Парастак радка, галінка верша

Чысціня

Ён для мяне жывы — Сямён, Сымон, Аксенцій Паўлавіч, як мы з паважлівым жартам называлі яго студэнтамі.

У ім спалучыліся чыста і ўзнёсла прыгажосць унутраная з прыгажосцю юнака, маладога мужчыны.

Ён ніколі не быў апрануты, што завецца, з іголачкі, але заўсёды акуратна, з густам. Не мог першакурснік Сымон Блатун прайсці спакойна каля люстэрка, каля шкляных дзвярэй нават, каб крадком не зірнуцца, каб лёгкім рухам, нібы пасуючы мяч, не ўскінуць чарнявы мысік сваёй лагодна-даверлівай, як і характар Сымонаў, рассыпістай шавялюры.

А калі смяяўся Сымон, то неяк светла рабілася. Смяяўся ён шчыра, непасрэдна, не вымушана. Бо смех — адна з праяў натуры чалавечай, смех выдае чалавека, ягоную непасрэднасць, унутраны стан, унутранае святло.

Да яго хінуліся, да яго гарнуліся сябры, аднакурснікі, і, вядома ж, не абы-як пазіралі дзяўчаты.

Ужо ў сваіх першых вершах хацеў ён вясёлку «выкаціць цалюткім абручом», хацеў так пісаць, так ісці па жыццёвых сцежках — каб аж гай шумеў!

Жыццё, як і вясёлка, складаецца з тых жа фарбаў, з тых жа адценняў. Цалюткі абруч вясёлкі жыцця не доўга каціў Сымон Блатун. I колеры былі розныя.

Малавата было вясёлых, святочных. Пераважалі сумнавата-цьмяныя, будзённыя. Але жыццёвая проза не азмрочыла позірк жыццялюба, не прыземліла юначыя парыванні, не ачарсцвіла сэрца паэта рамантычнага складу, не зняверыла шчырага давер'я да людзей чалавека, які вышэй ад усяго цаніў таварыскасць, сяброўскасць, чалавека, які ніколі не насіў камень за пазухай, які ні на кога не таіў злосці, паэта, у слоўніку якога не было слова «зайздрасць».

Як прадстаўнік пасляваеннага пакалення нашых літаратараў Сымон добра ведаў цану жыцця. I з першага курса самому даводзілася яму зарабляць на хлеб надзённы. Бо смак скарынкі з мякінай, праснака з лебяды быў не паэтычнай фігурай, не той дэталлю, якую іншыя бяруць, каб чытача расчуліць.

Калі і прыходзіла пасылка восенню з духмянымі правобразамі зямнога шара, а зімой з трывалым касцоўскім папасам у інтэрнат на Свярдлова, а пасля на Бабруйскую, гэтая жаданая вестка з палескай вёскі Кувака ў дружнай і галоднай не толькі на рыфмаванае слова кампаніі хутка знікала. Пасля такіх сябрын і пісаліся радкі:

На аддзяленні журналістыкі Сымон Блатун з першых дзён звярнуў на сябе ўвагу як самы здольны, баявіты, апантаны саўдзельнік падзей сучаснасці. Рана пачаліся дарогі ў самыя далёкія куткі Беларусі, нялёгкая газетная праца, што карацей называецца заданнем рэдакцыі, камандзіроўкай.

Гэта не дэкларатыўныя радкі. Гэта хутчэй думкі ўслых. Гэта рэальнасць, якая рабіла са студэнта-першакурсніка, юнака, што з залатым медалём закончыў школу на Брагіншчыне, актыўнага летапісца часу, рашучага і прынцыповага паэта.

А Сымон Блатун як чалавек, як паэт быў асобай, у жыцці самабытнай з'явай. Здзіўлялі і выклікалі добрую зайздрасць шырокае і разнастайнае поле ягонай цікаўнасці, цяга да ведаў, упартае жаданне ў любой рэчы дапасці да сутнасці, да глыбіні, да вытокаў. Займаўся спортам, вывучаў гісторыю мастацтва, а разам з тым не грэбаваў самай што ні ёсць чарнавой працай журналіста: апрацоўваў пісьмы, пісаў рэпартажы, нататкі, замалёўкі, рэцэнзіі, узнімаў нялёгкія скібы на здзірванелым палетку праблемнага нарыса.

Сымону да ўсяго была справа. Яго ўсё цікавіла.

Запомнілася заклапочанасць і ў вышэйшай ступені адказнасць, з якой ён як прадстаўнік «Звязды», як сын партызанскага краю ўключыўся ў абмеркаванне праекта помніка абаронцам Брэсцкай крэпасці. Бываў Сымон у майстэрнях скульптараў, адстойваў у гарачых спрэчках сваю пазіцыю, сваю прыхільнасць да праекта Андрэя Ануфрыевіча Бембеля.

Разам з Ігарам Краўчаыкам, які працаваў пасля інстытута ў майстэрні народнага мастака Беларусі Аляксея Канстанцінавіча Глебава і шмат чаму навучыўся ў яго, Сымон Блатун ездзіў у Брэст, каб з мясцін, дзе яшчэ камяні не астылі ад болю, напісаць пераканаўчы матэрыял для газеты.

Маладыя мастакі, скульптарьт, вучоныя былі сталымі сябрамі маладога паэта, вострага журналіста. Дружба іхняя была ўзаемна жаданай, узаемна цікавай сваёй неабходнасцю. I не таму, што і рэдакцыі, дзе працаваў Сымон Блатун, і кватэра ягоная ў тады новым журналісцкім доме на самым высокім паверсе былі побач з тэатральна-мастацкім інстытутам і Акадэміяй навук. Ён на любыя тэмы мастацтва і нават дакладных навук мог весці — не ветліва падтрымліваць! — і гутарку, і дыскусію, тактоўна, дасведчана, палемічна-заахвочвальна.

Паэзію Сымон любіў, ведаў на памяць і класіку, і самыя апошнія навінкі. Яшчэ дасюль здзіўляюцца многія празаікі з прыемных для іх нечаканасцей, калі Сымон ці ў тралейбусе, ці проста на вуліцы хваліў той ці іншы раман, аповесць, цытуючы пры гэтым цэлыя абзацы, смакуючы асобныя асабліва ўдалыя выразы, словы, павароты сюжэта.

Стараўся паспець усё прачытаць, пра ўсё дазнацца — і паспяваў. Паспяваў шмат зрабіць, некаму памагчы парадай, спагадай, словам падтрымкі і вусна, і ў друку.

I калі казаць мне пра стыль Сымона Блатуна, пра манеру пісьма, то ў першую чаргу трэба падкрэсліць натуральнасць, непасрэднасць, адсутнасць літаратурных хадуль, лёгкасць майстра і стыль вясёлага субяседніка.

Шчырасць і нявымучанасць радка праявіліся і ў лірыцы, і ў гумары Сымона Блатуна, гумары дасціпным і інтэлектуальна-віртуозным.

На памяць часта прыходзіць цяпер далёкі ўжо эпізод.

Пасля заканчэння універсітэта мы яшчэ доўга хадзілі ў інтэрнат да сваіх на курс маладзейшых сакурснікаў: да Янкі Сіпакова, Барыса Сачанкі, Івана Пехцерава. Сымон працаваў у «Звяздзе», я — у «Бярозцы», кожны здымаў прыватны куток, але болей мы начавалі ў інтэрнаце, бо і каменданту, і вахцёрам так прымільгаліся, што за студэнтаў нас усё яшчэ лічылі. Па заданню «Маладосці» пісаў я рэпартаж вершам з Бярозаўскай ДРЭС. Як заўсёды, зацягнуў, здаваў у апошні дзень. I ніяк не мог паставіць ударную, ці што, кропку. Пісаў усю апошнюю ноч у рэдакцыі «Бярозкі», а раніцай мыцца пабег у інтэрнат. Тут ва ўмывальніку Сымон з ходу і параіў мне:

Наогул, распасоўка экспромтамі, эпіграмамі была ў нас у тыя часы своеасаблівай гімнастычнай размінкай. З сябе, з сяброў, нават са смерцю жартавалі, бо яна тады для нас хадзіла дужа далёка.

Як звычайны верш успрымаліся тужліва-прачулыя, абвострана-выразныя радкі Сымона Блатуна:

Чалавек, а мастак асабліва, адчувае загадзя свой скон. Гэта зразумеў я пасля. Трэба прызпацца, што «ўпершыню спагадліва і шчыра» пачалі мы казаць пра сябра свайго тады, калі адчулі, як не стае ягонага глухавата-радаснага голасу, ягонага добрага пагляду, ягонай постаці ў нашым жыцці, у нашай паэзіі.

Не думалі мы тады, маладыя і шчодрыя на час, што два апошнія радкі будзе адліваць у метале Ігар Краўчанка надпісам да надбронзавага барэльефу на Чыжоўскіх могілках.

«Гоні, рэчкі, паплавы» — гэта дакладна выпісаныя родныя мясціны. Калі быў я пасля на Брагіншчыне, пераканаўся ў гэтым. У галасах брагінцаў (яны самі націск робяць у слове гэтым на апошнім складзе) чуўся мне голас Сымона, сына Ціхана.

Пра характар палешукоў шмат напісана і сказана, шмат праўды, а легенд болей. Адно неаспрэчна падкрэсліваецца — цягавітасць і працавітасць, уменне чакаць радасць, быць гатовым парадаваць іншага, любоў да сваёй небагатай зямлі, любоў, карані якой трымалі гэты край, каб выраі заўсёды дамоў вярталіся. У сваіх землякоў узяў Сымон Блатун усё самае лепшае.

Патомны ратай, ён надзвычай балюча адчуваў зямлю як карміцельку і як часцінку сусвету. Пра космас, пра касманаўтаў пісалася і пішацца шмат, не заўсёды на касмічнай вышыні. А Сымон Блатун на пачатку касмічнай эпапеі сказаў «Першым касманаўтам»:

Не адрываючыся ад зямлі, паэт у той жа час не любіў прыземленасць думкі, бяскрыласць слова.

Голас Сымона Блатуна «на вечы людзей» гучаў праўдзіва, без фальшу, без лірычнага сюсюкання. На людское веча ідзе паэт, які быў багаты і дужы «шчасцем надзей».

Сурова патрабавальны да слова свайго, сам зняў з выдавецкага плана свой першы зборнік, хаця ў рукапісе былі вершы друкаваныя, станоўча ацэненыя і чытачом, і крытыкай. Няшчадны да сябе, Сымон Блатун быў вельмі чулы і шчодры на падтрымку маладзейшых калег па пяру, калі кансультаваў у «Чырвонай змене», рыхтаваў літаратурныя старонкі маладой беларускай паэзіі.

У шэрай папцы на «маланцы», у якой звычайна Сымон насіў дадому па вуліцы Друкарскай рэдакцыйныя матэрыялы, зараз захоўваецца своеасаблівы архіў паэта: рукапісы, выразкі, адказы пачаткоўцам, бланкі газеты «Звязда».

Трэба бачыць, колькі варыянтаў, колькі рэдакцый мае амаль кожны верш, кожны радок. Пераклады белых вершаў Яна Судрабкална толькі ад рукі перапісаны тры разы — і кожны раз па-новаму.

Паэзія Сымона Блатуна яшчэ чакае свайго даследчыка, свайго крытыка, чакае свайго зорнага часу. I яны будуць! Толькі сапраўдная сціпласць майстра магла сказаць пра сябе:

Выток узнёслага слова Сымона Блатуна па-ранішняму празрысты і крынічна-жывучы. Без яго не зразумець усёй шырокай плыні сённяшняй нашай паэзіі. А выток называецца адным словам — чысціня.

Вяртаючыся да радасных дзён нашых сустрэч, нашай дружбы і да сумных часін заўчаснай смерці майго дарагога сябра, зноў не веру, што яго няма.

1978