Олівер Твіст

РАЗДЗЕЛ XIV,

які ўтрымлівае далейшыя падрабязнасці побыту Олівера ў доме містэра Браўнлоў, а таксама важнае прароцтва, якое вырак нейкі містэр Грымуіг адносна Олівера, калі той пайшоў выконваць даручэнне

лівер хутка апрытомнеў пасля таго, як містэр Браўнлоў голасна

яго паклікаў. Тэму партрэта старанна пазбягалі як стары джэнтльмен, так і місіс Бэдуін; размовы зусім не датычылі мінулага ці будучага ў жыцці хлопчыка, а мелі на ўвазе прадметы, якія маглі яго пацешыць, але не ўзрушыць. Олівер быў яшчэ занадта слабым, каб устаць на сняданак, але калі на наступны дзень ён прыйшоў у пакой эканомкі, то найперш са шчырай цікаўнасцю паглядзеў на сцяну ў спадзяванні зноў пабачыць партрэт мілай лэдзі. Але спадзяванні яго былі марнымі: партрэт знялі.

— Але, — прамовіла эканомка, прасачыўшы, куды глядзіць Олівер, — як бачыш, яго няма.

— Бачу, мэм, — азваўся той, уздыхнуўшы. — Чаму яго знялі?

— Яго знялі, дзіця, таму што так загадаў містэр Браўнлоў. Падобна было, што партрэт занадта хваляваў цябе і мог тым самым пашкодзіць твайму выздараўленню, — адказала старая лэдзі.

— Не, праўда, не. Ён ніколькі не хвалюе мяне, мэм, — адказваў Олівер. — Мне проста падабалася глядзець на яго, вось і ўсё.

— Добра, добра! — сказала добразычлівая старая лэдзі. — Як толькі ты паправішся, яго зноў павесяць. Я табе гэта абяцаю! А цяпер давай пагаворым пра што-небудзь іншае.

Гэта была ўся інфармацыя пра карціну, якую Олівер мог тады атрымаць. Старая лэдзі была ў час ягонай хваробы вельмі добрай да яго, і ён падпарадкаваўся яе волі. Уважліва слухаў ён гісторыю за гісторыяй пра яе мілую, прыгожую дачку, якая была замужам за мілым, прыгожым чалавекам і жыла ў вёсцы: пра сына, які працаваў клеркам у камерсанта ў Вест-Індыі і які таксама быў вельмі добрым маладым чалавекам, штогод абавязкова пісаў чатыры лісты, так што калі яна гаворыць пра сваіх дзяцей, то слёзы самі набягаюць ёй на вочы. Старая лэдзі яшчэ доўга апавядала пра іх цудоўныя якасці, пра заслугі яе мілага, добрага сужэнца, які ўжо памёр, акурат дваццаць шэсць гадочкаў як пайшоў ад нас, бедненькі. Тут надышоў час піць гарбату. Пасля гарбаты яна стала вучыць Олівера гульні ў крыбідж, і ён так лёгка засвойваў правілы, як лёгка яна іх тлумачыла; у гэтую гульню яны гулялі з вялікай цікавасцю і заглыбленасцю, пакуль для хворага не прыспеў час выпіць цёплага віна з вадой, закусіць кавалачкам смажанага хлеба і ісці сабе ў цёплую пасцель.

Яны былі шчаслівыя, гэтыя дні Оліверавага выздараўлення. Усё было такім заспакойлівым, мілым, упарадкаваным, усе такімі ласкавымі ды спагаднымі, што пасля калатнечы і турботаў, у якіх жыў раней Олівер, гэта здавалася раем нябесным. Не паспеў ён больш-менш ачуняць і ўстаць з ложка, як містэр Браўнлоў загадаў купіць яму новы касцюм, новую шапку, новыя чаравікі. Оліверу было сказана, што ён можа рабіць са сваімі старымі рэчамі, што захоча, і ён аддаў іх служанцы, якая ставілася да яго асабліва прыязна, і сказаў, каб яна прадала вопратку габрэю, а грошы пакінула сабе. Яна гэта з ахвотаю зрабіла, і Олівер адчуў вялікую палёгку, калі з акна гасцёўні ўбачыў, як габрэй скруціў рэчы, схаваў іх у сумку і пайшоў прэч. Цяпер хлопчыку не пагражала небяспека насіць іх. Сказаць папраўдзе, дык гэта было сапраўднае рыззё. Новага ў Олівера не было нічога ад нараджэння.

Аднойчы ўвечары, прыблізна праз тыдзень пасля гісторыі з партрэтам, калі Олівер сядзеў і размаўляў з місіс Бэдуін, зверху перадалі, што містэр Браўнлоў хацеў бы бачыць Олівера Твіста ў сваім кабінеце і крыху з ім паразмаўляць, калі ён адчувае сябе добра.

— Божа літасцівы, адзіны і міласэрны! Памый рукі, дзіця, і дай я зраблю табе прабор! — сказала місіс Бэдуін. — Мілы Божа, каб мы ведалі, што ён захоча цябе пабачыць, то прышпілілі б табе чысты каўнерык і выглянцавалі б цябе на ўсе пяць!

Олівер зрабіў, як прасіла старая лэдзі, і хоць яна наракала на тое, што вось ужо і часу не засталося, каб адпрасаваць рушы на каўнерыку, але ўсё ж ён, нягледзячы на такі істотны недахоп, выглядаў настолькі прыстойна і паглядна, што місіс Бэдуін, агледзеўшы яго з найвялікшым задавальненнем з галавы да ног, мусіла заўважыць, што, нават калі б іх папярэдзілі своечасова, наўрад ці можна было б выправіць яго на размову лепей.

Падбадзёраны такім чынам, Олівер пастукаў у дзверы кабінета. Пасля дазволу зайсці ён апынуўся ў маленькім заднім пакоі, даволі шчытна застаўленым кнігамі, з акном, якое выходзіла ў прыгожанькі садок. Да акна быў прыстаўлены стол, за якім сядзеў містэр Браўнлоў. Калі ён убачыў Олівера, то адклаў убок кнігу і папрасіў яго падысці да стала і сесці. Олівер зрабіў, як яго прасілі, напружана думаючы, дзе можна знайсці чалавека, здольнага прачытаць такую вялікую колькасць кніжак, напісаных няйначай дзеля таго, каб зрабіць свет лепшым. Пытанне, над якім кожны дзень свайго жыцця шчыруюць людзі куды больш дасведчаныя за Олівера.

— Тут вельмі многа кніг, ці не так, хлопча? — спытаў містэр Браўнлоў, сочачы, з якой цікаўнасцю Олівер разглядвае паліцы, якія займалі прастору ад падлогі да столі.

— Шмат, сэр, — адказаў Олівер. — Я ніколі не бачыў так шмат.

— Калі ты будзеш добра сябе паводзіць, ты іх пачытаеш, — лагодна сказаў стары джэнтльмен. — Табе гэта спадабаецца больш, чым разглядваць іх звонку. Але і сапраўды бывае, што вокладка і пераплёт кніжкі — гэта найлепшае, што ў ёй ёсць.

— Я думаю, што такія — вунь тыя цяжкія кнігі, сэр, — сказаў Олівер, паказваючы на вялікія тамы з багата пазалочанымі пераплётамі.

— Не заўсёды такія, — запярэчыў стары джэнтльмен, гладзячы Олівера па галаве. — Бываюць кнігі такія ж цяжкія, як гэтыя, хоць і нашмат меншыя ў памерах. Як ты глядзіш на тое, каб вырасці разумным і пісаць кніжкі, га?

— Па мне, дык лепш чытаць іх, — адказаў Олівер.

— Што? Ты не хочаш быць пісьменнікам? — здзівіўся стары джэнтльмен.

Олівер нейкую хвілю вагаўся, потым нарэшце сказаў, што нашмат лепш быць кнігагандляром, на што стары джэнтльмен шчыра засмяяўся і адзначыў, што Олівер сказаў добрую рэч. Олівер быў задаволены гэтым, хоць аніяк не мог уцяміць, што добрага было ў ягоных словах.

— Добра, добра, — сказаў стары джэнтльмен, перастаючы смяяцца. — Не бойся! Мы не зробім з цябе пісьменніка, калі ёсць магчымасць навучыцца якому-небудзь сумленнаму рамяству або стаць мулярам.

— Дзякуй, сэр, — сказаў Олівер.

Пачуўшы, як сур’ёзна адказаў Олівер, стары джэнтльмен зноў рассмяяўся і сказаў нешта пра дзівосы інстынкту, але Олівер не зразумеў яго слоў і не звярнуў на іх увагі.

— А цяпер, хлопча, — працягваў стары джэнтльмен тонам найзычлівейшым, але як ніколі сур’ёзным, — я хачу, каб ты звярнуў увагу на тое, што я табе зараз скажу. Я буду гаварыць з табой адкрыта, бо ведаю, што ты зразумееш мяне не горш за людзей старэйшых ад цябе.

— О сэр, прашу, не кажыце, што вы гоніце мяне! — усклікнуў Олівер, устрывожаны строгім выразам твару старога джэнтльмена. — Не выпіхвайце мяне за дзверы, каб я зноў бадзяўся па вуліцах. Дазвольце мне застацца тут і быць слугой. Не выкідвайце мяне назад у праклятае месца, з якога я прыйшоў. Пашкадуйце беднага хлопчыка, сэр!

— Маё мілае дзіця, — сказаў стары джэнтльмен, крануты шчырасцю Оліверавага нечаканага звароту, — можаш не баяцца: я не пакіну цябе, хіба ты сам дасі падставу...

— Ніколі! — перапыніў яго Олівер.

— Я таксама спадзяюся, што ніколі, — працягваў стары джэнтльмен. — Мне даводзілася быць падманутым тымі, каму я давяраў, але я вельмі схільны верыць табе, ты мне цікавы, сам не ведаю чаму. Людзі, якіх я шчыра любіў, ляжаць глыбока ў сваіх магілах, але, хоць маё шчасце і агмень жыцця пахаваныя з імі, я не зрабіў труны са свайго сэрца і назаўсёды адкрыў яго для лепшых пачуццяў. Глыбокая жалоба толькі зрабіла іх больш моцнымі і чыстымі.

Олівер сядзеў ціха, таму што стары джэнтльмен прамовіў гэтае прызнанне нізкім тонам, хутчэй для сябе, чым для суразмоўцы, і сказаўшы, захоўваў маўчанне.

— Ну, добра, — нарэшце азваўся стары джэнтльмен. Яго голас быў больш вясёлым. — Я кажу гэта таму, што ў мяне маладое сэрца, і ты будзеш больш абярэжны да мяне, не параніш майго сэрца, даведаўшыся, як шмат цяжкіх выпрабаванняў і пакутаў мне выпала ў жыцці. Ты казаў, што ты сірата і што ў цябе няма сяброў, нікога няма на свеце. Усе мае росшукі пацвярджаюць твае словы. Раскажы мне больш падрабязна, адкуль ты, хто цябе выхаваў і як ты трапіў у кампанію, у якой я цябе знайшоў. Кажы праўду, і ты будзеш мець сябра, пакуль я жыву.

Некалькі хвіляў Олівер не мог вымавіць ні слова, бо задыхаўся ад слёз. Ён збіраўся быў пачаць расповед пра тое, як яго выхоўвалі ў дзіцячым аддзяленні працоўні і як містэр Бамбл забраў яго ў працоўню, але ў гэты час у парадныя дзверы ціха, упэўнена, але і нецярпліва два разы пастукалі. Наверх паднялася служанка і сказала, што прыйшоў містэр Грымуіг.

— Ён падымаецца? — спытаўся містэр Браўнлоў.

— Так, сэр, — адказала дзяўчына. — Ён спытаў, ці ёсць у доме здобныя булкі. Калі я адказала сцвярджальна, то ён сказаў, што прыйшоў папіць гарбаты.

Містэр Браўнлоў усміхнуўся і, павярнуўшыся да Олівера, растлумачыў, што містэр Грымуіг — гэта яго стары сябар і што не варта крыўдзіцца, калі ягоныя манеры пададуцца хлопчыку крыху грубымі, таму што ў глыбіні душы гэта добры чалавек, у чым містэр Браўнлоў меў падставы ўпэўніцца.

— Мне ісці ўніз, сэр? — запытаўся Олівер.

— Не, — адказаў містэр Браўнлоў. — Як на мяне, дык лепш застанься тут.

У гэты момант у пакой увайшоў, абапіраючыся на тоўстую кульбу, масіўны стары джэнтльмен, у якога адна нага была прыкметна карацейшая за другую, і апрануты ён быў у сіняе паліто, паласатую камізэльку, нанкавыя брыджы, гетры і белы капялюш з шырокімі палямі ды зялёным рантам. З-пад камізэлькі высоўвалася жабо з дробнымі складкамі; гэтаксама бачны быў доўгі жалезны ланцужок, на канцы якога вісеў адзін толькі ключ. Канцы яго гальштука-матыля былі скручаныя так, што той быў больш падобным на шар памерам з апельсін. Разнастайнасць грымас, у якія складваўся твар джэнтльмена, не паддаецца апісанню. Пачынаючы гаварыць, ён меў завядзёнку нахіляць галаву ў адзін бок і адначасова глядзець, скасіўшы вочы, што надавала яму неаспрэчнае падабенства з папугаем. Ужо ў момант свайго з’яўлення ён адразу прыняў апісаную паставу і, трымаючы ў выцягнутай руцэ маленькі кавалачак апельсінавай коркі, незадаволена і буркатліва ўсклікнуў:

— Гляньце! Бачыце?! Хіба гэта не дзіўна і не надзвычайна? Варта мне зайсці ў які-небудзь дом, як я адразу знаходжу на лесвіцы кавалак гэтага сябра-беднага-хірурга. Аднойчы я ўжо стаў кульгавым праз апельсінавую корку, і я пэўны, што праз апельсінавую корку і памру. Так, сэр, апельсінавая корка будзе прычынай маёй смерці, з’ем сваю галаву, калі не яна, сэр!

Гэтым арыгінальным закладам містэр Грымуіг падмацоўваў ледзь не кожную сваю заяву, і гэта было вельмі дзіўна, бо калі нават чыста тэарэтычна дапусціць, што навука дасягне такога стану развіцця, які дазволіць джэнтльмену пры наяўным жаданні з’есці сваю ўласную галаву, то галава містэра Грымуіга мела настолькі вялікія памеры, што нават чалавек самага сангвінічнага складу наўрад ці мог цешыць сябе надзеяй зрабіць гэтую справу за раз, нават калі не браць у разлік тоўсты слой пудры.

— Я з’ем сваю галаву, сэр, — паўтарыў містэр Грымуіг, стукнуўшы кульбай па падлозе. — Га! А гэта што такое? — спытаў ён, гледзячы на Олівера і адступаючы на крок ці два.

— Гэта малады Олівер Твіст, пра якога мы гутарылі, — сказаў містэр Браўнлоў.

Олівер пакланіўся.

— Ці не хочаце вы сказаць, што гэта той хлопчык, у якога была гарачка? — запытаўся містэр Грымуіг, адступіўшы яшчэ. — Пачакайце-пачакайце... Не кажыце нічога! Стоп, — працягваў містэр Грымуіг адрывіста, топячы ўвесь жах перад гарачкай у радасці ад здагадкі, — гэта хлопчык, які еў апельсін! Калі гэта не ён, калі не ён — той хлопчык, які з’еў апельсін і кінуў кавалак коркі на лесвіцу, то я з’ем сваю галаву, а заадно і ягоную.

— Не, не, у яго не было апельсіна, — засмяяўся містэр Браўнлоў. — Праходзьце. Скідвайце капялюш і паразмаўляйце з маім маленькім сябрам.

— Гэта мне вельмі далягае, сэр, — сказаў нервовы стары джэнтльмен, здымаючы рукавіцы. — У нашым горадзе на тратуарах заўсёды ляжаць апельсінавыя коркі, іх больш, менш — як калі, і я дакладна ведаю, што іх раскідвае сын хірурга, які жыве на рагу вуліцы. Учора ўвечары маладая жанчына паслізнулася на такім шалупінні ля маёй агароджы і ўпала. Як толькі яна паднялася, я ўбачыў, што яна глядзіць на ягоны пякельны чырвоны ліхтар, які гарыць так звабна. Тут я гукнуў з акна: «Не хадзіце да яго! Ён забойца! Звабнік-забойца!» Так, ён такі. Калі не — дык...

Тут запальчывы стары джэнтльмен стукнуў кульбай аб падлогу, што яго сябры заўсёды разумелі як ягонае звычайнае закляцце, толькі без слоў. Потым, усё яшчэ з кульбай у руках, ён сеў, выняў ларнет, які вісеў на шырокай чорнай стужцы, і пачаў разглядваць Олівера, які, пабачыўшы, што стаў аб’ектам вывучэння, пачырванеў і яшчэ раз пакланіўся.

— Дык гэта той хлопчык, так? — вымавіў нарэшце містэр Грымуіг.

— Так, той самы, — адказаў містэр Браўнлоў.

— Як маешся, хлопчык? — запытаў містэр Грымуіг.

— Нашмат лепей, дзякуй, сэр, — быў адказ Олівера.

Містэр Браўнлоў, падазраючы, што яго дзівак-сябар можа сказаць нешта недапушчальнае, папрасіў Олівера спусціцца ўніз і сказаць місіс Бэдуін, што яны гатовыя піць гарбату. Манеры госця крыху не спадабаліся Оліверу, і ён быў вельмі рады выканаць просьбу.

— Ён вельмі паглядны хлопчык, праўда? — спытаў містэр Браўнлоў.

— Не ведаю, — буркатліва адказаў містэр Грымуіг.

— Не ведаеце?

— Не, не ведаю. Мне хлопчыкі заўсёды былі што пустое месца. Я ведаю толькі два віды хлопчыкаў. Мучністыя хлопчыкі і мясістыя хлопчыкі.

— І які ж Олівер?

— Мучністы. Ведаю аднаго, дык у яго мясісты хлопчык. Яны кажуць, што ён добры малец. Круглая галава, чырвоныя шчокі, вочы з бляскам. Жахлівы хлопчык. Цела, канечнасці ў яго такія, што ўсё трашчыць па швах. Голас — як у лоцмана, апетыт — воўчы. Ведаю я яго! Паскуднік!

— Досыць, гэта не пра маладога Олівера Твіста, так што вам можна не хвалявацца дарма.

— Згода, не пра яго, — азваўся містэр Грымуіг. — Тое, што пра яго, можа быць яшчэ горшым.

Тут містэр Браўнлоў з нецярпеннем кашлянуў, што, здаецца, прынесла містэру Грымуігу найвялікшую асалоду.

— Я кажу, пра яго можа быць яшчэ горшым, — паўтарыў містэр Грымуіг. — Адкуль ён узяўся? Хто ён такі? Чым займаецца? У яго была гарачка. Ну і што з таго? Хіба хварэць на гарачку ўласціва толькі добрым людзям? Часамі хварэюць на гарачку і благія, хіба не? Я ведаў чалавека, якога павесілі на Ямайцы за тое, што ён забіў свайго гаспадара. Дык ён хварэў на гарачку шэсць разоў, і яго з гэтай нагоды нават і не падумалі памілаваць. Фу! Лухта нейкая!

Справа была ў тым, што дзесьці ў глыбіні душы містэр Грымуіг вельмі схільны быў верыць, што знешнасць і манеры Олівера вельмі прывабныя, аднак у яго была вельмі моцная цяга да супярэчання, якая абвастрылася праз тое, што ён знайшоў апельсінавую корку; акрамя таго, ён унутрана настроіў сябе, што ніхто не можа дыктаваць яму, прывабны хлопчык ці не, і ён адразу пачаў пярэчыць свайму сябру. Калі містэр Браўнлоў заявіў, што ні на адно з абвінавачанняў ён не можа пакуль даць здавальняючага адказу і што ён адкладвае даследаванне папярэдняга жыцця Олівера, пакуль той не будзе дастаткова моцным, каб вытрымаць роспыты, містэр Грымуіг толькі зласліва хіхікнуў. А яшчэ ён насмешліва запытаў, ці мае эканомка завядзёнку правяраць на ноч срэбны посуд, бо калі аднойчы сонечнай раніцай яна недалічыцца адной ці дзвюх срэбных лыжачак, то ён мог напэўна... і так далей.

Містэр Браўнлоў, які ведаў дзівацтвы свайго сябра, ды і сам быў чалавекам досыць эмацыйным, выслухаў усё гэта даволі цярпліва; потым усё праходзіла вельмі спакойна, таму што за гарбатай містэр Грымуіг міласціва абцяжарыўся выказаць сваё агульнае задавальненне булкамі, і Олівер, які таксама сядзеў за сталом, ужо не адчуваў сябе так скавана ў прысутнасці запальчывага старога джэнтльмена.

— І калі ж вы збіраецеся выслухаць поўную, праўдзівую і падрабязную справаздачу пра жыццё і прыгоды Олівера Твіста? — спытаў містэра Браўнлоў містэр Грымуіг напрыканцы бяседы. Пры гэтым ён скоса паглядзеў на Олівера.

— Заўтра з самага ранку, — адказаў містэр Браўнлоў. — Я хацеў бы быць з ім тэт-а-тэт. Зазірні да мяне заўтра а дзясятай, мілы.

— Так, сэр, — адказаў Олівер. Ён гаварыў вагаючыся, таму што адчуваў сябе ніякавата пад строгім позіркам містэра Грымуіга.

— Вось што я скажу вам, — прашаптаў джэнтльмен да містэра Браўнлоў. — Ён не прыйдзе да вас заўтра ў прызначаны час. Я бачыў, як ён вагаўся. Ён падманвае вас, мой добры сябра.

— Клянуся, не, — з пачуццём сказаў містэр Браўнлоў.

— Калі ён не падманвае, то... — сказаў містэр Грымуіг, і кульба грукнула аб падлогу.

— Я клянуся жыццём, што гэты хлопчык гаворыць праўду! — тут ужо містэр Браўнлоў стукнуў кулаком па стале.

— А я клянуся галавой, што ён хлусіць! — адказаў містэр Грымуіг і таксама стукнуў па стале.

— Паглядзім, — адказаў містэр Браўнлоў, утаймоўваючы шаленства, якое пачало было апаноўваць яго.

— Паглядзім-паглядзім, абавязкова паглядзім, — азваўся містэр Грымуіг з правакацыйнай усмешкай.

Лёс распарадзіўся так, што місіс Бэдуін акурат у гэты момант прынесла стос кніжак, купленых містэрам Браўнлоўзранку ў таго самага ўладальніка кнігарні, які ўжо фігураваў у нашай гісторыі. Паклаўшы кніжкі на стол, яна намерылася была выйсці.

— Затрымайце пасыльнага, місіс Бэдуін! — сказаў містэр Браўнлоў. — Я хачу перадаць з ім тое-сёе назад.

— Малы ўжо пайшоў, сэр, — адказала місіс Бэдуін.

— Паклічце яго назад, — папрасіў містэр Браўнлоў. — Гэта важна. Крамнік — бедны чалавек, а за кніжкі не заплачана. Таксама трэба занесці некалькі кніжак назад.

Парадныя дзверы былі адчыненыя. Олівер прыпусціўся па адной вуліцы, служанка па другой, місіс Бэдуін гукала кур’ера, стоячы на ганку, але таго нідзе не было бачна. Засопшыся, прыбеглі назад Олівер і дзяўчына і расказалі, што пасыльнага і след прастыў.

— Божа, Божа, мне так шкада! — усклікнуў містэр Браўнлоў. — Я так хацеў прывесці да ладу гэтую справу менавіта сёння.

— Дык вы пашліце Олівера, — прамовіў з іранічнай усмешкай містэр Грымуіг. — Вы ж ведаеце, ён пастараецца, каб кніжкі не прапалі.

— Так, дазвольце мне занесці іх, сэр, — азваўся Олівер. — Я бягом туды і назад.

Стары джэнтльмен якраз хацеў сказаць, што Оліверу ні ў якім разе нельга выходзіць з дому. Але зласлівае пакашліванне містэра Грымуіга схіліла яго на другі бок: хуткім выкананнем даручэння хлопчык дакажа сваю невінаватасць і марнасць падазрэнняў хаця б у гэтым пункце, і прычым адразу.

— Так, схадзі, мой даражэнькі, — сказаў стары джэнтльмен. — Кніжкі ляжаць на крэсле каля стала. Прынясі іх.

Олівер, задаволены тым, што вось ён спатрэбіўся, падняўся на другі паверх і прынёс у вялікім пакунку пад пахай кніжкі. Трымаючы шапку ў руцэ, ён чакаў, калі яму скажуць, што перадаць гандляру кнігамі.

— Перадай гандляру, — сказаў містэр Браўнлоў, пільна гледзячы на містэра Грымуіга, — скажы гандляру, што ты прынёс гэтыя кніжкі назад і што ты прынёс грошы, якія я вінаваты яму, чатыры фунты і дзесяць пенсаў. Вось пяціфунтавая банкнота, так што ты мусіш прынесці мне дзесяць шылінгаў рэшты.

— Я абярнуся за дзесяць хвілін, сэр, — узрушана сказаў Олівер.

Паклаўшы банкноту ў кішэню курткі і зашпіліўшы гузік, ён асцярожна ўзяў кнігі пад паху, ветліва пакланіўся і выйшаў. Місіс Бэдуін правяла яго да парадных дзвярэй, даўшы процьму ўказанняў і пра найкарацейшы шлях, і пра тое, як завуць гандляра, і пра тое, як называюцца вуліцы. На ўсе яе тлумачэнні Олівер адказваў, што ўсё ясна і зразумела. Дадаўшы звыш таго яшчэ шэраг інструкцый, як не захварэць, старая лэдзі нарэшце дазволіла яму ісці.

— Хай Бог крые яго! — сказала старая лэдзі, гледзячы яму ўслед. — Неяк вось не магу спакойна адпусціць яго.

У гэты момант Олівер весела азірнуўся і кіўнуў галавой, перш чым схавацца за паваротам. Старая лэдзі з усмешкай адказала на яго прывітанне, замкнула дзверы і вярнулася ў свой пакой.

— Вось паглядзім, ён вернецца праз дваццаць хвілін — самае вялікае, — сказаў містэр Браўнлоў, выцягваючы з кішэні свой гадзіннік і кладучы яго на стол. — У гэты час будзе ўжо цёмна.

— Ну дык як, вы насамрэч спадзеяцеся, што ён вернецца? — дапытваўся містэр Грымуіг.

— А вы што, не? — з усмешкай запярэчыў містэр Браўнлоў.

У гэты час дух супярэчлівасці быў вельмі моцным у грудзях містэра Грымуіга, а самаўпэўненая ўсмешка на твары сябра яшчэ больш яго ўмацавала.

— Не, — ускрыкнуў ён, стукнуўшы кулаком па стале, — я не думаю! На хлопчыку новы касцюм, пад пахай у яго камплект дарагіх кніг, а ў кішэні пяць фунтаў стэрлінгаў. Ён уз’яднаецца са сваімі ранейшымі супольнікамі-злодзеямі, і яны пасмяюцца з вас. Сэр, калі хлопчык вернецца ў гэты дом, я з’ем сваю галаву.

Сказаўшы гэта, ён падсунуў крэсла бліжэй да стала. Так і сядзелі за сталом два сябры — моўчкі, паміж імі — гадзіннік.

Каб падкрэсліць тую фанабэрыю, з якой мы баронім свае меркаванні, пыху, з якой робім свае паспешлівыя высновы, варта заўважыць, што хоць містэр Грымуіг меў зусім не халоднае сэрца і што ён зусім непадробна засмуціўся б, калі б ягонага шляхетнага сябра абдурылі і падманулі, ён сапраўды шчыра і моцна спадзяваўся ў гэтыя хвіліны, што Олівер Твіст не вернецца.

Стала так цёмна, што лічбы на цыферблаце былі ледзьве бачныя, але два старыя джэнтльмены працягвалі моўчкі сядзець у цемрадзі. Паміж імі ляжаў гадзіннік.