Камень з гары

11

На вяселле сабралася чалавек пад трыццаць, хоць спачатку здавалася, адкуль яны возьмуцца. Вера запрасіла сваіх сябровак па аспірантуры, некаторых ужо з мужамі, у Драгуна засталося ў Мінску некалькі хлопцаў, з якімі вучыўся. Адным словам, сабралася спелая і пераспелая моладзь, са старых — нікога. Напрыносілі Драгунам усякіх падарункаў, што не ўлазяць у пакой: чайны сервіз, сценны гадзіннік, фотаапарат.

Тыдзень назад Драгун і Вера падавалі заяву ў загс, а сёння хадзілі на зацвярджэнне. Вера была нешта сумная, і Драгун спытаў, што з ёю. «Ведаеш, усялякія думкі ў галаве... Перамена жыцця... Мо лепей было б яго не мяняць, хай бы ішло так, як ідзе»,— адказала яна.

А сам Драгун жаніўся з лёгкім сэрцам. Асноўнае, што ён рашыўся. А ўрэшце, падумаеш — важная справа, жаніцьба! Не спадабаецца яму жанатае жыццё — развядзецца. Жаніцьба — латарэя, рызыка. Нават калі ведаеш чалавека, з якім звязваеш лёс. А тут што казаць? За трэцяй сустрэчай пажаніліся...

Вось і вяселле, калі можна назваць вяселлем гэтую сяброўскую бяседу. У пакоі цесната, не павярнуцца. Сталы застаўлены закускай, бутэлькамі. Вакол іх цесным колам, плячо да пляча — госці. У самым цэнтры — Вера і Драгун. Яна ў белай газавай сукенцы, ён у цёмна-сінім гарнітуры, пад гальштукам. Пад усмешкай Вера хавае страх і разгубленасць, Драгун, як заўсёды, сур’ёзны, чуць насуплены. Што ні кажыце, а ў такой нязвыклай ролі ён першы раз.

Рослы лабасты тамада Крынчык, Драгуноў прыяцель (разам паступалі ў аспірантуру), не шкадуе гучных слоў і кампліментаў маладым.

Першую чарку ўзялі, як і належыць, за маладых.

— Каб вам добра жылося, каб усё вялося, каб гэты пакой праз год стаў цесны! — закончыў свой доўгі тост тамада і выпіў адным глытком, а пустою чаркаю з ўсяе сілы ўлупіў у сцяну. Са звонам пасыпалася шкло.— Хай будзе на шчасце!

Студэнты, аспіранты — народ вясёлы, любіць кампанію, ахвочы выпіць і закусіць, умее павесяліцца, паспяваць. Недзе пасля трэцяй чаркі завялі песню. Драгун чуў яе першы раз.

Матулька родненькая,

Куды ж ты ідзеш,

Што кажух надзяеш?

Ці не зяця вітаць?

Матулька родненькая!

І вітай, і пытай:

Ці не п’яніца ён?

Ці не разбойнік ён?

Ці не картыжнік ён?

Вера ўкрадкам змахнула слёзы. Сумна стала на сэрцы і ў Драгуна. Пявучая, працяжная мелодыя песні другі раз мо зусім не закранула б жывой струны, а цяпер Драгун адчуў, як яго ўзяло за душу, як да горла падступае даўкі камяк. Хто ты і што ты? Ці не занадта лёгка звязваеш ты свой лёс з нечыім? Добра адказваць за сябе, можна быць смелым і не баяцца нічога. А цяпер ты звязаў сабе рукі і ёй таксама... Навошта ўсё гэта? І ён сябе зусім яшчэ не ведае: ці можа ён быць галавою сям’і, мужам, бацькам? Усё гэта не так проста, як здаецца спачатку. Мо таму людзі і жэняцца так лёгка, што не ведаюць, што іх чакае...

Усякія такія няпрошаныя думкі лезлі ў Драгунову галаву, пакуль ён слухаў песню, сумна схіліўшыся і сяды-тады азіраючы вясёлыя расчырванелыя твары гасцей.

Толькі скончылі песню, як устаў тамада і сваім грамавым голасам сказаў:

— Нешта ўсе раскіслі, а найбольш нашы маладыя. І ўсё такое горкае, што не праглынуць.

— Горка! Горка! — падхапілі госці.

Драгун як бы ачнуўся. Усмешка ажывіла яго твар, а Вера ўсё ніяк не магла пазбыцца ад таго ўражання, якое зрабіла на яе песня. Яна страсянула галавою, працерла вочы хусцінкай, вінавата ўсміхнулася.

— Даруйце, я заслухалася...

— Горка! Горка! Горка! — пачыналі скандзіраваць госці.

Маладыя ўсталі і пацалаваліся.

— О, цяпер зусім іншая рэч! — крычаў тамада Крынчык.— А гэтую чарку я падымаю за бацькоў нашых маладых. Каб яны радаваліся, гледзячы на сваіх дзетак, каб яны не сумавалі, гадуючы ўнукаў!

Бацькоў тут не было, і мо кепска зрабілі маладыя, што не запрасілі іх разам з усімі адзначыць гэтую дату...

Перашкодзіла цесната, перашкодзіла і тое, што не было як вельмі на многае размахнуцца. Добра і так, што сястра прыслала з Казахстана тысячу рублёў, каб тут Драгун купіў яе мужу касцюм і боты. З пакупкамі можна і пачакаць, а вось грошы ім прыйшліся дарэчы, бо Драгун не вельмі думаў, што ў яго жыцці можа надарыцца такая падзея, як вяселле. Ён жыў сённяшнім днём і, акрамя даўгоў, нічога не меў. Нават перад самым вяселлем пазычыў у Веры сто рублёў і потым жартаваў: «Каб не аддаваць доўгу, вымушаны жаніцца».

Сам Драгун не хацеў рабіць нават такога імправізаванага вяселля, усякіх абрадаў і ўмоўнасцей ён не прызнаваў. Яшчэ нічога, калі глядзець на ўсё збоку, а быць самому «аб’ектам» — не давядзі бог! Часам ён прызнаваўся сам сабе, што, каб цяпер жылі ўсе тыя ранейшыя абрады і цырымоніі, ён ніколі не ажаніўся б. А цяпер проста: прыйшлі, запісаліся. Не спадабалася — забралі заяву...

Голас тамады Крынчыка вяртаў Драгуна да таго, што рабілася за сталом. Цяпер менш закусвалі, больш гаманілі, разбіўшыся на групы і групкі.

Сярод гасцей сядзела і іх гаспадыня. Яна прыйшла адна, муж якраз паехаў у камандзіроўку. Сёння яна была вясёлая, гаваркая, разам спявала, смяялася.

— Не бядуйце,— казала яна Веры, з якою побач сядзела,— усё набудзецца, абы дружна жылі... Нічога, што ў чужой хаце, цяпер паўсвету людзей жывуць у чужых... Я выходзіла замуж як стаю, можна сказаць, голая-босая, а патрохі абжылася. Ды і без дыпломаў, не тое што вы цяпер... О, каб мне вашу маладосць, чаго б я болей хацела!

Далей-болей — і жанчына пачала растраўляць сябе, скардзіцца на лёс, успамінаць мінулае, і маладым давялося доўга яе супакойваць. А пачынала супакойваць яна сама...

— Завядзіце мяне дадому, дарагія мае! — папрасіла яна Драгуноў.— Гледзячы на вас, успамінала сваю маладосць... І ў душы плакала.

Вера шапнула Драгуну на вуха:

— Вазьмі шампанскага, пачастуем бабку.

Драгун узяў. Яны зайшлі да Каранеўскіх. Гаспадыня адразу лягла на канапу. Дзеці ўжо спалі, адна бабка яшчэ сядзела, падклаўшы пад плечы падушкі. Яна павіншавала маладых, пажадала ім шчаслівага і дружнага жыцця. Потым звязала чырвонаю стужкай ім рукі, прачытала сама сабе нейкую малітву.

Драгун пазіраў на яе тонкія, бяскроўныя вусны, якія варушыліся, чытаючы малітву, на нерухомы, як застыглы, сухі твар, на якім жылі яшчэ толькі адны вочы — і яго працінаў нейкі незнаёмы, нечалавечы страх. Нейкая як бы нябачная сіла ці цяжар апускаўся на яго плечы. Дагэтуль ён быў лёгкі, як бесклапотная птушка, жыў адным сабою, жыў сённяшнім днём. А вось цяпер, з гэтай хвіліны, ён зусім другі чалавек. Той, што жыў у ім дагэтуль, скончыўся назаўсёды. І мо каб не гэтая бабка, нічога падобнага не адчуў бы Драгун у сваёй душы, не заўважыў бы перамены, таго непрыкметнага пераходу з аднаго звыклага стану ў яшчэ нязвыклы другі, але які стане такім жа звыклым, як ён цяпер нязвыклы. Толькі тут, стоячы перад старою бабкай, звязаны чырвонаю стужкаю са сваёй «палавінай», Драгун адчуў адказнасць таго моманту, які крута мяняе яго жыццё. Нешта падобнае на заклінанне чулася Драгуну ў невыразным шэпце бабчыных вуснаў, заклінанне духаў і звышнатуральных сіл, пра якіх ніхто ніколі не ўспомніць і якіх — усе лічаць — няма. Але ў такія хвіліны можна паверыць ва ўсё. Драгун зірнуў на Веру. Яна стаяла наструненая, бледная, вялікія вочы яе пазіралі на бабку як на прарока, які вось зараз скажа ўсё пра яе далейшы лёс. Ён адчуў, што яе рука, звязаная з яго рукою, лёгка трымціць.

— Амін,— сказала бабка ўголас і развязала ім рукі.— Жывіце ў згодзе і шчасці.

Яны пацалавалі яе сухую бязважкую руку і пайшлі, усё яшчэ адчуваючы на сабе магічную сілу гэтага простага і няхітрага рытуалу, які даў ім адчуць незвычайнасць той хвіліны, якую яны лічылі будзённай.

Вера затрымала яго ў калідорчыку.

— Ты будзеш мне верны?

— Буду,— не задумваючыся, адказаў Драгун.

— Глядзі...

Драгун адчыніў дзверы, прапусціў Веру першую.

Тамада Крынчык накінуўся на іх ледзь не з кулакамі:

— Што гэта такое? Мы пратэстуем! Дзе вы падзеліся?

— Хіба вам тут сумна? — спытаўся Драгун разгублена.

— Мы вянчаліся,— таямніча сказала Вера.

— Няўжо яны паспелі збегаць у цэркаў?

— На іх святы дух сышоў і тут...

— Хопіць блазнаваць, а то я буду плакаць,— папрасілася Вера.

— Калі так, прашу супакоіцца,— прабасіў Крынчык.— Даём слова маладой!

— Просім, просім! — зашумелі навокал.

Вера ўстала. Рука яе з поўнаю чаркай дробна трымцела.

— Дарагія нашы госці! Я хацела б, каб вас было тут у пяць разоў болей... Ды не адна цесната вінавата. Мо яшчэ і пустата... Я хацела б... Я жадаю ўсім вам — сямейным — добрага, ціхага, трывалага шчасця, бо я лічу, што толькі ў дружнай сям’і чалавек можа знайсці сваё шчасце. Калі яму не пашанцуе ў грамадскай рабоце ці яшчэ дзе — гэта паўбяды. А вось калі не пашанцуе ў сямейным жыцці — гэта ўжо драма. Так што цаніце сваё сямейнае шчасце, мацуйце яго, даражыце ім...

— Як старая! — не ўтрымаўся нехта.

— І яшчэ,— канчала Вера,— жадаю мець дружную моцную сям’ю кожнаму, хто сёння прыйшоў да нас не ў пары.

Выпілі, зашумелі, загаварылі ўсе разам.

— Каб гэта так проста, як сказаць, усе былі б шчаслівыя.

— А што тут складанага? Як у Казьмы Пруткова: хочаш быць шчаслівы — будзь ім.

— А гэта мудра! Многія людзі маглі б жыць шчасліва, ды самі сабе шкодзяць...

— Не трэба ўсё зварочваць на людзей...

— Але жаніцьба — гэта ўсё ж латарэя.

— Як і замужжа...

— Што вы! У гэтай латарэі адны бяспройгрышныя білеты.

А потым размова ўсё далей і далей адыходзіла ад таго прадмета, з-за якога пачалася.

Яшчэ выходзілі на двор, яшчэ пілі, яшчэ спявалі і нават танцавалі, ссунуўшы сталы ў адзін кут і паставіўшы іх адзін на другі.

Драгун быў п’яны, многія госці таксама. Недзе ў гадзіны дзве ночы сталі разыходзіцца. Гаварылі кампліменты Веры і Драгуну, казалі, што ідэальная пара,— словам, нагаварылі ўсяго, што ў такім разе гавораць. Драгун дзякаваў за дваіх і толькі пасміхаўся: людзей слухай, а свой розум май. Урэшце, Драгун жэніцца для сябе. Вера яму падабаецца такой, як яна ёсць. Неяк перад вяселлем яна сказала яму: «Калі хочаш жаніцца, то вельмі не кажы нікому. А то можа нічога не выйсці». Драгун яе добра разумеў, бо ведаў гэтую ісціну сам. Людзям ніколі не дагодзіш.

У пакоі стала нязвыкла ціха. Вера была стомленая, але не паказвала віду.

— Ну, Косця, давай заплюшчым вочы на ўвесь гэты гармідар. Уладжваць быт пачнём заўтра, а сёння — наша свята. Давай танцаваць!

Яна выводзіла голасам мелодыю «Дунайскіх хваляў», і яны танцавалі ўдваіх.

— Танцуеш ты слаба, але я цябе навучу,— абяцала Вера.

Драгун смяяўся.

— Танцы — глупства. Жыў я без іх — і далей пражыву.

— У жыцці трэба быць трохі рамантыкам, тады лягчэй.

— Сябе не пераробіш...

— Шліфуй сябе, змагайся з кепскімі звычкамі.

— Будзем разам. Адзін я не даў рады, яны мяне адольвалі... Хопіць, у мяне круціць у галаве.— Ён спыніў Веру, яны селі на ложак.

— Хацелася б ведаць, ці будзем мы шчаслівыя,— летуценна сказала Вера.— Як ты думаеш?

— Калі не будзем дурныя, то будзем шчаслівыя.

— А ўсё-такі страшна... Хоць мне цябе і хвалілі...

— Ці толькі хвалілі?

— Як добра, тады толькі хваляць. А як бяда, тады кажуць: а што, ці я табе не казала?

— Людзей слухай, ды свой розум май...

— Цяжка нам будзе. Я не прынясла табе нічога, апроч сябе: свайго сэрца, сваіх рук. Вунь мой пасаг,— яна паказала пад ложак, дзе ляжаў яе сярэдняй велічыні чамадан.— І ўсё нам трэба будзе набываць уласным гарбом.

— Ну і што ж? Мы — сялянскія дзеці. Работай нас не спалохаеш.

— Які ты, аднак, правільны. Няўжо ты і заўсёды такі будзеш?

— Пажывём — пабачым.