W 20 lat później

Notki

1

Concino Concini (marszałek d’Ancre) — Włoch z pochodzenia, faktycznie rządził Francją po śmierci Henryka IV. Znienawidzony przez wszystkich, został zamordowany w spisku dworskim (1617), ciało zaś jego lud włóczył po ulicach miasta.

2

Hrabia Essex — mowa o noszącym ten tytuł hr. Robercie Devereux( 1567—1601), faworycie królowej Elżbiety.

3

Wiadomo, że Mazarini, nie otrzymawszy żadnych święceń, które stałyby na przeszkodzie małżeństwu, poślubił Annę Austriaczkę.

4

Książę Pan — tytuł nadawany we Francji najstarszemu członkowi rodziny królewskiej w linii męskiej. Tu chodzi o ks. Gastona Orleańskiego.

5

Rocroi — miejscowość w Ardenach, gdzie w 1643 r. książę de Conde (Kondeusz) zwyciężył armię hiszpańską.

6

Liga — mowa o Lidze Katolickiej, utworzonej w 1576 r. przez ks. de Guise (Gwizjusza), rzekomo dla ochrony religii katolickiej, w rzeczywistości w celu obalenia Henryka III i wprowadzenia na tron Gwizjuszów. Kres jej położył dopiero Henryk IV przechodząc na katolicyzm.

7

Fronda — stronnictwo arystokratyczne powstałe w czasie małoletności Ludwika XIV jako reakcja przeciwko absolutystycznym tendencjom dworu. Kilkuletnia wojna domowa zakończyła się ostatecznie zwycięstwem Mazariniego, co ugruntowało absolutyzm króla, a złamało siłę feudałów.

8

La fronde (fr.) — Proca.

9

Gauitaut mówi tu o matce Ludwika XIII, która za intrygi wygnana została przez Richelieugo do Brukseli, gdzie jednak wespół z panią de Chevreuse, ks. Orleańskim, ks. de Chalais, hr. de Montmorency i Cinq-Marsem wichrzyła jeszcze bardziej. Trzej ostatni zostali ścięci.

10

Izaak Benserade (1618—1691) — poeta nadworny Ludwika XIV.

11

Chatelet — dawne więzienie paryskie.

12

Quintus Curtius — historyk rzymski, autor Historii Aleksandra Wielkiego.

13

Patienza (wł.) — cierpliwość.

14

Wilhelm Tell — legendarny szwajcarski bohater narodowy (XIV w.).

15

Herkules (łac. gr. Herakles) — mityczny bohater grecki, sławny m. in. ze swych dwunastu prac, które musiał wykonać na rozkaz swego brata Eurysteusza.

16

Achilles — jeden z bohaterów greckich z czasów legendarnej wojny trojańskiej. Obrażony przez wodza naczelnego Agamemnona, wycofał się z walk i zamknął w swoim namiocie, by zemścić się w ten sposób na ziomkach.

17

Przed wyprawą trojańską matka Achillesa, Tetyda, nie chcąc, by szedł na wojnę, ukryła go wśród dziewcząt.

18

Vade retro, satanas! (łac.) — idź precz, szatanie! (słowa z Ewangelii).

19

Jean de la Fontaine (1621—1695) — słynny bajkopisarz francuski.

20

Jean Buridan — scholastyk średniowieczny (1300—1358). Przypisuje mu się opowieść o osiołku, który padł z głodu i pragnienia miedzy wiązką siana a wiadrem wody, nie mogąc się zdecydować, do czego wpierw się zabrać.

21

In articulo mortis (łac.) — wobec grożącej śmierci.

22

Krezus (VI w. p.n.e.) — król Lidii, w Azji Mniejszej, znany ze swoich bogactw.

23

Enceladon — wg mitologii greckiej jeden z Tytanów walczących z Ojcem Bogów i Ludzi, Zeusem.

24

Poliszynel, Pantalon — postaci z ówczesnych komedii włoskich.

25

Palladium — wg mitologii greckiej posążek Pallas Ateny. Wykradzenie go z Troi przez Greków przesądziło losy wojny trojańskiej, zwycięzcą bowiem miał być ten, w czyim ręku posążek ów się znajdował.

26

Fugit irreparabile, tempus (łac.) — czas ucieka bezpowrotnie.

27

Markiz de Carabas — postać z bajki “Kot w butach”. Markiz stal się bardzo bogaty dzięki zmyślności swego kota. W przenośni — posiadacz wielu majątków.

28

Faramond — legendarny król frankoński, założyciel dynastii Merowingów (V w.). Karol Wielki — król Franków od 768 do 824 r. Jeden z największych władców średniowiecza. Hugo Kapet — król francuski (987—996), założyciel dynastii Kapetyngów.

29

Musz — franc: Mouston — skrót od Mousqueton. Nieprzetłumaczalna gra słów; wymawiane tak samo słowo mouton znaczy: baran.

30

Publiusz Korneliusz Scypion (235—183 p.n.e.) — wódz rzymski, znany ze swej prawości.

31

Tycjan (1477—1576) — słynny malarz włoski; Van Dyck (1599—1641) — znakomity malarz niderlandzki.

32

Benvenuto Cellini (1500—1571) — słynny złotnik i snycerz florencki.

33

Torquato Tasso (1544—1595) — poeta włoski, autor poematu Jerozolima wyzwolona. Lodovico Ariosto (1474—1533) — również poeta włoski, napisał poemat Orland szalony. Oba poematy z życia rycerstwa średniowiecznego.

34

Ritratto dell’ illustrissimo facchino Mazarini (wł.) — portret jaśnie oświeconego łotra Mazariniego.

35

Piotr Bayard (1473—1524) słynny z męstwa i prawego charakteru rycerz francuski. Jan Jakub Triwulcjusz (właśc. Trivulzio — 1441—1518) — Włoch z pochodzenia, marszałek Francji. Michał Anioł Buonarotti (1475—1564) i Rafael Santi (1483—1520) — wielcy malarze włoscy.

36

In effigie (tac.) — tu: zaocznie.

37

Astrea — słynny i nadzwyczaj wówczas poczytny romans Honore d’Urfe (1568—1625).

38

Si Virgilio... hydri.

Bo gdyby nie miał Wergiliusz choć przytulnego domostwa

I niewolnika, wnet Furii węże wypadłyby z włosów.

(Przekł. Gabrieli Pianko).

Fragment jednaj z satyr Juvenalisa, zawierający aluzję do opisu Furii w VII ks. Eneidy Wergiliusza. Sens: gdyby Wergiliusz był biedny, nie skreśliłby tak wspaniałych opisów.

39

Deseret orbem (łac.) — opuści świat.

40

Panna Franciszka d’Aubigne — późniejsza żona Scarrona, znana pod nazwiskiem pani de Maintenon od nazwy swych dóbr. Po śmierci Scarrona (1660) została faworytą, a potem nawet żoną (1684) Ludwika XIV.

41

Apokalipsa — jedna z ksiąg Nowego Testamentu, pełna niesamowitych, wizjonerskich obrazów.

42

Antinous — młody Bityńczyk, niewolnik, potem faworyt cesarza rzymskiego Hadriana; odznaczał się niezwykłą pięknością.

43

Nić Ariadny — wg mitologii greckiej Ariadna, królewna Krety, dała Tezeuszowi, wchodzącemu do wielkiej i skomplikowanej budowli zwanej Labiryntem kłębek nici. Tezeusz jeden koniec nici przywiązał u wejścia i ciągle rozwijając kłębek mógł zapuścić się w głąb Labiryntu nie bojąc się zbłądzenia.

44

Bratanica Ludwika XIII.

45

Non bis in idem (łac.) — tu: to samo nie powtarza się dwa razy.

46

Ich bin ein Deutscher (niem.) — jestem Niemcem.

47

Non siete Spagnuolo, non siete Tedesco, siete Italiano (wł.) — Nie jesteś Hiszpanem, nie jesteś Niemcem, jesteś Włochem.

48

Gyges — król Lidii (VII w. p.n.e.). Wg pisarzy starożytnych posiadał pierścień cudowny, którego przekręcenie na palcu czyniło właściciela niewidzialnym.

49

Peccato (wł.) — jestem winny.

50

Jean Goujon — słynny rzeźbiarz i architekt francuski (1510—1568).

51

Posąg Komandora — wg średniowiecznych podań hiszpańskich wielki uwodziciel Don Juan zapragnął uwieść córkę rządcy, czyli Komandora Sewilli. Gdy ten mu przeszkodził, Don Juan zabił go w pojedynku. Następnie, szydząc, zaprosił na ucztę posąg z grobowca zabitego. Posąg przyszedł i porwał Don Juana do piekieł.

52

Galaor — postać z hiszpańskiej literatury rycerskiej, typ dzielnego i prawego rycerza.

53

Sozja — służący z komedii Moliera Amfitrion, odznaczający się niebywałym tchórzostwem.

54

Sozja — tu: sobowtór; w komedii Moliera Amfitrion bóg Merkury przybrał postać Sozji, służącego, i na scenie pojawiają się wciąż dwa sobowtóry: Sozja prawdziwy i Merkury — Sozja fałszywy.

55

Markiz (później diuk) de Vitry — kapitan gwardii Ludwika XIII, zabójca Conciniego.

56

Benone (wł.) — bardzo dobrze.

57

Malatesta — arystokratyczna rodzina włoska (XIII—XVI w.) należąca do wrogiego cesarzowi stronnictwa gwelfów. W walce z cesarstwem zginęło wielu jej członków. Castruccio castracani(1281—1328) — arystokrata włoski, został uwięziony podstępem przez władców Lukki jako człowiek niebezpieczny.

58

Marcus Junius Brutus (86—42 p.n.e.) — zabójca jedynowładcy Juliusza Cezara, przedstawiony jako ideał cnót republikańskich.

59

W poniedziałek wielkanocny 1282 r. Sycylijczycy wymordowali wszystkich okupujących wyspę Francuzów. Sygnałem do rzezi były dzwony na nieszpory, tak że wydarzenie to przeszło do historii jako Nieszpory Sycylijskie.

60

Bricconi (wł.) — hultaje.

61

Corpo di Dio! (wł.) — Na Boga!

62

Automedon — wg Iliady woźnica Achillesa.

63

Robert Bruce (XIV w.) — król szkocki. Wyzwolił Szkocję spod panowania angielskiego.

64

Nabuchodonozor (VI w. p.n.e.) — słynny z okrucieństwa król Babilonu, podbił Judeę i zburzył Jerozolimę.

65

Sybilla — w starożytności — wieszczka.

66

Amfitrion — postać z mitologii greckiej. W przenośni: człowiek gościnny, wydający uczty.

67

Very good (ang.) — bardzo dobrze.

68

Bill (ang.) — uchwala.

69

John Bull — rubaszne przezwisko nadawane Anglikom.

70

Tweed — rzeczka oddzielająca Szkocję od Anglii.

71

Mim — aktor grający w pantomimie, tj. sztuce niemej.

72

Come (ang.) — chodź; Goddam — przekleństwo.

73

Lewiatan — wg Biblii olbrzymi potwór morski.

74

Adamastor — olbrzym morski z poematu portugalskiego poety Camoensa Luizjada.

75

Przełożył Zygmunt Burakowski.

76

Per interim (łac.) — tymczasowo.

77

Briareos — wg mitologii greckiej sturęki olbrzym, syn Uranosa (nieba) i Gai (Ziemi).

78

Ajaks Telamończyk — bohater grecki z wojny trojańskiej, słynny z olbrzymiej siły.

79

Jonasz — prorok biblijny; wg podania przebywał trzy dni w brzuchu wieloryba.

80

Samson — siłacz żydowski. Wg Biblii uwięziony przez wrogów Izraela Filistynów w ich stolicy Gazie, wyszedł z miasta wyłamawszy i wziąwszy na plecy bramę.

81

Tobiasz — wg Starego Testamentu schwycił i upiekł ogromną rybę, która chciała go pożreć.

82

Tarteifl (przekręcone niem.: der Teufel) — diabeł, do diabla.

83

Tedesco, va bene (wł.) — Niemiec, w porządku.

84

Edyp — wg mitologii greckiej królewicz tebański, który sam o tym nie wiedząc, zabił swego ojca.