Парастак радка, галінка верша

Цвёрдая цана слова

Якая радзіма паэта — такі і сам паэт. Гэта даўняя ісціна. Полаччына — цемя нацыі, цемя Беларусі. Гэта яна дала ўсходняму славянству Францыска Скарыну. Гэта яна захавала крынічна-чыстую беларускую мову вякам наступным. Генадзь Бураўкін — палачанін ад першага свайго радка да кропкі. Полацкі характар, полацкі позірк на жыццё, полацкі абсяг думкі і пачуцця. Як прапраўнук Скарыны шчырэе ён на радасць «люду паспалітаму».

Сам паэт родам з вайны (нарадзіўся Генадзь Мікалаевіч Бураўкін 28 жніўня 1936 г.), ягоная паэзія таксама родам з вайны.

Крытыка называе пакаленне Генадзя Бураўкіна пакаленнем, апаленым вайной, але, відаць, дакладней было б назваць яго пакаленне не спаленым вайной, якое цудам ацалела, каб быць маладымі вачыма памяці і прысуду, напаміну і перасцярогі.

Крытыка пазывае пакаленне Генадзя Бураўкіна філалагічным пакаленнем, бо ў асноўным усе прадстаўнікі гэтага пакалення маюць гуманітарную адукацыю. Але гэтаму пакаленню не столькі філфакі універсітэтаў і педінстытутаў далі веданне слова, прышчапілі любоў да роднага слова, колькі вёска і пасёлак, маці і суседзі перадалі ў спадчыну праз вякі пранесенае і затуленае ад лютавеяў часу слова,— каб бераглі, каб шанавалі, каб гранілі. Беларускае слова да пакалення Генадзя Бураўкіпа прыйшло не з газеты і радыё, не з фальклорных запісаў, а з псршых вуснаў тых, каму слова роднае гучыць натуральна, адзіна правільна, адзіна магчыма. Назаву колькі імёнаў з пакалення Генадзя Бураўкіна толькі паэтаў, каб чытач меў пэўнае ўражанне пра сучасны стан нашай паэзіі, гэта — Васіль Зуёнак і Міхась Стральцоў, Кастусь Цвірка і Юрась Свірка, Янка Сіпакоў і Уладзімір Паўлаў, заўчасна адышоўшыя ад нас Сымон Блатун і выдатнейшы знаўца паэзіі Варлен Бечык.

Крытыка называе пакаленне Генадзя Бураўкіна задзірыстым. Праўда, не гэтак і часта называе, як раней, і не ўсіх называе ўжо. Але пакаленне гэтае прыйшло ў літаратуру ў часіны ачышчальных вятроў ва ўсім нашым грамадстве, у часіны найбольшай шчырасці і адкрытасці ў адносінах паміж людзьмі ў нашым грамадстве, у часіны, якім спрыялі гістарычныя рашэнні XX з'езда нашай партыі.

I гэта зусім не поза, а натуральная праява характару Генадзя Бураўкіна, калі ён, пасталелы, правераны справай і славай, кажа:

З першых публікацый у прэсе адчуваўся самабытны талент Генадзя Бураўкіна, пачынала праяўляцца грамадзянскасць таленту паэта, трыбуннасць і актыўнасць паэтавага слова. I разам з тым лірычнасць, мяккасць, стрыманая расчуленасць. (У свой час Рыгор Бярозкін любіў кінуць вясёлую заўвагу, што некаторыя думаюць, што паэт-трыбун і спаць павінен на трыбуне.) У Генадзя Бураўкіна былі добрыя настаўнікі, такія, як Уладзімір Маякоўскі, Уладзімір Лугаўской, па-зямляцку блізкі Пятрусь Броўка. Пафас у Генадзя Бураўкіна заўсёды плоцевы, вобразны, канкрэтна-адрасны, лірыка адкрытая і цнатлівая, задушэўная і мужная.

Пра гэта папросіць позні Генадзь Бураўкін. А малады член літаб'яднання пры «Чырвонай змене», вострапрофільны Генадзь будзе прывозіць з канікул з роднай Полаччыны вершы, у якіх захоча «прайсці па зямлі самым верным любімым сынам», у якіх будзе запрашаць прыехаць на Полаччыну і паблукаць яе прасторамі, а не за морамі шукаць экзотык. Малады Генадзь Бураўкін будзе ўпэўнена казаць:

I пазнейшы Генадзь Бураўкін, які аб'едзе і абляціць свет з прысветкам, пацвердзіць юначы запавет:

А ўладай успаміну хочацца зноў і зноў вярнуцца да вытокаў паэзіі Генадзя Бураўкіна, да сталення ягонага таленту, да часін, калі набывала эпічныя абрысы паэзія трапяткога майстра. Малады паэт усё болей упарта і ўпэўнена ўзіраўся ў мінулае свайго краю, у мінулае, якое было побач, паўсядзённа ў Полацку і ягоных ваколіцах. Гэта прыдасца пасля для паэм, бураўкінскіх паэм, якія будзе пісаць асацыятыўна-нервова, вынаходліва і дужа канкрэтна ў дэталях. I пачне праступаць праз стагоддзі Полацк, ягопая слава, ягоная шчодрасць па спадчынны працяг.

Нездарма, калі ні прыязджаеш у Полацк, заўсёды прыгадваюцца радкі паэта, заўсёды адчуваецца прысутнасць паэта ў гэтым старэйшым горадзе славянскага свету. Не кожны паэт мае свой горад ды яшчэ такі. Мала нарадзіцца ў пэўным горадзе, мець адмеціну ў пашпарце, трэба так любіць свой горад, так уславіць яго, так прачуць ягоную гісторыю і сённяшні дзень, каб горад зваўся тваім, каб ты быў яму родны. Генадзь Бураўкін шчаслівы паэт — ён мае свой горад, векавечны Полацк. А на ўзор Полацка будуе Генадзь Бураўкін і горад сваёй паэзіі — з дакладнага радка, маштабнага вобраза, гнуткай рыфмы. I пільна бачыць ён ускраіну, дзе

Качкі на хвалі вядуць качанят калыхаць.

Вока паэта, звыклае да ўскраіны, бачыць нават, як шпак

Аднак пэўная ідылія адноснага спакою на зямлі не дае права паэту забыцца на жахі вайны, на тое зло, якое тварылі адшчапенцы. Пра здрадніка паэт гаворыць гнеўна і не даруе яму, бо

А ў ФРГ недзе паблажліва ідзе працэс над былым нацыстам, і паэт звяртаецца на высокіх нотах да пракурора:

Бо суседа ягонага праз столькі гадоў даганяе вайна, не дае магчымасці забыцца на боль і пакуты.

Паэт ведае, якой цаной заплацілі за права мірна жыць усе людзі нашай краіны — і ягоны бацька, і аднавяскоўцы, і сусед цераз сценку. Жыццё смяецца маладым, і паэт бачыць сімвал вечнага руху вясны — сіні званочак:

Лірык Генадзь Бураўкін бачыць слязінку ў сінім сэрцы лугавога званка, у збалелым сэрцы маці, якая ўсё яшчэ чакае з вайны сваіх самых родных і блізкіх, бачыць слязінку ў вачах кожнага пакрыўджанага не толькі лёсам, але і чэрствасцю адносін.

Пейзажная лірыка Генадзя Бураўкіна ашчадная на фарбы, стрыманая, але надзвычай душэўная, бо ідзе яна з радзімы паэта, з паўночнай Беларусі, дзе заўсёды цаніліся развага, шчырасць, упутранае багацце, дзе не дужа паважалі і не паважаюць цяпср усё паказное, уяўнае, кідзістае. Толькі вока паэта, закаханага ў свой край, можа ўбачыць у, здавалася б, аднастайным і халодным краявідзе столькі цеплыні:

Як сагравае душу гэтае шпачынае пяро быльня-жынкі, як вяртае на радзіму, у дарагі сэрцу куток маленства — адчуць дрыготку дотыку босай нагой да родных сцежак:

Ячмень параўнаць з бацькам можа толькі нашчадны хлебароб, які адчувае непарыўныя карані з роднай глебай. I толькі дома, на зямлі бацькоў, на родным падворышчы відаць, як

Паэт рыхтаваў сам сябе спакваля, не натужна, без усялякай зададзенасці да гэтых паэм. I не з чарговай паездкі, не з жадання адгукнуцца на падзею ўзнікла адна з лепшых у нашай паэзіі паэма «Хатынскі снег». Да паэмы гэтай рыхтавала паэта вайна ў няскоранай Полаччыне, адчуванне гневу народнага, болю людскога сэрца, уменне паэзіі Генадзя Бураўкіна быць зразуметай, разумеючы тым часам патаемнасць і пераемнасць пачуцця гаркаты і радасці, адчаю і надзеі. У паэме мала клічнікаў, няма заклікаў, яна самім паказам рэчаў, самім сваім ладам гучыць рэквіемна і пранозліва, яна вучыць шанаваць жыццё і змагацца за яго. Паэма невялікая памерам, а сказана ў ёй шмат, шмат жыццяў змешчана ў страспай гэтай паэме, жыццяў, якія толькі фізічна перамагла смерць. Дакладнае бачанне акрэслена болем і пазначана акрыленасцю думкі. Дэталі гавораць самі:

Сапраўды, немы крык працінае душу, калі чытаеш, калі сам нібыта апынаешся там, у пекле Хатыні:

Якая дакладнасць, жудасная дакладнасць малюнка, якая сялянскасць вобраза: пуня ўпала, як чырвоны куль. Куль звычайна асацыіруецца з паняццем хлеба, ураджаю, а тут чырвоны куль — вобраз знішчэння, смерці. Рыфма пуня — бабуля набліжае пуню да вобраза бабулі. I сляпая бабуля шукае халодны снег, як і тая ж полымем ахопленая пуня. I гарачыя кулі завяршаюць жуду, завяршаюць жыццё дзвюх сялянак, дзвюх спрадвечных працаўніц, дзвюх захавальніц дабра і дабрыні — пуні і бабулі. Усе вобразы ў паэме з сялянскага побыту, з побыту хлебадараў.

I не трэба ніякіх заклікаў, гучных слоў у абарону мірнай працы супроць вайны, варта перачытаць радкі:

I тая ж тэма смерці ў «Паэме расстання», прысвечанай памяці першага грамадзяніна Сусвету Юрыя Гагарына, зноў жменька, але ўжо ўзнятая над зямлёй:

Зноў жа і Юрыя Гагарына даганяла вайна. Яны аднагодкамі былі, паэт Генадзь Бураўкін і касманаўт Юры Гагарын. Заключныя радкі «Паэмы расстання» гучаць па-зямному важка і па-касмічнаму зорна:

Пасля ў паэме «Ленін думае пра Беларусь», у заключэнні, паэт з прыхаванай смяшынкай скажа:

I ўжо ўпэўнена, палемічна даскажа паэт:

На першы позірк рыфма пацягнула Капыль, а па самой справе, калі прыгадаць, што з Капыля Цішка Гартны — старшыня Часовага рэвалюцыйнага ўрада Савецкай Беларусі, а ў Карме ствараў першую школу-камуну паплечнік Леніна Лепяшынскі, дык стане зразумела, што за прыхаванай усмешкай, за адкрытай публіцыстычнасцю стаіць дасведчанасць аўтара, яго ўменне праз канкрэтнае паказаць абагуленае, ёмістае, багатае на змест жыццё. У паэме «Ленін думае пра Беларусь» паэт змог сказаць шмат пра Леніна — дарагога сэрцу кожнага беларуса, зрабіць Леніна беларускім ці, дакладней — убачыць велічную постаць Уладзіміра Ільіча вачыма беларуса, вачыма ўдзякі, вачыма пашаны, вачыма захаплення. Натуральна ў паэме ўзнікаюць фігуры Янкі Купалы, Францыска Скарыны, Кастуся Каліноўскага. «Ленін думае пра Беларусь» — хрэстаматыйная рэч беларускай Ленініяны. Не выпадкова зборнік паэзіі Генадзя Бураўкіна «Варта вернасці», куды ўваходзіла паэма «Ленін думае пра Беларусь», быў адзначаны Дзяржаўнай прэміяй Беларусі імя Янкі Купалы.

Дыяпазон таленту Генадзя Бураўкіна шырокі: гнеўны публіцыст, шчыры лірык, абураны гумарыст, усмешлівы дзіцячы дарадчык, празаік-дакументаліст, кінасцэнарыст, паэт-песеннік, высокапрафесійны перакладчык савецкай і зарубежнай паэзіі.

Актыўны грамадскі дзеяч, нястомны падарожнік і прадстаўнік Беларусі на самых паважных міжнародных форумах, бунтоўны паэт Генадзь Бураўкін адчувае адказнасць за час, за нашае заўтра, яго турбуе лёс планеты, але як паэт ён любіць жыццё поўна, кахае адкрыта, з бураўкінскім выклікам ханжам і прыкідшчыкам:

А помніце, у «Паэме расстання» Юры Гагарын бачыў сонца «маленькім, лагодным — вяснушкаю на Валіным твары».

Паэзія Генадзя Бураўкіна любіць сонца, ненавідзіць цемру і цемрашалаў усіх масцей. Неспакой за мірнае неба, на якім так хораша адчувае сябе сонца, не пакідае паэта ні на хвіліну:

Імя Генадзя Бураўкіна добра вядома ўсім, хто любіць і цэніць акрэсленае дзёрзкай думкай і сагрэтае ўтрапёным пачуццём слова, хто шукае шчырых адказаў на самыя трывожныя пытанні, хто хоча сасмягла прыпасці — каб прычасціцца — да незамутненай дробязнасцю і мітуснёй крыніцы ранішняй чысціні і неспакою — да крыніцы паэзіі.

У паэзіі спакон вякоў былі, ёсць і будуць сынкі і насыпкі, любімчыкі і пастылыя. I салодкай пакутай, і жаданай катаргай, недасяжгіай мрояй і вытанчаным рамяством называлі яе. Уладзімір Маякоўскі нават «бабай капрызнай» абазваў, цвелячьг эстэтаў. У Генадзя Бураўкіна адносіны з Яе Недаступнасцю паэзіяй зайздросныя для многіх калег і каляжаііак, у яго з паэзіяй любоў узаемная. Што называецца, з першага позірку. Бо не вытоптваў доўга сцяжьшак пачаткоўства, не прымяраўся, што модна, а што не ў модзе, не ўзважваў на шалях асцярожнасці, пра што можна крычаць, а пра што лепей прамаўчаць. Да свайго чытача ішоў смелы і даверліва-безабаронны. I паэта адразу пачулі, прызналі за свайго спачатку чытачы, а пасля і самыя асцярожпыя крытыкі. Талент паэта развіваўся, як прынята гаварыць апошнім часам, паскоранымі тэмпамі, майстэрства расло надзіва натуральна і відавочна. Генадзя Бураўкіна ведаюць шырока і далёка за межамі нашай краіны.

Паэта ведаюць, чакаюць кожнай ягонай новай кнігі, чытаюць.

У паэта няма, пэўна, болей запаветнай мары, болынага сыноўняга жадання, як патаемнага аднаго — вярнуць народу песню, сваю ўласную паслаць у народ, каб потым з трывогай чакаць, ці палюбілася, ці прыжылася, ці зрабілася роднай. У Генадзя Бураўкіна, слова якога робіць перспектыўным і плённым сённяшні дзень нашай паэзіі, самая адказная і жаданая пара. Народ прымае ягоныя песні — і радасныя, і зажураныя, і поўныя ласкі, і абуджаныя гневам. I дужа ўсцешна і цёпла, як на прыпарных паплавах ля Полацка, бывае, калі ловіш сябе на тым, як, пачуўшы мяккія крокі зімы, пачынаеш паўтараць за Генадзем Бураўкіным: «Завіруха мяце, завіруха». Здаецца, нядаўна прыляцела песня з усесаюзнага тэлеэкрана, а ўжо яе спяваюць, напяваюць, ёй усміхаюцца ў парку, у кіно, у трамваі, у чарзе па кнігі паэзіі. А колькі закаханых удзячныя паэту, што дапамог зачараваць сваёй «Зачарованай...», прызнацца сяброўцы ў вернасці. Даводзілася назіраць, як пад песню на верш Генадзя Бураўкіна на плечы юнакоў ападалі залатыя галовы каханых. На ўрачыстых канцэртах і ў застоллях, у дарогах далёкіх гучаць сёння песні Генадзя Бураўкіна.

Ажно часам і ўявіць цяжка, што некалі іх не было. Здаецца, яны гучалі ўвесь час.

Паэт вяртае народу самы вялікі доўг — песню. За сваю прызнае паэтаву песню народ!

Сёння паэзія Генадзя Бураўкіна ў самым поўдні, у якім «няма вячэрняй асцярожнасці і ранішняй туманнасці няма». А поўдзень — пара сталага роздуму над жыццём, над зробленым, пара сенавання, пара стагавання. Даверлівы з чытачом, як з самім сабой, паэт адкрываецца:

Вернасць роднай мове праносіць праз усё жыццё паэт Генадзь Бураўкін, робячы ўсё, каб нашае слова гучала шырока і далёка.

I па-бураўкінску шчыра гучаць радкі прызнання:

У слова Генадзя Бураўкіна цвёрдая цана. Слову Генадзя Бураўкіна вераць. Слова Генадзя Бураўкіна чакаюць.

Чакаюць, бо ведаюць — паэт заўсёды на ветраломным хрыбце часу, паэт заўсёды адчувае патрэбы часу і свайго чытача. Па-маладому задзірысты, па-сталаму глыбінны радок Генадзя Бураўкіна шукае сутычак з чэрствасцю і абыякавасцю, шукае адкрытага бою з бюракратамі, прайдзісветамі — даўнімі сваімі «ўлюбёнцамі».

Гістарычныя рашэнні XXVII з'езда КПСС, нечуваныя па сваёй глабальнасці і канкрэтнасці, асабліва запалі ў душу паэта-камуніста. Нікога не могуць пакінуць у спакоі радкі, поўныя рашучасці і непрымірымасці, радкі супроць прыстасаванцаў усіх масцей, супроць убурэлых, броненепрабіўных бюракратаў:

Да дзелавітасці, да актыўнасці грамадзянскай і творчай заклікае паэт. I колькі балючай праўды і выкрывальнай іроніі ў радках пра бяздумнага чыноўніка ад гаспадарання, ад навукі, ад культуры:

Бо настала пара цвяроза і разумна разабрацца ў праблемах часу, нашага веку, нашай гаспадаркі, нашай душы. Паэзія Генадзя Бураўкіна думае, разважае, сеючы разумнае, вечнае.

1986