Олівер Твіст

РАЗДЗЕЛ ХХІІ

Узлом

Хто там?! — пракрычаў гучны сіпаты голас, як толькі яны ўвайшлі ў калідор.

— Не рабі такога галасу, — сказаў Сайкс, зачыняючы дзверы. — Тобі, запалі якое-небудзь святло.

— Га, дык гэта ж мой сябра, — пачуўся той самы голас. — Святла, Барні, святла! Пасвяці джэнтльмену, а найперш прачніся ўжо нарэшце.

Уладальнік голаса, відаць, кінуў у таго, да каго звяртаўся, ражком для абування ці нечым накшталт таго, бо чутна было, як з грукатам абрынулася нешта драўлянае, а потым пачулася нейкае няўцямнае мармытанне, быццам чалавек напалову спаў, а напалову дзейнічаў свядома.

— Чуеш? — працягваў той самы голас. — У калідоры Біл Сайкс, і яго ніхто не сустракае, а ты тут дрыхнеш, нібы ўзяўшы морфію на грудзі за абедам. Пасвяжэў крыху, ці пабудзіць цябе жалезным падсвечнікам?

Як толькі гэта было сказана, па голай падлозе зашэргалі стаптаныя чаравікі, і ў дзвярах праваруч з’явіліся — спачатку цьмяная свечка, а потым фігура самога суб’екта, які працаваў афіцыянтам у пабе ў Сафран-Хіле і які моцна гундосіў.

— Бістэр Сайкс! — усклікнуў Барні з сапраўднай або робленай радасцю. — Убаходзьце, сэд, убаходзьце.

— Уваходзь першым, — загадаў Сайкс, ставячы Олівера перад сабой, — хутчэй, а не то наступлю табе на пяткі.

Лаючыся на Олівера за яго цельпукаватасць, Сайкс прапіхнуў яго ў пакой і ўвайшоў сам. Гэта было нізкае цёмнаепамяшканне з дымным агменем, дзвюма ці трыма зламанымі табурэткамі, сталом і вельмі старой канапай, на якой, разлёгшыся на ўсю даўжыню, закінуўшы ногі шмат вышэй за галаву, курыў доўгую гліняную люльку нейкі чалавек. На ім быў модна скроены сурдут тытунёвага колеру з вялікімі бронзавымі гузікамі, памаранчавая хустка, таўставязаная кідкая камізэлька і кароткія брыджы. Містэр Крэкіт (а гэта быў ён) не меў ні на галаве, ні на твары зашмат валасоў, а тыя, якія ўсё ж былі, мелі рудое адценне і закручваліся ў доўгія локаны накшталт штопара, у якія ён час ад часу засаджваў свае вельмі брудныя пальцы, упрыгожаныя вялікімі таннымі пярсцёнкамі. Ён быў крыху вышэйшы за сярэдні рост і, напэўна, слабы на ногі, але гэтая акалічнасць ніколькі не перашкаджала яму з захапленнем і самым жывым задавальненнем сузіраць свае боты з высокімі халявамі на гэтых задраных уверх нагах.

— Біл, мой малец! — сказала фігура, павярнуўшы галаву да дзвярэй. — Я вельмі рады бачыць цябе. Я ўжо пачаў баяцца, што ты адмовіўся ад гэтай задумы, у такім выпадку я зрабіў бы ўласную спробу. Прывітанне!

Апошняе было прамоўлена Тобі Крэкітам у тоне вялікага здзіўлення: вочы яго зафіксаваныя былі на Оліверы. Містэр Тобі Крэкіт перайшоў у сядзячае становішча і захацеў ведаць, хто знаходзіцца перад ім.

— Хлопчык. Толькі хлопчык, — адказаў Сайкс, падцягнуўшы да агменя крэсла.

— Бэўна, адзід з бітобцаў бістэра Фэджыда, — усклікнуў з ухмылкай Барні.

— Вось яно што, Фэджына! — падхапіў Тобі, гледзячы на Олівера. — Такому хлопцу цаны няма, калі праверыць усенькія кішэні старых лэдзі ў царкве. Скарб, дый годзе!

— Хопіць, хопіць пра гэта, — нецярпліва перапыніў Сайкс і, нахіліўшыся да свайго сябра, прашаптаў яму на вуха тое-сёе, пасля чаго містэр Крэкіт доўга рагатаў і ўшанаваў Олівера доўгім здзіўленым позіркам.

— А цяпер, — прамовіў Сайкс, сеўшы, — калі вы дасце нам чаго-небудзь паесці ды выпіць, гэта нас крыху ўзбадзёрыць, мяне дык напэўна. Сядай да камінка, хлопча, і адпачні, таму што сёння ўночы табе давядзецца пайсці разам з намі, няхай сабе і недалёка.

Олівер баязліва і з нямым здзіўленнем паглядзеў на Сайкса і, падцягнуўшы да каміна табурэтку, сеў і паклаў на рукі збалелую галаву, наўрад ці разумеючы, дзе ён ці што адбываецца вакол яго.

— Калі ласка, — сказаў Тобі, калі малады габрэй паставіў на стол тое, што назбіраў з яды, і бутэльку. — За поспех узлому!

Сказаўшы тост, ён падняўся, беражліва паклаў пустую люльку ў куток, наліў у шклянку алкаголю і выпіў змесціва. Тое самае зрабіў і містэр Сайкс.

— Кроплю — хлапчыне, — сказаў Тобі, напалавіну наліваючы фужэр. — Давай пі, нявінная істота.

— Але ж, — прамовіў Олівер, жаласліва гледзячы знізу ўверх у твар чалавека, — але ж я...

— На, выпі! — рэхам паўтарыў Тобі. — Ты што, думаеш, я не разбіраюся, што табе добра, а што не? Скажы, Біл, скажы, няхай вып’е.

— Лепш яму выпіць! — адгукнуўся Сайкс, паляпваючы далонню па кішэні. — Каб мяне пярун спаліў, з ім больш калатнечы, чым з цэлай сям’ёй Махляроў. Пі, чарцяня ты неадукаванае, пі!

Спалоханы пагрозлівымі жэстамі абодвух мужчын, Олівер паспешліва праглынуў змесціва фужэра і адразу зайшоўся моцным кашлем, што развесяліла Тобі Крэкіта і Барні і нават выціснула ўсмешку з сур’ёзнага містэра Сайкса.

Калі гэта было скончана, і містэр Сайкс задаволіў свой апетыт (Олівер не змог з’есці нічога, апроч малой скарынкі хлеба, якую яны яго прымусілі зжаваць), абодва мужчыны прылеглі на крэслах, каб крыху пакімарыць. Олівер застаўся на сваёй табурэтцы каля агню, а Барні, загарнуўшыся ў коўдру, расцягнуўся на падлозе перад самай каміннай рашоткай.

Некаторы час яны спалі ці рабілі выгляд, што спяць; не варушыўся ніхто, апроч Барні, які раз ці два падымаўся, каб падкласці вугалю. Олівер упаў у цяжкую дрымоту; яму здавалася, што ён пляцецца змрочнымі палявымі дарогамі або блукае па цёмных могілках, уяўлялася тая ці іншая сцэна апошніх дзён. Нарэшце ён быў разбуджаны Тобі Крэкітам, які ўскочыў і абвясціў, што ўжо палова на другую.

Умомант двое іншых былі на нагах, і ўсе пачалі заўзята рыхтавацца да акцыі. Сайкс і яго сябры захінулі свае шыі і бароды ў вялікія цёмныя шалікі і апранулі шэрыя паліто, у той час як Барні, адкрыўшы буфет, вымаў розныя рэчы, якія паспешліва распіхваў па кішэнях.

— Брахуны³ для мяне, Барні, — сказаў Тобі Крэкіт.

— Вось яны, — азваўся Барні, вымаючы пару пісталетаў. — Вы іх самі зараджалі.

— У парадку, — адказаў Тобі і схаваў іх. — Пераканальнікі⁴?

— У мяне, — прамовіў Сайкс.

— Абцугі, адмычкі, свердзелы, цёмнічкі⁴* — нічога не

забыліся? — дапытваўся Тобі, замацоўваючы ў пятлі пад крысом свайго паліто невялікі лом.

— Усё ў парадку, — адгукнуўся яго таварыш. — Валачы дубінкі для іх. Ужо пара ісці.

З гэтымі словамі ён узяў з рук Барні тоўсты кій, а той аддаў другі Тобі і пачаў зашпільваць накідку Олівера.

— Ану! — сказаў Сайкс, працягваючы руку.

Олівер, які зусім ачмурэў ад нязвыклых высілкаў, ад паветра, ад пітва, якое яго прымусілі выпіць, механічна паклаў сваю руку ў руку Сайкса.

— Тобі, вазьмі яго за другую руку, — працягваў Сайкс. — Барні, выгляні, што там.

Барні пайшоў да дзвярэй, потым вярнуўся і абвясціў, што ўсё ціха. Двое рабаўнікоў выйшлі разам з Оліверам. Барні, замкнуўшыся, зноў закруціўся ў коўдру і заснуў.

Навокал стаяла густая цемра. Туман цяпер быў куды цяжэйшым, чым звечара, паветра было такім вільготным, што, хоць дажду і не было, валасы і бровы Олівера літаральна за некалькі хвілін пасля выхаду з дому пакрыліся напалову замерзлай імжой, якая насілася ў паветры наўкола. Яны перайшлі мост і кіраваліся цяпер у бок агнёў, якія Олівер бачыў раней. Шлях быў недалёкі, і паколькі яны ішлі вельмі хутка, то неўзабаве прыйшлі ў Чэрсі.

— Гайда праз горад, — прашаптаў Сайкс, — ноччу нас ніхто не ўбачыць.

Тобі згадзіўся, і яны пашыбавалі галоўнай вуліцай мястэчка, зусім пустой у такі позні час. Там-сям у акне спальні мігцела цьмянае святло, і час ад часу маўчанне ночы разрываў хрыпаты сабачы брэх. Але на шляху не было нікога, і яны пакінулі мястэчка, калі царкоўныя куранты прабілі дзве гадзіны.

Яны паскорылі крок і збочылі на дарогу налева. Пераадолеўшы каля чвэрці мілі, яны падышлі да асабняка на водшыбе, абнесенага мурам, на які Тобі Крэкіт, амаль не аддыхваючыся, узбіўся ў адзін момант.

— Цяпер давай хлопчыка, — сказаў Тобі. — Падымі яго, а я падтрымаю.

Перш чым Олівер змог агледзецца, Сайкс падхапіў яго пад рукі, і праз тры або чатыры секунды ён і Тобі ляжалі ў траве на другім баку мура. Адразу следам пералез Сайкс, і яны асцярожна пачалі падкрадвацца да дома.

Толькі цяпер Олівер, які ледзь не звар’яцеў ад страху і роспачы, убачыў, што мэтай экспедыцыі былі ўзлом і рабаўніцтва, калі не забойства. Ён склаў далоні, і міжволі вырваўся з яго грудзей глухі крык жаху. У яго пацямнела ўваччу, халодны пот выступіў на попельным твары, ногі больш не трымалі яго, і ён абсунуўся на калені.

— Уставай! — прамармытаў Сайкс, дрыжучы ад шаленства і вымаючы з кішэні пісталет. — Уставай, ані то я вывалю табе мазгі на траву.

— О! Імем Бога адзінага адпусціце мяне! — выкрыкнуў Олівер. — Дайце мне ўцячы і памерці ў палях. Я ніколі не набліжуся да Лондана, ніколі, ніколі! О, малю, злітуйцеся і не прымушайце красці. Дзеля любові ўсіх шчырых анёлаў на небе, злітуйцеся!

Чалавек, да якога былі скіраваныя гэтыя словы, выдыхнуў страшэнны праклён і ўзвёў курок пісталета, але Тобі, выбіўшы ў яго з рук зброю, заціснуў рукой рот хлопчыка і павалок яго да дома.

— Ціха! — крыкнуў ён. — Размовы тут не маюць сэнсу. Яшчэ слова — і я сам з табой разлічуся, урэжу табе разок па кумпалу. Гэтаксама надзейна, затое без шуму і больш высакародна. Ану, Біл, узламай гэтую аканіцу. Думаю, хлопчык крыху ачомаўся. У такую халодную ноч людзі больш дарослыя, чым ён, бывала, губляліся на хвіліну ці дзве, сам бачыў.

Сайкс, наклікаючы на галаву Фэджына грозныя праклёны за тое, што ён паслаў на такую справу Олівера, рашуча, але ціха пусціў у ход лом. Праз некаторы час, дзякуючы падтрымцы Тобі, аканіца, да якой прыкладваліся намаганні, расхінулася і павісла на петлях.

За ёй было маленькае акенца з кратамі, каля пяці з паловай футаў над зямлёй. Яно знаходзілася ў задняй частцы дома ў канцы калідора і належала, напэўна, да памяшкання для мыцця посуду або браваранькі. Адтуліна была такой малой, што жыхары, відаць, не думалі, што варта засцерагацца больш надзейна, але тым не менш яна была дастаткова вялікай, каб у яе мог пралезці хлопчык з камплекцыяй Олівера. Вельмі кароткай акцыі накшталт той, якую ажыццявіў Сайкс, хапіла, каб адолець мацаванне кратаў, і хутка акенца было шырока расчыненае.

— А цяпер слухай, ягня, — прашаптаў Сайкс, вымаючы з кішэні ліхтар з зацямненнем і накіроўваючы ўсё святло на твар Олівера, — зараз я апушчу цябе праз акно ўнутр. Вазьмі ліхтар з сабой, паціху падыміся на прыступкі проста перад табой і цераз маленькую залу шыбуй да дзвярэй на вуліцу; адчыні іх і ўпусці нас.

— Наверсе засаўка, ён не дастане, — перапыніў Сайкса Тобі. — Станеш на адно з крэслаў. Іх у залі тры, Біл, а на спінках вялізны сіні адзінарог і залатыя вілы, гэта герб старой лэдзі.

— І ні гу-гу мне, чуеш? — нагадаў Сайкс з пагрозлівым позіркам. — Дзверы ў пакой адчыненыя, так?

— Наўсцяж, — адказаў Тобі, паглядзеўшы, каб быць пэўнаму. — Самае смешнае, што яны заўсёды пакідаюць гэтыя дзверы адчыненымі, каб сабака, у якога тут посцілка, мог бегаць туды-сюды па калідоры, калі захоча. Ха-ха! А Барні зманіў яго ўчора ўвечары. Усё як трэба!

Хоць містэр Крэкіт гаварыў ледзь чутным шэптам і смяяўся бязгучна, Сайкс уладарна загадаў яму маўчаць і брацца за справу. Тобі паслухаўся: па-першае, выняў свой ліхтар і паставіў яго на зямлю, а потым моцна ўпёрся галавой у сцяну, а рукамі ў калені так, каб яго спіна была прыступкай. Як толькі ён гэта зрабіў, Сайкс залез на яго, спачатку асцярожна прасунуў Олівера нагамі ўперад у акно, а потым, не адпускаючы каўняра, акуратна паставіў яго на падлогу ўнутры.

— Вазьмі ліхтар, — сказаў Сайкс, заглядваючы ў пакой. — Бачыш прыступкі перад сабой?

Олівер, больш мёртвы, чым жывы, выдыхнуў: «Так». Сайкс, паказваючы ручкай пісталета на дзверы на вуліцу, сцісла параіў яму мець на ўвазе, што ён увесь час у дасягальнасці стрэла і калі прамарудзіць, то адразу ўпадзе мёртвым.

— Усё павінна быць зроблена за хвіліну, — сказаў Сайкс тым самым ледзьве чутным шэптам. — Як толькі адпушчу цябе, бярыся за справу. Ціха! Што такое?

— Што там? — прашаптаў другі мужчына.

Абодва пільна прыслухаліся.

— Нічога, — прамовіў Сайкс, адпускаючы Олівера. — Руш!

За той кароткі прамежак часу, калі можна было разважыць,

хлопчык цвёрда вырашыў, што, памрэ ён пры гэтай справе ці не, але паспрабуе ўзбегчы ўверх па лесвіцы з залы і папярэдзіць сям’ю. Сцвердзіўшыся ў гэтай задуме, ён адразу, але яшчэ крадучыся, рушыў наперад.

— Назад! — раптам загукаў Сайкс. — Назад! Назад!

Спалоханы раптоўным парушэннем мёртвай цішыні і гучным

крыкам, які пачуўся пасля гэтага, Олівер выпусціў ліхтар і не ведаў, рухацца яму наперад ці бегчы.

Потым крык паўтарыўся, з’явілася аднекуль святло, перад яго вачыма праплыў відзеж двух напалову адзетых мужчын наверсе лесвіцы, потым была ўспышка, гучнае шыпенне, дым, нешта гахнула (дзе — ён не ведаў), і ён адхіснуўся назад.

Сайкс на момант знік, аднак праз імгненне ён зноў з’явіўся і схапіў яго за каўнер перш, чым дым рассеяўся. Ён выпаліў па мужчынах, якія ўжо адступалі, са свайго пісталета і падняў хлопчыка ў акно.

— Трымай руку мацней, — сказаў Сайкс, працягваючы яго цераз акно. — Дай мне сюды шалік. Яны трапілі ў яго. Хутка! Каб яго чорт пабраў, хлопчык сплывае крывёй!

Потым моцна зазванілі ў звон, пачуліся стрэлы, воклічы; Олівер адчуў, што яго хуткім крокам нясуць па няроўнай глебе. А потым усе шумы адышлі ў нязмерную далячынь, у сэрца хлопчыка запоўз смяротны холад, і ён больш нічога не чуў і не бачыў.