Парастак радка, галінка верша

Як маланка, нечаканы...

У абліччы ягоным, у нетаропкіх, але ашчадна-ўвішных рухах, у манеры трымацца натуральна і ўпэўнена, у рэдкім апошнім часам таленце ўмення слухаць субяседніка ёсць нешта і ад разважлівага хлебароба і ад засяроджанага над праблемамі веку інтэлектуала. Адначасова.

Такі ён і ў паўсядзённым жыцці, і ў паэзіі — грунтоўны і замроена-дзёрзкі, глыбінны на думку і шчодры на спелае, як густы верасовы мёд, слова. Сам пра сябе ён лепей сказаў. Як заўсёды, адкрыта, узважана, з сарамлівым даверам да чытача:

У родную літаратуру ішоў ён, як на аратайнае поле, каб да зіхатлівасці выясніць цяжкі плуг пяра аб скібы крэўнага беларускага слова. Ведаў і памятаў штодзень і штоноч, што аратаямі на гонях паэзіі нашай былі ўжо і Янка Купала, і Максім Багдановіч, Аркадзь Куляшоў і Пімен Панчанка.

Ішоў ён не спяшаючыся, але дакладна, бо ведаў сваё месца, сваю дзялянку клопатаў. Ішоў паэт Узнацкім шляхам. Трэба адразу заўважыць, што непаўторнае ў сваёй ранішне-славянскай чысціні слова беларускае з маленства ўваходзіла ў свядомасць і ў сэрца будучага паэта. Нарадзіўся Васіль Зуёнак у вёсцы Мачулішча, што каля Халопеніч (для дакладнасці звестак дадаць варта, што свет вітаў ён сваім першым крыкам ці плачам 3 ліпеня 1935 года).

З Мачулішча хадзіў кучаравачубы (у народзе кажуць, што на гарохавінах нарадзіўся) Васіль ва Узнацкую сямігодку. Пазнаваў жыццё, глыбей пранікаў у значнасць падзей роднай гісторыі, у значнасць непераўзыдзеную чалавека працы Васіль Зуёнак і ў Барысаўскім педвучылішчы, і ў Беларускім дзяржаўным універсітэце імя У. I. Леніна, і як супрацоўнік газет «Рабочае юнацтва» і «Піянер Беларусі», і як галоўны рэдактар часопісаў «Бярозка» і «Маладосць». Узнацкі шлях, шлях дапытлівасці і пошукаў, вядзе і сённяшняга сталага майстра, кандыдата філалагічных навук, сакратара СП БССР Васіля Зуёнка да поспеху, да шырокага чытацкага прызнання. А з першых крокаў сваіх у літаратуры паэт не даганяў мітусліва, як некаторыя нашыя маладзейшыя, уяўную славу, не хапаў за крыссе прызнаных мэтраў, каб заўважылі. Не кідаўся паэт на хісткія кладкі модных і ходкіх тэм, што правісаюць над ракой шуму і ўсёцытавання.

А калі пачуў паэт, дык пачуў і чытач і здрыганулася сэрца, адгуклівае на адкрыццё. Толькі з'явіўся верш у друку, а ўжо неўзабаве гучаў ён як эпіграф да нізкі вершаў выдатнага сербалужыцкага паэта Кіта Лоранца «3 падарожжа ў Беларусь у 1965». Пачуў сабрат па пяру з ГДР, прачыталі і тыя, хто праз вякі захаваў у нямецкамоўным моры выспачку славянскасці, прачыталі на сваёй мове лужыцкія сербы. Праславянскае Мачулішча хораша перагукваецца з балцкакарэнным словам Нача.

Помніце ў Васіля Зуёнка рыбацкі, з хітрынкай дыялог:

I ўскалыхнуў дыялог гэты, і ўзварухнулі канкрэтна-зямныя думкі акрыленыя зорамі вершы, зямляцкія ўспаміны, і ў космасе загаварыла беларускае слова, адкуль лепей відаць «залатая лінія дажджу» і чуваць «зраселы голас перапёлкі». «...Атрымаў томік вершаў на «Прагрэсе» на сваёй роднай беларускай мове... і назва «Нача» — родная. Гэта рачулка, якая цячэ непадалёк ад нас. Невялікая, але вельмі маляўнічая» — радкі з касмічнага рэпартажу Уладзіміра Кавалёнка, які ў касмічным акіяне чытаў кнігу паэзіі Васіля Зуёнка «Нача». Сябры нават жартавалі, што другі беларус у космасе так доўга лётаў, бо зачытаўся Васілёвай «Начай». Уладзімір Кавалёнак пасля ўспамінаў, што чытаў і перакладаў вершы земляка Іванчэнкаву. Успамінаў наш касманаўт, што палова роднай вёскі былі Зуёнкі. З Васілёвымі цёзкамі па прозвішчу хадзіў у школу будучы касмічны аратай. Цікава адзначыць і той факт, што з мясцін Зуёнка і Кавалёнка (нават прозвішчы рыфмуюцца!) бяруць свой пачатак і карані роду першапраходца ў космасе беларускай паэзіі Максіма Багдановіча.

Паэту не дае права спыняцца на дасягнутых вышынях «бунтоўны дух сумнення». Узнацкі шлях вядзе вочы здзіўлення, заручае з вандроўніцкімі вятрамі, вяртае да вытокаў. Паэзія Васіля Зуёнка пабыла ў космасе, бо яна непарыўна знітаваная з роднай глебай, з матчынай песняй, з днём сённяшнім і днём наступным. Адной з прывабных рыс Васілёвага слова тая, гпто жыццёвыя і паэтычньгя дарогі не разыходзяцца і не разыходзіліся ніколі. Яны адна адну дапаўняюць, адна адну падкрэсліваюць, напаўняючы новым зместам, жыццёва-трывалым сэнсам. А дарогі пралеглі ад Прьгбалтыкі да Алтая, ад Крайняй Поўначы да спякотлівых стэпаў. Убачыла вока паэта, як у Эстоніі «...стома спачыць прысела на рыбацкіх мярэжах салёных». I ў казахскім стэпе беларускі, сялянскі клопат:

У Балгарыі паэт таксама не як турыст, а як родны, што дакранаецца да каранёў славяншчыны:

У Югаславіі дорага паэтаваму сэрцу «Галінка ядлоўца з Ядрана», бо партызана Куст ядлоўцу імгліста Засланяў, як браня.

Бо маленства самога паэта праходзіла не пад шэпт экзатычных дрэў, а ў суседстве з лясамі, якія пасвіў з боку поля, быццам падпасак той, ядловец. I пасля даросламу любы гэты непрычэсаны, непакаёвы, звыклы да сівяроў і вятроў задзіра.

Прага да ведаў, да самых навейшых адкрыццяў і ў навуцы, і ў паэзіі (апошняя яўна адстае перад першай у наш час), сялянская ўчэпістасць і жаданне ўсё самому зразумець, да ўсяго дайсці, дакапацца, дапасці вылучае Васіля Зуёнка з кола аднагодкаў і калег па літаратурнай працы. Нават вонкава ў тварьг па-асабліваму неяк спалучаюцца адкрытасць, даверлівасць і прыхаваная на дне цыганаватых вачэй хітрынка і насцярожаная ўсмешынка на краях губ. Як бы гаворыць увесь выгляд паэта:

Рознабаковасць інтарэсаў Васіля Зуёнка як даследчыка роднай літаратуры, як крытыка, як перакладчыка, як публіцыста і ў паэзіі не аднастаіцца на адных памерах, на адных вершах. Працягваючы лепшыя традыцыі нашых класікаў, піша паэт непаўторна і плённа для дзяцей. Іскрыстыя жарты і казкі, загадкі і незвычайныя прыгоды — усё пад сілу дзіцячай музе Васіля Зуёнка.

I зноў жа вяртаючыся да жанравай багатасці, у першую чаргу трэба вылучыць рэдкасны ў нашай паэзіі эпічны талент паэта. Паэма як самая высокая ступень майстэрства, як сплаў розуму і натхнення ўдзячна скарылася пяру ўдумнага майстра. Праблемнасць, карагіі мінулага ў сённяшнім, чалавечы лёс на ветравеях гісторьгі надаюць паэмам Васіля Зуёнка асаблівую адметнасць і непасрэднасць. У «Сялібе» аўтар выявіў сябе і як смелы палеміст, і як гаспадар, якому баляць турботы роднай зямлі. Паэму «Маўчанне травы» можна без усялякіх агаворак і перасцярог ставіць не дужа далёка ад коласаўскай «Новай зямлі». У анатацыі інфармацыйна зазначаецца: «Гэты твор пра лёс чалавека, селяніна, які праз усё жыццё нясе праўду сваёй мірнай працы, праўду хлеба...» Але як паказаны лёс, якімі словамі, якімі фарбамі! Якою моваю! Паэма пра лёс народа, пра лёс жыцця на зямлі. Гэта своеасаблівая анталогія каранёў чалавека, працы, каранёў дабра і зла, каранёў нашай мовы ў канкрэтных праявах, анталогія зямлі ў расе і ў шэрані, у руні і ў шрамах акопаў. Па гэтай паэме і нашчадкі будуць вучыць і звычаі, і рамёствы, і мову, і першазначэнне слова праца. У заключнай частцы да бацькі свайго звяртаецца паэт:

Двойчы ў адным радку паўтараецца слова праўда. Не выпадкова. Праўду лшцця вышэй за ўсё ставіць выдатны паэт Васіль Зуёнак, і гэта дае моц ягонай паэзіі, паэзіі праўды і шчырасці. Бо за ўсё нясе адказ паэт — пад'ярэмнік часу, летапісец і суровы суддзя яго.

Запаветна гучаць радкі з верша. Сапраўдны паэт заўсёды развітваецца з сабой былым, з радком сваім напісаным, каб новым, з абноўленым пачуццём і думкай новай ліставацца новымі радкамі з часам, з наступнікамі. I зноў чаканне, і зноў пошукі, і зноў надзея!

У новых вершах Васіля Зуёнка перад чытачом паўстае час у руху, у гуках, у фарбах. Мяккі лірычны верш мяжуе з вершамі з хітрынкай, з зуёнкаўскай усмешкай, спагаднай, інтэлігентна-аратайнай. Адкрытая палемічнасць пацвярджаецца роздумам, развагай.

Паэма «Лукам'с» адкрывае яшчэ адпу цікавую старонку нашай роднай гісторыі. Але, дзякуючы глыбокаму пранікненню ў матэрыял, асмысленню падзей мінулага, паэма гучыць па-сучаснаму зацікаўлена, яна пэўным чынам падсвятляе наш дзень. Пра багатую, з сакавітымі народнымі выразамі, з наватворамі мову паэмы трэба казаць асобна. Са здзіўленнем і захапленнем. Зайздроснае веданне аўтарам фальклору, што каранямі сваімі ідзе глыбока ў паганства, выгодна вылучае паэму сярод ёй блізкатэмных у нашай літаратуры.

Апошнія творы Васіля Зуёнка — новы доказ трываласці і спеласці нашай сучаснай паэзіі.

Высокі палёт слова Васіля Зуёнка заўважаны даўно. Вышыні і вышыні табе, паэт!

1984