Камень з гары

44

Цяжка нават уявіць, як нязвыкла мяняць чалавеку дарогу, па якой ён ішоў не год і не два і, здавалася, будзе ісці па ёй да канца сваіх дзён. А тут раптам... Не, не раптам, але ўсё ж... Адно ведаць, што вада халодная, а зусім другое — ускочыць у яе...

— Ты прыйшоў? — вітае яго Марына.— Скідай плашч. Разувайся таксама. Усе, хто да мяне заходзяць, разуваюцца.

— Дык хто тут разуваўся да мяне? — жартам пытае Драгун, а ў самога нешта непрыемна скрабе па сэрцы.

— Ты першы...

— Якая чэсць! А я думаў, ты скажаш: не ты першы, не ты апошні...

— За такія словы ведаеш што я магу зрабіць?

— Пэўна ж, не пацалаваць...

— Магу папрасіць, каб ты зачыніў дзверы з таго боку...

— Ідучы сюды, я падрыхтаваўся да самага горшага.

— Што ты разумееш пад самым горшым?

— Гэта калі ты скажаш: разувайся.

— Ах, які ты калючы! — Марына ляпнула Драгуна па плячы.— То што ж тады самае лепшае?

— Гэта мой сакрэт...

Гэтае пустое зубаскальства, гэты флірт быў такі невыносны для Драгуна, што яму хацелася кінуць усё і бразнуць дзвярыма — зачыніць з таго боку. Ён так востра адчуваў усю нязвыкласць свайго становішча, што яго проста муціла. Людзям хутка па сорак, а яны, як дзеці, гуляюць у нейкае заляцанне, гавораць такое глупства, якое не сорам было б гаварыць гадоў пятнаццаць, дваццаць назад, толькі не цяпер. Ні кроплі шчырасці, адна найгранасць, а за лёгкім фліртам надта далёкія ад паэтычнасці думкі. Як усё гэта брыдка! Як нясцерпна гадка! Але... раз надзеў на сябе воўчую шкуру, то і вый па-воўчы...

Марына ўжо нешта робіць на кухні. Драгун нячутным крокам у адных шкарпэтках ходзіць па мяккім дыване, азірае сцены, мэблю. Здаецца, яна тут няблага асталявалася. А ўсяго паўмесяца. Тэлевізар на модным століку. Новая раскладная канапа — ложак бардовага колеру, драўляны ложак. На сцяне — таксама прыгожы дыван з нейкім усходнім узорам, мо персідскі. Кантовы лакіраваны стол, мяккія крэслы навейшай канструкцыі, на якіх не ведаеш, як сядзець... Усё, нават люстра самая модная, якой у звычайным магазіне не ўбачыш.

«Цікава, хто быў муж у гэтай кабеты,— думае Драгун.— Нешта не падобна, што ён няўдачнік». На серванце стаяла фатаграфія ў рамцы — яна, Марына, з моднай прычоскай, з густа нафарбаванымі вуснамі, падведзенымі вачыма. Скажаш хутчэй, што гэта артыстка, а не акушэрка. Побач — у такой жа рамцы — быў зняты хлопчык гадоў дзесяці, нечым далёка падобны да яе. Позірк і яшчэ, здаецца, форма вуснаў, хоць у яго яны пухнатыя, не так рэзка абрысаваны. Цікава, што ў кватэры ніводнай кнігі. З газет «Правда» і «Медицинская газета» апошняя, відаць, таму, што прымушае спецыяльнасць, а першая мясцком...

— Уключы там тэлевізар,— гукае з кухні Марына.— Я хутка ўсё скончу...

Драгун зайшоў на кухню. Цесната, няма дзе павярнуцца, бо халадзільнік, буфет і столік займаюць усё месца.

— О, я бачу, ты добрая гаспадыня. У цябе стол аж гнецца.

— Абы не зламаўся. Вось бяры насі туды.

Яна падавала яму талеркі, сподкі, хлебніцу, а ён насіў, расстаўляў на паліраваным століку, засланым празрыстай плёнкай. Гаварылі абы пра што. Чаму так людзі баяцца зачапіць тое, што баліць? Ці гэта звычайная прырода чалавека: цяжэйшае адкладваць на потым, а смачнае есці першым? Хоць як хто... Ёсць людзі, якія заўсёды пачынаюць з цяжэйшага. Як правіла, гэта смелыя людзі...

— Я не запыталася нават, ці ёсць у цябе дзеці,— сказала, як бы між іншым, Марына.

— Забылася?

— Не смейся! Маю я права спытаць?

— Чаму ж не? Я твой госць.

— Тым болей што я ўжо, здаецца, расказвала пра сваю бяду...

— Усё ж мне цікава ведаць, хто быў твой муж.

— Ат, нецікавая фігура. Няўдачнік.

— Я таксама залічваю сябе да гэтай катэгорыі.

— Не палохай мяне!

— Што, баішся няўдачнікаў?

— На ўсё жыццё!

— Бедныя няўдачнікі,— паспачуваў Драгун.

— Не так бедныя яны, як тыя, хто звязвае з імі сваё жыццё.

— Нешта я не бачу, што ты ўжо такая бедная.— Драгун павёў рукою навокал.

— Гэта ўсё з майго ўласнага мазаля...

— Нішто сабе мазоль, калі з яго можна гэтулькі выціснуць...

— І маіх бацькоў, трэба ім дзякуй сказаць. А па сваім мужу я хадзіла б голая і галодная.

— Няўжо ж ён быў такі безнадзейны няўдачнік?

— Дзесяць год абараняе дысертацыю і не абароніць. Малодшы навуковы супрацоўнік. Я маю большую зарплату, чым ён, хоць у мяне сярэдняя адукацыя, а ў яго — найвышэйшая.

— Ён бяздарны ці якія іншыя прычыны?

— Каб бяздарны, я не сказала б... Проста ўпарты, не ўмее жыць з начальствам... Дзівак! Ты яго не любі, не паважай, ніхто цябе не прымушае, але ж умей ты згадзіцца з яго думкай, хоць яна мо і няправільная. Умей пахваліць яго працу, мудрасць, дабрату, умей не заўважаць яго промахаў. А ў яго гэтага нічога зроду не было.

— Ну, такога таленту на ўсіх не набярэшся...

— І сядзіць, і карпее, і ўсё нешта даказвае... Яго дзяўбуць, яго таўкуць, лаюць, а ён — сваё. Усё нейкія часцінкі там вынаходзіць...

— Такі лёс усіх вынаходцаў, дарагая Марына.

— То няхай яны не жэняцца і вынаходзяць сабе ўсё жыццё сваё перпетум...

— Яны шукаюць хоць маральнай падтрымкі ў блізкага чалавека...

— Я не згодна на такі сабачы лёс, калі побач жывуць па-чалавечы.

— А раптам твой былы муж вынайдзе тую часцінку і стане вядомым чалавекам?

Марына на момант застыла ў здранцвенні з відэльцам у руцэ, з недажованым хлебам.

— Не веру я ў гэта, не веру! — страсянула яна галавою.— Такога цуду не будзе!

— А вось каб ты верыла, мо ён і хутчэй вынайшаў бы тыя часцінкі.

— Ты мяне папракаеш? — вусны яе выцягнуліся ў прамую жорсткую лінію.

— Якое я маю права? Рашай сама. Прабач...

— А мяне не шкадуеш? Ты нібы прыйшоў абараняць яго... Усе вы мужчыны аднолькавыя. Каб толькі вам служыў, цярпеў, тады вы добрыя. А як хочаш стаць з вамі побач, вы адразу пачынаеце брыкацца.

«Мне болей шкада яго, чым цябе,— хацелася яму сказаць,— бо цябе будзе яшчэ каму шкадаваць, а вось яго — невядома».

— Сказаць, што шкадую, па-мойму, нічога не сказаць.

— Напачатку хопіць і гэтага. А то проста неэтычна з твайго боку сядзець за маім сталом і мяне лаяць.

— А хто гэта сказаў: я высока цаню Платона, але ісціна для мяне даражэйшая?

— Не ведаю,— адказала стомлена Марына.— Мы сёння многа спрачаемся. Гэта кепска. Каб мы часам не пасварыліся.— Яна разглядала пярсцёнак з дарагім каменем на левай руцэ безыменнага пальца.— Ты так мне і не сказаў, ці маеш дзяцей...

— Пэўна ж маю. «Чтобы детей иметь, кому ума не доставало?» Ажно двое.

— Маладзец...— сумна сказала Марына.

— А ў цябе ёсць?

— У мяне — няма...

— А хто гэта, побач з табою?

— Пляменнік...

— Ён трохі падобны да цябе.

— Можа быць... Аднак мы нешта зусім не п’яныя. Так ці не? — Яна наліла ў чаркі каньяк.

— За што? — спытаўся ён.

— За вясёлае жыццё.

— Тост мудры, трэба сказаць... П’ём!

— А скажы, ці падабаецца табе ў мяне? — спыталася ў яго Марына.

— Ты ўсё зрываеш у мяне з языка... Мне хацелася б сказаць доўгую прамову з гэтага выпадку. Мне здаецца, што я трапіў на востраў, дзе гаспадарыць добрая фея, у якой усё ёсць, апроч асабістага шчасця.

— А як ты думаеш, я знайду яго?

— У жыцці так: покуль што-небудзь знойдзеш, то болей страціш.

— Значыць, не трэба шукаць?

— Я так не кажу... «Трэба шчасце ў суровым змаганні здабыць».

— Адабраць у некага?

— Адабранае могуць адабраць.

— Глупства! І тваё ўласнае могуць адабраць. Нічога няма вечнага і твайго.

— Гэта правільна!

— Значыць, так: шукаць не трэба, адбіраць няможна, негуманна. Што ж застаецца? Чакаць, покуль прыйдзе само? Не, з гэтым ніколі не згаджуся. Раней мяне выбіралі, цяпер выбіраю я... Няма дурных!..

Яны так загаварыліся, што забыліся пра ўсё на свеце. І калі раптам зазваніў званок, абое ўздрыгнулі. Драгун чамусьці ўспомніў жонку... А Марына вялікімі вачыма глянула на яго, усміхнулася і пайшла адчыняць. З некім загаварыла, здаецца, з жанчынай. Драгун сядзеў, глыбока ўехаўшы ў крэсла. Усё гэта яму пачынала дакучаць. «Не шкодзіла б пакараць гэтую самаўпэўненую сароку. Так гадкоў на тры, не болей...»

Марына хутка вярнулася.

— Прабач, адна знаёмая.— Марына здавалася ўсхваляванай.— Дык ты кажаш, што мне не хапае толькі шчасця? Ох, шчасце, шчасце!.. А скажы, ці была шчаслівая твая жонка з табою?

— Кажа, што не...

— А ты сам?

— Я так не магу сказаць... Было ўсяго... Але я шчаслівы, калі мне ніхто не перашкаджае рабіць тое, што мне хочацца...

— Бачыш, чаго ён захацеў! Так можна далёка зайсці! Дазволь сёння рабіць усім, што ім хочацца — пабачыш, што тады будзе!

— Ты мяне няправільна зразумела. Я гавару пра карысны, сур’ёзны занятак, працу.

— Праца... Якая проза! Бог ты мой! Кухня, напрыклад... Страх, жудасць! Страшэнна не люблю гатаваць.

Драгун толькі цяпер зразумеў, чаму на стале было ўсё куплёнае, а не свае работы.

— А што, добрая праца — гэта палова жыцця.

— А другая палова?

— Добрая сям’я і кватэра...

— Усё так проста...

— Да гэтага яшчэ сёе-тое патрэбна...

— Што? Грошы?

— Грошы яшчэ не ўсё...

— А мне здаецца, што ўсё пачынаецца з грошай. Грошы — аснова жыцця. Ты май усё на свеце, толькі не май грошай, і ці будзеш ты шчаслівы?

— А вось, ты маеш усё, і грошы, пэўна, няма толькі дробязі — мужа. А ты шчаслівая?

— Мы вярнуліся да таго, з чаго пачалі. Хто з нас п’яны? Ты ці я?

— А чые гэта словы: «Я пригвожден к трактирной стойке. Я пьян давно. Мне все равно»?

— Не ведаю. Ты сёння многа гаварыў вершамі. Гэта твае ці чужыя?

— Чужыя... На жаль, чужыя... Я бяздарны, я не напісаў нават прыстойнага радка, такога, каб пасля мае смерці доўга яшчэ цытавалі... Гэта вялікая справа — напісаць хоць радок, які потым доўга не забудуць. Напрыклад: «О закрой свои бледные ноги!» І будуць яшчэ доўга спрачацца, гэта проза ці верш... Або такія радкі: «Народ, беларускі народ! Ты цёмны, сляпы, быццам крот! Табою заўжды пагарджалі, цябе не пускалі з ярма. І душу тваю абакралі, у ёй нават мовы няма». Магутна сказана, праўда?

Яна нічога не разумела, нібы ён гаварыў па-французску.

Драгун паківаў галавою і сказаў:

— Хадзі да мяне, Марына... Мы так далёка адно ад другога. Хадзі!

Яна падала яму левую руку з пярсцёнкам, ён прыцягнуў яе да сябе і пасадзіў на каленях. Яна абхапіла яго рукамі за шыю, ён уткнуўся тварам у яе поўныя грудзі, адчуваючы, як кроў адразу забунтавала ў ім, а хмель ударыў у галаву. Ён абняў яе за талію і прытуліў да сябе.

— Ой, Косця...

Ён падняў яе на рукі і панёс на канапу...

— А ты хутка станеш лысы,— ні з сяго ні з таго сказала Марына, расчэсваючы пальцамі яго светлыя валасы.— А з выгляду, з твару ты зусім малады. Болей як трыццаць не дасі.

— Мне хутка сорак, што тут таіцца... А ты любіш маладых?

— Я не пра гэта... Проста так... А ці быў ты дзе-небудзь за граніцай?

— Не давялося.

— I я таксама...

— Шкада... А добра было б на сваёй машыне паехаць куды-небудзь на Балканы або ў Францыю.

— Не пускаюць.

— Чаму?

— Каб не ўцяклі.

— Дзівак! Хто збіраецца ўцякаць?

— Чаму? Усякіх людзей бывае...

— А чаму іх турысты ездзяць на сваіх машынах, цэлымі сем’ямі?

— Калі яны ў нас застануцца — не страшна.

— Так і застануцца!.. А скажы...— Марына замялася.— У цябе праўда свае дзеці?

— Што? А-а-а! Вось што! Мае ўласнай работы! Нават падобныя да мяне. Не сумнявайся.

І ўсё ж ён адчуваў сябе прыніжаным: ён не даў ёй таго, чаго яна хацела.

Быў праліўны дождж. Драгун дабіраўся да мікрараёна на таксі. Заплаціў шафёру, узбег па лесвіцы на трэці паверх, пазваніў. Але ў пакоі ніхто не паварушыўся. Ён пазваніў яшчэ раз. І зноў — ніякага шуму, ніякага руху. Пачакаўшы хвілін колькі, пазваніў яшчэ. Ніхто не выходзіў.

Драгун, вяла пераступаючы з нагі на нагу, стаў спускацца ўніз. Дождж яшчэ пабольшаў, на тратуары ў лужынах скакалі бурбалкі. Ён вылаяў сябе за тое, што адпусціў таксі. «Цяпер мокні, дурань»,— сказаў сабе сярдзіта. І, плюхаючы па лужынах, пайшоў на аўтобус.

Назаўтра ён збіраўся схадзіць да Марыны зноў, але нечакана прыйшлі госці — Верыны знаёмыя.

На наступны дзень, у панядзелак, пайшоў вечарам, каб адразу бачыць, ці ёсць у яе хто ў кватэры, ці не.

Прыехаў таксама на таксі — менш шанцаў на тое, што спаткаеш каго знаёмага. Пад’ехалі ў двор. Ён глянуў на яе акно і ўздыхнуў з палёгкай: у пакоі гарэла святло.

«Ага, цяпер мы з табой пагаворым»,— зларадна падумаў Драгун. Ён яшчэ нават не ведаў, што ёй скажа за тое, што не стрымала слова, але ваяўнічы дух адразу загаварыў у ім, як у паляўнічага, які ўбачыў дзічыну.

— Вазьміце рэшту,— сказаў яму малады таксіст з рыжай густой барадою, як у шкіпера.

— Не трэба. Дзякую.— Драгун бразнуў дзверцамі і пайшоў у пад’езд.

Ён узышоў на трэці паверх, аддыхаўся трохі, стараючыся прыглушыць хваляванне, і пазваніў. Нехта адразу затупаў, але Драгуну падалося, што гэта не жаночыя крокі: яны павольныя і цяжкія.

Дзверы адчыніліся. На парозе стаяў рослы малады хлопец у чырвонай шаўковай тэнісцы, з грыўкай, насаты, чарнявы, і аблізваўся.

Абодва здзіўлена маўчалі. А потым хітраватая ўсмешка рассунула хлопцавы поўныя пунсовыя вусны.

— Што, і ты да гэтай б... ходзіш?

Драгуна нібы ўдарылі ў грудзі, пад самае сэрца. Яму перахапіла дыханне. Ён павярнуўся і, не сказаўшы ні слова, пайшоў уніз. Пачуў яшчэ, як уверсе над ім грукнулі дзверы, аддаючыся рэхам па ўсёй лесвіцы.