узамен грошай?

Ёсць пара мулаў, я даплаціў бы імі.

Пара мулаў? Гэй, Джо, ты чуеш? Ён прапануе расплаціцца муламі. А вы хіба не ведаеце, што мы жывём у век машын? Мулы цяпер ідуць толькі на сталярскі клей.

Добрыя, дарослыя мулы — аднаму пяць, другому сем гадоў. Што ж, пашукаю ў іншым месцы.

У іншым месцы? Прыходзіце да занятых людзей, час забіраеце і ідзяце з пустымі рукамі. Джо, хіба ты адразу не зразумеў, што маеш справу са жміндам?

Я не жмінда. Мне патрэбна машына. Мы ў Каліфорнію едзем. Мне машына патрэбна.

Ну добра, няхай я прасцячок. Джо лічыць мяне прасцячком. Калі будзеце, кажа, здымаць з сябе апошнюю кашулю, з голаду здохнеце. Вось мы як зробім: я вазьму вашых мулаў па пяць даляраў за галаву на корм сабакам.

Не, навошта ж на корм.

Ну, я мог бы раскашэліцца і даць па сем ці дзесяць. Дык я скажу вам, як мы зробім. Я бяру вашых мулаў за дваццаць і яшчэ павозку ў прыдачу, згодны? Пяцьдзесят вы заплоціце наяўнымі, а на астатнія дасце вэксаль і будзеце пагашаць па дзесяць даляраў у месяц.

Вы ж сказалі — восемдзесят.

А хіба вы ніколі не чулі пра накладныя выдаткі і пра страхоўку? Гэта крыху павышае цану. За якіх чатыры-пяць месяцаў вы ўсё выплаціце. Распішыцеся вось тут. Мы пра ўсё паклапоцімся.

Проста не ведаю…

Паслухайце. Я гатовы аддаць вам сваю апошнюю кашулю, а вы столькі часу ў мяне аднялі. Я ўжо трох пакупнікоў адпусціў бы за той час, што на вас патраціў. Проста прыкра. Ага, так, распісвайцеся вось тут. Цудоўна, сэр. Джо, схадзі залі бак гэтаму джэнтльмену. Дадзім яму яшчэ і бензіну.

Ну, Джо, дасталося ж нам з табой. Колькі я аддаў за гэту калымагу? Трыццаць зялёненькіх… а не трыццаць пяць? Не я буду, калі не заганю гэтую вупражку за семдзесят пяць, а то які ж я дзялок? Ды яшчэ пяцьдзесят наяўнымі і вэксаль на сорак. Ну так, я ведаю, не ўсе людзі сумленныя, але часам дзіву даешся, як яны ўхітраюцца заплаціць доўг. Адзін выплаціў сотню праз два гады пасля таго, як я спісаў гэтыя грошы ў расход. У заклад іду — гэты выплаціць усё да апошняга. Эх, мне каб толькі раздабыць соцень пяць такіх драндулетаў! Ну, закасвай рукавы, Джо, бярыся за справу. Пайдзі апрацуй яшчэ каго і да мяне прышлі. З гэтай апошняй здзелкі табе перападзе дваццаць зялёненькіх. Ты малайчына, Джо.

Сцяжкі млява паніклі пад дзённым сонцам. Сёння ўцэненая машына — «форд» выпуску 29-га года — «пікап», у поўнай спраўнасці.

А што вы хочаце за пяцьдзесят даляраў — «зефір»?

Конскі волас закручанымі космамі вытыркаецца з падушак, памятыя, аблупленыя крылы. Расхістаныя бамперы вісяць коса. Элегантны двухмесны «форд» з маленькімі каляровымі лямпачкамі — уверсе на радыятары, на крылах і ззаду. Шчыткі ад пырскаў. На рычагу пераключэння скорасцей вялікі штамп фірмы. На кажуху для запасной шыны — яркай фарбай прыгожая дзяўчына і надпіс: «Кора». Папаўднёвае сонца іскрыцца на ветравым шкле.

Госпадзі! Нават пад'есці няма калі. Джо, пашлі хлопчыка па булачку з катлетай.

Перарывісты роў лядашчых машын.

Вунь нейкі ёлупень вытрашчыў вочы на «крайслер». Схадзі дазнайся, ці ёсць манета ў яго ў штанах. Сярод гэтых фермераў трапляюцца і прайдохі такія, што ого! Абгаблюй яго і цягні да мяне. Ты малайчына, Джо.

Так, яна куплена ў нас. Гарантыя? Мы гарантавалі, што гэта аўтамабіль. А мамку прыстаўляць да яго не браліся. Слухайце сюды. Вы набылі машыну, а цяпер гарлапаніце. Будзеце пагашаць доўг ці не, мне напляваць. Вашага вэксаля ў нас тут няма. Перадалі яго ў фінансавы банк. Спаганяць будзе ён, а не мы. У сябе мы вэксаляў не трымаем. Што? Паспрабуйце толькі скандаліць, я зараз жа паклічу фараона. Нічога падобнага, пакрышак мы не падмянялі. Гані яго прэч, Джо. Купіў машыну і яшчэ незадаволены. А што, калі б я купіў кавалак мяса, ад'еў палову, а рэштку панёс бы назад? У нас тут дзелавая ўстанова, а не багадзельня. Як ён табе падабаецца, Джо? Гэй, Джон, зірні! У яго бірулька — ласіны зуб. Знак секты Элка. Дагані яго. Няхай паглядзіць «панціяк» 36-га года. Ну і ну!

Квадратныя насы, круглыя насы, іржавыя насы, насы лапатай, прадаўгаватыя абцякальныя формы, плоскія паверхні яшчэ «даабцякальных» выпускаў. Сёння шмат уцэненага тавару. Дапатопныя пачвары з мяккай абіўкай — іх лёгка ператварыць у грузавікі. Двухколыя трайлеры — на восях яркае сонца выразна высвечвае ржу. Ужываныя машыны. Добрыя ўжываныя машыны. Матор перабраны, зусім спраўны.

Госпадзі! Ты толькі зірні. Да якога стану давялі машыну.

«Кадзілакі», «ласалі», «б'юікі», «плімуты», «пакарды», «шаўрале», «форды», «панціякі». Рад за радам, фары пабліскваюць на сонцы. Добрыя ўжываныя машыны.

Ты іх апрацоўвай, Джо. Эх, каб займець тысячы такіх драндулетаў! Ты іх толькі разахвоць, астатняе ўжо мая справа.

У Каліфорнію едзеце? Вось якраз тое, што вам патрэбна. З выгляду з'ездзілася, але прабяжыць яшчэ тысячы міль.

Выстраіліся адна да адной. Добрыя ўжываныя машыны. За бясцэнак. Матор перабраны, зусім спраўны.