ალი და ნინო

XV თავი

მე და ნინო გოლოვინის ქუჩაზე კაფე „მეფისტოში“ ვისხედით. ჩვენ წინ, დავითის მთაზე, დიდი მონასტერი აღმართულიყო. ერთი დღე, როგორც იქნა, თავი დავაღწიეთ ბიძაშვილებს. ნინო მონასტერს გასცქეროდა. ვიცოდი, რაზეც ფიქრობდა. მაღლა, მამადავითზე, სასაფლაო მოვინახულეთ, სადაც ალექსანდრე გრიბოედოვი განისვენებს. საფლავის ქვაზე ეწერა: „შენი გონება და საქმე შენი უკვდავი არის რუსულ ხსოვნაში, მაგრამ რად ვარ მე ცოცხალი შენი სიკვდილის შემდეგ, ჩემო სიყვარულო!“ მასაც ნინო ერქვა, ნინო ჭავჭავაძე. მინისტრსა და პოეტს გაჰყვა ცოლად თექვსმეტი წლის ასაკში. ნინო ჭავჭავაძე, ჩემ გვერდით მჯდომი ნინოს დიდი დეიდა, ჩვიდმეტი წლისა იყო, როცა თეირანში ხალხი გარს შემოერტყა რუსი მინისტრის სახლს.

– ია ალი, სალავათ, დიდებულო ალი! – ყვიროდა ხალხი. მინისტრს მხოლოდ ერთი მოკლე ხანჯალი და პისტოლეტი ჰქონდა. ვიღაც მჭედელმა სიულ-სულთნის ქუჩიდან ჩაქუჩი აწია და მინისტრს მკერდში ჩაჰკრა. რამდენიმე დღის შემდეგ თეირანის გარეუბანში იპოვეს გრიბოედოვის დანაწევრებული სხეული და ძაღლებისაგან დაგლეჯილი თავი. ესღა დარჩა დიდი პოეტისა და მინისტრისაგან. ყაჯარის შაჰი ფათჰ ალი, მემკვიდრე აბას მირზა და ჩემი დიდი ბიძა შირვანშირი, რომელმაც შაჰისაგან გილანში დიდი მამულები მიიღო, ძალზე კმაყოფილები იყვნენ ამ ნამოქმედარით. ეს ასი წლის წინ მოხდა.

და ახლა კი ერთად ვისხედით კაფე „მეფისტოში“ მე, შირვანშირი, იმ შირვანშირის შვილთაშვილი და ის, ნინო, მათი შვილთაშვილი.

– ჩვენ შეიძლება მოსისხლე მტრები ვყოფილიყავით. როცა მოვკვდები, მეც დამადგამ ასეთ ლამაზ ქვას? – გავეხუმრე.

– ალბათ. გააჩნია, როგორ მოიქცევი. – მითხრა ნინომ.

ნინომ ბოლომდე დალია ყავა.

– წამოდი, ქალაქში გავისეირნოთ. – მითხრა მან.

ნინოს მშობელ დედასავით უყვარდა ეს ქალაქი. გოლოვინის ქუჩით ძველ თბილისში გავედით. სიონის ტაძრის წინ შეჩერდა. ჩაბნელებულ ნესტიან შენობაში შევედით. ეს უძველესი ტაძარი მომსწრე იყო ყველა იმ სისხლიანი მოგონებისა, რაც ამ ქალაქს გადახდენია თავს. მაღლა საკურთხეველთან ვაზისგან გაკეთებული ჯვარი იდგა, რომელიც წმინდა ნინომ, საქართველოს განმანათლებელმა, დასავლეთიდან შემოიტანა. ნინომ მუხლი მოიყარა წმინდა ნინოს ხატთან, პირჯვარი გადაიწერა და შეჰღაღადა:

– წმინდაო ნინო, მომიტევე!

ეკლესიის ფანჯრიდან შემოღწეულ შუქზე ნინოს თვალებზე ცრემლები შევნიშნე.

– ნინო, გარეთ გავიდეთ. – წამოვაყენე მე.

გვერდიგვერდ უსიტყვოდ მივუყვებოდით ქუჩებს.

– რა უნდა გაპატიოს წმინდა ნინომ? – ვკითხე უცბად.

– შენი თავი, ალი ხან, შენი თავი.

ნინოს დაღლილი და სევდიანი ხმა ჰქონდა. იოლი არ იყო ნინოსთან ერთად თბილისის ქუჩებში სიარული.

– რატომ ჩემი თავი?

მეიდანზე ვიყავით. ქართველები ან ყავახანებში ისხდნენ, ან შუა ქუჩაში. საიდანღაც ზურნის ხმა ისმოდა. ქვემოთ მტკვარი ხმაურობდა. ნინო სადღაც შორს იყურებოდა, თითქოს იქ თავის თავს ეძებდა.

– შენ და ყველაფერი. – გაიმეორა ნინომ.

კი მივხვდი, რასაც გულისხმობდა, მაგრამ მაინც ჩავეძიე:

– მაინც რა?

ნინო შეჩერდა. დაბლა, მოედნის ბოლოს, ქაშუეთის ეკლესია მოჩანდა. ტაძრის ყოველი ქვა ქალწულივით ნაზი და თეთრი იყო.

ცოტა ხნის დუმილის შემდეგ ნინომ წამოიწყო:

– შენ და ყველაფერი... გაიარე თბილისის ქუჩებში, ხედავ აქ ჩადრჩამოფარებულ ქალებს? – არა! აზიის ქარის დაბერვას გრძნობ? – არა. ეს სხვა სამყაროა – ფართო ქუჩები, პირდაპირი ხალხი. ჭკვიანური იქნებოდა, მე რომ თბილისში დავბრუნებულიყავი. აქ არ არიან ისეთი ველურები, როგორიც სეიედ მუსტაფაა. არც ისეთი ბნელები, როგორიც მეჰმედ ჰაიდარია. აქ ცხოვრება იოლია.

– ეს ქვეყანა მაკრატლის ორ ბასრ პირს შორისაა მოქცეული, ნინო! – ჩავურთე მე.

– სწორედ მაგიტომ, სწორედ მაგიტომ, ალი. შვიდჯერ დაანგრია თემურ ლენგმა თბილისი. თურქებმა, სპარსელებმა, არაბებმა, მონღოლებმა გადაიარეს ჩვენს ქვეყანაზე. დაგვანგრიეს, აგვაოხრეს, დაგვხოცეს, მაგრამ ვერ დაგვიმონეს. დასავლეთიდან წამოვიდა წმინდა ნინო წმინდა ვაზის ჯვრით. ჩვენ დასავლეთს ვეკუთვნით და არა აზიას. ჩვენ ევროპის აღმოსავლეთი ქვეყანა ვართ. შენ თავად ვერ გრძნობ?

ჩქარი ნაბიჯით მიდიოდა. ბავშვური შუბლი შეეჭმუხნა და ისე ლაპარაკობდა:

– რადგან თემურ ლენგის, ჩინგიზ ხანის, შაჰ აბასის, შაჰ ისმაილის წინააღმდეგ ბრძოლაში თავი შევინარჩუნეთ, ალბათ, ამიტომაც არსებობს დღეს შენი ნინო. და ახლა უმახვილოდ, უომრად მოდიხარ, მაგრამ მაინც სისხლიანი შაჰის მემკვიდრე ხარ. ჩემი შვილები ჩადრს ჩამოიფარებენ, და თუ სპარსეთი ისევ აღმართავს მახვილს ჩვენ წინააღმდეგ, ჩემი ვაჟები თბილისის დასაპყრობად იბრძოლებენ. ალი ხან, ჩვენ დასავლეთის სამყაროში უნდა წავიდეთ.

ხელი წავავლე და ვკითხე:

– ნინო, რას მოითხოვ ჩემგან, როგორ მოვიქცე?

– აჰ, რა სულელი ვარ, ალი ხან. მხოლოდ ის მინდა, რომ ფართო ქუჩები, მწვანე ტყეები გიყვარდეს, რომ გიყვარდე და ამ სიყვარულისა გესმოდეს, და შენი ქალაქის აზიური კედლის იქითა მხარეს არ მიეჯაჭვო. მეშინია, ათ წელიწადში ღრმადმორწმუნე და ცბიერი არ გახდე. მეშინია, ერთ დღეს არ გაიღვიძო და არ მითხრა, ყანა ხარო. მითხარი, ალი ხან, ჩემი რა გიყვარს?

თბილისმა ნინო არია, თითქოს მტკვრის სანაპიროს ჰაერმა დაათროო.

– შენი რა მიყვარს? შენ, შენი თვალები, შენი ხმა, შენი სურნელი, შენი სიარული! კიდევ რაც შეიძლება, ყველაფერი მიყვარს შენი. სიყვარული საქართველოშიც და სპარსეთშიც განა ერთნაირი არა არის? აქ, ამ ადგილას იდგა ათასი წლის წინ რუსთაველი, თქვენი დიდი პოეტი. ის თამარ მეფის სიყვარულს უმღეროდა. მისი სიმღერა სპარსულ რობაის ჰგავს. რუსთაველის გარეშე არ იქნებოდა არანაირი საქართველო, სპარსეთის გარეშე – არანაირი რუსთაველი.

– ამ ადგილას, – ჩაილაპარაკა ნინომ დაფიქრებით, – შეიძლება საიათნოვაც იდგა, დიდი სიყვარულის პოეტი, შაჰმა თავი რომ მოჰკვეთა, როგორც ქართული სიყვარულის მეხოტბეს.

არ ვიცოდი, რა მომეხერხებინა ჩემი ნინოსთვის. თითქოს სამშობლოს ემშვიდობებოდა და ამ გამომშვიდობებაში უდიდეს სიყვარულს ამჟღავნებდა.

– თვალები, ცხვირი, შუბლი, ყველაფერი გიყვარს ჩემი, ალი ხან?.. – ოხრავდა ნინო, – ჩემი ყველაფერი გიყვარს, მაგრამ ერთი რამ დაგავიწყდა, ალი ხან – სული, სულიც გიყვარს?

– შენი სულიც მიყვარს. – ვთქვი მე დაღლილმა.

ზოგჯერ სეიედ მუსტაფა ამტკიცებდა, ქალს სული არა აქვსო; მეცინებოდა. ნინო ჩემგან მოითხოვდა, მასში სული დამენახა. გავღიზიანდი. რა არის ქალის სული? განა ქალს უფრო არ უნდა უხაროდეს, რომ კაცს მისი სულის უძირო უფსკრულის შესახებ არაფრის ცოდნა არ სურს?

– შენ კი რა გიყვარს ჩემი, ნინო?

უცბად ატირდა – შუა ქუჩაში ბავშვივით ჩამოსდიოდა ცრემლები:

– მაპატიე, ალი, მე მიყვარხარ შენ, უბრალოდ შენ. მაგრამ იმ სამყაროსი მეშინია, რომელშიც შენ ცხოვრობ. შეშლილი ვარ. შენი წინაპრების დაღვრილ სისხლს შენ რად გთხოვ... მაპატიე, ასე აღარასოდეს მოგექცევი. მაგრამ შეხედე: მე, შენი ნინო, ევროპის ნაწილი ვარ, იმ ევროპისა, რომელიც შენ გძულს. აქ, თბილისში, უფრო ვგრძნობ ამას. მე ტყეები და მდელოები მიყვარს. შენ კი – მთები, ქვები და ქვიშა, რადგან შენ უდაბნოს შვილი ხარ. ამიტომაც მეშინია შენი სიყვარულისა.

– მერე? – ვკითხე გაუცნობიერებლად, შეშლილივით.

– მერე და, – თვალები შეიმშრალა და გაიღიმა, – სამ თვეში დავქორწინდებით, მეტი რა გინდა?

საოცარი იყო, როგორ ახერხებდა: უცბად შეეძლო ეტირა, მერე – ეცინა და პირიქით. ჩინგიზ ხანის ყველა შეცოდება მაპატია, ისე ვუყვარდი. ხელი ჩამკიდა და ვერის ხიდით ბაზრისკენ დავეშვით. რაღაც საოცარი დამთხვევა იყო – თბილისში ამ ერთადერთ ადგილს დაჰკრავდა აღმოსავლური ელფერი. ჭრელ-ჭრელი საქონელი გამოეფინათ აქ სპარსელებს, რუსებს, ინგუშებს, არაბებს. აზიის ყველა ხალხს მოეყარა თავი ამ ბაზრის მიდამოებში. კუთხეში ერთი ბოშა მკითხაობდა ხელზე და თვითონვე აოცებდა საკუთარი ყოვლისმცოდნეობა. ბაზრის შესასვლელთან უსაქმურები შეკრებილიყვნენ და კამათობდნენ ღმერთზე, სამყაროზე. თვრამეტ სხვადასხვა ენაზე მოლაპარაკეთ მოეყარათ აქ თავი, აქ შეიგრძნობოდა ქალაქის სურნელი. ნინოს ამ ჭრელი ქაოსის დანახვამ სევდა შეუმსუბუქა. რა რჯულის ადამიანს არ წააწყდებოდი აქ: სომეხ ჩარჩებს, სპარსელ მზარეულებს, ოსებს, რუსებს, ინგუშებს. ერთ დახლთან დიდი აყალ-მაყალი იყო. ვაჭრები მოჩხუბრებს აშველებდნენ – ერთი ასირიელი გამწარებული ეჩხუბებოდა ერთ ებრაელს. ჩვენ მხოლოდ ამ სიტყვებს მოვკარით ყური: „ჩემმა წინაპრებმა შენი წინაპრები ბაბილონურ ციხეებში რომ ჩაყარეს...“ გარშემო მყოფნი იცინოდნენ. ნინოსაც ეცინებოდა ამ ებრაელზე, ასირიელზე, ბაზარზე და იმ ცრემლებზეც, წეღან თბილისის ხიდზე რომ დაღვარა.

გზა განვაგრძეთ. ისევ გოლოვინის ქუჩაზე, კაფე „მეფისტოს“ წინ ვიდექით.

– გინდა, კიდევ შევიდეთ? – ვკითხე ყოყმანით.

– არა, მოდი, შერიგების ნიშნად მამადავითის მთაზე ავიდეთ.

გვერდით ქუჩაზე, ფუნიკულიორისკენ გადავუხვიეთ. წითელ ვაგონში ჩავსხედით და ნელ-ნელა მივიწევდით მაღლა. მთელი ქალაქი გადაშლილიყო ჩვენ თვალწინ. ნინომ ლეგენდა მიამბო ამ ტაძრის აგების შესახებ:

– მრავალი, მრავალი წლის წინ ამ მთაზე წმინდა დავითი ცხოვრობდა. მეფის ასული ახალგაზრდა დიდგვაროვნისაგან დაფეხმძიმდა. მამამ ეს რომ გაიგო, უბრძანა თავის ასულს, ეთქვა ბავშვის მამის სახელი. მაგრამ მან თავისი შეყვარებული არ გაამხილა და წმინდა დავითი დაადანაშაულა ამაში. მეფემ ბრძანება გასცა, სასახლეში წმინდა დავითი მოეყვანათ და თავისი ასულიც იხმო, რომ მისივე თანდასწრებით გაემეორებინა. წმინდანი ჯოხით შეეხო მეფის ასულს მუცელზე და სასწაული მოხდა: მუცლიდან ბავშვის ხმა გაისმა: მან ნამდვილი დამნაშავის სახელი დაასახელა. წმინდა დავითის ლოცვის შედეგად კი მეფის ასულმა ქვა შობა. სწორედ ამ ქვიდან მოედინება დავითის მთაზე წყარო. უშვილო ქალები დღესაც ადიან ამ მთაზე, რომ სხეული წმინდა წყლით განიბანონ.

ცოტა ხნის მერე კი ნინომ ნაღვლიანად დასძინა:

– კიდევ კარგი, ალი ხან, აღარც დავითია, აღარც იმისი წმინდა ჯოხი.

მთაზე ავედით.

– ნინო, გინდა, წყაროსთან მივიდეთ?

– არა, მაგისთვის ჯერ კიდევ გვაქვს ერთი წელი.

ტაძრის კედელთან ვიდექით და ქალაქს გავცქეროდით. ქალაქი ბურუსში გახვეულიყო. ეკლესიის გუმბათები კუნძულებივით ამომართულიყო და თავები ცისკენ აეღირათ. აღმოსავლეთით და დასავლეთით ბაღები და მოედნები გადაჭიმულიყო. სადღაც შორს მეტეხის ტაძარი მოჩანდა. უწინ იქ საქართველოს მეფე იჯდა, ახლა კი რუსებს პოლიტიკურ პატიმართა საპყრობილედ ექციათ.

– ნინო, შენი ბიძაშვილებიდან არავინ ზის მეტეხში?

– არა, მაგრამ, საცა წესია, შენ უნდა იჯდე იქ. – გამეხუმრა და ხელი მომკიდა. – წამოდი, ალი ხან!

– სად?

ტაძრის კედელს მოვშორდით და სასაფლაოსკენ მიმავალ გზას დავადექით. გრიბოედოვის საფლავთან გავჩერდით, სადაც ეწერა: „შენი გონება და საქმე შენი უკვდავი არის რუსულ ხსოვნაში, მაგრამ რად ვარ მე ცოცხალი შენი სიკვდილის შემდეგ, ჩემო სიყვარულო!“ ნინო დაიხარა, კენჭი აიღო და საფლავის ქვას მაგრად მიაკრა. კენჭი ჩამოვარდა და ჩვენს ფეხებთან დაბზრიალდა. ნინო გაწითლდა. ასე აკეთებდნენ თბილისში ახალგაზრდა გოგონები. ამბობდნენ, თუ ქვა ერთ წუთს გაჩერდება, ქორწილი იმავე წელს იქნებაო. ნინოს ქვა მაშინვე ჩამოვარდა. მე გავიცინე:

– ხედავ? არადა, სულ სამი თვეღა დარჩა ჩვენს ქორწილამდე, ნუ დაუჯერებ ამ ქვას.

– ჰო. – მითხრა ნინომ.

მერე ისევ ფუნიკულიორისკენ წავედით.

– ომის შემდეგ რას გავაკეთებთ?

– ისევ იმას, რასაც ახლა. ქალაქის ქუჩებში ვისეირნებთ, მეგობრებს მოვინახულებთ, ბავშვები გვეყოლება და ყველაფერი კარგად იქნება.

– ერთხელ ევროპაშიც წავიდეთ.

– სიამოვნებით, პარიზში, ბერლინში. თუ გინდა, მთელი ზამთრით.

– ჰო, მთელი ზამთრით.

– ნინო, თუ ჩვენი ქვეყანა აღარ მოგწონს, თუ გინდა, თბილისში ვიცხოვროთ.

– გმადლობთ, ალი, რა კეთილი ხარ. არა, ჩვენ ბაქოში დავრჩებით.

– ნინო, მე მგონი, ბაქოს არაფერი შეედრება!

– ბევრი ქალაქი გაქვს ნანახი?

– არა, მაგრამ შენთან ერთად მზად ვარ, მთელი მსოფლიო შემოვიარო.

– შენ შენს ქალაქს, შენი აზიური კედლის მიღმა ცხოვრებას, სეიედ მუსტაფასთან ლაპარაკს ეტრფი. მაგრამ არაფერია, მე ისეთი მიყვარხარ, როგორიც ხარ.

– იცი, ნინო, მე ჩემი ქალაქის ყოველ ქვაზე, ყოველი ქვიშის მარცვალზე ვარ შეყვარებული.

– ვიცი, ეს გრძნობა უცხოა სხვებისთვის, ვისთვისაც ჩვენი ბაქო მხოლოდ ცხელი, ქვიშიანი და ნავთობის სუნით გაჟღენთილი ქალაქია.

– ჰო, იმიტომ, რომ ისინი უცხონი არიან.

ნინომ მხარზე დამადო ხელი. და ტუჩებით ლოყაზე შემეხო:

– მაგრამ ჩვენ უცხონი არა ვართ, არც არასოდეს ვიქნებით. ხომ ყოველთვის გვეყვარება ეს ქალაქი, ალი ხან?

– რა თქმა უნდა, ნინო.

ჩახუტებულები მივუყვებოდით გოლოვინის ქუჩას.

მარცხნივ გისოსებით გარშემორტყმული პარკი იყო, რომელსაც ჯარისკაცები იცავდნენ. უძრავად, გაქვავებულებივით იდგნენ, თითქოს არ სუნთქავდნენ. კარის თავზე კი იმპერიის სიძლიერე – მოოქროვილი ორთავიანი არწივი აღმართულიყო. პარკში შესვლა არავის შეეძლო. იგი დიდ მთავარს, ნიკოლოზ ნიკოლოზის ძეს, კავკასიაში წარმოგზავნილ მეფისნაცვალს ეკუთვნოდა.

უცბად ნინო შეჩერდა.

– შეხედე. – მითხრა მან და პარკზე მიმითითა. გისოსებს იქით თმაშევერცხლილი ხანში შესული მაღალი კაცი ნელი ნაბიჯით სეირნობდა. ვიცანი ცივი მზერა დიდი მთავრისა. ველურ ცხოველსა ჰგავდა. ტუჩები მკაცრად მოეკუმა.

– რაზე ფიქრობს, ალი ხან?

– ალბათ მეფის გვირგვინზე, ნინო!

– ისე კი მოუხდება.

– ამბობენ, მეფეს დაუპირისპირდაო.

– წამოდი, ალი ხან, გავშორდეთ აქაურობას, მეშინია.

და ჩვენც გავშორდით ამ ლამაზად გადახლართულ გისოსებს. მერე ნინო მომიბრუნდა და მითხრა:

– ალი ხან, შენ არც რუს მეფეს უნდა აგინო და არც დიდ მთავარს. ისინი ჩვენ თურქებისაგან გვიცავენ.

– საქმეც სწორედ მაგაშია, შენი ქვეყანა მაკრატლის ორ ბასრ პირს შორისაა მოქცეული.

– ჩემი ქვეყანა? და შენი ქვეყანა კი არა?

– ჩვენთან სულ სხვაგვარადაა, საქმე. ჩვენ გრდემლზე ვართ, დიდ მთავარს კი ჩაქუჩი უჭირავს. ამიტომაც გვძულს.

– და თქვენ ენვერ ფაშას შემოსვლა გირჩევნიათ? არა, სისულელეა, მაგას შენ ვერ გადაიტან, ალი.

– ეგ მხოლოდ ალაჰმა უწყის. – ჩავილაპარაკე მშვიდად.