Олівер Твіст - читать бесплатно онлайн полную версию книги автора Чарльз Дыкенс (РАЗДЗЕЛ ХLII) #42

РАЗДЗЕЛ ХLII

Стары знаёмы Олівера выяўляе яўныя прыкметы геніяльнасці і робіцца ў сталіцы выбітным грамадскім

дзеячам

Тым самым вечарам, калі Нэнсі пагрузіла ў сон містэра Сайкса і спяшалася да Роз Мэйлі, каб выканаць місію, якую яна сама на сябе ўсклала, да Лондана Вялікім Паўночным гасцінцам набліжаліся дзве асобы, якім у нашым аповедзе павінна быць нададзеная пэўная ўвага.

Гэта былі мужчына і жанчына. Больш правільна было б назваць іх асобамі мужчынскага і жаночага полу, бо першы быў адным з тых цыбатых, кашчавых, крываногіх, занядбаных людзей, узрост якіх цяжка вызначыць: хлопчыкамі яны выглядаюць на недаросткаў, а ў сталым веку на перарослых падлеткаў. Жанчына была маладая, але моцнага целаскладу, вынослівая, што ёй якраз і было патрэбна, каб вынесці цяжар вялікага клунка, прымацаванага на спіне. Яе спадарожнік, відаць, не быў абцяжараны багажом, — на кійку, які ён нёс на плячы, боўтаўся невялікі клунак — нешта, загорнутае ў звычайную насоўку і, відавочна, лёгкае. Гэтая акалічнасць, а таксама надзвычайна доўгія ногі дазвалялі яму трымацца на некалькі крокаў паперадзе сваёй спадарожніцы, да якой ён раз-пораз з нецярпеннем паварочваў галаву, быццам бы дакараючы яе за марудлівасць і панукаючы прыспешыць хаду.

Так яны сунуліся па пакрытай пылам дарозе, зважаючы на прадметы навокал толькі тады, калі ім трэба было адступаць убок, каб прапускаць паштовыя карэты, якія імчаліся з горада; калі ж яны прайшлі пад Хайгейцкай брамай, мужчына, які ішоў паперадзе, спыніўся і нецярпліва аклікнуў сваю спадарожніцу:

— Хутчэй давай! Не можаш, ці што? Ну і лайдачка ты, Шарлот.

— Ноша цяжкая, вось што я скажу, — пачала апраўдвацца жанчына, якая ўжо ледзьве дыхала ад стомы.

— Цяжкая! Што ты вярзеш? А ты навошта тады? — запярэчыў мужчына, перакладваючы свой кіёк на другое плячо. — Ну вось, зноў прывал! Не ведаю, хто, акром цябе, можа так выводзіць з цярпення.

— Яшчэ далёка? — спытала жанчына, прыхінуўшыся да адхону; пот кроплямі сцякаў па яе твары.

— Далёка! Мы, лічы, прыйшлі ўжо, — сказаў цыбаты і тыцнуў пальцам перад сабой. — Вунь! Гэта агні Лондана.

— Датуль яшчэ мілі са дзве, не менш, — без энтузіязму сказала жанчына.

— Якая розніца — дзве мілі ці дваццаць, — сказаў Ноэ Клэйпал, бо гэта быў ён, — уставай і клыгай, а то як дам зараз выспятка, кажу табе наперад.

Паколькі чырвоны нос Ноэ яшчэ больш пачырванеў ад гневу, і ён нават памкнуўся ў бок Шарлот, перасёк дарогу, быццам збіраўся выканаць сваю пагрозу, жанчына без далейшых слоў паднялася і паплялася побач з ім.

— Ноэ, дзе ты збіраешся спыніцца на ноч? — спытала яна пасля таго, як яны прайшлі некалькі сот ярдаў.

— Адкуль я ведаю? — адказаў Ноэ, чый настрой ад хады сапсаваўся канчаткова.

— Каб дзе бліжай, — сказала Шарлот.

— Бліжай не будзе, — даў адказ містэр Клэйпал. — Не бліжай, а таму няма чаго пра гэта думаць.

— Чаму не?

— Калі я табе кажу, што не збіраюся нешта рабіць, то вось і казка ўся, — зазначыў містэр Клэйпал.

— Навошта так злавацца? — азвалася яго спадарожніца.

— Вось была б вясёлая рэч — пайсці і спыніцца ў першай, якая трапіць, карчме, каб Саўэрберы, калі ён прыпусціўся за намі ў пагоню, усунуў туды свой стары нос, павязаў нас і завёз на возе назад, — кпліва сказаў містэр Клэйпал. — Не! Я знікну, згублюся ў самых вузкіх вулачках, якія толькі можна знайсці, і не спынюся, пакуль не знайду самую ўбогую карчму з усіх, якія трапяць нам на шляху. Можаш падзякаваць сваёй шчаслівай зорцы, што ў мяне ёсць галава на плячах: калі б я не схітраваў і не пайшоў наўмысна не той дарогай, і калі б мы не вярнуліся палямі — сядзела б ты, мілая мая, пад добрым замком ужо тыдзень. І гэта было б для цябе тое, што трэба, бо ты дурніца!

— Я ведаю, што я не такая хітрая, як ты, — адказвала Шарлот, — але не перакладвай усю віну на мяне і не кажы, што адно мяне пасадзілі б пад замок. Села б я — сеў бы і ты.

— Ты ўзяла грошы з касы, сама не ведаеш хіба, — сказаў містэр Клэйпал.

— Я ўзяла іх для цябе, Ноэ, дарагі мой, — запярэчыла Шарлот.

— А я што, пакінуў іх сабе? — спытаў містэр Клэйпал.

— Не, ты даверыў іх мне і дазволіў несці, таму што ты добры, — сказала лэдзі, паляпала яго па барадзе і ўзяла пад руку.

Гэта насамрэч было так, але з той прычыны, што містэр Клэйпал не меў звычкі слепа і тупа адорваць сваім даверам абы-каго, варта заўважыць, што ён даверыўся Шарлот толькі на той выпадак, калі іх зловяць, — тады грошы будуць знойдзены ў яе; гэта дало б яму магчымасць адпрэчыць свой удзел у крадзяжы і павялічыць свае шанцы выкруціцца. Зразумела, цяпер ён не стаў тлумачыць сваіх матываў, і яны мірна пайшлі далей.

Згодна са сваім асцярожным планам, містэр Клэйпал ішоў, не спыняючыся, аж пакуль не дайшоў да «Анёла» ў Арлінгтоне, дзе пры выглядзе натоўпу мінакоў і вялікай колькасці экіпажаў, ён прыйшоў да высновы, што тут насамрэч пачаўся Лондан. Ён затрымаўся толькі для таго, каб упэўніцца, якія вуліцы самыя людныя, якіх, адпаведна, трэба пазбягаць, потым павярнуў на Сэнт-Джонз-роўд і неўзабаве заглыбіўся ў морак заблытаных, брудных завулкаў, якія месціліся паміж Грэйз-ін і Смітфілдам і дзякуючы якім гэтая частка горада выглядае адной з самых брудных і агідных, хоць месціцца ў цэнтры Лондана і была ў свой час грунтоўна перабудаваная.

Па гэтых вуліцах ішоў цяпер Ноэ Клэйпал, цягнучы за сабой Шарлот; час ад часу ён саступаў на брук, каб прыцаніцца да якой-небудзь карчмы, потым ішоў далей, калі знешні выгляд установы сведчыў, што тут будзе занадта людна. Нарэшце ён спыніўся перад адным заезным дваром, найбольш убогім і брудным з усіх, якія ён пабачыў, перасёк вуліцу, разгледзеў яго з процілеглага боку і міласціва аб’явіў аб сваім намеры спыніцца тут на ноч.

— Так што давай сюды клунак, — сказаў Ноэ, адвязваючы рамяні, якімі той быў прывязаны да яе плячэй, і перавешваючы яго на свае плечы, — і ні слова, пакуль з табой не загавораць. Як называецца гэты дом? Тры... чаго?

— Калекі, — падказала Шарлот.

— «Тры Калекі», — паўтарыў Ноэ, — і шыльда — што трэба. Ну, хадзем! Не адставай!

Пасля гэткіх указанняў ён піхнуў плячом рыпучыя дзверы і ў суправаджэнні сваёй спадарожніцы ўвайшоў унутр.

У карчме нікога не было, апроч маладога габрэя за стойкай, які стаяў, абапёршыся локцямі аб прылавак, і чытаў зашмальцаваную газету. Ён вельмі пільна паглядзеў на Ноэ; Ноэ не менш пільна паглядзеў на яго.

— Гэта «Тры Калекі»? — спытаў Ноэ.

— Дак дадываецца гэды доб, — адказаў габрэй.

— Адзін джэнтльмен, які ішоў з вёскі і якога мы сустрэлі, параіў зайсці сюды, — сказаў Ноэ, штурхаючы локцем Шарлот, магчыма, каб звярнуць яе ўвагу на такі рафінаваны спосаб выклікаць павагу. А можа быць, і каб засцерагчы яе ад неабдуманых крокаў. — Мы хацелі б у вас заночыць.

— Дакодт гэдага де ведаю, — адказаў Барні, які быў памочнікам карчмара, — байду бабыдаюся.

— Завядзіце нас у іншы пакой і дайце нам халоднай ялавічыны і кроплю піва, перш чым пойдзеце пытацца, га? — сказаў Ноэ.

Барні паслухаўся і павёў іх у маленькі задні пакойчык, паставіў на стол замоўленую яду; праз нейкі час ён паведаміў вандроўнікам, што яны могуць размясціцца тут на ноч, і сышоў, пакінуўшы прыязную парачку бавіць час за ядой.

Гэты задні пакойчык знаходзіўся непасрэдна за барам, на некалькі прыступак ніжэй, так што ўсякі, хто быў тут сваім, адшмаргнуўшы фіранку, якая хавала маленькае акенца ў сцяне згаданага памяшкання, футаў за пяць ад падлогі, мог не толькі без рызыкі быць заўважаным бачыць гасцей у заднім пакойчыку (акенца было ў цёмным кутку, і назіральнік мог схавацца паміж сцяной і слупом, які тут падпіраў столь), але і мог, прыклаўшы вуха да перагародкі, даволі дакладна вызначыць прадмет размовы. Гаспадар установы ўжо хвілін з пяць назіраў парачку праз патайное акно, а Барні, перадаўшы згаданы дазвол, толькі што вярнуўся, як у бар заглянуў Фэджын — даведацца пра сваіх навучэнцаў.

— Дзіха! — сказаў Барні. — у дасдупдыб бакоі чужыя.

— Чужыя! — паўтарыў шэптам стары.

— Але. І дзіўдая пара, бушу сказаць, — дадаў Барні. — з брабінцыі, але дешта на ваш гусд, калі я де бабыляюся.

Здавалася, што Фэджын зацікавіўся. Ён ускараскаўся на крэсла, асцярожна прыклаўся вокам да акенца і з гэтага прыхаванага паста змог убачыць, як містэр Клэйпал бярэ з талеркі халодную ялавічыну, налівае з гляка портэр, выдзяляючы гомеапатычныя дозы таго і другога Шарлот, якая цярпліва сядзіць побач і корміцца з яго ласкі.

— Ага! — прашаптаў габрэй, аглядваючыся на Барні. — Мне падабаецца гэты хлапчына. Ён можа быць для нас карысным — ён ужо ведае, як вучыць дзяўчыну. Будзь ціхі, як мыш, даражэнькі мой: хачу паслухаць... што яны там... гавораць.

Габрэй яшчэ раз прыклаўся вокам да шыбкі, а вухам прынік да перагародкі і пачаў услухоўвацца з такой хітрай грымасай на твары, што стаў падобным на старога зламыснага чорта.

—Дык вось: я хачу быць джэнтльменам, — сказаў містэр Клэйпал, выцягваючы ногі і развіваючы тэму, пачатку якой габрэй не чуў. — Даволі праклятых старых трун, Шарлот, а падай мне сюды джэнтльменскае жыццё, і калі хочаш, то ты будзеш маёй лэдзі.

— Я вельмі хацела б гэтага, мой дарагі, — азвалася Шарлот, — але не кожны дзень можна чысціць касы, а потым браць ногі ў рукі і даваць драпака.

— Ану іх, касы! — сказаў містэр Клэйпал. — Ёсць рэчы і акрамя касаў, якія можна чысціць.

— Што ты маеш на ўвазе? — спытала ягоная супольніца.

— Кішэні, дамскія сумачкі, дамы, паштовыя карэты, банкі! — прамовіў містэр Клэйпал, устаючы з портэрам у руцэ.

— Але ж, дарагі, ты не ўмееш рабіць усяго гэтага, — сказала Шарлот.

— Пашукаю кампанію, якая ўмее, — адказаў Ноэ. — Яны нам і дапамогуць. Ды і ты сама вартая пяцідзесяці жанчын: яшчэ ніколі я не бачыў такога хітрага і падступнага стварэння, як ты, калі я табе дазваляю.

— Божачка, як прыемна чуць ад цябе гэта, — усклікнула Шарлот і заляпіла пацалунак на страшны твар Ноэ.

— Ну, досыць, не трэба гэтых цялячых эмоцый, а то я зараз раззлуюся, — набычыўшыся, сказаў Ноэ і адсунуўся ад яе. — Я хацеў бы быць верхаводам якой-небудзь шайкі, трымаць людзей у руках, віжаваць за імі так, каб яны самі гэтага не заўважалі. Гэта задаволіла б мяне, калі б барыш быў што трэба. І калі б толькі ўдалося перасекчыся з джэнтльменамі гэтага гатунку, то я б сказаў, што банкнота на дваццаць пяць фунтаў, якая схаваная на табе, была б невялікай платай за гэта — пагатоў што мы і самі толкам не ведаем, як ад яе пазбавіцца.

Выказаўшы гэтае меркаванне, містэр Клэйпал з выразам глыбокай мудрасці на твары заглянуў у гляк з портэрам, як след пабоўтаў яго, кіўнуў Шарлот і як мае быць прыклаўся да гляка. Піва яго, відавочна, добра падсілкавала. Ён паглыбіўся быў у медытацыю, але тут раптам дзверы адчыніліся, і ў пакой увайшоў незнаёмец.

Гэта быў містэр Фэджын, які ўсёй сваёй істотай вылучаў прыязнасць. Ён адмераў нізкі паклон, падышоўшы да парачкі; сеў за столік побач і загадаў Барні, які на ўвесь рот усміхаўся, каб той прынёс чаго-небудзь выпіць.

— Добры вечарок, сэр, адно што крыху захалодны для гэтай пары года, — сказаў Фэджын, паціраючы рукі. — Я бачу, вы з вёскі, сэр?

— Як гэта вы адразу ўбачылі? — спытаў Ноэ Клэйпал.

— У нас тут у Лондане няма такога пылу, — растлумачыў габрэй, паказваючы на чаравікі Ноэ і ягонай спадарожніцы, а таксама на абодва клункі.

— А вы рэзкі фацэт, — сказаў Ноэ Клэйпал. — Шарлот, ты толькі паслухай, ха-ха-ха!

— А як жа, у гэтым горадзе даводзіцца быць рэзкім, — адказаў габрэй, панізіўшы свой голас да давяральнага шэпту, — ужо няйначай.

Гэтую заўвагу Фэджын падмацаваў, пастукаўшы ўказальным пальцам сабе па корані носа; Ноэ паспрабаваў паўтарыць гэты жэст, аднак не зусім паспяхова, таму што ягоны нос быў занадта малы. Фэджын, відавочна, зразумеў ягоны жэст як згоду з выказаным меркаваннем і вельмі дружалюбна пачаставаў Ноэ віном, якое прынёс Барні.

— Добрая рэч, — заўважыў містэр Клэйпал, чмякаючы вуснамі.

— Мой ты мілы, — сказаў Фэджын. — Чалавеку, які рэгулярна яго п’е, мусова чысціць то касу, то кішэню, то жаночую сумачку, то паштовую карэту, то банк.

Як толькі містэр Ноэ пачуў цытату са свайго ўласнага спіча, ён адкінуўся на спінку крэсла і са спалатнелым тварам, пераляканы, стаў лыпаць вачыма то на габрэя, то на Шарлот, то зноў на габрэя.

— Не бяры да галавы, даражэнькі, — сказаў Фэджын і падсунуўся з крэслам бліжэй. — Ха-ха-ха! Гэта шчасце, што толькі я выпадкова пачуў вас. Ну проста пашчасціла, што гэта быў толькі я адзін.

— Я не браў іх, — заікаючыся, сказаў Ноэ; ён ужо болей не выцягваў ногі, як сапраўдны джэнтльмен, а як мог падцяў іх пад крэсла, — гэта ўсё яе рук справа, яны і цяпер у яе... Шарлот, ты ж ведаеш, што ў цябе.

— Няважна, у каго яны або хто зрабіў гэта, мой даражэнькі, — азваўся габрэй, але тым не менш акінуў шулячыным позіркам дзяўчыну і абодва клункі. — Я сам такі, і вас за гэта паважаю.

— Які такі? — спытаў містэр Клэйпал, крыху ачомаўшыся.

— А займаюся такімі справамі, — патлумачыў Фэджын, — і людзі ў гэтым доме робяць тое самае. Ты трапіў у самы яблычак, і тут ты ў поўнай бяспецы. Няма месца больш бяспечнага ва ўсім горадзе, чым «Тры Калекі», — праўда, гэта залежыць ад мяне. А вы мне спадабаліся — ты і дзяўчына. Таму я і загаварыў з табой, так што можаце быць спакойныя.

Пасля гэтага запэўнівання сэрца Ноэ Клэйпала, магчыма, супакоілася, а вось цела — дык ніяк, бо ён соваўся па крэсле туды-сюды, тузаўся, прымаў недарэчныя позы, зіркаючы на свайго новага сябра са страхам і недаверам.

— Скажу табе больш, — працягваў Фэджын пасля таго, як заспакоіў дзяўчыну прыязнымі позіркамі і дружалюбным мармытаннем, — ёсць у мяне адзін таварыш, які, мыслю, выведзе вас на правільны шлях, на якім вы зможаце прыгледзець сабе справу, што, на ваш погляд, будзе найбольш адпавядаць вашаму густу, а потым давучыцеся і ўсяму астатняму.

— Вы гаворыце так, быццам вы гэта ўсур’ёз, — азваўся Ноэ.

— А навошта мне не ўсур’ёз? — запытаўся габрэй, паціснуўшы

плячыма. — Хадзем, выйдзем на пару слоў.

— Няма прычыны ўставаць, дарма ногі трудзіць, — запярэчыў Ноэ, паступова зноў выпростваючы свае ногі. — Яна занясе багаж наверх, а мы пагутарым. Шарлот, давай разбярыся з клункамі!

Гэты загад, які быў аддадзены вельмі велічна, быў выкананы без ніякіх пярэчанняў; Шарлот з клункамі падалася наверх, а Ноэ прытрымаў дзверы і паглядзеў ёй услед.

— Няблага я яе прыручыў, га? — спытаў, сядаючы на месца, Ноэ тонам утаймавальніка, які выдрэсіраваў нейкага дзікага звера.

— Няблага, няблага, — сказаў Фэджын і паляпаў яго па плячы. — Ты геній, мой даражэнькі.

— Ну, каб я не быў геніем, дык не сядзеў бы тут, — адказаў Ноэ. — Але мы марнуем тут час — яна хутка вернецца.

— Ну, дык што ты думаеш? — сказаў габрэй. — Калі мой таварыш прыйдзецца табе даспадобы, чаму б вам да яго не далучыцца?

— А справы ў яго як, ідуць? — спытаў Ноэ, падміргваючы адным сваім вочкам.

— Квітнее як мае быць, — сказаў габрэй. — Наймае масу людзей. З ім самыя лепшыя людзі гэтай прафесіі.

— Сапраўдныя гарадскія? — спытаў містэр Клэйпал.

— Ніякай дзеравеншчыны; і я не думаю, што ён узяў бы цябе, нават нягледзячы на маю рэкамендацыю, калі б акурат цяпер яму не бракавала памочнікаў, — адказаў габрэй.

— Даць яму? — спытаў Ноэ, паляпаўшы сябе па кішэнях штаноў.

— Без гэтага аніяк нельга, — рашуча адказаў Фэджын.

— Аднак дваццаць фунтаў — гэта сума што трэба!

— Але не тады, калі гэта адна банкнота, ад якой хочуць пазбавіцца, — запярэчыў Фэджын. — Нумар і год, пэўна ж, зафіксаваныя? Выплата ў банку спыненая? Ага! Ён з гэтай банкноты няшмат займее. Давядзецца перапраўляць яе за мяжу, на рынку прадаць яе за добрыя грошы ён не зможа.

— Калі я магу сустрэцца з ім? — спытаў раздумліва Ноэ.

— Заўтра ранкам, — быў адказ габрэя.

— Дзе?

— Тут.

— Гм, — сказаў Ноэ. — Які аклад?

— Будзеш жыць як джэнтльмен — стол і кватэра, тытунь і спіртное, палова твайго заробку і заробку дзяўчыны — вашыя, — адазаў містэр Фэджын.

Сквапнасць Ноэ Клэйпала не ведала межаў, аднак невядома, ці згадзіўся б ён нават на такія выдатныя ўмовы, калі б ён быў вольным у сваіх дзеяннях; тут Ноэ зразумеў, што калі адмовіцца, то ягоны новы знаёмец можа адразу перадаць яго ў рукі правасуддзя (здаралася і яшчэ больш неверагоднае), так што Ноэ паступова змякчыўся і сказаў, што, бадай, прапанова яму падыдзе.

— Але вось што, — заўважыў Ноэ, — паколькі яна зможа спраўляцца з цяжкай працай, то я хацеў бы рабіць што-небудзь больш лёгкае.

— Такую лёгкую, прыемную работу? — перапытаў Фэджын.

— Але, нешта накшталт гэтага, — адазаў Ноэ. — Ведаеце, такую невялікую справу, якая не вымагае шмат высілкаў, і не вельмі небяспечную. Нешта такое.

— Я чуў, ты хочаш нешта накшталт віжавання за іншымі, мой даражэнькі, — сказаў Фэджын. — Майму таварышу акурат патрэбен чалавек, які б займаўся гэтым.

— Так, я згадваў гэта і не супраць час ад часу падзаняцца такой справай, — важка прамовіў Ноэ. — Але ведаеце, работа гэтая малааплатная.

— Што праўда, тое праўда, — заўважыў габрэй, раздумваючы або прыкідваючыся, што ён раздумвае. — Не, не падыходзіць.

— Дык што ж тады? — спытаў Ноэ, занепакоена паглядваючы на яго. — Добра было б красці што ціхенька, і каб было бяспечна, каб рызыкі не болей, чым сядзіш сабе дома.

— Што ты думаеш пра старых лэдзі? — запытаўся габрэй. — Можна здабыць кучу грошай, выхопліваючы ў іх з рук іхнія сумачкі ды пакеты і ўцякаючы за рог вуліцы.

— Але ж яны лямантуюць часам і драпаюцца! — зазначыў Ноэ, пахітаўшы галавой. — Не думаю, каб гэта адпавядала майму ідэалу. Ці няма яшчэ якой-небудзь магчымасці?

— Стоп! — сказаў габрэй і паклаў руку на калена Ноэ. — Трэсці птушанятаў.

— Што гэта значыць? — пацікавіўся містэр Клэйпал.

— Птушаняты, мой даражэнькі, — сказаў габрэй, — гэта малыя дзеці, якіх іхнія маці пасылаюць рабіць пакупкі, даючы ім шасціпенсавікі і шылінгі; вытрасці — значыць забраць у іх грошы — яны ж іх трымаюць у руках, — а потым каленам пад зад — і ў сцёкавую канаву, а сам — пайшоў сабе далей, як быццам нічога не здарылася, апроч таго, што дзіця нейкае ўпала і стукнулася. Ха-ха-ха!

— Гы-гы-гы! — заржаў містэр Клэйпал, дрыгаючы нагамі ад захаплення. — Далібог, гэта рыхтык што трэба!

— Напэўна, — адказаў Фэджын. — Ты можаш намеціць сабе колькі месцаў у Кэмдэн-таўне, Бэтл-брыджы і па суседству, куды іх звычайна пасылаюць, і можаш сабе трэсці іх столькі, колькі захочаш, у любы час сутак. Ха-ха-ха-ха!

З гэтымі словамі Фэджын штурхнуў містэра Клэйпала ў бок, і яны надоўга паядналіся ў гучным рогаце.

— Ну, тады ўсё ў парадку, — сказаў Ноэ, нарэшце адышоўшы ад прыпадку весялосці; Шарлот да гэтага часу ўжо вярнулася. — А каторай гадзіне заўтра?

— А дзясятай пасуе табе? — спытаў габрэй і, калі містэр Клэйпал кіўнуў у знак згоды, дадаў: — Як цябе адрэкамендаваць майму таварышу?

— Містэр Болтэр, — адказаў Ноэ, які ўжо падрыхтаваўся да такога павароту справы. — Містэр Морыс Болтэр. А гэта місіс Болтэр.

— Ваш пакорны слуга, місіс Болтэр, — сказаў Фэджын, кланяючыся з гратэскавай ветлівасцю. — Спадзяюся, што неўзабаве пазнаёмлюся з місіс бліжэй.

— Чуеш, што кажа джэнтльмен, Шарлот! — грымнуў містэр Клэйпал.

— Так, Ноэ, даражэнькі, — адказала місіс Болтэр, працягваючы руку.

— Ноэ — гэта нешта накшталт ласкавага імені, — патлумачыў містэр Морыс Болтэр, былы Клэйпал, звяртаючыся да габрэя. — Разумееце?

— О так, выдатна разумею, — адказаў Фэджын, сказаўшы гэтым разам праўду. — Дабранач! Дабранач!

Пасля доўгага і шматслоўнага развітання містэр Фэджын пайшоў. Ноэ Клэйпал заклікаў сваю паслухмяную лэдзі да ўвагі ды пачаў тлумачыць, якую дамову ён толькі што зладзіў; рабіў ён гэта з уласцівай яму фанабэрыяй і пачуццём уласнай перавагі, якія спрычыненыя былі не толькі яго прыналежнасцю да больш моцнага полу, але і станам джэнтльмена, які ацаніў гонар прызначэння яго на адмысловую пасаду птушанячай трасцы ў Лондане і ваколіцах.

РАЗДЗЕЛ ХLIІІ,

у якім расказваецца, як Спрытны Махляр трапіў у бяду

— Дык гэта вы былі сваім уласным сябрам? — спытаў містэр Клэйпал, інакш Болтэр, калі ён, згодна з дамоўленасцю, заключанай паміж імі, пераехаў назаўтра ў дом габрэя. — Далібог, мне так здалося яшчэ ўчора!

— Кожны чалавек сабе сябар, мой даражэнькі, — адказваў Фэджын з самай ліслівай сваёй усмешкай. — І яму нідзе не знайсці сябра лепшага.

— Бываюць выключэнні, — адказаў Морыс Болтэр з выглядам свецкага льва. — Вы ж ведаеце, іншы нікому не вораг, акрамя самога сябе.

— Не веру! — сказаў Фэджын. — Калі чалавек — вораг самому сабе, то гэта ад таго, што ён сам сабе занадта сябар, а не таму, што ён занадта клапоціцца пра іншых, а не пра сябе. Лухта гэта! Такога не бывае ў прыродзе.

— А калі і бывае, дык так не павінна быць, — падтрымаў містэр Болтэр.

— Толькі так, — сказаў габрэй. — Некаторыя магі кажуць, што магічны лік — гэта тры, іншыя — што сем. І не тое, мой даражэнькі, і не гэта. Магічны лік — гэта адзін.

— Гы-гы-гы! — зарагатаў містэр Болтэр. — Лік адзін навекі!

— У такой маленькай сябрыне, як наша, даражэнькі мой, — працягваў габрэй, які адчуваў неабходнасць абгрунтаваць свой погляд, — у нас агульная лічба — адзін. Гэта значыць, што ты не можаш разглядаць сябе першым нумарам, не прызнаючы першым нумарам і мяне, і кожнага з нашых маладых сябрукоў.

— Выдатна! — усклікнуў містэр Болтэр.

— Бачыце, што — працягваў Фэджын, прыкідваючыся, быццам не чуў гэтай ацэнкі, — нашыя інтарэсы настолькі перапляліся, што інакш і быць не можа. Вось, напрыклад, ваша мэта — клапаціцца пра першага, гэта значыць пра самога сябе.

— Дак як жа іначай, — азваўся містэр Болтэр. — Вы тут трапілі ў яблычак.

— Выдатна. Ты не можаш клапаціцца пра сябе, нумар першы, не клапоцячыся пра мяне, нумар першы.

— Пра нумар другі, вы хацелі сказаць, — паправіў містэр Болтэр, які быў багата надзелены такой якасцю, як эгаізм.

— Не, не хацеў, — запярэчыў Фэджын, — я для цябе маю такое самае значэнне, як ты для мяне.

— Я што хачу сказаць, — перапыніў яго містэр Болтэр, — вы файны дзядзька, я ад вас у захапленні, але мы не настолькі цесна сышліся, каб такое.

— Ты толькі падумай, — працягваў габрэй, паціскаючы плячыма і выцягваючы рукі, — памяркуй толькі. Ты абцяпаў добрую справу, і я цябе за гэта люблю, але гэта адначасова ўскладвае гальштук на тваю шыю, гальштук, які лёгка завязаць і надта цяжка развязаць, на простай ангельскай мове — пятлю.

Містэр Болтэр пакратаў пальцамі шыйную хустку, быццам адчуўшы, што яна завязаная занадта цесна, і прамармытаў нешта, што выглядала на згоду інтанацыяй, а не словамі.

— Шыбеніца, — працягваў Фэджын, — шыбеніца, мой даражэнькі, гэты агідны слуп пры дарозе, які ўказвае на вельмі круты і рэзкі паварот, які спыніў кар’еру шмат каго з самых смелых і спраўных хлопцаў на шырокай дарозе. Так што тваёй мэтай нумар адзін будзе не сыходзіць з правільнай дарогі, трымацца як мага далей ад слупа.

— Зразумела, што тут скажаш супраць, — адказваў містэр Болтэр. — Але навошта вы завялі размову пра такія рэчы?

— Толькі каб растлумачыць табе, што маю на ўвазе, — сказаў габрэй, падняўшы бровы. — Каб у цябе атрымалася — мусіш трымацца мяне. А каб мой маленькі бізнес рухаўся, я абапіраюся на вас. Спачатку — твой нумар адзін, а другім — мой нумар адзін. Чым больш ты цэніш свой нумар адзін, тым больш беражліва ты павінен ставіцца да мяне. Вось мы і вярнуліся да таго, пра што я казаў з самага пачатку — нумар адзін трымае нас усіх разам; так і павінна быць, інакш уся наша суполка разваліцца.

— Што праўда, тое праўда, — раздумліва прамовіў містэр Болтэр. — Але ж вы і хітры стары спрытнюга!

Містэр Фэджын з вялікай радасцю ўпэўніўся, што гэтая пахвала яго здольнасцей была не проста кампліментам, але што ён насамрэч пасяліў у навабранцы адчуванне сваёй хітрамудрасці, якое вельмі важна было ўмацаваць. Каб умацаваць такое жаданае і карыснае ўражанне, ён яшчэ больш падрабязна пазнаёміў Ноэ з размахам сваіх акцый, змешваючы праўду і выдумку і падаючы і тое, і другое так умела, што павага да яго з боку містэра Болтэра ўзрасла на вачах і афарбавалася піетэтам, змяшаным са страхам, да чаго Фэджын якраз і імкнуўся.

— Якраз гэтае пачуццё ўзаемнага даверу і падтрымлівае мяне ў час вялікіх стратаў, — сказаў габрэй. — Учора ранкам я страціў аднаго з маіх лепшых памочнікаў.

— Яго што, забілі? — усклікнуў містэр Болтэр.

— Не, не, — супакоіў яго Фэджын, — усё не так блага. Не так блага.

— Тады яго, напэўна...

— ...запатрабавалі, — уставіў габрэй. — Так, яго запатрабавалі.

— Па вельмі важнай справе? — дапытваўся містэр Болтэр.

— Не, — адказаў габрэй, — не надта. Яго абвінавацілі ў тым, што ён абчысціў кішэню, і ў яго знайшлі сярэбраную табакерку, яго ўласную, мой даражэнькі, яго ўласную, бо ён сам з задавальненнем нюхае тытунь. Яго трымалі пад арыштам да сённяшняга дня, бо меркавалі, што дазнаюцца, хто ўладальнік. Ах! Ён варты быў пяцідзесяці табакерак, і я аддаў бы кошт іх, каб толькі яго вярнуць. Табе варта было б ведаць Махляра, мой мілы, табе варта было б ведаць

— Ну што ж, дык я з ім, напэўна, пазнаёмлюся, як вы думаеце? — сказаў містэр Болтэр.

— Сумняваюся, — быў адказ габрэя. Ён уздыхнуў. — Калі яны не знойдуць новых улік, то дадуць яму кароткі тэрмін, і праз тыдняў шэсць ён зноў вернецца да нас, але калі знойдуць, то заканапацяць надоўга. Яны ведаюць, які ён разумны хлапчына; яны з яго зробяць пажыццёвага. Быць тады Махляру не менш, чым пажыццёвым.

— Што вы маеце на ўвазе пад «заканапаціць» і «пажыццёвы»? — дапытваўся містэр Болтэр. — Які сэнс гаварыць са мной такімі словамі? Чаму вы не гаворыце так, каб я разумеў?

Фэджын хацеў быў перакласці гэтыя таямнічыя словы на прастамоўе, і містэр Болтэр даведаўся б, што спалучэнне гэтых слоў абазначае пажыццёвую катаргу, але тут размова была перапыненая з’яўленнем Мастэра Бэйца, рукі якога былі засунутыя ў кішэні, а твар быў перакошаны ў напаўкамічнай жалобе.

— Усё скончана, Фэджын, — сказаў Чарлі пасля таго, як габрэй назваў іх адзін аднаму.

— Што ты маеш на ўвазе? — спытаў габрэй, і вусны яго трымцелі.

— Яны знайшлі джэнтльмена, якому належыць табакерка. Яшчэ два ці тры прыйдуць апазнаць яго, так што Спрытнаму трэба рыхтавацца да плавання, — адказаў Мастэр Бэйц. — Фэджын, мне трэба на заўтра поўны жалобны строй і чорную стужку на капялюш, каб наведаць яго перад тым, як ён выправіцца ў плаванне. Адно падумаць — Джэк Доўкінз, круты Джэк, Махляр, Спрытны Махляр едзе на чужыну за табакерку, за чыхальнік, кошт якому два з паловай пенсы! Я заўсёды думаў, што калі гэта з ім здарыцца, то ўжо праз залаты гадзіннік, ланцужок і пальчаткі, не менш. Вох, чаму ён не забраў у якога-небудзь старога джэнтльмена ўвесь яго скарб, каб паехаць, як джэнтльмен, а не так вось бясслаўна, як дробны злодзей!

Засведчыўшы такім чынам спачуванне свайму нешчасліваму сябру, Мастэр Бэйц усеўся на бліжэйшае крэсла з выглядам маркотным і прыгнечаным.

— Што ты тут вярзеш пра няслаўе і гэтак далей! — усклікнуў Фэджын, акідваючы свайго вучня злосным позіркам. — Хіба не быў ён на галаву вышэйшым за вас усіх? Хіба ёсць сярод вас хоць адзін, хто можа дастаць яго і хоць у чым-небудзь параўняцца з ім, га?

— Няма нікога, — адказаў Мастэр Бэйц голасам, сіплым ад роспачы. — Нікога.

— Тады пра што ты гаворыш? — злосна паўтарыў габрэй, — што ты тут балбочаш?

— А пра тое, чаго няма ў пратаколе, — сказаў Чарлі, якога разварушылі ўспаміны і шкадаванне, разварушылі і схілілі кінуць адкрыты выклік свайму шаноўнаму сябру, — і таму гэта не ўвойдзе ў абвінаваўчы акт, таму ніхто ніколі не даведаецца і напалову пра тое, якім ён быў. Пра яго што, напішуць у «Ньюгейцкім Даведніку»? Можа, і зусім не напішуць. Вой, Божа, Божа, які ўдар!

— Ха-ха! — усклікнуў габрэй і працягнуў правую руку ў бок містэра Болтэра ды ўвесь затросся, быццам паралітык, ад гэтага свайго хіхікання. — Паглядзі, як яны ганарацца сваёй прафесіяй, даражэнькі мой. Хіба гэта не цудоўна?

Містэр Болтэр кіўнуў, а Фэджын, які на працягу некалькіх секунд з выразным задавальненнем назіраў маркоту Чарлі Бэйца, падышоў да гэтага маладога джэнтльмена і паляпаў яго па плячы.

— Не бяры да галавы, Чарлі, — заспакойліва сказаў Фэджын, — усё выплыве вонкі, усё абавязкова выплыве вонкі. Яны ўсе даведаюцца, які ён дасціпны хлапец; ён сам гэта пакажа і не зганьбіць сваіх старых таварышаў і настаўнікаў. Ды і падумай, які ён яшчэ малады! Які ганаровы лёс, Чарлі, быць заканапачаным навечна ў такія гады!

— Відаць, і насамрэч гэта гонар, — крыху суцешыўся Чарлі.

— Ён атрымае ўсё, што толькі пажадае, — працягваў габрэй. — Яго будуць трымаць у турме, як джэнтльмена. Як джэнтльмена! Кожны дзень піва і кішэнныя грошы на арлянку, калі не зможа іх выдаткаваць.

— Няўжо! — выгукнуў Чарлі Бэйц.

— Усё гэта ён атрымае, — пацвердзіў габрэй, — а мы, Чарлі, запросім вялікі парык, такі, які найлепш менціць языка і які будзе яго абараняць. Спрытны, калі захоча, можа і сам сказаць слова ў сваю абарону, і мы ўсе прачытаем пра гэта ў газетах — «Спрытны Махляр — выбухі рогату, усе ляжаць покатам» — га? Як, Чарлі?

— Гы-гы! — зарагатаў Мастэр Бэйц. — Што гэта будзе за пацеха, хіба не так, Фэджын? Я кажу, вось Джэк ім уваб’ецца ў пячонкі!

— Уваб’ецца! — падхапіў габрэй. — Як піць даць, уваб’ецца.

— Што тут казаць, уваб’ецца, — паўтарыў Чарлі, паціраючы рукі.

— Мне здаецца, што я бачу яго перад сабой, — усклікнуў габрэй, утаропіўшыся ў свайго вучня.

— І я, — усклікнуў Чарлі Бэйц. — Гы-гы-гы! І я таксама. Усё-ўсенькае бачу, як наяве, далібог, Фэджын, бачу. Вось забава! Вось дык забава! Усе парыкі намагаюцца быць важнымі, а Джэк Доўкінз звяртаецца да іх так сардэчна-шчыра, як быццам ён родны сын суддзі і прамаўляе пасляабедзенны спіч — гы-гы-гы!

Насамрэч, Фэджын так дасканала паўплываў на свайго эксцэнтрычнага маладога сябра, што Мастэр Бэйц, якіспачатку схільны быў разглядаць увязненага Махляра як ахвяру, цяпер бачыў у ім галоўную дзейную асобу на сцэне, надзеленую вельмі несамавітым, адметным гумарам, і з нецярпеннем чакаў таго часу, калі яго стары кампаньён атрымае нагоду паказаць свае таленты.

— Нам трэба неяк выхітрыцца ды выведаць, як ён сёння маецца, — сказаў Фэджын. — Трэба падумаць, якім чынам.

— Можа, я пайду? — спытаў Чарлі.

— Ні за што на свеце, — адказаў габрэй. — Ты што, звар’яцеў, мой даражэнькі, звар’яцеў канчаткова, калі збіраешся пайсці ў месца, дзе... Не, Чарлі, не. Нельга губляць больш, чым аднаго зараз.

— Я думаю, што самі вы ісці туды не збіраецеся, — падміргнуўшы, сказаў Чарлі.

— Гэта было б не зусім добра, — адказаў Фэджын, хітаючы галавой.

— То чаму б не паслаць гэтага новага? — спытаў Мастэр Бэйц і паклаў руку на плячо Ноэ. — Яго ніхто не ведае.

— Ну, калі ён не мае нічога супраць... — заўважыў габрэй.

— Супраць? — уставіў Чарлі. — А што ён можа мець супраць?

— Насамрэч, нічога, мой даражэнькі, — сказаў Фэджын і павярнуўся да містэра Болтэра, — насамрэч, нічога.

— О, тут я мушу вам сказаць, — уступіў у размову Ноэ, адыходзячы спінай да дзвярэй і з апаскай трасучы галавой. — Не, не — ні ў якім выпадку. Гэта не па маёй частцы, кіньце.

— А што тады па яго частцы, Фэджын? — пацікавіўся Мастэр Бэйц, з вялікай непрыязнасцю мераючы позіркам кашчавую постаць Ноэ. — Змывацца, калі нешта не так, і жэрці, каб аж з горла выпірала, калі ўсё ў парадку — гэта па ягонай частцы?

— А якая розніца? — адказаў містэр Болтэр. — А ты, хлапчаня, не дазваляй сабе зашмат са старэйшымі, бо заробіш.

Пачуўшы гэтую выдатную пагрозу, Мастэр Бэйц так гучна зарагатаў, што Фэджын не адразу дабіўся магчымасці адрэагаваць і растлумачыць містэру Болтэру, што наведванне паліцэйскага пастарунка яму нічым не пагражае, таму што ні справаздача пра яго малую афёру, ні апісанне яго асобы яшчэ не перададзеныя ў сталіцу, ды і ўвогуле вельмі верагодным было тое, што ніхто нават і не падазрае пра тую магчымасць, што ён можа схавацца ў Лондане, а таму — калі ён належным чынам пераапранецца — для яго наведванне гэтага месца будзе такім жа бяспечным, як і візіт у любое іншае месца Лондана, тым больш што з усіх месцаў гэтае — самае апошняе, дзе можна чакаць яго добраахвотнага з’яўлення.

Часткова перакананы гэтымі аргументамі Фэджына, але ў значна большай меры праз страх перад ім, містэр Болтэр нарэшце з вельмі вялікай неахвотай згадзіўся на вылазку. У адпаведнасці з указаннямі Фэджына ён неадкладна змяніў свой касцюм на адзежу фурмана, вельветавыя штаны і скураныя гетры — усё гэта было ў Фэджына напагатове. Яшчэ яму далі лямцавы капялюш, аздоблены квіткамі з заставы, і пугу. Адзеты такім чынам, ён мусіў зайсці ў пастарунак, як зрабіў бы гэта які-небудзь вясковы вахлак з кірмашу ў Ковэнт-Гардэне, каб наталіць сваю цікаўнасць. Паколькі Ноэ быў якраз такім няўклюдным, грубым, нязграбным хлопцам, які быў патрэбны, то містэр Фэджын не сумняваўся, што ён зробіць сваю справу як належыць.

Пасля таго як гэтыя падрыхтоўчыя захады былі выкананыя, яму давялі неабходныя для апазнання Спрытнага Махляра прыкметы і характарыстыкі, і Мастэр Бэйц цёмнымі і пакручастымі завулкамі правёў яго ўшчытную да Боў-стрыт.

Чарлі Бэйц дакладна апісаў размяшчэнне пастарунка і дадаў шматлікія ўказанні, як прайсці завулкам, як, перасекшы двор, ісці наверх прыступкамі направа і што трэба зняць капялюш, калі ён зойдзе ў пакой. Потым Бэйц развітаўся з Болтэрам, сказаўшы напаследак, каб ён паспяшаўся далей адзін і што ён будзе чакаць яго на гэтым самым месцы.

Ноэ Клэйпал, або Морыс Болтэр, калі пажадае чытач, дакладна выконваў указанні, якія атрымаў і якія — з прычыны таго, што Мастэр Бэйц быў няблага знаёмы з ваколіцай, — былі настолькі дакладнымі, што яму ўдалося дайсці да пастарунка, не спытаўшы анікога і не напаткаўшы ніводнай перашкоды. Ён апынуўся сярод цеснай гурмы людзей, у асноўным жанчын, якія тоўпіліся ў брудным, душным пакоі, у аддаленай частцы якога за парэнчамі было відаць невялікае ўзвышэнне, а на ім, злева каля сцяны, — лава падсудных, пасярэдзіне — кафедра для сведкаў, а з правага боку — стол суддзі; гэтае апошняе страшнае месца было яшчэ аддзелена перагародкай, якая хавала суддзяў ад вачэй простых людзей і дазваляла плебсу ўявіць (калі ён у стане зрабіць гэта) усю веліч правасуддзя.

На лаве падсудных сядзелі толькі дзве жанчыны, якія ўвесь час ківалі сваім сябрам-заўзятарам, што былі ў пакоі, у той час як клерк чытаў двум паліцыянтам і нейкаму чалавеку ў цывільным, які схіліўся над сталом, нейкія паказанні. Наглядчык турмы стаяў, абапёршыся на парэнчы, і ад няма чаго рабіць пастукваў сябе па носе вялікім ключом, робячы перапынкі ў гэтым занятку толькі з той мэтай, каб раз-пораз прыкрыкнуць і такім чынам задушыць у зародку спробу распачаць размову сярод разявак, або каб глянуць суворым вокам і загадаць якой-небудзь жанчыне: «Вынесіце гэтае дзіця!» — калі сур’ёзнасць правасуддзя пачынала парушацца слабым плачам якога-небудзь хілага немаўляці, ледзь чутным з-пад матчынага шаліка. У пакоі не было чым дыхаць; сцены былі няпэўнага бруднага колеру, а столь пачарнелай. На каменнай паліцы стаяў стары, закуродымлены бюст, а над лавай падсудных вісеў запылены гадзіннік — адзіная з наяўных рэчаў, якая быццам бы служыла належным чынам, у той час як заганы, беднасць або блізкае знаёмства з імі пакінулі на ўсіх істотах нейкі адбітак, наўрад ці менш непрыемны, чым тоўсты слой тлустага куродыму, які ляжаў на ўсіх прадметах, якія змрочна глядзелі на ўсё, што адбывалася.

Ноэ нецярпліва азіраўся ў пошуках Махляра, аднак хоць тут і было некалькі жанчын, кожная з якіх запраста магла б быць маці або сястрой гэтага выбітнага чалавека, і больш чым адзін з прысутных мужчын выглядаў на ягонага бацьку, ні адна асоба нават блізка не адпавядала апісанню знешнасці містэра Доўкінза. З вялікім неспакоем і няўпэўненасцю Ноэ чакаў, пакуль жанчын, супраць якіх была ўзбуджаная крымінальная справа, не вывелі з памяшкання; але далей прыйшла палёгка: з’явіўся наступны зняволены, які відавочна не мог быць нікім іншым, як тым, дзеля каго ён прыйшоў.

Гэта і насамрэч быў містэр Доўкінз: з закасанымі, паводле сваёй завядзёнкі, задоўгімі рукавамі сурдута, з левай рукой у кішэні, капелюшом у правай руцэ ён зайшоў у пакой, соўгаючы нагамі, а наагул дык хадой, якую нельга апісаць, сеў на лаву падсудных і гучна спытаў, навошта яго паставілі ў такое прыніжанае становішча.

— Трымай язык за зубамі! — азваўся наглядчык вязніцы.

— Я ангелец, ці не так? — запярэчыў Махляр. — Дзе ж тады мае прывілеі?

— Хутка ты атрымаеш свае прывілеі, — запэўніў наглядчык, — а ў дадатак перцу.

— А калі не атрымаю, то паглядзім, што скажа гэтым кручкам міністр унутраных спраў, — адказаў містэр Доўкінз. — Ну дык што? Чым займаемся? Я быў бы ўдзячны суддзям, калі б яны не марудзілі з разглядам гэтай дробнай справы і не затрымлівалі мяне, чытаючы газеты, бо ў мяне сустрэча з адным джэнтльменам у Сіці, і паколькі я чалавек слова, абавязковы ў справах бізнесу, то ён сыдзе, калі я не прыйду ў час; ці не думаюць яны, што я не прад’яўлю ім іску за страты, калі яны мяне затрымаюць? Яшчэ як прад’яўлю!

Тут Махляр, робячы выгляд, што ён вельмі цікавіцца магчымым развіццём працэсу, запатрабаваў у наглядчыка прозвішчы «тых двух спрытнюгаў за сталом»; гэта настолькі насмяшыла гледачоў, што яны зарагаталі амаль гэтаксама гучна, як рагатаў бы Мастэр Бэйц, калі б ён чуў гэты запыт.

— Ану, супакоіліся! — крыкнуў наглядчык.

— У чым яго абвінавачваюць? — запытаў адзін з суддзяў.

— У кішэнным крадзяжы, ваша міласць.

— Былі прыводы раней?

— Ну, ён заслужыў тых прыводаў — і не адзін раз, — адказваў наглядчык. — Ён пабываў ужо амаль усюды. Я яго добра ведаю, ваша міласць.

— О, вы мяне ведаеце? — усклікнуў Махляр, ківаючы галавой. — Ага. Гэта тыповая спроба дыфамацыі.

Тут усе зноў зарагаталі, і зноў наглядчык запатрабаваў цішыні.

— Ну, а дзе сведкі? — спытаўся клерк.

— Вось-вось, правільна, — дадаў Махляр. — Дзе яны? Надта мне хацелася б іх пабачыць.

Гэтае жаданне было неадкладна задаволенае: увайшоў паліцыянт, які засведчыў, што Махляр спрабаваў абчысціць кішэні нейкага джэнтльмена ў натоўпе і нават выцягнуў у таго насоўку, якая была такой старой, што ён адразу паклаў яе назад, выкарыстаўшы перад гэтым для свайго носа. З гэтай прычыны паліцыянт затрымаў Махляра адразу, як толькі паспеў дабрацца да яго; пры даглядзе ў Махляра была знойдзена срэбная табакерка з імем уладальніка, выгравіраваным на вечку. Джэнтльмена гэтага знайшлі з дапамогай «Судовага Даведніка», і, знаходзячыся цяпер тут, ён паказаў, што табакерка належыць яму і што ён выявіў яе адсутнасць колькі дзён таму, акурат калі выбраўся з таго натоўпу. Ён таксама заўважыў тады між людзей аднаго маладога джэнтльмена, які рашуча церабіў сабе шлях праз натоўп; гэты джэнтльмен сядзіць цяпер на лаве падсудных.

— У вас ёсць пытанні да сведкі, хлопчык? — сказаў суддзя.

— Я не буду прыніжацца размовай з ім, — адказаў Махляр.

— А наогул вы маеце што сказаць?

— Ты чуеш, яго міласць пытаюць, ці маеш ты што сказаць суду? — паўтарыў наглядчык і штурхнуў абезгалосеўшага Махляра локцем.

— Я прашу выбачыць, — Махляр з рассеяным выглядам падняў вочы. — Шаноўны, гэта вы да мяне звяртаецеся?

— Ніколі не бачыў такога маладога прайдзісвета, — заўважыў з усмешкай паліцыянт. — Ці хочаш яшчэ што-небудзь сказаць, юнак?

— Не, — адказаў Махляр, — тут — не, бо гэтая крама не выдае на храм правасуддзя; да таго ж, мой адвакат сёння ранкам снедае з віцэ-прэзідэнтам Палаты абшчынаў. Але ў іншых месцах я тое-сёе скажу, і ён скажа, і вялікае кола маіх уплывовых знаёмых, так што гэтыя кручкі пашкадуюць, што на свет нарадзіліся або што не загадалі сваім слугам павесіць іх замест капелюшоў на цвік перад тым, як ісці сёння ранкам сюды і праварочваць нада мной гэтыя штукі. Я...

— Даволі! Вырашана аддаць яго пад суд, — перапыніў яго клерк. — Вывесці.

— Пайшлі! — сказаў наглядчык.

— Іду, уга, — адказаў Махляр, чысцячы капялюш пучкамі пальцаў. — А вы (звяртаючыся да суддзяў) не рабіце выгляд, што баіцеся: я не саступлю, не пашкадую вас ні на вось столькі. Вы заплаціце, заплаціце за ўсё спаўна, мае даражэнькія. Не хацеў бы я быць на вашым месцы. Цяпер я не згадзіўся б выйсці на свабоду, нават калі б вы мяне на каленях пра гэта прасілі. Ну дык давайце, валачыце мяне ў камеру! Забірайце мяне!

Махляр дазволіў выцягнуць сябе за каўнер у двор; там ён пачаў пагражаць парламенцкім расследаваннем, а потым весела і нахабна ўхмыльнуўся ў твар паліцыянту.

Упэўніўшыся, што Махляра замкнулі ў адзіночцы, Ноэ хуценька накіраваўся туды, дзе пакінуў Мастэра Бэйца. Тут ён дачакаўся гэтага маладога джэнтльмена, які разважліва памарудзіў са з’яўленнем, уважліва назіраючы са схову, ці не высочвае ягонага новага сябра якая-небудзь надакучлівая асоба.

Удвух яны паспяшаліся дадому, каб паведаміць містэру Фэджыну радасную вестку, што Махляр аддае належнае атрыманаму выхаванню і пачынае заваёўваць бліскучую рэпутацыю.