Олівер Твіст

РАЗДЗЕЛ ХІІІ

Кемліваму чытачу называюцца новыя асобы, у сувязі з гэтым распавядаецца пра рознья прыемныя абставіны, якія маюць адносіны да гэтай гісторыі

Дзе Олівер? — раз’юшана спытаў габрэй, пагрозліва падняўшыся. — Дзе хлопчык?

Маладыя злодзеі паглядзелі на свайго апекуна, спалоханыя праявамі яго характару, потым з непакоем абмяняліся позіркамі. Але нічога не адказалі.

— Што здарылася з хлопчыкам? — дапытваўся габрэй, моцна ўхапіўшы Махляра за каўнер і вымаўляючы жахлівыя праклёны. — Кажы, або задушу!

Містэр Фэджын выглядаў настолькі сур’ёзна, што Чарлі Бэйц, які лічыў за лепшае ў любым выпадку трымацца больш бяспечнага боку і які нічога неверагоднага не бачыў у тым, што наступным будзе задушаны ён, сам упаў на калені і гучна, сакавіта і працяжна зароў, выдаўшы нешта сярэдняе паміж рыкам шалёнага быка і гудзеннем рупара.

— Ты будзеш казаць ці не?! — бы перуном ударыў габрэй, так моцна скаланаючы Махляра, што для апошняга зусім прывіднай стала перспектыва застацца ў сваім шырокім сурдуце.

— Лягавыя сцапалі яго, вось і ўсё, — злосна сказаў Махляр. — Ану, пусціце мяне, чуеце!

Ірвануўшыся, ён разам выслізнуў з прасторнага сурдута, які застаўся ў габрэевых руках.

Махляр схапіў відэлец для тостаў і зрабіў выпад у бок жывата вясёлага старога джэнтльмена. Калі б гэтая акцыя займела эфект, весялосці ў таго крыху паменела б, і наўрад ці хапіла б месяца ці двух, каб яе аднавіць.

У гэты непрыемны момант габрэй адскочыў так жвава, як, здавалася, папросту не здольны чалавек настолькі лядачы і, схапіўшы конаўку, падрыхтаваўся грымнуць ёю свайго праціўніка па галаве. Але ў гэтую хвілю Чарлі Бэйц азваўсятакім ровам, што стары раптам памяняў намер і з усяго размаху шпурнуў яе ў гэтага маладога джэнтльмена.

— Што гэта, што тут за пярун з навальніцай?! — пачуўся басавіты голас. — Хто гэта шпульнуў у мяне? Добра, што на мяне трапіла піва, а не конаўка, а то я разабраўся б з кімсьці. Так-так! Хто ж, акрамя гэтага пякельнага, багатага, рабаўнічага, грымотнага старога габрэя мог раскідвацца напоямі! Хіба толькі вадой. Ды і тое адно тады, калі будзе кожны квартал падманваць Вадаправодную кампанію. Што гэта значыць, Фэджын? Каб мяне чорт забраў, калі мой шалік не ў піве! Заходзь, подлае стварэнне, што ты стаіш пад дзвярыма, быццам сорамна табе за свайго гаспадара! Сюды!

Чалавек, які прамовіў гэтыя словы, аказаўся каржакаватым дзецюком гадоў трыццаці пяці, у чорным вельветавым сурдуце, вельмі брудных кароткіх цёмных штанах, шнураваных чаравіках і шэрых баваўняных панчохах, якія абцягвалі вельмі тоўстыя ногі з вялікімі набрынялымі лыткамі, — якраз тыя ногі, што ў спалучэнні з такім касцюмам заўсёды выглядаюць незавершана і некамплектна, калі не ўпрыгожаныя парай кайданкоў. На галаве ў яго быў карычневы капялюш, а шыю абвіваў брудны стракаты шалік; яго доўгімі заношанымі канцамі дзяцюк выціраў з твару піва. Калі ён скончыў гэтую працу, адкрылася шырокая, цяжкая фізіяномія, пакрытая трохдзённым шчаціннем, на ёй — два злосныя вокі, адно з якіх было ў атачэнні рознакаляровых плям — сведчанне нядаўняга ўдару.

— Заходзь, чуеш ці не, — прабурчэў гэты сімпатычны суб’ект.

Белы калматы сабака з мордай, падрапанай у дваццаці розных месцах, прашмыгнуў у пакой.

— Чаму не заходзіў адразу? Занадта ганарысты, каб выйсці са мной у людзі? Кладзіся!

Гэты загад суправаджаўся выспяткам, які адкінуў жывёлу на другі бок пакоя. Сабака, аднак, быў звыклы да гэтага, бо не азваўся ні гукам; ён лёг зусім спакойна ў кутку і, міргаючы сваімі вельмі зласлівымі вачыма разоў з дваццаць на хвіліну, здавалася, рабіў агляд пакоя.

— Чым гэта ты тут займаешся? Мучаеш хлопцаў, перахоўваеш крадзенае, ты, сквапны, ненажэрны стары пень? — прамовіўдзяцюк, вольна рассеўшыся. — Я дзіву даюся, што яны цябе яшчэ не забілі; я б на іх месцы абавязкова цябе прыстукнуў. Каб я быў тваім вучнем, — даўно б ужо гэта зрабіў, а зрабіўшы, — не, не прадаў бы, таму што ты не варты нічога. Хіба што выстаўляць цябе як гэтакую пачвару ў шкляной бутэльцы, але вось наўрад ці выдзімаюць бутэлькі адпаведных памераў.

— Ціха! Ціха! — прамовіў, дрыжучы, стары габрэй. — Містэр Сайкс, не гаварыце так гучна.

— Кінь ты гэтых містэраў! Заўсёды так пачынаеш казаць, калі нешта нядобрае задумаў. Ты ж ведаеш, як мяне завуць, — дык і называй як належыць. А я ўжо сваё імя не зганьблю, калі прыйдзе час.

— Добра, добра, тады — Біл Сайкс, — з гнюснай ліслівасцю сказаў габрэй. — Здэцца, Біл, ты не ў гуморы.

— Можа быць, — адказаў Сайкс. — Думаю, што і ты не зусім у сабе, калі лічыш, што няма бяды, калі раскідвацца конаўкамі ці ляпаць языком...

— Ты з глузду з’ехаў? — прамовіў габрэй, схапіўшы дзецюка за рукаў і паказваючы на хлопчыкаў.

Містэр Сайкс задаволіўся тым, што завязаў пад левым вухам уяўны вузел і схіліў галаву да правага пляча, — габрэй, напэўна, выдатна зразумеў гэтую пантаміму. Потым на слэнгу, які скрозь чуўся ў ягонай гаворцы і быў бы зусім незразумелым, калі б мы яго працытавалі тут, Містэр Сайкс запатрабаваў шклянку моцнага.

— І спадзяюся, што ты не атруціш яго, — сказаў ён, паклаўшы капялюш на стол.

Гэта быў жарт, але калі б той, хто яго прамовіў, бачыў, як злосна зыркаў вачыма ды кусаў свае бледныя вусны габрэй, павярнуўшыся да буфета, то, мажліва, і падумаў бы, што засцярога не была б зусім лішняй і што жаданне палепшыць вінакурныя якасці напою не абмінула вясёлага старога джэнтльмена.

Праглынуўшы дзве або тры шклянкі спіртнога, містэр Сайкс зрабіў ласку і звярнуў увагу на маладых джэнтльменаў. Гэты міласцівы акт прывёў да размовы, у якой падрабязна і са зменамі, якія Махляр палічыў неабходнымі і адпаведнымі, былі высветленыя акалічнасці арышту Олівера.

— Баюся, — зазначыў габрэй, — што ён можа сказаць нешта такое, што прынясе нам непрыемнасці.

— Выдае на тое, — са злоснай усмешкай сказаў Сайкс. — Цябе выдадуць, Фэджын.

— Я і баюся. Насамрэч, — дадаў габрэй, як быццам не заўважыўшы рэплікі Сайкса, і пры гэтым пільна гледзячы на свайго суразмоўцу, — я баюся, што калі для нас гульня скончыцца, то скончыцца яна таксама і для многіх іншых, і што гэтыя наступствы будуць горшымі хутчэй для цябе, чым для мяне, мілок.

Дзяціна падскочыў і рэзка павярнуўся да габрэя. Але той уцягнуў галаву ў плечы і адсутным позіркам глядзеў на сцяну насупраць.

Узнікла доўгая паўза. Здавалася, што кожны ўдзельнік шаноўнага сходу паглыбіўся ў свае рэфлексіі, у тым ліку і сабака, які злосна аблізваўся, нібыта задумваючы ўчапіцца ў лытку першага сустрэчнага джэнтльмена ці лэдзі, як толькі ён выйдзе на вуліцу.

— Нехта павінен выведаць, што адбылося ў судзе, — сказаў містэр Сайкс куды больш разважным тонам, чым за ўвесь час яго прысутнасці ў пакоі.

Габрэй кіўнуў.

— Калі ён не раскалоўся і проста сядзіць у турме, то няма чаго баяцца, пакуль ён не выйдзе зноў, — сказаў містэр Сайкс, — а потым пра яго трэба паклапаціцца. Нейкім чынам яго трэба прыбраць да рук.

Габрэй кіўнуў яшчэ раз.

Такі план быў лагічным, але яго прыняццю нешчаслівым чынам замінала адно сур’ёзнае пярэчанне, а менавіта тое, што і Махляр, і Чарлі Бэйц, і містэр Уільям Сайкс паасобку і разам спадобіліся мець надзвычай моцную і глыбока закаранёную антыпатыю да знаходжання паблізу паліцэйскага пастарунка пры любых умовах і абставінах.

Колькі часу яны сядзелі і глядзелі адзін на аднаго ў гэтым стане няпэўнасці, цяжка сказаць. Аднак няма неабходнасці рабіць здагадкі на гэты конт, таму што нечаканае з’яўленне дзвюх маладых лэдзі, якіх Оліверу даводзілася бачыць раней, зноў ажывіла заціхлую размову.

— Вось тое, што трэба! — выгукнуў габрэй. — Бэт пойдзе; ты ж пойдзеш, мая даражэнькая?

— Куды? — пацікавілася маладая лэдзі.

— Усяго толькі ў паліцэйскі офіс, мая даражэнькая, — лісліва адказаў габрэй.

Трэба аддаць належнае маладой лэдзі: яна не адмовілася проста так, а толькі эмацыйна і сур’ёзна заявіла, што, маўляў, хай яе чорт забярэ, калі яна туды пойдзе. Гэтая ветлівая і шляхетная ўхілістасць адказу сведчыла пра тое, што далікатнасць была ў яе ў крыві і што яна не дазваляла маладой лэдзі скрыўдзіць роднасную істоту падкрэслена прамой адмовай.

Фізіяномія габрэя набыла расчараваны выгляд. Ён адвярнуўся ад гэтай маладой лэдзі, убранай нябедна, нават раскошна, у чырвоную сукенку, зялёныя боцікі і жоўтыя папільёткі, і паглядзеў на другую дзяўчыну.

— Нэнсі, золатка маё, што ты скажаш? — падлабуніўся габрэй.

— Скажу, што так справа не пойдзе, і няма чаго напіраць, Фэджын, — адказала Нэнсі.

— Што ты маеш на ўвазе пад гэтым? — спытаў містэр Сайкс, паглядзеўшы на яе досыць змрочна.

— Тое, што сказала, Біл, — безуважна азвалася лэдзі.

— Чаму ты не хочаш? Толькі ты адна можаш гэта зрабіць, — угаворваў яе Сайкс. — Апроч нас, цябе больш ні адна душа не ведае.

— І я не хачу ні пра кога нічога ведаць, — тым самым тонам адказала Нэнсі. — Я схіляюся значна больш да адмоўнага адказу, чым да станоўчага.

— Яна пойдзе, Фэджын, — сказаў Сайкс.

— Не, яна не пойдзе, Фэджын, — сказала Нэнсі.

— А я кажу, яна пойдзе, Фэджын, — гнуў сваё Сайкс.

І містэр Сайкс не памыліўся. Пагрозамі, абяцанкамі і спакусамі згаданую лэдзі схілілі да згоды. Насамрэч, яе не маглі, як яе сяброўку, стрымліваць пэўныя меркаванні, бо яна толькі нядаўна пераехала ў ваколіцы Філд-Лэйн з аддаленага, але прэстыжнага прыгарада Рэткліф і магла не асцерагацца, што яе пазнае хто-небудзь з яе шматлікіх знаёмцаў.

І вось, апрануўшы паверх чырвонай сукні белы фартух і схаваўшы папільёткі пад саламяным капялюшыкам, — абедзве гэтыя рэчы знайшліся ў невычэрпных складах габрэя, — міс Нэнсі падрыхтавалася да акцыі.

— Пачакай хвілю, мілая, — сказаў габрэй і працягнуў ёй маленькі кошык з накрыўкай. — Вазьмі вось гэта, будзеш выглядаць больш шляхетна.

— А ў другую руку дайце ёй ключы, Фэджын, — прапанаваў Сайкс. — Гэта будзе выглядаць натуральна і прыстойна.

— Так, так, мілая, насамрэч, — ухваліў габрэй, чапляючы на ўказальны палец правай рукі лэдзі вялізны ключ ад парадных дзвярэй. — Вось, вельмі добра. Насамрэч, вельмі добра, мая даражэнькая, — сказаў габрэй, паціраючы рукі.

— О мой брацік! Мой бедны, слаўны, мілы невінаваты маленькі брацік! — усклікнула Нэнсі і залілася слязьмі; у роспачы цярэбячы кошык і ключ, яна працягвала ляматаваць: — Што з ім сталася? Куды яны яго забралі? О, пашкадуйце мяне, скажыце, што зрабілі з ім, маім мілым брацікам, джэнтльмены, прашу вас, калі ласка, джэнтльмены!

Вымавіўшы гэтыя словы самым жаласлівым, пранізліва-скрушным тонам, што выклікала бязмежнае захапленне прысутных, Нэнсі вытрымала паўзу, памахала грамадзе, усміхнулася, кіўнула і знікла.

— Ах, мае вы даражэнькія, што за разумная дзеўчына! — сказаў габрэй, павярнуўшыся да сваіх маладых сяброў і з прызнаннем хітаючы галавой, быццам запрашаючы іх браць з яе прыклад.

— Яна робіць гонар свайму полу, — сказаў містэр Сайкс, наліўшы сабе ў шклянку. Ён грукнуў сваім неверагодна вялікім кулаком па стале і абвясціў: — П’ю за яе здароўе! Няхай бы ўсе жанчыны былі такімі, як яна!

У той час як на адрас Нэнсі выказваліся ўсе гэтыя ўхвалы, маладая лэдзі спяшалася да паліцэйскага офіса, куды неўзабаве дабралася найлепшым чынам, нягледзячы на зразумелы страх ісці па вуліцах адной, без абароны. Яна ўвайшла ў офіс з чорнага ходу, ціхенька пастукала ключом у дзверы адной з камер і прыслухалася. Не было чутна ні гуку. Нэнсі кашлянула і прыслухалася яшчэ раз. Адказу не было, і яна падала голас:

— Нолі, міленькі! — пяшчотна прашаптала Нэнсі. — Нолі!

Унутры быў толькі занядбаны босы злачынца, якога

арыштавалі за ігру на флейце. Яго злачынны замах на ўстоі грамадства быў неаспрэчна даказаны містэрам Фэнгам, які вынес прысуд — месяц зняволення ў папраўчым доме. Пры гэтым суддзя трапна і з гумарам заўважыў, што калі ўжо ў яго лішак дыхання, то лепш выдаткоўваць яго на педаль нажнога млынка, чым на музычны інструмент. Адказу не было, бо асуджаны заглыбіўся ў сябе, аплакваючы страту флейты, якую канфіскавалі на карысць графства.

Нэнсі перайшла да наступных дзвярэй і пастукала.

— Што? — азваўся слабы і ціхі голас.

— Ці няма тут маленькага хлопчыка? — запыталася Нэнсі, не забыўшыся ўсхліпнуць.

— Крый Бог, не, — адказаў голас.

Гэта быў валацужнік шасцідзесяці пяці гадоў, які трапіў у турму за тое, што не іграў на флейце, або, іншымі словамі, за тое, што жабраваў на вуліцы і не рабіў нічога, каб зарабіць сабе на жыццё. У наступнай камеры сядзеў яшчэ адзін дзядзька, якога перавялі ў тую самую турму за тое, што ён прадаваў без ліцэнзіі алавяныя рондалі, зарабляючы сабе такім чынам на жыццё, але падрываючы моц падаткавай інспекцыі.

Але паколькі ніхто з гэтых злачынцаў не адгукаўся на імя Олівер і нічога не ведаў пра яго, то Нэнсі звярнулася непасрэдна да лагоднага старога наглядчыка ў паласатай камізэльцы і, жаласліва лямантуючы, з енкам і плачам, асабліва ўдала цярэбячы кошык і ключ, стала патрабаваць у яго свайго мілага браціка.

— У мяне яго няма, даражэнькая, — адказаў стары.

— Дзе ж ён? — завішчала Нэнсі.

— Як дзе, джэнтльмен забраў яго, — быў адказ.

— Які джэнтльмен? Святы Божа, які джэнтльмен? — выкрыкнула Нэнсі.

Адказваючы на гэтыя няўцямныя пытанні, стары расказаў узрушанай сястры, што Олівера даставілі ў офіс хворага і знялі з яго абвінавачанне ў крадзяжы пасля паказанняў сведкі, які бачыў, што крадзеж учынілі два іншыя хлопчыкі, якія засталіся на свабодзе. Потым яго ў непрытомным стане забраў з сабой ісцец, павёз да сябе дахаты, а вось дзе гэта... Усё, што ён ведаў, — што гэта дзесьці ў раёне Пэнтанвіла. Так ён пачуў, калі кучару казалі, куды ехаць.

У жахлівым стане роспачы і няпэўнасці маладая жанчына накіравалася да брамы. На вуліцы яна памяняла няўпэўненую хаду на шпаркі, дынамічны бег. Да дома габрэя яна дабегла самымі заблытанымі, кружнымі дарогамі, якія яна магла прыдумаць.

Містэр Біл Сайкс, не паспеўшы выслухаць справаздачу пра яе візіт, паклікаў белага сабаку, насунуў капялюш і тэрмінова адышоў, не губляючы часу на такую фармальнасць, як развітанне з грамадой.

— Нам трэба даведацца, дзе ён. Даражэнькія, мы павінны яго знайсці, — вельмі ўзрушана сказаў габрэй. — Чарлі, пакуль не рабі нічога іншага, толькі вынюхвай усюды і збірай, збірай інфармацыю. Нэнсі, мілая, мне трэба яго знайсці. Табе я давяраю цалкам, мая мілая, табе і Махляру. Пачакайце, пачакайце, — дадаў габрэй, адмыкаючы дрыжачай рукой шуфляду, — вось грошы, мае мілыя. Сёння я лаўку тут зачыняю. Вы ведаеце, дзе мяне знайсці! Не марудзьце! Не марудзьце ні секунды!

З гэтымі словамі ён выпхнуў іх з пакоя, замкнуў за імі дзверы на два павароты і падпёр іх, выняў са схову шкатулку, якую бачыў Олівер, і стаў паспешліва хаваць пад вопратку гадзіннікі і ўпрыгожанні.

Нечаканы стук у дзверы прымусіў яго перапыніць сваю работу.

— Хто там? — пранізліва крыкнуў ён.

— Я! — азваўся праз замочную адтуліну голас Махляра.

— Што там? — нецярпліва крыкнуў габрэй.

— Нэнсі пытае: яго валачы ў другую нару, ці што? — дапытваўся Махляр.

— Так, — адказаў габрэй. — Дзе б яна яго ні прыхапіла. Знайсці, знайсці яго, вось і ўсё. Я буду ведаць, што з ім рабіць далей, вы ўжо не бойцеся.

Хлопчык прабурчэў, што ім зразумела, і прыпусціўся ўніз па лесвіцы ўслед за сваімі кампаньёнамі.

— Пакуль што ён не выдаў нас, — сказаў габрэй, узяўшыся за перапыненую работу. — Калі яму зойдзе на розум балбатаць пра нас сваім новым сябрам, мы паспеем заткнуць яму глотку.