Высокае неба ідэала

КАЛІ РАДОК ХВАЛЮЕ

Свой новы зборнік Ніл Гілевіч адкрывае словамі: «Бальшак» — мая чацвёртая кніга лірыкі. У ёй — няпоўны адбітак таго, чым я жыў, што мяне турбавала і непакоіла ў апошнія гады. Буду вельмі рады, калі маё хваляванне хоць у нейкай меры перадасца чытачам».

Анатацыя гэта аблягчае маю задачу як рэцэнзента. Па-першае, паэт сам падкрэсліў, што ён — лірык і што яго новая кніга — кніга лірыкі. І мне, такім чынам, не трэба будзе спецыяльна спыняцца на гэтай асаблівасці яго паэзіі. Па-другое, анатацыя падказала мне і той ключ, тую мерку, з якой лепш за ўсё падысці да разгляду зборніка. І сапраўды, давайце паглядзім, што «турбавала і непакоіла» паэта ў апошнія, яшчэ свежыя ў памяці гады, як адбівалася наша непаўторнае жыццё ў яго сэрцы і яго радках. І давайце тут жа ўсвядомім тое, наколькі перадалося нам, чытачам, яго хваляванне, у якой меры гэта хваляванне стала і нашым пачуццём — нашай радасцю, нашым болем, нашай трывогай.

Калі чытаеш, а потым перачытваеш паэтычны зборнік «Бальшак», пераконваешся: аўтара «турбавала і непакоіла» перш за ўсё тое, чым жылі ўсе мы, уся краіна. Яго новыя вершы за выключэннем двух-трох, якія гучаць, магчыма, занадта асабіста («Як хачу я вярнуцца ў той вечар...», «Манатонна, жаласна і сумна...»), народжаны грамадскім неспакоем паэта, яго роздумам над сённяшнім жыццём, у прыватнасці над тымі з'явамі і зменамі, якія пачаліся, «калі форум партыйны дваццаты бурліў у Крамлі».

Асабліва характэрныя ў гэтых адносінах такія вершы першага раздзела кнігі, як «Я не знаю, дзе вашы магілы», «Сустрэчы ў снах», «Эстафета прынята», «Пра дзядоў і зямлю», «Дарыце сонца». Яны закранаюць розныя грані адной і той жа па сутнасці тэмы, дапаўняюць і ўзмацняюць адзін аднаго. «Я не знаю, дзе вашы магілы» — верш-зварот да «герояў Кастрычніка», «байцоў рэвалюцыі». А верш «Эстафета прынята» адрасаваны ўжо тым, каму працягваць справу «герояў Кастрычніка», несці запаветную эстафету далей.

Не Накідаюць нас абыякавымі «Сустрэчы ў снах» — верш, напісаны з глыбока чалавечным болем і грамадзянскім хваляваннем і прысвечаны памяці «песняра пралетарскага Чарота».

Зазначу тут жа і яшчэ адну «турботу» паэта. Яна праявілася ў вершах «Размова з калегам аб рыфмах і хлебе надзённым», «Не адбірайце музыкі ў паэта», у адным з раздзелаў паэмы «Сто вузлоў памяці» («Студзёная вясна») — словам, у тых радках, дзе гутарка ідзе «аб месцы паэта ў рабочым страі». Радкі гэтыя палемічныя, яны з'яўляюцца водгукам на тыя дыскусіі, якія вяліся і вядуцца ў апошні час вакол праблем развіцця нашай паэзіі. Палемізуючы, у прыватнасці, з калегам, які «выхваляецца «рыфмай — самай навейшай», Н. Гілевіч піша:

У паэме аўтар зноў вяртаецца да гэтай размовы. Толькі тут ён выказваецца больш катэгарычна. «Я пазнаў, зразумеў, што ў песні можна ўсё дараваць паэту, нават рыфму: сабака — хата, а тым болей: рука — нага. Толькі фальшу, і грама фальшу не даруе чытач нікому, нават тройчы лаўрэату, узмакрэламу ад вянкоў». Нельга не пагадзіцца з такім поглядам на паэзію.

Якія ж яшчэ тэмы «турбавалі і непакоілі» аўтара «Бальшака»? У другім раздзеле зборніка (я гаварыў да гэтага ў асноўным пра вершы першага раздзела «Рыхтуйце сэрцы да палёту»), які называецца «Мой сіні бор», аб'яднаны творы, прысвечаныя «сіняму бору», г. зн. роднай прыродзе, і творы, што можна аднесці да жанру інтымнай лірыкі («Ноч. Цішыня...», «Як ты грымела, як бабахала» і г. д.). Трэці раздзел («За ціхім Дунаем») — тэматычна цэласны. Ён уключае вершы, звязаныя з балгарскімі ўражаннямі паэта («Хіба я забуду братэрскі той кроў...»). І, нарэшце, паэма «Сто вузлоў памяці», прысвечаная ўспамінам дзяцінства, апаленага вайной, першым жыццёвым выпрабаванням паэта («Сто вузлоў памяці» — рэч аўтабіяграфічная ў самым дакладным сэнсе гэтага слова).

Так выглядае новы зборнік Ніла Гілевіча з пункту гледжання таго, што «турбавала і непакоіла» паэта, якія тэмы больш за ўсё хвалявалі яго. А цяпер давайце паглядзім, як здзейснілася спадзяванне аўтара, што яго «хваляванне хоць у нейкай меры перадасца чытачам», выкажам яму сваю чытальніцкую думку.

Уласна кажучы, я ўжо дзе-нідзе падыходзіў і да ацэнкі вершаў да размовы аб тым, перадалося ці не перадалося мне паэтава хваляванне. Гаворачы, напрыклад, пра верш «Сустрэчы ў снах», я не ўтрымаўся, каб не заўважыць, што верш не пакідае нас абыякавымі. Тое самае мне хочацца сказаць і пра такія вершы зборніка, як «Я не знаю, дзе вашы магілы», «Пра дзядоў і зямлю», «Спадчына», «Вы шуміце, шуміце», «Ноч. Цішыня...», «Балгарская сіняя раніца» і інш. Яны хвалююць праўдзівым, сапраўды жыццёвым зместам, той «праўдай сэрца» (словы паэта), без якой няма сапраўднай паэзіі.

Перадалося мне, чытачу, хваляванне аўтара, яго думкі і пачуцці і ў паэме «Сто вузлоў памяці», прынамсі, у такіх яе найбольш эмацыянальных і моцных па мастацкай сіле раздзелах, як «У спелым жыце», «Чырвоны снег», «Перамога», «Спякота над лугамі», «Дзіна». Перадалося і выклікала ў сэрцы жывы водгук. Я не магу, напрыклад, заставацца абыякавым да лёсу гераіні паэмы Алены — брыгадзіра і, як свае ўласныя, паўтараю ўслед за аўтарам яго словы пра песню, што «захлынулася слязамі».

Словам, на спадзяванне паэта, выказанае ім у анатацыі, можна ў заключэнне адказаць так. Тваё хваляванне, твой неспакой знайшлі свайго адрасата, перадаліся нам, чытачам. Калі ж некаторыя вершы асабліва і не кранулі нас, то прычына тут адна — у вершах гэтых было мала хвалявання. Праўда, іх у зборніку зусім нямнога, і ў цэлым ён знаходзіцца, несумненна, на магістралі нашай сённяшняй паэзіі, на яе «бальшаку». Так што назва кнігі апраўдана і ў гэтым сэнсе.

1965