Олівер Твіст

РАЗДЗЕЛ XV,

які паказвае, як шчыра любілі Олівера Твіста вясёлы стары габрэй і міс Нэнсі

Уцёмнай зале бруднага шынка, у самай занядбанай частцы Літл Сафран Хіл, у змрочным, вартым жалю схове, дзе зімой цэлы дзень, міргаючы, гарыць газавы свяцільнік і куды ўлетку не трапляе прамень сонца, дзе застаўся дух спірту, — у тым месцы над алавяным збаночкам і малой шклянкай сядзеў мужчына ў вельветавым сурдуце, кароткіх цёмных штанах, паўботах і панчохах, якога любы недасведчаны віж з паліцыі нават пры гэтым цьмяным святле адразу і без ваганняў апазнаў бы як містэра Уільяма Сайкса. Ля яго ног сядзеў белы сабака з чырвонымі вачыма, які папераменна займаўся дзвюма справамі: ён то міргаў на свайго гаспадара адразу абодвума вачыма, то залізваў вялікую рану на пысе збоку — след нейкага нядаўняга канфлікту.

— Сядзі, пачвара, сядзі, кажу табе! — нечакана парушыўшы маўчанне, прамовіў містэр Сайкс.

Застаецца толькі разважаць і здагадвацца, ці то ягоныя медытацыі былі такімі напружанымі, што лыпанне сабачых вачэй ім замінала, ці то ягоныя нервы былі настолькі ўзрушаныя ў выніку ўласных роздумаў, што запатрабавалі дзеля супакаення даць бяскрыўднай жывёліне добрага выспятка. Што б ні было падставай, але вынікам быў удар па бедным сабаку і адначасова — смачны праклён.

Сабакі звычайна не схільныя помсціць за крыўды, якія наносяць ім іх гаспадары, але сабака містэра Сайкса, маючы агульныя са сваім гаспадаром заганы характару і, можа быць, знаходзячыся ў той момант пад уражаннем вялікай абразы, не знайшоў іншага развязання сітуацыі як адразу ўчапіцца зубамі ў адзін з паўботаў. Ад усёй душы растрэсшы яго ў бакі, сабака гыркнуў і схаваўся пад лаўку — якраз у час, каб ухіліцца ад алавянай пасудзіны, якой замахнуўся містэр Сайкс.

— Будзеш кусацца, будзеш? — дапытваўся Сайкс, ухапіўшы ў адну руку жалезны гак, а другой нетаропка раскрываючы вялікі складны нож, які ён выцягнуў з кішэні. — Ідзі сюды, д’ябал, ану давай сюды! Чуеш?

Няма сумневу, што той чуў, бо містэр Сайкс казаў усё гэта вельмі грубым тонам і надзвычай гучна, але сабака адчуваў нейкае дзіўнае нежаданне даць перарэзаць сабе горла і заставаўся там, дзе сядзеў, адно што загырчэў яшчэ больш гучна, а потым ухапіўся за гак зубамі і стаў кусаць яго, як дзікі звер.

Супраціўленне яшчэ больш раз’ятрыла містэра Сайкса. Ён стаў на калені і з новай сілай атакаваў жывёліну. Сабака скакаў справа налева, злева направа, агрызаўся, гыркаў і брахаў, а чалавек лаяўся, кляў і лупцаваў яго; барацьба дасягнула крытычнага пункту, калі мусіла развязацца ў той або іншы бок, але тут дзверы нечакана расчыніліся, і сабака выскачыў з памяшкання, пакінуўшы Біла Сайкса з гакам і нажом у руках.

Старая прымаўка сцвярджае: для сваркі заўсёды патрэбныя два бакі. Містэр Сайкс, расчараваны тым, што сабака больш не бярэ ўдзелу ў спрэчцы, адразу перакінуў свой імпэт на новага ўдзельніка.

— Якой халеры ты ўлазіш паміж мною і маім сабакам? — спытаў Сайкс, злосна махаючы рукамі.

— Я ж не ведаў, даражэнькі ты мой, я ж не ведаў, — рахмана сказаў Фэджын, бо гэта быў ён уласнай персонай.

— Не ведаў, зладзюга ты баязлівы! — бухцеў Сайкс. — Ты што, не чуў, які тут быў вэрхал?

— Ні гу-гу не чуў, як я жывы, Білі, — адказаў габрэй.

— А як жа! Зразумела, ты нічагусенькі не чуеш, — зласліва ўсміхнуўся Сайкс. — Вынюхваеш усюды, так што ніхто не чуе, як ты прыходзіш, як ідзеш! Хацеў бы я, Фэджын, каб ты быў сабакам паўхвіліны таму!

— Чаму гэта? — запытаўся габрэй, выпакутаваўшы ўсмешку.

— Таму што ўрад клапоціцца пра жыццё такіх людзей, як ты, якія нашмат больш подлыя, чым дварняк, але дазваляе чалавеку забіваць сабаку, калі толькі ёсць ахвота, — прамовіў Сайкс, паважна закрываючы свой складны нож. — Вось чаму.

Габрэй пацёр рукі, падсеў да стала і выдаў порцыю смеху на досціп свайго сябра. Аднак ён, відавочна, пачуваўся не ў сваёй талерцы.

— Шчэрся, шчэрся шырэй, — сказаў Сайкс, кладучы гак на месца і мераючы габрэя пагардлівым позіркам. — Рагачы. Ніколі табе не пасмяяцца з мяне, хіба што на шыбеніцы. Ты ў маіх руках, Фэджын, і можаш нават не рыпацца. Вось як! Залячу я — заляціш і ты, так што асцярожней са мной, асцярожней!

— Ну добра, добра, мой даражэнькі, — адказваў габрэй, — я ўсё гэта ведаю, у нас... у нас агульны інтарэс, Біл, агульны інтарэс.

— Гм...— прабурчэў Сайкс, як быццам ён думаў, што інтарэс гэты больш габрэеў, чым ягоны. — Ну, што ты там хацеў мне сказаць?

— Усё пераплаўлена ў тыглі без аніякіх прыгодаў, і я прынёс тваю долю. Тут значна больш, чым павінна быць, мой даражэнькі, але калі ўжо я ведаю, што наступным разам ты мне аддзячыш, то...

— Даволі балбатні, — нецярпліва абарваў яго рабаўнік. — Дзе яно? Давай!

— Так, так, Біл, крыху цярпення, крыху часу, — залагодзіў яго габрэй. — Вось! Усё цэленькае...

Прыгаворваючы, ён выняў з-за пазухі старую паркалёвую насоўку, развязаў вялікі кутні вузел і выняў пакуначак у карычневай тоўстай паперы. Сайкс выхапіў яго з рукі габрэя, паспешліва разгарнуў і пачаў лічыць саверэны, якія там былі.

— Што, гэта ўсё? — запытаўся Сайкс.

— Так, усё, — адказаў габрэй.

— А ці не раскрыў ты пакунак па дарозе і не заглынуў адзін-два саверэны? — падазрона спытаў Сайкс. — Не рабі нявіннага выгляду, калі пытаюся, бо ты рабіў гэта шматкроць. Тузані за вяроўку.

На больш агульнапрынятай ангельскай мове гэта азначала загад пазваніць. На званок з’явіўся другі габрэй, маладзейшы за Фэджына, але выглядаў ён гэтаксама гідка і пачварна.

Біл Сайкс паказаў на пусты збаночак. Малады габрэй, выдатна зразумеўшы намёк, сышоў, каб напоўніць яго; перад тым, як пайсці, ён абмяняўся з Фэджынам шматзначнымі позіркамі. Той нібыта толькі і чакаў моманту, каб у адказ пахітаць галавой, зусім непрыкметна, так што трэцяя асоба, калі б назірала за падзеямі, наўрад ці што-небудзь заўважыла б. Сайкс не ўбачыў гэтага, бо акурат быў нахіліўся на хвіліну, каб завязаць парваныя сабакам шнуркі. Мажліва, калі б Сайксу давялося ўбачыць гэты абмен знакамі, ён прыйшоў бы да высновы, што нічога добрага яго не чакае.

— Ці ёсць тут хто, Барні? — запытаўся Фэджын; цяпер, калі Сайкс падняў галаву, ён гаварыў, утаропіўшыся ў падлогу.

— Дзі душы, — адказаў Барні; невядома, ці ішлі ягоныя словы ад шчырага сэрца, але што ўсе яны праходзілі праз нос — гэта дакладна.

— Нікога? — перапытаў Фэджын здзіўленым тонам, які, магчыма, мусіў значыць для Барні, што той можа казаць, як ёсць.

— Дзікога, акрабя біс Дэдсі, — быў адказ Барні.

— Нэнсі! — усклікнуў Сайкс. — Дзе? Каб я аслеп, калі я не шаную гэтую дзяўчыну за прыродны талент.

— Дэдсі забовіла стэйк у бары, — адказаў Барні.

— Скажы, няхай ідзе сюды, — сказаў Сайкс, наліваючы шклянку спіртнога. — Няхай ідзе сюды.

Барні нерашуча зірнуў на Фэджына, быццам пытаючы ў яго дазволу. Габрэй захоўваў маўчанне, так што Барні пайшоў, не падымаючы галавы, і неўзабаве вярнуўся, прывёўшы з сабой Нэнсі, якая была пры поўным парадзе — на галаве капор, у фартуху, з кошыкам і ключом.

— Ну як, Нэнсі, натрапіла на след? — спытаў Сайкс, наліваючы ёй шклянку.

— Так, Біл, натрапіла, — адказала маладая лэдзі, асушыўшы пасудзіну, — і пошукі добра мяне стамілі. Падшыванец быў хворы, пралежваў там ложак і...

— Ах, Нэнсі, мая даражэнькая! — усклікнуў Фэджын, падняўшы вочы ад падлогі.

Можа быць, незвычайныя рудыя бровы габрэя і напаўзаплюшчаныя глыбока пасаджаныя вочы папярэдзілі Нэнсі, што яна занадта схільная да шчырасці, але гэта не так важна. Тут нас больш займае факт, а фактам было тое, што Нэнсі раптам памяняла паставу: яна ўзнагародзіла містэра Сайкса цэлай серыяй усмешак і памяняла тэму размовы. Прыкладна праз дзесяць хвілін містэра Фэджына ахапіў прыпадак кашлю, пасля якога міс Нэнсі накінула на плечы шалік і заявіла, што ёй ужо час ісці. Містэр Сайкс, даведаўшыся, што нейкі кавалак дарогі ў іх агульны, выказаў намер правесці яе, і яны пайшлі разам. За імі, трымаючы пэўную дыстанцыю, патрухаў сабака, які нечакана ўзнік з падваротні, як толькі яго гаспадар завярнуў за паварот.

Калі Сайкс выйшаў з памяшкання, габрэй прасунуў галаву ў памежныя дзверы і прасачыў, як той ідзе цёмным калідорам; сціснуўшы кулак, ён патрос ім у паветры і прамармытаў праклён. Потым ён з агіднай ухмылкай зноў падсеў да стала і неўзабаве заглыбіўся ў захапляльную хроніку ў газеце «Крымінальны кур’ер».

Тым часам Олівер Твіст, які нават і ўявіць сабе не мог, наколькі ён блізка ад вясёлага джэнтльмена, накіроўваўся ў кнігарню. Калі ён увайшоў у Клэркенвіл, то выпадкова павярнуў у завулак, які быў яму не зусім па дарозе. Ён заўважыў, што пайшоў не туды, толькі калі мінуў палову гэтага завулка. Але Олівер разважыў, што завулак усё роўна выходзіць некуды ў той бок, куды яму было патрэбна, і не варта, відаць, з паўдарогі вяртацца, і ён рушыў сабе далей з кніжкамі пад пахай.

Ён ішоў, разважаючы, якім шчаслівым і задаволеным ён павінен пачувацца і як шмат ён аддаў бы, каб хоць толькі адным вокам паглядзець на беднага маленькага Дзіка, які можа якраз у гэты момант горка плача, згаладалы і пабіты. Раптам ён здрыгануўся ад вельмі гучнага крыку маладой жанчыны: «О мой даражэнькі брацік!» Не паспеў ён агледзецца, што здарылася, як яго вельмі рашуча спынілі дзве рукі, цесна абняўшы за шыю.

— Не! Не чапай мяне! — крычаў, адбіваючыся, Олівер. — Пусці мяне! Хто ты?! Навошта ты мяне трымаеш?

Адзіным адказам на гэта быў безупынны лямант маладой жанчыны, якая яго абдымала, трымаючы ў руках маленькі кошык і ключ ад парадных дзвярэй.

— О мой міленькі! — прыгаворвала маладая жанчына. — Нарэшце я знайшла цябе! Ах, Олівер, Олівер! Ах ты капрызлівы хлапчук, неслух, столькі даў ты мне турботаў, колькі я думала-перадумала ўсяго. Хадзем, хадзем, даражэнькі мой. Вось і знайшоўся. Дзякуй Богу, міласціваму і адзінаму, я знайшла цябе!

Выдаўшы гэтую серыю досыць агульных воклічаў, маладая асоба зайшлася ў другім прыпадку плачу і настолькі ўпала ў гістэрыку, што дзве жанчыны, якія праходзілі ў гэты час па вуліцы, спыталі хлопчыка з мясной крамы, у якога валасы ільсніліся, бы памазаныя лоем, і які таксама назіраў дзеянне, маўляў, ці не думае ён, што варта паслаць па доктара. На гэта хлопчык з мясной крамы, які, здаецца, быў схільны да адпачынку, калі не сказаць да лайдакавання, адказаў, што ён не думае, каб варта было.

— О, не, не, усё ў парадку, — сказала маладая жанчына, хапаючы Олівера за руку. — Мне ўжо лепш. Ану, хадзем дадому, паскудны ты хлопчык, жорсткі ты такі! Пайшлі!

— Што здарылася, мэм? — пацікавілася адна з жанчын.

— О мэм, — адказала маладая жанчына, — ён збег з дому каля месяца таму назад, збег ад бацькоў, ад працавітых, прыстойных людзей, пайшоў і звязаўся з шайкай злодзеяў і нягоднікаў і мала не разбіў сэрца сваёй беднай маці..

— Ах ты мярзотнік! — сказала адна з жанчын.

— Ану, хутка ідзі дахаты, звераня ты малое, — азвалася другая.

— Не кажыце так, — адказваў узрушаны Олівер. — Я яе не ведаю. У мяне няма сястры, няма ні маці, ні бацькі. Я сірата, я жыву ў Пэнтанвіле.

— Але ж вы толькі паслухайце яго, як смела ён ад усіх адрокся! — закрычала маладая жанчына.

— Дык гэта Нэнсі! — усклікнуў Олівер, які цяпер толькі ўбачыў яе твар і адхіснуўся ад нечаканасці.

— Вось бачыце, ён ужо ведае мяне! — закрычала Нэнсі, апелюючы да гледачоў. — Вышэй за сябе не скочыш. Добрыя людзі, дапамажыце адправіць яго дахаты, а то ён даб’е сваіх бацькоў, а мне разаб’е сэрца!

— Што за халера тут? — сказаў нейкі мужчына, выбегшы з бара ў суправаджэнні белага сабакі. — А, малады Олівер! Ану, марш да сваіх бедных бацькоў, свіння ты няўдзячная! Прастуй дахаты, давай, давай.

— Я іх ведаць не ведаю. Яны мне не сваякі. Дапамажыце! Дапамажыце! — крычаў Олівер, спрабуючы вырвацца з рук мужчыны.

— Дапамажыце, — паўтарыў мужчына. — Добра, я дапамагу табе, ты, малы мярзотнік! Што гэта за кніжкі? Ты што, скраў іх, ці не так? Ану, давай іх сюды! — З гэтымі словамі мужчына тузануў пакунак да сябе і стукнуў Олівера кнігамі па галаве.

— Так яму і трэба! — азваўся з акна мансарды нейкі разявака. — Гэта яго абразуміць.

— Як піць даць абразуміць! — усклікнуў заспаны цясляр, вызірнуўшы з акна мансарды.

— Гэта пойдзе яму на карысць! — зазначылі абедзве жанчыны.

— Толькі так! — пацвердзіў мужчына, яшчэ раз агрэў Олівера па галаве і схапіў яго за каўнер. — Пайшоў, распуста ты гэткая! Гэй, Казінае Вока, запомніць яго, сабачка, запомніць!

Слабы пасля хваробы, агаломшаны ўдарамі і раптоўнасцю нападу, запалоханы жахлівым гырканнем сабакі і жорсткасцю мужчыны і перасілены ўпэўненасцю прысутных у тым, што ён насамрэч, як яго апісалі, быў зацятым малым нягоднікам, — што мог зрабіць бедны хлапчук! Ужо сцямнела, жылі тут людзі дна, чакаць паблізу нейкай дапамогі не даводзілася, супраціў не меў сэнсу. Праз нейкі момант Олівера зацягнулі ў лабірынт двароў, цёмных завулкаў, і калі ён нават і наважваўся нешта крыкнуць, то яго прымушалі бегчы так хутка, што ніхто нічога не мог разабраць. Папраўдзе, дык гэта было неістотна, бо нават калі б можна было разабраць, то не было б нікога, хто звярнуў бы на яго крыкі ўвагу.

Запалілі газавыя ліхтары. Місіс Бэдвін занепакоена чакала каля адчыненых дзвярэй.