Олівер Твіст

РАЗДЗЕЛ XXVI,

у якім з’яўляецца таямнічая асоба, выконваюцца многія справы і адбываюцца многія падзеі, непарыўна звязаныя з гэтай гісторыяй

Стары, перш чым паспеў усвядоміць, якую навіну яму прынёс Тобі Крэкіт, дабег да рога вуліцы. Ён і не падумаў суцішыць

198

свой бег, а па-ранейшаму імчаўся на злом галавы, ахоплены панікай. Тут раптам перад самым яго тварам прамільгнула нейкая карэта, а гучныя воклічы мінакоў абудзілі яго ўвагу і прымусілі пакінуць праезджую частку. Па магчымасці пазбягаючы людных месцаў і крадучыся абходнымі сцежкамі і дарогамі, ён нарэшце выйшаў у Сноў-Хіл. Тут ён пайшоў нават хутчэй, чым раней, і не спыняўся да таго часу, пакуль не ўвайшоў у нейкі двор. Тут ён як быццам адчуў сябе ў роднай стыхіі і паплёўся, як звычайна; здаецца, ён нават уздыхнуў больш свабодна.

Непадалёку ад месца, дзе Сноў-Хіл пераходзіць у Хольбарн-Хіл, праваруч, калі ісці ад Сіці, пачынаецца вузкі і цёмны завулак, які вёў у Сафран-Хіл. У яго брудных крамах выстаўленыя на продаж вялізныя пачкі ўжываных ядвабных насовак усемагчымых памераў і афарбоўкі, бо тут гандлююць крамнікі, якія скупляюць іх у кішэннікаў. Сотні гэтых насовак вісяць на цвіках над вокнамі або гойдаюцца на ветры ля дзвярных проймаў. Унутры імі запоўненыя паліцы. Нягледзячы на невялікія памеры Філд-Лэйн, тут ёсць свой цырульнік, свая кавярня, свая піўніца і свая крама, дзе прадаецца смажаная рыба. Гэта нешта накшталт камерцыйнай калоніі, рынак дробных злодзеяў, які ўранні і ў цёмны час сутак наведваюць маўклівыя гандляры, якія сноўдаюць у цёмных задніх пакоях і якія сыходзяць гэтаксама непрыкметна, як і з’яўляюцца. Тут гандляр адзеннем, абутнік, старызнік выстаўляюць свой тавар, які для злодзеяў з’яўляецца шырмай; тут кучы старога жалеза і касцей, сплеснелыя шматы шэрсці і паркалю ржавеюць і гніюць у цёмных скляпах.

Менавіта сюды рушыў габрэй. Ён быў добра знаёмы тутэйшым нягеглым жыхарам, бо тыя, хто стаяў, каб што-небудзь купіць або прадаць, па-сяброўску ківалі яму, калі ён іх мінаў. Ён таксама вітаўся ў адказ, але ні з кім не размаўляў, пакуль не дасягнуў дальняга канца завулка; тут ён спыніўся, каб загаварыць да нейкага гандляра вельмі нізкага росту, які, нейкім чынам уціснуўшы сябе ў дзіцячае крэсла, курыў люльку каля дзвярэй сваёй крамы.

— Варта паглядзець на вас — і слепату як рукой здыме, — адказваў гэты годны гандляр на пытанне Фэджына пра яго здароўе.

— Па суседству было занадта горача, Лайвлі, — сказаў Фэджын, падняўшы бровы і скрыжаваўшы рукі на грудзях.

— Так, я ўжо раз ці два чуў такія скаргі, — адказваў гандляр, — але ж гарачае хутка астывае, ці не так?

Фэджын кіўнуў галавой. Паказваючы рукой у кірунку Сафран-Хіла, ён спытаў, ці не праходзіў хто туды сёння ўвечары.

— У «Тры Калекі»? — перапытаў крамнік.

Габрэй кіўнуў.

— Дайце прыгадаць, — гандляр задумаўся. — Так, заходзілі туды з паўтузіна тых, каго я ведаю. Але я не думаю, што ваш сябра там.

— Сайкса няма? — перапытаў габрэй. Ягоны твар набыў расчараваны выраз.

— Non istventus⁵, як кажуць адвакаты, — адказаў маленькі крамнік, трасучы галавой і зрабіўшы на рэдкасць хітрую міну. — Ці маеце сёння што-небудзь для мяне?

— Не, сёння нічога, — адказаў габрэй і пайшоў.

— Фэджын, вы ідзяце ў «Тры Калекі»? — крыкнуў яму ўслед чалавечак. — Пастойце! Я прапусціў бы з вамі якую кроплю!

Але габрэй, азірнуўшыся, паказаў рукой, што яму лепш пабыць аднаму. Да таго ж, чалавечку не так лёгка было вызваліцца з крэслейка, так што «Калекі» на гэты раз не займелі гонару быць наведанымі містэрам Лайвлі. Пакуль ён узбіваўся на ногі, габрэй ужо знік, так што містэр Лайвлі, пастаяўшы колькі часу на дыбачках у спадзяванні ўгледзець яго, зноў уціснуўся ў крэслейка, абмяняўся кіўком з лэдзі з крамы насупраць, выразіўшы тым самым свае сумненні і недавер, і з ганарлівым выглядам узяўся зноў за люльку.

«Тры Калекі», або проста «Калекі», бо пад такой шыльдай гэтая ўстанова была вядомая яе заўсёднікам, — гэта тая самая карчма, у якой ужо фігуравалі містэр Сайкс з сабакам. Зрабіўшы знак чалавеку, які стаяў за стойкай, Фэджын адразу падняўся па лесвіцы. Там ён ціхенька прачыніў дзверы аднаго з пакояў, увайшоў і пачаў з устрывожаным выглядам азірацца, прыкрыўшы вочы даланёй, быццам кагосьці шукаючы.

Пакой быў асветлены двума газавымі свяцільнікамі, святло якіх не было бачнае з вуліцы з-за шчытна зачыненыхаканіц і лінялых чырвоных фіранак. Столь была пафарбаваная ў чорны колер, каб не мець клопату з перафарбоўкай: ад куродыму свяцільнікаў яна ўсё адно пачарнела б. Пакой настолькі быў захінуты ў тытунёвы дым, што ў ім напачатку цяжка было кагосьці разгледзець. Аднак паступова дым сышоў праз прачыненыя дзверы, і вачам габрэя адкрылася маса людзей, такая самая хаатычная, як і шум, які поўніў памяшканне. Калі вочы прывыклі да гэтай карціны, назіральнік упэўніўся, што за доўгім сталом сабралася ладная кампанія мужчын і жанчын. У галаве стала размясціўся старшыня з драўляным малатком у руцэ, а ў дальнім кутку за разладжаным фартэп’яна сядзеў джэнтльмен-прафесіянал з падвязанай дзеля заспакаення зубнога болю шчакой і сінім носам.

Калі Фэджын увайшоў, джэнтльмен-прафесіянал прабегся пальцамі па клавішах і выканаў нешта накшталт прэлюдыі, якая выклікала ўсеагульны крык — патрабаванне песні. Як толькі гоман заціх, нейкая маладая лэдзі пачала забаўляць кампанію баладай з чатырох строф, паміж кожнай з якіх акампаніятар як мага гучней іграў інтэрлюдыю. Калі скончылі спяваць баладу, старшыня выказаўся наконт яе выканання, а потым джэнтльмены-прафесіяналы злева і справа ад старшыні захацелі заспяваць дуэтам, што і было зроблена з вялікім поспехам.

Цікава было назіраць за некаторымі тварамі, якія вылучаліся з натоўпу. Гэта быў сам старшыня (ён жа ўладальнік карчмы), грубага выгляду бамбіза; калі спявалі песні, яго вочы так і бегалі туды-сюды. Ён стараўся надаць сабе салідны выгляд, але пры гэтым прасачыць за ўсім, што адбывалася, і не прапусціць міма вушэй нічога з таго, што прамаўлялася, і трэба сказаць, што і зрок, і слых у яго былі вострымі. Побач з ім сядзелі спевакі. З прафесійнай абыякавасцю яны выслухоўвалі кампліменты кампаніі ды па чарзе прыкладваліся да тузіна шклянак з джынам і вадой, якія прэзентавалі ім найбольш гарачыя іх прыхільнікі, чые фізіяноміі мелі на сабе адбітак, бадай што, усіх парокаў ва ўсіх ступенях развіцця і неадпрэчна прыцягвалі ўвагу сваёй мярзотнасцю. На іх выразна адбіліся падступнасць, жорсткасць, п’янства на ўсіх магчымых стадыях; жанчыны калі яшчэ імелі нейкі бляск маладосці, то здавалася, што ён блякнуў у вас на вачах. Іншыя дык і наогул страцілі ўжо прыкметы полу і ўвасаблялі адно толькі агідную распусту і злачыннасць. Менавіта такія асобы, што не пераступілі яшчэ нават парога сталасці, былі найбольш сумным відовішчам у гэтым прытоне.

Падчас падзей, апісаных раней, Фэджын, зусім не абцяжараны змрочнымі пачуццямі, прагна ўглядваўся ў твары людзей, але, відавочна, не знаходзіў таго, каго хацеў. Калі ён нарэшце сустрэўся вачыма з чалавекам, які займаў крэсла старшыні, ён даў яму знак і выйшаў з пакоя гэтаксама ціха, як і зайшоў.

— Што я магу зрабіць для вас, містэр Фэджын? — запытаўся гаспадар, калі яны выйшлі на лесвічную пляцоўку. — Ці не хочаце вы далучыцца да нас? Яны будуць усе ў захапленні.

Габрэй нецярпліва пакруціў галавой і шэптам спытаў, акцэнтуючы займеннік:

— Ён тут?

— Не, — адказаў гаспадар крамы.

— І ад Барні ніякіх навінаў? — дапытваўся Фэджын.

— Не, — адказваў гаспадар «Калек». — Ён не ўсплыве, пакуль усё не заціхне. Будзьце пэўныя, яны там напалі на след, і калі б ён рыпнуўся, іх адразу павязалі б. Думаю, што з ім усё ў парадку, інакш я нешта пачуў бы. Магу пабіцца аб заклад, што Барні робіць усё як след. Вучыць яго не трэба.

— А ён будзе тут сёння ўвечары? — спытаў габрэй, зноў робячы націск на займенніку.

— Вы маеце на ўвазе Манкса? — спытаў, павагаўшыся, гаспадар.

— Ціха! — сказаў габрэй. — Так.

— Зразумела, — сказаў гаспадар, дастаючы з кішэні залаты гадзіннік. — Паводле маіх разлікаў, ён мусіў быў ужо прыйсці. Калі вы пачакаеце хвілін дзесяць, то ён.

— Не, не, — сказаў габрэй паспешліва, як быццам зведаўшы палёгку ад таго, што асоба, якую ён хацеў знайсці, адсутнічае. — Перадайце яму, што я прыходзіў, каб пабачыцца з ім, і няхай зойдзе да мяне сёння ўвечары. Не, заўтра. Калі ён сёння тут не з’явіцца, то будзе запас часу.

— Добра! — азваўся чалавек. — Нічога болей?

— Ні слова болей, — сказаў габрэй, спускаючыся з лесвіцы.

— Тут вось што, — хрыпатым шэптам прамовіў бамбіза, перавешваючыся цераз парэнчы, — выдатная магчымасць зрабіць гешэфт! У мяне сёння Філ Баркер, п’яны ў дровы. Яго любы малец можа забраць.

— Ну-ну. Але час Філа Баркера яшчэ не прыйшоў, — адказаў Фэджын, гледзячы ўверх. — Хай Філ зробіць яшчэ тое-сёе, а потым ужо можна будзе папрасіць яго, каб падзяліўся з намі. Так што, даражэнькі, вяртайцеся да сваёй кампаніі ды скажыце, хай весяляцца... пакуль жывыя, ха-ха!

Карчмар таксама засмяяўся ў адказ і вярнуўся да сваіх гасцей. Як толькі габрэй апынуўся сам-насам з сабой, яго фізіяномія прыняла ранейшы задуменна-баязлівы выраз. Крыху падумаўшы, ён наняў кэб і загадаў кучару ехаць у Бэтнэл Грын. Ён разлічыўся за якую чвэрць мілі ад рэзідэнцыі Сайкса і прайшоў гэтую малую рэшту шляху пешшу.

— Ну, — прамармытаў габрэй, пастукаўшы ў дзверы, — калі тут вядзецца нейкая патаемная гульня, то я ўжо выкрыю яе, ужо я да цябе дабяруся, мілая мая, якая б ты ні была хітрая.

Жанчына, якую меў на ўвазе габрэй, знаходзілася ў сваім пакоі. Фэджын паціху падняўся ўверх па лесвіцы і без ніякіх цырымоній увайшоў у пакой. Дзяўчына была адна. Яна сядзела ля стала, паклаўшы на яго галаву. Яе прычоска патрабавала тэрміновага дагляду.

«Напілася, — холадна падумаў габрэй, — або проста без настрою».

Раздумваючы такім чынам, габрэй павярнуўся да дзвярэй, каб зачыніць іх, і тут дзяўчына падняла галаву. Пільна ўзіраючыся ў яго хітры твар, яна спытала, ці няма якіх-небудзь навінаў, і праслухала габрэеў пераказ таго, што адбылося, паводле слоў Тобі Крэкіта. Калі габрэй закончыў, яна зноў прыняла ранейшую паставу, не сказаўшы ні слова. Яна толькі нецярпліва адсунула свечку і раз ці два досыць нервова памяняла паставу, шоргаючы нагамі па падлозе, але не больш.

Падчас гэтай паўзы габрэй бесперапынна аглядаў пакой, быццам хацеў пераканацца, што нічога не выдае на Сайксава патаемнае вяртанне. Відавочна задаволены вынікамі агляду, ён пару разоў пракашляўся і столькі сама разоў спрабаваў распачаць размову, але дзяўчына звяртала на яго ўвагі столькі, колькі звяртала б на камень. Нарэшце ён зрабіў яшчэ адну спробу і, паціраючы рукі, спытаў ліслівым голасам:

— Як ты думаеш, даражэнькая, дзе бы цяпер мог быць Біл?

Дзяўчына няўцямна прастагнала ў адказ, што не ведае; прыглушаныя ўсхліпы выдавалі, што яна плакала.

— Вось і хлопчык, — працягваў габрэй, скасіўшы вочы, каб разгледзець выраз яе твару, — беднае дзіцятка! Пакінулі ў канаве — Нэнсі, ты падумай!

— Дзіцяці лепш там, чым з вамі, — сказала дзяўчына, раптам падымаючы галаву. — Калі толькі Білу не давядзецца несці за гэта адказу, то няхай бы, па мне, хлопчык ляжаў мёртвы ў канаве і няхай яго маладыя костачкі там і згнілі б.

— Як гэта так? — здзіўлена ўсклікнуў габрэй.

— Так, па мне, дык лепш такім чынам, — пацвердзіла дзяўчына, не саступаючы пільнаму габрэеваму пагляду. — Я была б рада, каб ён не трапляў мне больш на вочы, каб можна было быць пэўнай, што горшае ўжо мінулася. Не магу, калі ён побач. Калі бачу яго, станаўлюся ворагам сабе і вам усім.

— Ну-у-у... — з пагардай працягнуў габрэй. — Ты п’яная.

— Я п’яная? — з горыччу ўсклікнула дзяўчына. — Няхай сабе я і п’яная — вы тут пры чым? Каб была твая воля — ты паіў бы мяне калі заўгодна, толькі не сёння. Што, гэткі гумар табе не падабаецца?

— Не! — раз’ятрана сказаў габрэй. — Не!

— Ну, дык скажы неяк іначай, па-смешнаму! — сказала, смеючыся, дзяўчына.

— Іначай! — усклікнуў габрэй, да крайнасці ўзрушаны нечаканай упартасцю дзяўчыны і непрыемнасцямі гэтай ночы. — Добра, я скажу іначай. Слухай сюды, самадайка! Слухай! Мне дастаткова сказаць шэсць слоў, і Сайкс будзе задушаны, і гэта настолькі пэўна, як калі б я душыў яго за ягоную бычыную шыю вось тут, цяпер. Калі ён аб’явіцца без хлопчыка, калі ён выкруціцца і не даставіць мне хлопчыка, жывога або мёртвага — забі яго тады лепш сама, калі хочаш, каб ён пазбегнуў узаемінаў з Джэкам

Кэтчам, і зрабі гэта неадкладна, як толькі ён пераступіць парог гэтага пакоя, ні то будзе занадта позна, папомніш мае словы!

— Што гэта значыць? — міжволі ўсклікнула дзяўчына.

— Што гэта значыць? — паўтарыў Фэджын, які ад гневу страціў кантроль над сабой. — Гэты хлопчык каштуе сотні фунтаў, і што, мне губляць тое, што абставіны дазваляюць падняць без аніякай рызыкі, праз выбрыкі п’янай банды, якую я магу прыкончыць без аніякага! І да таго ж, я звязаны дамовай з сапраўдным увасабленнем д’ябла, і ён хоча толькі тастамент, ён можа... можа...

Змагаючыся з задышкай, стары нейкі час шукаў патрэбнае слова, але тут ён зноў авалодаў сабой і цалкам змяніў паводзіны. Яшчэ якую хвіліну таму яго скурчаныя пальцы грэбалі паветра, вочы былі вылупленыя, выраз твару шалёны, але цяпер ён асунуўся ў крэсла, скурчыўся і трымцеў, баючыся, што хто-небудзь даведаецца пра ягоную агідную таямніцу. Пасля кароткай паўзы ён наважыўся паглядзець на дзяўчыну. Здаецца, ён крыху супакоіўся, калі ўбачыў, што тая сядзіць па-ранейшаму безуважная, так, як сядзела, калі ён прыйшоў.

— Нэнсі, даражэнькая, — прасіпеў ён сваім звычайным тонам, — мілая, ты мяне чула?

— Пакінь мяне ў спакоі, Фэджын! — адказала дзяўчына, праз сілу падымаючы галаву. — Не выйшла ў Біла гэтым разам — зробіць у другі. Ён для цябе абладзіў шмат добрых спраў і абладзіць яшчэ больш, калі зможа. А не зможа — дык пра што тут казаць.

— А што наконт хлопчыка, даражэнькая? — спытаў габрэй, нервова паціраючы рукі.

— Хлопчык мусіць рызыкаваць, як і ўсе, — паспешліва перапыніла Нэнсі, — і паўтару яшчэ раз, што лепш, калі ён ужо памёр і не будзе мець ніякіх нягодаў ды пазбавіцца ад вас, — абы толькі Біла гэта абышло бокам. Калі ўжо Тобі выкруціўся, то ён выкруціўся напэўна. Біл варты двух такіх, як Тобі.

— Ну, а як наконт таго, што я тут казаў? — запытаў габрэй, не адводзячы ад Нэнсі палымянага позірку.

— Калі ты хочаш, каб я нешта зрабіла, то паўтары, — адказвала дзяўчына, — а найлепш пачакаць да заўтра. Ты мяне разварушыў на мінуту, але цяпер я зноў адключылася.

Фэджын задаў яшчэ некалькі пытанняў — усе з мэтай даведацца, ці запомніла дзяўчына ягоныя неасцярожныя намёкі, але яна адказвала так шчыра і так абыякава рэагавала на яго дапытлівыя позіркі, што ён умацаваўся ў сваім першым уражанні, быццам яна добра п’яная.

Нэнсі і насамрэч мела такую заганную схільнасць, даволі пашыраную сярод навучэнак габрэя; іх з маленства хутчэй заахвочвалі да алкаголю, чым засцерагалі ад яго. Яе недагледжаная знешнасць і моцны пах спіртнога, які напаўняў пакой, з дастатковай пэўнасцю падмацоўвалі ягоную здагадку. Калі ж пасля кароткага эмацыйнага ўздыму яна ўпала ў здранцвенне, а потым у стан узбуджанасці і то пачынала плакаць, то без пераходу выдавала воклічы кшталту «Вышэй галаву!», а потым разважала над тым, што лэдзі або джэнтльмен, якія жывуць разам, шчаслівыя толькі тады, калі сварацца пэўны мінімум разоў, містэр Фэджын, які ў свой час займеў значны досвед у такога роду справах, з вялікім задавальненнем убачыў, што яна насамрэч зусім п’яная.

Адчуўшы палёгку ад такога адкрыцця і дасягнуўшы дзвюх мэтаў — паведаміўшы дзяўчыне пра тое, што ён пачуў ад Крэкіта, і ўпэўніўшыся на ўласныя вочы, што Сайкс не вярнуўся, містэр Фэджын накіраваўся дадому. Яго маладая сяброўка паклала галаву на стол і зноў заснула.

Да дванаццаці заставалася яшчэ каля гадзіны. Вечар быў цёмны, пранізліва-халодны, і габрэй не меў жадання марудзіць. Рэзкі вецер, які прадзімаў наскрозь усе вуліцы, здавалася, павымятаў, быццам пыл і бруд, усіх людзей: мінакоў было мала, і ўсе яны, відавочна, спяшаліся дадому. Для габрэя вецер быў, аднак, спадарожным, і ён зацята рухаўся ўперад, дрыжучы і тулячыся ў паліто, калі чарговы парыў ветру груба яго штурхаў.

Ён ужо быў дайшоў да рога сваёй вуліцы і палез па ключ у кішэню, як раптам з ахінутага цемрай пад’езда вынырнула чыясьці постаць і, перасекшы вуліцу, непрыкметна наблізілася да яго.

— Фэджын! — прашаптаў голас над яго вухам.

— Ах! — вымавіў габрэй, хутка павярнуўшыся. — Гэта вы...

— Так! — груба абарваў незнаёмец. — Я чакаю тут ужо гадзіны са дзве. Дзе вас чорт насіў?

— Хадзіў усё па вашых справах, мой даражэнькі, — адказаў габрэй, няпэўна гледзячы на свайго супольніка і запавольваючы хаду. — Цэлы вечар вось бегаю па вашых справах.

— А як жа! — з ухмылкай сказаў незнаёмец. — Ну, і як поспехі?

— Нічога добрага, — даў адказ габрэй.

— І нічога благога, спадзяюся? — запытаўся незнаёмец, ураз спыняючыся і спалохана гледзячы на супольніка.

Габрэй пакруціў галавой і збіраўся ўжо адказаць, але незнаёмец перапыніў яго і паказаў на дом, да якога яны тым часам падышлі, заўважыўшы, што лепш абмеркаваць усё неабходнае пад дахам, бо ў яго ад стаяння на холадзе застыла кроў, а вецер працінае наскрозь.

Выглядала на тое, што Фэджын настроены выбачыцца і адмовіць наведвальніку ў гасціннасці ў такі позні час. Ён дапраўды быў прамармытаў нешта накшталт «няма-агню», але калі ягоны супольнік у загадным тоне паўтарыў прапанову, ён адамкнуў дзверы і папрасіў позняга госця прычыніць іх і пачакаць, пакуль ён не вернецца са свечкай.

— Тут цёмна, як у магіле, — сказаў незнаёмец, намацваючы дарогу. — Паспяшайцеся.

— Зачыніце дзверы, — прашаптаў Фэджын з канца калідора.

Як толькі ён вымавіў гэта, дзверы з моцным грукам зачыніліся.

— Гэта не я, — сказаў незнаёмец, шукаючы дарогу. — Вецер зачыніў іх, або яны самі зачыніліся — адно з двух. Давайце хутчэй святло, а то я разнясу сабе галаву аб што-небудзь у гэтай праклятай дзіры.

Фэджын, крадучыся, спусціўся па кухоннай лесвіцы. Неўзабаве ён вярнуўся з запаленай свечкай і паведаміў, што Тобі Крэкіт спіць унізе ў заднім пакоі, а хлопчыкі ў пярэднім. Потым ён прапанаваў незнаёмцу ісці следам за ім і пачаў падымацца ўверх па лесвіцы.

— На пару слоў можна сесці і тут, даражэнькі, — сказаў габрэй, адчыняючы адны з дзвярэй на другім паверсе. — У аканіцах — дзіры, а мы не хочам, каб суседзі ведалі, што тут нешта ёсць. Так што я пастаўлю свечку на прыступкі. Вось так!

З гэтымі словамі габрэй нахіліўся і паставіў свечку на верхнюю лесвічную пляцоўку якраз насупраць дзвярэй. Зрабіўшы гэта, ён пайшоў у пакой, у якім не было ніякай мэблі, за выняткам зламанага крэсла з падлакотнікамі і нічым не засцеленай старой канапы ці сафы, якая стаяла ля дзвярэй. Менавіта на гэты від мэблі ўсеўся з выглядам надта стомленым позні госць, а габрэй падсунуў з другога боку крэсла, так што яны сядзелі твар у твар. Дзверы засталіся прачыненымі, таму было крыху бачна. Свечка з-за дзвярэй слаба падсвечвала сцяну насупраць.

Нейкі час яны шапталіся. Хоць з іх размовы нельга было нічога разабраць, акрамя некалькіх абрыўкавых слоў, аднак слухач лёгка мог даўмецца, што Фэджын, відавочна, апраўдваўся пасля рэплік незнаёмца і што гэты апошні ўсё больш раздражняўся. Так яны размаўлялі, можа, з чвэрць гадзіны ці болей. Тут Манкс — гэтым імем габрэй некалькі разоў назваў незнаёмца падчас іхняй размовы, — крыху павысіўшы голас, сказаў:

— А я кажу табе яшчэ раз, што справа была кепска спланаваная. Чаму нельга было пакінуць яго тут, з рэштай, і адразу зрабіць з яго такога самага паршывага, смаркатага кішэннага злодзея?

— Вы толькі паслухайце яго! — усклікнуў габрэй, паціскаючы плячыма.

— Ты што, хочаш сказаць, што не зрабіў бы так, каб захацеў? — сувора выгаворваў Манкс. — Хіба ты не рабіў гэта дзясяткі разоў з іншымі мальцамі? Калі б у цябе хапіла цярпення на дванаццаць месяцаў, то што, ты не зрабіў бы так, што яго асудзілі б і выслалі б з каралеўства, — магчыма, на ўсё жыццё?

— Каму б гэта прынесла карысць, мой даражэнькі? — прыніжана спытаў габрэй.

— Мне, — адказваў Манкс.

— Але мне — не, — ціхмяна адказаў габрэй. — Мне ён мог бы спатрэбіцца. Паколькі ў дамове бяруць удзел два бакі, то трэба браць у разлік інтарэсы і таго, і другога боку, ці не так, мой сябра?

— Ну, і што далей? — змрочна запытаўся Манкс.

— Я заўважыў, што яго нялёгка прывучыць да рамяства, — адказаў габрэй. — У пэўных абставінах ён паводзіць сябе не так, як іншыя хлопчыкі.

— Але, ён не такі, каб яго чорт забраў, — прамармытаў Манкс, — інакш ён даўно ўжо стаў бы злодзеем.

— Ён ніяк не быў заблытаны ў гэта. Мне не ўдалося запалохаць яго. Гэта тое, што мусіць быць напачатку; без гэтага будзе марная трата часу. Што я мог? Паслаць яго на вуліцу з Махляром і Чарлі? Мой даражэнькі, нам хапіла першага разу. Я да гэтага часу не магу ачомацца.

— Тут маёй віны няма, — заўважыў Манкс.

— Так, так, мой даражэнькі, — падхапіў габрэй. — Я і не шкадую цяпер. Каб гэтага не здарылася, табе ніколі не ўдалося б заўважыць хлопчыка, а значыць, і даведацца, што ты шукаеш менавіта яго. Ну дык вось: я вяртаю яго вам з дапамогай гэтай дзеўкі, а яна — яна пачынае яго шкадаваць!

— Задушыць гадаўку! — з нянавісцю выпаліў Манкс.

— Не, цяпер мы не можам сабе гэтага дазволіць, мой даражэнькі, — адказаў з усмешкай габрэй, — акрамя таго, гэта не ў нашай манеры, у адваротным выпадку я гэта ўжо даўно зрабіў бы. Манкс, я добра ведаю гэтых баб. Як толькі малец пачынае даходзіць да кандыцыі, ім на яго становіцца начхаць. Вы хочаце, каб хлопчык стаў злодзеем. Калі ён жывы, то можна было б гэта зрабіць, але калі... калі... — габрэй перапыніўся і падсунуўся да суразмоўцы, — памятайце, што гэта малаверагодна, — але калі здарылася найгоршае, і ён памёр...

— Я не вінаваты ў яго смерці! — перапыніў габрэя Манкс, ахоплены жахам, і дрыготкімі рукамі схапіў габрэеву руку. — Помніце, Фэджын! Я ў гэтым не быў замешаны. Што заўгодна, толькі не яго смерць, — я казаў гэта ад самага пачатку. Не хачу праліваць крыві: гэта заўсёды адкрываецца, і тады чалавек не знаходзіць сабе месца. Калі яны яго застрэлілі, то я тут не замешаны і блізка, вы чулі? Каб гэтае логава скрозь зямлю правалілася! Што гэта?!

— Дзе? — усклікнуў габрэй, аберуч хапаючы баязліўца поперак тулава, бо той ускочыў на ногі. — Што?

— Там! — адказаў той, утаропіўшыся ў супрацьлеглую сцяну. — Цень! Я бачыў цень жанчыны, у плашчы і капелюшы, яна хутка рухалася ўздоўж сцяны!

Габрэй адпусціў яго, і яны разам куляй вылецелі з пакоя. Свечка стаяла там, дзе яе паставілі; яна толькі аплыла ад скразняка. Што яны бачылі, дык толькі пустую лесвіцу і ўласныя спалатнелыя твары. Яны напружана ўслухваліся; у доме панавала поўная цішыня.

— Вам падалося, — сказаў габрэй, падымаючы свечку і павярнуўшыся да супольніка.

— Клянуся, я бачыў яе! — адказаў Манкс. Яго калаціла. — Калі я яе ўбачыў, яна стаяла, нахіліўшыся наперад, а калі загаварыў — пабегла.

Габрэй з пагардай паглядзеў на спалатнелы твар свайго суразмоўцы і, сказаўшы, што той можа ісці за ім следам, калі хоча, пачаў спускацца па лесвіцы. Яны зазірнулі ва ўсе пакоі. Там было холадна і пуста. Яны спусціліся ў калідор і далей, у падвал. На нізкіх сценах была зялёная плесня. У святле свечкі блішчалі сляды слізнякоў і слімакоў, але ўсюды было ціха, як у магіле.

— Ну, дык як? — спытаў габрэй, калі яны вярнуліся ў калідор. — Акрамя нас, тут ні жывой душы. Тобі і хлопцы не лічацца — яны па-за падазрэннем. Глядзіце!

Як пацверджанне гэтага факта габрэй выняў з кішэні два ключы і растлумачыў, што, калі яны зайшлі ў дом, ён замкнуў іх у пакоях, каб ніхто не мог перашкодзіць іх размове.

Гэты доказ моцна пахіснуў упэўненасць містэра Манкса. Яго пярэчанні паступова рабіліся ўсё менш настойлівымі па меры таго, як яны абодва працягвалі пошукі і нічога не знаходзілі. Нарэшце ён пачаў вымучана смяяцца і прызнаў, што ва ўсім вінаватая яго пераўзбуджаная нервовая сістэма. Аднак ён не захацеў працягваць размову, ва ўсялякім разе гэтым вечарам, успомніўшы раптам, што ўжо другая гадзіна, так што сябры мусілі разлучыцца.