Высокае неба ідэала

Я ПАМЯЦЬ ЗБЯРОГ...

Той, хто чытаў новы зборнік вершаў Васіля Зуёнка, пагодзіцца, відаць, са мною, што асноўны матыў зборніка — памяць вясковага дзяцінства, роднай вёскі. «Я памяць збярог», — піша паэт у адным з вершаў. І гэта сапраўды так. І мацней за ўсё помніць тое, што звязана з вясковым мінулым, з бацькоўскай хатай, з роднымі краявідамі.

Многае, як бачым, змянілася, шмат сплыло вады. Людзі прарваліся ў космас, лятаюць спадарожнікі, абнаўляецца і вёска, і побач з новай хатай старая выглядае «хлеўчуком», а іх гаспадыня чакае ў госці ўжо не толькі дзяцей, але і ўнукаў... Шмат што змянілася, але сэрца не мяняецца ў нечым самым істотным, яно рвецца туды, дзе перайшло першыя радасці і нягоды. Памяць сэрца... З верша ў верш праходзіць яна. Вось аўтару прыгадалася, як некалі ён збіраў і потым перабіраў шчаўе, і

Ці то раптам успомнілася, загучала ў яго душы «сімфонія лета, буянства настояў і пахаў» («Фантазія скошанага лугу»). Ці то невядома адкуль, падсвядома ўявілася стомленая калыханка — «бяда, калі ў знямозе песня» («Той жнівеньскай ноччу»). Або прыйшло на памяць гарышча са старым, ужо забракаваным самаварам-«ідэалістам» («Самавар на гарышчы»), І зноў успамінаецца лета, на гэты раз спякотна-мройны ліпеньскі поўдзень, калі «ніхто цябе не пагукае і не падумае гукаць» («Поўдзень»). І зноў, пасля кароткай пабыўкі ў маці, герою, «як вавёрцы арэшша, усё сніцца і сніцца сена», усё бачыцца тое ж гарышча з «улежаных яблык духам бражным».

Даўняя песня, і справа як быццам даўняя, але памяць, як бачым, не падводзіць аўтара, учэпіста трымае тыя гукі, колеры, дэталі. Падмечана вельмі дакладна: асачынка сапраўды «зеляніцца ў выцвілым сене».

На першы погляд можа здацца, што В. Зуёнак недзе ўжо занадта пакорліва ідзе за сваёй памяццю, што ён у палоне настальгіі. Можа здацца, што гэты матыў — матыў вясковых уражанняў — становіцца самамэтай. Але такі вывад няслушны. Каб у гэтым пераканацца, дастаткова звярнуцца да другіх вершаў у зборніку.

Вось верш «На сэрцы — неспакою камень...». Якога неспакою? Аўтар задумаўся, ці не стаў ён, з яго прыхільнасцю да вёскі, «апошнім магіканінам» сярод людзей, ці не ўстарэў ён. Але тут яса ад сумнення пераходзіць да сцвярджэння:

Справа, як бачыце, не ў настальгіі і не ў замілаванні, не ў сляпой паэтызацыі вясковага ўкладу. Апошні радок гучыць як аўтарскае крэда, і гэта крэда няцяжка расшыфраваць: маральна-духоўныя каштоўнасці неад'емныя ад хлеба надзённага, ад таго, якім чынам здабывае чалавек свой хлеб — сумленна ці не.

Псіхалагічна ўсё тлумачыцца прасцей: той, хто зведаў смак хлеба, вырашчанага, здабытага ўласнымі рукамі, ніколі гэты смак не забудзе. І той хлеб для яго заўсёды будзе «за ўсё на свеце саладзейшым» і заўсёды будзе асацыіравацца ў яго свядомасці з вышэйшым дабром. Гэта так.

Іншымі словамі, аўтар «Крутаяра» выступае супроць спажывецкага, эгаістычна-цынічнага падыходу да жыцця, да прыроды. Адсюль і яго напружанае ўгляданне ў свет вёскі, дзе ён шукае апоры, шукае адказаў і аргументаў.

Але не толькі таму «беражэ памяць» паэт. Ён ведае даўнюю мудрасць, што, не помнячы мінулага, нельга зразумець сённяшняе і прадбачыць будучае. Ён непакоіцца за сувязь часоў — учарашняга і заўтрашняга. Прыгадаем адзін з лепшых вершаў кнігі «Люблю цікаваць неўпрыкметкі, здалёк...». Аўтар, цікуючы, назірае, «як сонца промнем, бы ніткай вашчонай... сшывае два полагі — белы і чорны».

І далей, параўноўваючы сваю справу з тым, што робіць сонца, ён піша:

Прыём сам па сабе не новы — параўноўваць працу сонца з працай паэта (успомнім хаця б вядомы верш. Ул. Маякоўскага). Але справа не ў гэтым, справа ў думцы аўтара, у яго пазіцыі — выразна акрэсленай, актыўнай. Цяпер мы разумеем, чаму паэт так настойліва звяртаецца да бацькоўскага запавету і матчынай песні. І чаму складае такі пранікнёны, такі пафасны гімн звычайнаму шэраму каменю, які малоў, які ляжаў пад нарогам... «Дзіўна, але ж ад яго, ад гэтага каменя... пачынаюцца ўсе дарогі»:

«Белым каменем адзначу гэты дзень», — пісаў аптычны паэт. Гутарка ішла аб выключным дні і выключным камені. Паэтызацыя звычайнага шэрага каменя — другая эстэтычная норма, якая вымагае шукаць, бачыць незвычайнае ў звычайным, узводзіць звычайнае ў ранг прыгожага. В. Зуёнак падзяляе гэтую норму.

Я даволі шырока цытаваў вышэй вершы. Рабіў я гэта не толькі таму, каб не быць галаслоўным, а і даказваць самім тэкстам. Рабіў я гэта і з іншай мэтай — каб выдзеліць найбольш яркія радкі кнігі і каб паказаць наглядна, што такія радкі выходзяць з-пад пяра паэта тады, калі для гэтага ў іх ёсць перадумова, эмацыянальная база. Калі ж такой базы няма, калі В. Зуёнак бярэцца пісаць на зададзеную самім сабе тэму, тады і вынік не той, тады і верш не здаецца абавязковым як для дадзенай кнігі, так і для яе аўтара наогул. Я маю тут на ўвазе такія агульна-рытарычныя па гучанню і не новыя па тэматыцы вершы, як «Дзень і ноч, дзень і ноч...», «Яшчэ планета не астыла...». Недастаткова самастойным здаўся мне і лірычны верш «Не бяжы, не ўцячэш ад сябе...». Да таго ж па ім вельмі прыкметны палёт уяўнай паэтычнасці («Буду садам тваім па вясне, буду ў полі сцяжынкай забытай...» і г. д.). Дарэчы, няўдала, у такім жа прыкладна стылі скончыў В. Зуёнак і такі цікавы верш, як «Люблю цікаваць неўпрыкметкі, здалёк...»:

Іншая справа — гумарыстычныя вершы паэта: «Жарт пра вясновы пастрой», «Ад нядзелі да нядзелі», «Маналог дачнага пеўня», «Трыццаць тры — як Мурамец, сіднем...». У гэтым жанры В. Зуёнак добра зарэкамендаваў сябе і раней, у зборніку «Крэсіва», і зараз зноў пацвердзіў, што пра сур'ёзнае ён умее пісаць з усмешкай, дасціпна. Што ж датычыць нежадання яго хутчэй пелянаць свае задумы «ў шматкі паперы белай», то тут, пэўна ж, ён мае рацыю. Лепш менш, ды лепш. Не тоўстая кніга «Крутаяр», а змястоўная.

1970