Олівер Твіст

РАЗДЗЕЛ XXV,

у якім наша гісторыя зноў вяртаецца да містэра Фэджына і яго кампаніі

Калі ў вясковай працоўні адбываліся гэтыя падзеі, містэр Фэджын сядзеў у сваім старым схове — тым самым, з якога Нэнсі вывела Олівера — і пра нешта думаў ля цьмянага, дымнага агменя. На каленях у яго былі мяхі, для раздзьмухвання агню; відаць, ён хацеў раздзьмухаць больш вясёлае цяпельца, але вось задумаўся, склаў рукі, падпёр галаву вялікімі пальцамі і глядзеў некуды ўнутр сябе, утаропіўшыся ў іржавую камінную рашотку.

За сталом ззаду габрэя сядзелі Спрытны Махляр, Мастэр Бэйц і містэр Чытлінг; уся іхняя ўвага была засяроджаная на

гульні ў «віст». Махляр з «дурнем» гуляў супраць Мастэра Бэйца і містэра Чытлінга. Фізіяномія джэнтльмена, згаданага першым, якая наогул заўсёды мела вельмі інтэлігентны выгляд, цяпер выглядала асабліва займальна дзякуючы таму, што ён уважліва сачыў за гульнёй і асабліва за рукамі містэра Чытлінга, на якія ён шматкроць кідаў пільныя позіркі, як толькі надаралася магчымасць, і мудра рэгуляваў сваю гульню ў залежнасці ад выніку вывучэння картаў суседа. Вечар быў халодны, і Махляр сядзеў у капелюшы (не здымаць капялюш у памяшканні было ягонай завядзёнкай). З рота ў Спрытнага тырчэла гліняная люлька, якую ён вымаў толькі на кароткі час, калі лічыў патрэбным прыкласціся да кварты джыну з вадой, якая стаяла на стале дзеля падмацунку ўсёй кампаніі.

Мастэр Бэйц таксама быў захоплены гульнёй, аднак паколькі ён быў натурай больш эмацыйнай і выкшталцонай за свайго сябра, то ён заўважна часцей прыкладваўся да джыну з вадой і да таго ж дазваляў сабе розныя жэсты і заўвагі, якія былі зусім не да месца ў сур’ёзнай гульні. Махляр, карыстаючыся правам блізкага сяброўства, некалькі разоў пачынаў быў сувора выгаворваць свайму кампаньёну за такія паводзіны, але Мастэр Бэйц, відавочна, не ўспрымаў ягоных маралей усур’ёз. У адказ ён раіў сябру «ісці к чорту», або засунуць галаву ў мяшок, або казаў яшчэ што-небудзь у духу тонкіх досціпаў, чым выклікаў захапленне ў містэра Чытлінга. Трэба заўважыць, што гэты апошні джэнтльмен і ягоны партнёр увесь час прайгравалі, аднак гэтая акалічнасць не толькі не злавала Мастэра Бэйца, але выклікала яго найвялікшае задавальненне, бо ён пасля кожнай партыі на ўсю моц смяяўся і даводзіў, што такой вясёлай гульні не бачыў зроду.

— Два двайных і робер, — з агаломшанай фізімяноміяй сказаў містэр Чытлінг, выцягваючы з кішэні камізэлькі паўкроны. — Ніколі не бачыў такога хлапца, як ты, Джэк. Ты ўвесь час выйграеш. Нат калі ў нас з Чарлі добрыя карты, мы з ім нічога не можам зрабіць.

Сам факт ці, можа, маркотны тон, якім ён быў даведзены, так развесялілі Чарлі Бэйца, што ён сваім рогатам вывеў з роздуму габрэя, і той спытаў, што здарылася.

— Здарылася, Фэджын! Хацеў бы я, каб ты пабачыў гульню! Томі Чытлінг не выйграў ні ачка, мы з ім у пары гулялі супраць Махляра і «дурня».

— Так, так, — сказаў габрэй усміхаючыся, што даволі красамоўна сведчыла, што ён разумее, у чым прычына пройгрышу. — Паспрабуй яшчэ раз, Том, паспрабуй.

— Не, дзякуй, Фэджын, больш не хачу, — азваўся містэр Чытлінг. — З мяне даволі. У Махляра пайшла карта, яго не стрымаць.

— Ха-ха-ха, мой ты даражэнькі, табе трэба ўставаць надта рана, каб выйграць у Махляра.

— На раніцу! — усклікнуў Чарлі Бэйц. — Каб выйграць у Махляра, трэба ўстаць сярод ночы, абуць чаравікі, да кожнага вока прыставіць па тэлескопу. А на плячо павесіць бінокль.

Містэр Доўкінз успрыняў гэтыя мілыя кампліменты даволі па-філасофску і прапанаваў кожнаму з прысутных адкрыць карту, паставіўшы шылінг, але ніхто не прыняў ягонага выкліку. Трубку сваю ён выкурыў і цяпер пачаў бавіць час, малюючы на стале крэйдай, якой ён распісваў віст, план турмы Ньюгейт. Гэты занятак ён суправаджаў моцным свістам.

— Але ж і сумна з табой, Том! — звярнуўся Махляр пасля доўгай маўклівай паўзы да Тома Чытлінга. — Як ты мяркуеш, Фэджын, пра што ён думае?

— Адкуль мне ведаць, даражэнькі? — сказаў габрэй, адарваўшыся ад свайго занятку (ён раздзьмухваў мяхамі агонь). — Можа быць, пра свой пройгрыш, або пра тое адасобленае месцейка ў правінцыі, адкуль ён толькі што вярнуўся, га? Ха, ха! Ці не так, даражэнькі?

— Ніколькі, — запярэчыў Махляр, перапыняючы містэра Чытлінга, які хацеў нешта сказаць. — А што скажаш ты, Чарлі?

— Я сказаў бы, — з усмешкай азваўся Мастэр Бэйц, — што ён сохне па Бэці. Глянь, як ён пачырванеў! О, што я бачу! Вось пацеха дык пацеха! Том Чытлінг закахаўся! Вой, Фэджын, што за праява!

Перасілены дапушчэннем, што містэр Чытлінг ёсць ахвярай пяшчотнай жарсці, Мастэр Бэйц так рэзка адкінуўся на спінку крэсла, што страціў раўнавагу і грымнуўся на падлогу. Гэтая падзея зусім не зменшыла ягонай весялосці, і ён ляжаў на падлозе, расцягнуўшыся ва ўвесь рост, пакуль не высмеяўся дарэшты, пасля чаго зноў сеў на ранейшае месца і зноў пачаў рагатаць.

— Не звяртай на яго ўвагі, даражэнькі, — сказаў габрэй, падміргваючы містэру Доўкінзу, і ў знак пакарання стукнуў Мастэра Бэйца носікам мяхоў. — Бэці файная дзеўчына. Не адставай ад яе, Том, не адставай ад яе.

— Я толькі хачу сказаць, Фэджын, — узяў нарэшце слова містэр Чытлінг, чырвоны як рак, — я хачу сказаць, што гэта нікога тут не датычыць.

— Зусім не, — адказаў габрэй. — Гэта Чарлі так сабе гаворыць. Не бяры да галавы, даражэнькі, Бэці файная дзяўчына. Рабі, як яна кажа, Том, і ты забяспечыш сабе будучыню.

— Я і раблю так, як яна кажа. Каб я яе не паслухаўся, мяне не сцапалі б. Але гэта было на карысць табе, Фэджын! Нейкіх шэсць тыдняў. Гэта павінна было здарыцца рана ці позна, дык чаму ж тады не ўзімку, калі няма як часта гуляць, га, Фэджын?

— Чыстая праўда, даражэнькі, — адказаў габрэй.

— Дык калі Бэт падказала правільна, — прамовіў Махляр, падміргваючы Чарлі і габрэю, — то, можа, сеў бы яшчэ разок?

— А я кажу, што не адмовіўся б, — злосна азваўся Том. — Я не ведаю ніводнага чалавека, акрамя цябе, хто мог бы сказаць такое, ніводнага.

— Мяне б адпусцілі, каб я настукаў на яе, ці не так, Фэджын? — са злосцю працягваў бедны, недалёкі, абдураны хлапчына. — Даволі было мне сказаць адно толькі слова, праўда, Фэджын?

— Па праўдзе, дык было б даволі, — пацвердзіў габрэй.

— Але ж я не стаў балбатаць, так, Фэджын? — запатрабаваў адказу Том, безупынна ставячы пытанне за пытаннем.

— Не, пэўна ж, не, — даў адказ габрэй. — У цябе занадта мужнае сэрца, каб ты мог кляпаць, занадта мужнае, даражэнькі мой!

— Можа быць, што гэта так, — адказаў Том, азіраючыся, — і калі гэта ўжо так, то што тут смешнага, га, Фэджын?

Габрэй, пабачыўшы, што містэр Чытлінг моцна завёўся, паспяшаўся запэўніць яго, што ніхто не смяецца, і каб пацвердзіць сур’ёзнасць кампаніі, апеляваў найперш да Мастэра Бэйца як да першаснага крыўдзіцеля. Але, на жаль, Чарлі, які ўжо раскрыў быў рот, каб запэўніць, што ён ніколі ў жыцці не быў больш сур’ёзным, не стрымаўся і выбухнуў такім гучным рогатам, што ўтрапёны містэр Чытлінг, не доўга думаючы, кінуўся ў другі канец пакоя і скіраваў на крыўдзіцеля ўдар, але таму ўдалося вывернуцца, ды так удала, што ўдар прыйшоўся ў грудзі вясёламу старому джэнтльмену і стаў прычынай таго, што стары адхіснуўся да сцяны і пачаў лавіць ротам паветра, а містэр Чытлінг глядзеў на яго з нямым жахам.

— Ціха! — усклікнуў Махляр. — Я чуў званок.

Ён схапіў свечку і, крадучыся, пайшоў уверх па лесвіцы.

Званок нецярпліва зазвінеў яшчэ раз. Кампанія сядзела ў цемры. Нарэшце з’явіўся Махляр і таямніча шапнуў нешта Фэджыну.

— Што?! — усклікнуў габрэй. — Адзін?

Махляр кіўнуў галавой і, зацяніўшы свечку рукой, паказаў Чарлі Бэйцу на мігах, што яму лепш якраз цяпер устрымацца ад весялосці. Зрабіўшы гэтую сяброўскую паслугу, ён засяродзіў позірк на габрэевым твары і стаў чакаць указанняў.

Некалькі хвілін стары моўчкі ў задуменні кусаў свае жоўтыя пазногці; цягліцы на ягоным твары пацепваліся, быццам ён чагосьці баяўся і пралічваў найгоршыя варыянты. Нарэшце ён падняў галаву.

— Дзе ён? — запытаўся Фэджын.

Махляр паказаў на калідор наверсе і даў зразумець жэстам, што ён можа выйсці з пакоя.

— Так, — сказаў габрэй, адказваючы на нямое пытанне, — вядзі яго сюды. Ціха! Чарлі, супакойцеся! Ціха, Том! Звалілі адсюль!

Гэты кароткі загад Чарлі Бэйц і яго нядаўні супраціўнік выканалі хутка і паслухмяна. Яны нічым не выдалі сваёй прысутнасці, калі Махляр са свечкай у руцэ спускаўся па лесвіцы, а за ім следам ішоў чалавек у грубай спяцоўцы. Увайшоўшы ў пакой, гэты апошні хутка агледзеўся, разматаў доўгі шалік, якім была закрытая ніжняя частка яго твару, і прысутным стала бачная здарожаная, нямытая, непаголеная фізіяномія спрытнюгі Тобі Крэкіта.

— Як маешся, Фэджы? — спытаў гэты годны чалавек, ківаючы габрэю. — Засунь гэты шалік у мой касторавы капялюш, Махляр, каб я ведаў, дзе гэта ўсё, калі прыйдзе час драпаць. Ну і часы насталі! А з цябе выйдзе ўзломшчык лепшы, чым з гэтага старога аферыста.

З гэтымі словамі ён выцягнуў са штаноў прыполы робы, абматаў іх вакол таліі, падсунуў да агню крэсла і паклаў ногі на рашотку.

— Глядзі сюды, Фэджы, — працягваў ён, бязрадна гледзячы на наскі сваіх ботаў, — ты ведаеш, колькі ўжо дзён, як непаваксаваныя? Ні крыху ваксы «Дэй энд Марцін», кажу я! Ды не глядзі на мяне так, чалавеча. На ўсё свой час. Не магу размаўляць пра справы, пакуль не паем і не вып’ю, так што давай хуценька выкладвай, што маеш, і дай мне ў першы раз за тры дні спакойна паесці!

Габрэй паказаў Махляру на месца, дзе былі харчы, сеў насупраць узломшчыка і пачаў чакаць.

Тобі, відавочна, не спяшаўся пачынаць размову. Спачатку габрэй задавальняўся тым, што цярпліва вывучаў ягоную знешнасць, быццам хацеў дзякуючы гэтаму пільнаму разгляду зрабіць папярэднюю выснову пра звесткі, якія ён прынёс, але гэта не мела выніку. Крэкіт выглядаў стомленым, здарожаным, але захоўваў свой заўсёдны непарушна спакойны выраз твару, і нават праз бруд, шматдзённае шчацінне і бакенбарды ўсё яшчэ прасвечвала неадпрэчная, дурнаватая, самазадаволеная ўхмылка спрытнюгі Тобі Крэкіта. Габрэй, не валодаючы сабой ад нецярпення, то пачынаў прасочваць кожны кавалак, які яго візаві клаў у рот, то браўся хадзіць узад і ўперад па пакоі, але ўсё без толку. Тобі працягваў сілкавацца з найвялікшай размеранасцю, пакуль не наеўся да адвалу. Тут ён загадаў Махляру выйсці, зачыніў дзверы, намяшаў у шклянцы джыну з вадой і пачаў гаворку.

— Найперш, Фэджы... — сказаў Тобі.

— Ну, ну! — заахвоціў габрэй, падсоўваючы крэсла.

Містэр Крэкіт перапыніўся, каб прыкласціся да шклянкі, і

заявіў, што джын выдатны, потым ён упёрся ў нізкі каптурагменя так, што ногі яго знаходзіліся на адным узроўні з галавой, і спакойна працягваў:

— Найперш, Фэджы, — спытаў хатні злодзей, — як маецца Біл?

— Што?! — усклікнуў габрэй, ускокваючы з месца.

— Што, няўжо ты хочаш сказаць... — спалатнеўшы, прамовіў Тобі.

— Сказаць! — перакрывіў габрэй, раз’юшана тупаючы нагамі. — Дзе яны? Сайкс і хлопчык? Дзе яны? Куды яны падзеліся? Дзе хаваюцца? Чаму не прыйшлі?

— Узлом не ўдаўся, — ціха сказаў Тобі.

— Я ведаю, — прамовіў габрэй, выцягваючы з кішэні газету і паказваючы на яе. — Што далей?

— Унутры стрэлілі і трапілі ў хлопчыка. Мы кінуліся ўцякаць разам з ім — наўпрост, як ляціць варона, — палямі, цераз канавы і агароджы. За намі гналіся. Хай цябе трасца! Уся акруга ўсхадзілася, сабак паспускалі.

— Дзе хлопчык? — гаркнуў габрэй.

— Біл нёс яго на спіне, ён ляцеў як вецер. Мы спыніліся, каб несці яго ўдвух. У яго галава не трымалася, і ён увесь пахаладзеў. Яны віселі ў нас на пятках, так што там кожны ратаваўся як мог, абы не шыбеніца. Мы раздзяліліся, а хлапца паклалі ў канаву. Быў ён мёртвы ці яшчэ жывы — гэтага я не ведаю.

Габрэй больш не слухаў. Ён закрычаў, схапіўся рукамі за галаву і выбег прэч з пакоя і з дома.