Парастак радка, галінка верша

Дыктатура вока

Як сапраўды вялікі паэт Уладзімір Маякоўскі з кожным новым круглаюбілейным і неюбілейным — годдзем робіцца ўсё болей неабходным наступным пакаленням прыхільнікаў яго агністага і вятрыстага слова. Час працуе на Маякоўскага, як ён некалі працаваў на час, але працаваў не як падзёншчык, а як творца — на роўных!

З тых часін, калі ўпершыню прагучаў голас новага паэта Расіі, паэзія папераменна перажывала і ўзлёты, і падзенні, падзялялася на гучную і на ціхую, пакутавала залюляна-знаёмым рытмам, і спрадвечна-нафталіннымі вобразамі, і арытміяй, і «безобразным безобразнем». Але акіянскі гул арганізаванай стыхіі Маякоўскага не заглушыла беспамернае мора рыфмаванай і белакроўна-белавершавай прадукцыі. I нават шэпт паэта рэвалюцыі рэхам аддаваўся на ўсіх мацерыках. Чалавек новага свету, Маякоўскі як ніхто іншы адчуваў сябе стваральнікам, які нясе адказнасць за будучыню. Гэта Маякоўскі разбурыў цесны прытулак душна-салоннай паэзіі. У сваёй словатворчасці, у сваім адчуванні рытму, заклікапага выказаць парыў эпохі, паэт абапіраўся на народнае адчуванне слова, на народную чутнасць рытму жыцця.

Глабальна маштабны і да педантызму дакладны ў дэталях Маякоўскі настолькі самабытны, што ўсялякае сляпое перайманне яго выглядае да бездапаможнасці смешным. Шмат хто спрабаваў караскацца па ягонай вершалесвічцы, але адразу ж зрываўся і падаў. Шмат хто спрабаваў гарлаць, крычаць, ды ў выніку чуўся нікчэмны піск. Бо нікому яшчэ не ўдалося паўтарыць натуральнасць гучання грому.

Метад рыфмоўкі Маякоўскага, узяты з народнай паэзіі, паказаў сябе і як прынцыпова новы, і, што называецца, з запасам на будучыню, бо паэт як бы прадбачыў далейшую дэвальвацыю рыфмы, страфы і сваім вопытам паказаў на новыя дарогі.

Нават школьныя праграмы з іх непарушнымі магчымасцямі адбіць у любога больш-менш стараннага вучня любоў да рыфмаванага слова, ужо не кажучы пра самую сутнасць паэзіі, не замуцілі глыбіннага дна рызыкоўна-шчырага слова Маякоўскага.

Па Маякоўскім правяраецца правільнасць паэтычнай пазіцыі, яе грамадзянскасць і актыўнасць.

У Маякоўскага можна і трэба вучыцца і майстэрству, і ўменню адкрываць новае ў жыцці.

Я помню, як са школьнай сцэны, са сцэны раённага Дома культуры чытальнікі-аматары, хто з вялікай любові, хто аддаючы належнае часу, чыталі Маякоўскага, абавязкова становячыся ў пастаментна-помнікавую паставу і па магчымасці зычна да агрублення.

Асабліва акцэнтаваўся верш Маякоўскага, адрасаваны Сяргею Ясеніну. Дарэчы, за Маякоўскага я меў адны пяцёркі і за сачыненні, і за вусныя адказы. А праз Сяргея Ясеніна атрымаў тлустую двойку ў дзённіку. Бо на адну ноч даў мне дзесяцікласнік зграбны томік з бярозкай на вокладцы. Было не да хіміі. Чытаў, стараўся ўнікнуць, чым жа грэшны пясняр расійскай тугі і радасці «шасціны ўсёй зямлі з кароткай назвай — Русь»?

Пасля зразумеў, што Пушкін і Грыбаедаў сваім «Горам ад розуму», Маякоўскі і Ясенін блізкія вяршыннасцю сваіх талентаў. Яны кожны па-свойму вырашалі і выражалі праблемы новага, свайго часу, былі наватарамі, словатворцамі, яны падымалі самыя глыбінныя пласты душы чалавечай, мовы, тэмы.

Як бы ні супрацьпастаўлялі Маякоўскага і Ясеніна, яны хутчэй няпоўныя адзін без другога.

Жалезныя, на першы погляд, канструкцыі Маякоўскага, але сагрэтыя сэрцам думкі, краналі, бо выяўлялі час у руху, у змене, у непаўторнасці.

Як металічная Эйфелева вежа прыжылася ў Парыжы, зарунела, нібы само дрэва лірыкі, так і вершы Маякоўскага сталі неад'емнай часткай духоўнай спадчыны наступнікаў.

Час не памыліўся, калі выбраў сваім выказнікам Уладзіміра Маякоўскага, кожны новы час выбірае свайго паэта.

Я ўдзячны Маякоўскаму за шчаслівыя хвіліны адкрыцця паэзіі яшчэ буславаташыім хлапчуком, за скупыя хвіліны радасці судакранання да ягонага радка, калі перакладаў непадобнага ні на кога паэта на беларускую мову.

А калі перакладаеш, прачытаеш паэта і глыбей, і прыдзірлівей. Пераклад — гэта як разборка гадзінніка ці любога механізму, дзе пасля застаюцца лішнія дэталі. Бываюць, што дэталі і сапраўды лішнія. Але ў адносінах да класікі і ў прыватнасці да паэзіі Маякоўскага гэта не стасуецца. Тут ёсць толькі дэталі, якія не ўмясціліся ў радок іншай мовы, няхай і дужа блізкай, іх давялося замяніць з вялікай рызыкай.

Час будзе ўзбуйняць фігуру Уладзіміра Маякоўскага, паэта недасяжнага сваім майстэрствам і дужа блізкага да клопатаў будучых сучаснікаў.

Заўсягды, судакранаючыся з творчасцю Маякоўскага, адчуваеш сябе і прыгнечана-прысаромленым і прасветлена-ўпэўненым. Паэзія Маякоўскага стымулюе, прымушае думаць, бачыць, шукаць — узмацняць «дыктатуру вока».

1983