Парастак радка, галінка верша

Народны

Яшчэ афіцыйна не ўведзены ў школьныя падручнікі, ён з першых кніг сваіх стаў хрэстаматыйным для ўсіх, каму блізкае беларускае, шчырае і праўдзівае слова паэзіі.

Яшчэ задоўга да ўказаў ён быў народным паэтам Беларусі, народным, бо выйшаў з народа, разумеў клопаты і справы народныя, з народам дзяліў і светлую і чорную часіну.

Але ён улюбёнец не толькі роднай мовы, свайго краю. Многія мовы нашай сям'і народаў хочуць далучыць да сябе самабытны голас Пімена Панчанкі. Амаль немагчымы для перакладу (а гэта адна з адзнак самабытнасці і непаўторнасці паэтычнага таленту), наш народны колькі ўжо дзесяцігоддзяў і ашаламляе і радуе перакладчыкаў, прыводзіць у адчай сваёй недаступнасцю і дорыць самыя дарагія хвіліны радасці, калі ўдаецца перадаць ім вуглаватае і ёмістае, па-народнаму шматаблічнае і па-майстэрску адгранёнае слова беларускага паэта на іншай мове.

Самабытнасць Пімена Панчанкі прыроджаная, а таму і непаўторная. Сама Бягомльшчына, баравая і лугавая, сціплая і шчодрая, партызанская і аратайная, калыхала праз вякі песні і казкі, ашчаджала сакавітыя і хрумсткія словы, чакаючы майстра, выразніка дум сваіх.

Арыгінальнасць Пімена Панчанкі не вымушаная, яна натуральная, як натуральны прыглушаны голас паэта, нібыта летні той гром, што, здаецца, збіраецца на папас, ды ў любое імгненне, памаладзелы, можа сасватаць самую наравістую навальніцу.

Звычайна на пытанне, хто ваш улюбёны паэт, самыя трывалыя аматары паэтычнага слова (а імі ва ўсе часы былі і ёсць навучэнцы, студэнты) адказваюць не змаўляючыся, адказваюць і ў Мінску, і ў Брэсце, і ў Полацку, і ў Мазыры, далёка за межамі рэспублікі нашай — Пімен Панчанка.

I тыя, хто да сівых валасоў пранёс у душы затоеную, не кожнаму воку давераную любоў да паэзіі, адказваюць не раздумваючы — Пімен Панчанка.

Ветэраны, воіны і помснікі народныя, а іх штогод меней і меней, з сумам і ўспомненай радасцю, нібыта рэха маладосці гукаючы, адказваюць — Пімен Панчанка.

Адразу ж пасля Вялікай Айчыннай вайны стаў паэт адным з першых у шарэнгу байцоў за праўду і справядлівасць, у шарэнгу барацьбітоў за мір, за яснае неба і распагоджаныя ўсмешкі. Доўга ж тады цягнецца «мода» на Пімена Панчанку. На вокладках зборнікаў паэзіі вышэйшай пробы даты: «Дарогі вайны» — 1943 год; «Далёкія станцыі» — 1945 год; «Гарачыя вятры» — 1947 год. Няцяжка прыкінуць, колькі гадоў было тады майстру, калі ўлічыць, што нарадзіўся ён 23 жніўня 1917 года.

Не модай, не шанцаваннем у літаратурным жыцці, не пасляваенным асабліва чулым да паэзіі чытачом і не надта густанаселенай пасля вайны роднай літаратурай тлумачыцца поспех панчанкаўскага слова. Поспех гэты адразу выніковы і трывалы, забяспечаны залатым запасам вечнай маладосці таленту, гранічнай шчырасцю і адкрытасцю.

Кожны радок паэта як аголены нерв лініі высокага напружання, той ліпіі, якая яднае сэрцы людскія, якая ў момант кароткага замыкання дае ўспышкі азарэння, ад якіх вякам свстла.

Вялікая Айчынная вайна была найсуровым выпрабаваннем для народнага духу, яна гартавала няшчадна, яна правярала на трываласць і вечнае слова паэзіі. I вершы Пімена Панчанкі ваеннага часу, такія пранізлівыя, такія адкрытыя, увайшлі ў залаты фонд усесаюзнай паэзіі. Малады гадамі, але сталы майстэрствам вярнуўся паэт з франтоў. Славутае «Вока снайпера» заканчвалася радкамі:

З 1943 года, калі пісаўся гэты верш, прайшло шмат часу. Але вока паэта, лютае да ворагаў, да ўсёй пошасці і погані, што яшчэ ашываецца на закутках у баку ад нашых велічных спраў, адкрыта для ўсяго светлага.

Пімен Панчанка імкнецца ўбачыць як мага болей і ўсё ўбачанае ўзважыць на шалях нашай праўды, на шалях свайго сумлення. Не адна «Тысяча небасхілаў» скарылася паэту, і ўсе «Чатыры кантыненты» не ўмясцілі радасці і гневу ягонага. Усю паэзію самага любага для чытацкай душы паэта ў нашай рэспубліцы можна назваць імем аднаго з ягоных зборнікаў — «Кпіга вандраванняў і любові». Таму Пімен Панчанка, як ніхто іншы, самы багаты на сяброў (дый на ворагаў не бедны, бо яўна ж не даспадобы ўсім прайдзісветам, марнатраўцам словы лютасці, словы непрымірымасці) і ў нашай краіне, і далёка за яе межамі.

Не выпадкова старэйшымі таварышамі, паплечнікамі, аднадумцамі паэта былі Янка Купала і Аляксандр Твардоўскі, Пятрусь Броўка і Аляксандр Фадзееў, Аркадзь Куляшоў і Міхаіл Святлоў, Іван Мележ і Аляксандр Пракоф'еў. У Сібіры і ў Балгарыі, на Каўказе і ў Чэхаславакіі — паўсюль ведаюць, любяць і цэняць Пімена Панчанку — бескампраміснага, рашучага і пяшчотнага.

У свае сталыя гады майстра пытае чытача свайго, і сябе адначасова пытаннем правярае, і сам жа адказвае:

Гэта не вершы, якія напісаны за пісьмовым сталом па ўсіх законах вершавання, гэта словы, што самі папрасіліся ў паэта, каб ён занатаваў іх, каб з людзьмі падзяліўся радасцю адкрыцця іх.

Панчанкаўскае слова, заўсёды нечакана выбуховае — яно ад партызанскіх падрыўнікоў, што пад адхон эшалоны куляць умелі, непасрэдная спадчыннасць. Панчанкаўскае слова глыбінпае, баравое, на ім раса з даспелых яблыкаў і з азяблай атавы роднай Бягомльшчыны — яно ад матулі, ад народа па душэўнай спадчыне.

Панчанкаўскае слова заўсёды полымнае і непрымірымае да ўсяго таго, што яшчэ часам тармозіць наш наступальны рух у заўтрашні дзень,— яно ад агнёў рэвалюцыі і партызанскіх, ад рэвалюцыйнай спадчыннасці аднагодка Кастрычніка.

Пімен Панчанка ішоў франтавымі дарогамі разам са сваімі героямі. Вайна праверыла на трываласць наш народ, наш лад, вайна праверыла на трываласць і слова паэзіі. I сёння, прайшоўшы баявую паверку часам, паверку няўмольную і суровую, паэзія Пімена Панчанкі гадоў ліхалецця стаіць на правым фланзе ўсесаюзнай паэзіі. Цяжка ўтрымацца ад спакусы працытаваць хоць некалькі радкоў з такіх хрэстаматыйных вершаў, як: «Сінія касачы», «Коні», «Вока снайпера», «Герой». Адзін толькі пералік такіх вершаў заняў бы некалькі старонак.

Хочацца адно зноўтакі падкрэсліць бескампра-міснасць характару паэта. У часы вайны і асабліва пасля ходкім быў прыём, калі амаль кожны паэт пераўвасабляўся, гаварыў ад імя сваіх герояў так, як абставіны вымагалі. I колькі пасля нападак ад крытыкі выцерпеў Пімен Панчанка, які заўсёды звык казаць ад свайго ўласнага імя, пісаць біяграфію сваёй душы. У 1943 годзе ён пісаў:

Ад свайго імя напісаны і славуты «Іранскі дзённік». Пімен Панчанка, бунтоўны наватар па натуры сваёй, ніколі не спакушаўся таннымі прыёмамі, хоць і надзейнымі сваёй даўніной. Пра гэтыя ўмоўнасці ў паэзіі, якімі прыкрываюцца бяздушша і падзёншчына, з панчанкаўскай усмешкай хораша сказана ўтранёным паэтам:

Непасрэднасць і споведны давер да чытача выклікаюць узаемнасць. I ў сваёй нядаўняй кнізе паэзіі «Маўклівая малітва» паэт застаецца верны сабе самому:

Слава, а пад ёй слсд разумець прызнанііе і любоў народа, сама бачыць, каго ўпадабаць ёй. Славу ашукаць немагчыма.

Слава Пімена Панчанкі заслужаная працай таленту і непадкупнай чысцінёй сумлення. Слава мае абавязкі — пачэсныя і канкрэтныя. Пімен Панчанка — народны паэт Беларусі, дэпутат Вярхоўнага

Савета БССР, старшыня рэспубліканскага Камітэта абароны міру. Да Літаратурнай прэміі і Дзяржаўнай прэміі БССР імя Янкі Купалы ў 1981 годзе хораша дадалася і Дзяржаўная прэмія СССР за кнігу вершаў «Дзе начуе жаўранак».

Як ніколі паэзія Пімена Панчанкі не ведала спакою, ідучы з баямі, у паходах, у вандроўках заўсёдашніх, так і сам паэт не любіць доўга заседжвацца ў кабінеце. Па абавязку старшыні рэспубліканскага Камітэта абароны міру, па абавязку сваёй неўтаймаванай душы ён шмат ездзіць, шмат вандруе. Услед за Уладзімірам Маякоўскім наш Пімен Панчанка мог бы паўтарыць: «Я шар зямны як не ўвесь абышоў». I абышоў, і аб'ехаў, і думкай паэтычнай абляцеў. Сам сабе паэт у свае сорак год даваў наказ:

У панчанкаўскі месяц жнівень хочацца пажадаць прызнанаму майстру новых і па-панчанкаўску непаўторных старонак у кнізе вандраванняў і любові!

Ды і ў дні юбілеяў, небяспечныя знішчальнай сілай віншаванняў і славаслоўя, Пімен Панчанка ўмее выстаяць, застацца самім сабою, умее з іроніяй паставіць усё на сваё месца.

Будні па душы паэту. Будні рабочыя, творчыя. А дарогі дарагія сэрцу «яздой у незнаёмасць» і сваімі вяртаннямі.

Жаўранак паэзіі, жаўранак роднага слова беларускага начуе ў сэрцы народнага паэта, голас ягоны сёння высока і далёка чуецца ў блакіце вялікай літаратуры!

1981