Камень з гары

27

Драгун пачуваў сябе намнога лепей, калі жонка засталася дома. Раней у яго ў душы жыла ўвесь час трывога за дзіця: ці накормленае, ці дагледжанае, ці не прастудзілася? Бо што маладая нянька? Загаворыцца, засядзіцца, а дзіця ўлезе куды-небудзь, а потым рабі што хочаш. Адчуваў ён сябе лепей і дома: прапала тая скаванасць, стрыманасць, якая жыла ў ім увесь час пры чужым чалавеку. Цяпер ён паводзіў сябе натуральна, мог з жонкай гаварыць пра ўсё, што яго турбавала і хвалявала, болей гуляў з дзіцем, і гэты занятак здаваўся яму цікавы і прыемны. Прыйшоўшы з работы, ён выводзіў Вальку на вуліцу, гуляў з ёю у скверы ля опернага тэатра, потым ішоў у магазін, купляў тое, што заказвала жонка для сённяшняй вячэры і назаўтра. Раней яго цяжка было ўтрымаць дома, усё рваўся ў бібліятэку, а цяпер з-за нязвыклай перамены мала думаў, каб пайсці, добра было і дома.

Жонка нібы таксама трохі паспакайнела, ранейшая яе стрыманасць як бы растала, яна, таксама як і Драгун, станавілася сама сабою. Усё-такі прыгледзець за дзіцем і зварыць абед лягчэй, чым яшчэ да гэтага адбыць восем гадзін на рабоце.

Праз нядоўгі час пасля звальнення яна папрасіла Драгуна, каб ён купіў ёй нітак. Цяпер, прыйшоўшы з работы, Драгун заставаў яе ў пакоі за вязаннем. Яна сядзела спакойная, здавалася, бяздумная, толькі шпарка варушыліся пруткі ў яе пальцах, ды сяды-тады кароткае ўздыханне вырывалася з яе грудзей.

— Пра што ты думаеш? — спытаўся ў яе аднойчы Драгун.

— А ні пра што. Пустая галава...

— Няпраўда, ты недзе вельмі далёка ад гэтага занятку.

— Не надта тут задумаешся: вакол шум і гам. То Валька не дае, покуль укладзеш яе спаць, то на кухні ўвесь час бразгаюць, то тая за сцяной бушуе. Ты сабе сядзіш там у сваёй бібліятэцы, а я тут слухаю гэтую музыку да атупення.

За сцяной забразгала патэльня, суседка выспеўвала сабе пад нос нейкую мелодыю.

— Ужо сёння не будзе спакою,— заўважыла Вера.— У мяне абед гатовы, толькі цукру я забылася купіць.— Яна ўключыла рэпрадуктар, каб заглушыць песню за сцяной, але не моцна, каб не разбудзіць Вальку.

— Дык я збегаю ў магазін, куплю цукру. Для цябе я гатоў ісці хоць на край свету.— Ён абняў Веру, прытуліў яе галаву да сваіх грудзей.

— Ну, ідзі... Для сябе таксама...— яна асцярожна адпіхнула яго ад сябе.— Нешта сёння ў мяне баліць галава.

— Трэба больш вылазіць з гэтае нары. А ты ўжо як сядзеш, то ні з месца... Ну, я хутка! — ён нават не апрануў пінжака — на дварэ яшчэ стаялі апошнія цёплыя дні восені.

Пакуль прастаяў у чарзе, прайшло хвілін дзесяць, не болей. Ён бег па лесвіцы свайго дома і чуў, што наверсе нехта дзіка лямантуе. Ён уляцеў на кухню, як на пажар, і стаў аслупянелы. На парозе расчыненых насцеж дзвярэй, што вялі на чорную лесвіцу з балконам, яго жонка счапілася з суседкай Турбан. Яны ўперліся адна ў адну як два казлы на вузкай кладцы, і хоць Турбан выглядала мажнейшай за шчуплую Веру, Вера ўсё ж сапхнула яе з парога, адарвала яе рукі ад вушакоў і, бразнуўшы дзвярыма, зашчапіла іх на кручок.

Жончын твар быў перакошаны і дзікі, а з вуснаў зрывалася лаянка. Як вецер, яна праскочыла ў свой пакой, а на балконе, адгароджаная дзвярыма, выла і крычала п’яная Турбан.

Дзверы ў яе пакойчык былі адчынены насцеж, і Драгун падышоў бліжэй, з цікаўнасцю зазірнуў усярэдзіну. У цэнтры пакоя стаяў стары ложак з бруднаю бялізнай, у кутку ля дзвярэй была тумбачка з электрычнаю пліткаю наверсе і адзінае старое крэсла, перакуленае, ляжала ля парога, як барыкада. Сцены былі зусім голыя, не беленыя і не абклееныя, а нейкія аскрэбеныя, нібы іх абгрызлі мышы. Падлога засмечаная, брудная, пад ложкам стаяла некалькі пустых бутэлек.

Драгун павярнуўся, адшчапіў дзверы на балкон.

Турбан адразу сціхла, асцярожна прашмыгнула ў свой пакой і зашчапілася на кручок.

А Вера ляжала на канапе і плакала. Плечы яе ўздрыгвалі. Драгун сеў да яе, стаў супакойваць. Але як, чым яе можна было супакоіць? Што хутка дадуць людскую кватэру? Гэтага ён не мог ёй сказаць... Таму і самому зрабілася цяжка: вінаваты ён сам, ён — гаспадар, і ён адказвае за спакой і дабрабыт сям’і.

— Нічога, Вера, пацярпі трохі... Яшчэ годзік, яшчэ два...

— Яшчэ тры, чатыры? Ці не так? — Вера высмаркалася ў пакамечаную хустачку, засунула яе ў кішэню халата.— Колькі цярпець?

— А што рабіць? Крычаць: дайце кватэру? І думаеш, дадуць? Парай, што мне рабіць? — сказаў Драгун і ўзяў Веру за аголеныя да локцяў рукі. І тут яго позірк улавіў на згібе Верынай левай рукі характэрную сказінку — след ад уколу ў вену.— Стой, дай руку! Што гэта ў цябе?

Вера спакойна адвяла руку.

— Чаго прыстаў? Нічога тут няма...

— Як нічога? Табе рабілі ўкол у вену? Прызнавайся, а то будзе горш.

— Рабілі...

— А што, табе было кепска, ці ад чаго?

— Галава пабольвае... Мо малакроўе...

— Не выдумляй! Ты нешта тоіш! Кажы, бо я не адстану ўсё роўна! Адкуль у цябе ў сумцы трыццаць рублёў, калі я ведаю, што ў нас грошы скончыліся?

— Ты ўжо ўлез у сумку... Ну добра, скажу... Я здавала кроў...

— Кроў? — Драгуна нібы абдало варам.— Ты звар’яцела?!

— А што рабіць?

— Каб болей гэтага не было! Лепей я залезу ў даўгі, а не хачу такіх грошай! К чорту!

— А я не хачу даўгоў... Ты мне пра іх не ўспамінай. Мяне ад аднаго гэтага слова пачынае муціць.

— А мяне будзе муціць, калі я ўспомню, што ем хлеб, куплены за тваю кроў!

— Нічога, гэта не крадзеныя! Калі я была студэнткай, то заўсёды, калі канчаліся грошы, ішла здаваць кроў. І не я адна... Я стары донар, ты не думай, мне нічога не зробіцца...

— Ты мяне не супакойвай... Гэта не спосаб... Вось неяк выдам сваю кніжку, будуць грошы...

Драгун прыходзіў з работы, а дома яго чакаў які-небудзь сюрпрыз. Вера вінавата гаварыла:

— Ты даруй мне, Косця, але я ўзяла ў Плоткінай гэтую кофту. Глядзі... Яна-то мне не падыходзіць, ты сам бачыш, але хоць маме пашлю.

Кофта была падношаная, але яшчэ мела від, толькі фасон Драгуну адразу не спадабаўся: без таліі і вязка цвёрдая — нібы кофта пашыта з рагожы.

— Як гэта ўзяла? Сама?

— Ну, яна мне яе сілаю ўперла... Ніяк не магу адмовіцца... Ды і танна, а ў нас грошай мала.

— Так яны табе ўсё старое барахло перададуць. Лепш хадзіць у сваім, хоць латаным.

Другі раз Плоткіна прапанавала Драгуну мужаў плашч, але ён прымераў плашч толькі для прыліку і занёс аддаў.

— Не падыходзіць,— канфузячыся, сказаў Плоткінай.

— Ну, што вы, такі плашч! Вы толькі прымерце! Ну, прымерце, я гляну!

Драгун успёр на сябе выцерты, у плямах кітайскі плашч, які ўжо даўно аднасіў сваё.

— Цудоўна! Як на вас шыты! Яго толькі трошкі памыць, падкрухмаліць, пагладзіць — і будзе як новы.

Ад яе цяжка было адвязацца, і цяпер ён добра разумеў жонку, якая ўзяла тую кофту. І ўсё ж Драгун прымусіў сябе не ўзяць «абноўкі».

— Дзякую, я збіраюся купляць новы...

— То, можа, хочаце паліто? Праўда! Зусім яшчэ новае... Я хачу занясці ў камісіёнку, але ўсё не збяруся.

Толькі ён хацеў сказаць, што паліто яму не патрэбна, як Плоткіна ўжо вымчала з другога пакоя тое паліто: з паедзеным моллю каракулевым каўняром, прапахлае нафталінам, рыжае, куртатае, цяжкае, як падняць.

— Прымерайце, прымерайце! Вы ж аднаго росту з маім мужам. Вам падыдзе, я вам кажу!

Ён апрануў паліто, глянуў на сябе ў люстэрка і не пазнаў: перад ім стаяў чужы, не ў меру тоўсты мужчына ў куртатым нязграбным лапсардаку, які ляжаў на ім, як на свінні набэдрыкі.

А Плоткіна бегала навокал, абцягвала, падпраўляла паліто і ўсё хваліла:

— Цудоўна, як на вас шыта! Бярыце, шчасце ідзе вам у рукі. У вас жа, здаецца, няма зімовага?

— Няма... Але я хаджу ў асеннім... Ды і грошы якраз...

— Не гаварыце пра грошы! Мы ж суседзі! Што я, не пачакаю? Ды якія тут грошы? З вас я многа не вазьму. Яно новае каштавала старымі дзве пяцьсот, ну, а цяпер якую тысячу, сотню новымі. Ці ж гэта грошы?

Драгуну стала горача. Ён сарваў з сябе паліто, аддаў Плоткінай.

— Не, дзякую. Купляць паліто не ўваходзіць у мае планы. Прабачце...

— Як хочаце, як хочаце,— шчабятала Плоткіна.— Я жадаю вам толькі дабра...

«Каб тое дабро ды табе ў рабро»,— падумаў Драгун, зачыняючы за сабою дзверы.

А аднойчы Драгун зайшоў у свой пакой і не пазнаў яго. Пасярэдзіне стаяў круглы вялікі стол, ля сцяны пры акне ледзь месціўся лакірованы цяжкі сервант, а заместа лямпачкі над сталом вісела трохражковая драўляная люстра.

— Віншую з абноўкамі,— сказаў Драгун, агледзеўшыся.

Вера снавала па пакоі і прыкідвала, куды што лепей паставіць.

— І цябе таксама, мой дарагі! — жартоўна-гулліва адказала жонка.— Як табе падабаецца?

— Падабаецца ці не — гэта глупства. Як расплачвацца — вось што важна.

— Неяк расплацімся. Усяго тысяча трыста на старыя.

— А на новыя ўсяго сто трыццаць. Зусім мала. Паўтара месяца не будзем есці — і аддамо.

— Не плач вельмі, чакаць, покуль ты купіш — не дачакаешся.— Вера пачынала злаваць.

— Што ім, болей не патрэбна? — Драгун кіўнуў на сцяну, за якой жылі Плоткіны.

— Яны купілі сабе нямецкі гарнітур за дзесяць тысяч.— Вера знарок падкрэсліла гэтыя «дзесяць тысяч». Маўляў, табе доўга чакаць, покуль будзеш мець такія грошы.

— Нам трэба думаць пра кватэру, а потым ужо пра мэблю. І так няма дзе павярнуцца.

— Пра ўсё трэба думаць, а не толькі пра кватэру. Дзе я вазьму сто трыццаць рублёў зараз? А за якога паўгода выплацім...

— Ну, добра, ты не злуй. Узяла дык узяла. Толькі не бяры ты ўсяго без разбору. Ну, навошта вось гэты вятрак? — паказаў Драгун на люстру.

— Хай будзе. Лепей, чым наша адна лямпачка... Есці хочаш?

— Як заўсёды... А дзе Валька?

— Успомніў-такі! У суседзяў...

— Не пускай ты яе туды!

— Гэта ж яны ўзялі сабе дзяўчынку... Мо трохі меншая за нашу Вальку.

— Ну і добра, хай гадуюць. А то Плоткіна без работы не ведала, куды падзецца. Даўно трэба было так зрабіць.

— А яны мелі сваіх дзяцей. Двое...

Драгун чуў такую навіну першы раз.

— Гэта мне суседзі расказвалі. Яны адна пра другую ўсё ведаюць.

— Дзе ж яны іх падзелі, тых дзяцей?

— Як пачалася вайна, яны неяк эвакуіраваліся, а дзеці чамусьці засталіся з дзедам і бабаю. Разам і трапілі ў гета. А там рэдка хто мог уцалець...

— Чаго на свеце не бывае! Мне толькі дзіўна, што яны пасля вайны не агораліся на дзіця.

Вера ўсміхнулася.

— Не ўсім гэта лёгка даецца. Я таксама пытала ў суседак тое самае. Аказваецца, Плоткін недзе ў Венгрыі заразіўся венерычнай хваробай. Відаць, з таго часу стаў бясплодны...

— Ну, мо было і зусім не так...

— Мо і не так, але людзі ўсё ведаюць.

— Калі не ведаюць, дык даложаць...

— Чаму ты такі? — успыхнула Вера.— Калі я табе што расказваю, ты ніколі не верыш.

— Дзівачка! Табе я веру, толькі не веру ўсім плёткам, якія ходзяць па завуголлях.

— Выходзіць, што я хаджу і збіраю плёткі па завуголлі? Так? — у Верыным голасе чуліся слёзы.— То дай мне работу! Дай! Я з радасцю пайду працаваць... калі ты мяне папракаеш, што я толькі хаджу і збіраю плёткі.— Яна ўжо плакала.

— Сціхні! Як малая! — крыкнуў Драгун.— Нельга сказаць і слова, адразу перакручваеш на свой лад.

— Мне абрыдла сядзець у гэтым катуху! Мне хочацца да людзей. Я жывы чалавек! А ты папракаеш мяне, што я збіраю плёткі... Што, і я павінна так маўчаць, як ты, днямі і начамі? Я звар’яцею хутка ад гэтай адзіноты, ад гэтага мёртвага маўчання...

— Табе не ўнаровіш. То цябе шум і гам выводзяць з цярпення, то цішыня... Хадзі, гавары, хто табе не дае?

— Хадзі, гавары... Вось пад бокам оперны тэатр! А калі мы з табою былі ў ім? Сорамна людзям сказаць: ні разу! Толькі ў бібліятэку ты ведаеш дарогу. Табе добра, ты пайшоў, развеяўся, пагаварыў з кім, пачытаў — у цябе зусім другія думкі ў галаве. А я? Я тупею, бо толькі думаю, што зрабіць на снеданне, што на абед, што на вячэру. І каб танна, і каб смачна, каб муж не крычаў, што я кепская гаспадыня... Ты ведаеш, што я начамі не сплю, калі ідзе да зарплаты і ў нас канчаюцца грошы? Ты спіш, табе напляваць! А я ламаю галаву, як стачыць канцы з канцамі, падлічваю капейкі... Іду здаваць кроў... Дзіцяці шыю са сваіх неданоскаў...

За што Драгун не любіў сябе, дык гэта за тое, што падпадаў пад чужы настрой. З вясёлым ён смяяўся, з ныцікам сам пачынаў ныць, а хто на яго крычаў ці кідаўся з кулакамі — і ён рабіў тое самае: адбіваўся і лез, як кажуць, у бутэльку, станавіўся на дыбкі і брыкаўся. І з жонкаю так: калі яна часам за што-небудзь узнімала крык, Драгун і сам не мог гаварыць спакойна — заместа таго каб яшчэ супакоіць жонку. Ці мо ён баяўся, што яго спакой ці маўчанне палічаць за баязлівасць? Скажуць, што ён баіцца... Што хочаш мог вынесці Драгун, але слова «баязлівец» яго абражала. Ён ніколі не мог сябе папракнуць за баязлівасць: калі лічыў, што трэба за нешта вартае пабіцца, мог пабіцца, калі трэба пасварыцца — трэба пасварыцца. Толькі калі ўсе сродкі выпрабаваны і болей нічога не застаецца рабіць. У сваім жыцці ён ніколі не ўцякаў — яшчэ і хлапчуком, не любіў заячай смеласці — стукнуць каму і ўцякаць, як гэта пашырана сярод многіх задзіраў. Ён любіў чэсную бойку і мог легчы касцьмі на месцы, але не ўцякаць, не паказваць пяты. Страх за тое, каб яго не назвалі баязліўцам, вёў часам да таго, што ён не саступаў свайму праціўніку, хоць адчуваў, што сам вінаваты. А калі праўда была на яго баку, тады ён ніколі не здаваўся.

Цяпер ён ужо збіраўся перайсці на самыя высокія ноты, як на кухні скрыпнулі дзверы, пачуўся дзіцячы плач, а потым нервовы стук у дзверы.

Драгун адчыніў. Ля парога стаяла расчырванелая Плоткіна і трымала за ручку заплаканую Вальку.

— Ваша дзіця дрэнна выхавана. Яна ўдарыла маю Марынку па галаве.

Спачатку Драгуны маўчалі.

— Ці мала за што дзеці могуць пабіцца? — Драгун не лічыў гэта падзеяй: нават каб стукнулі і яго дзіця — што ж тут такое? — Ты навошта ўдарыла малую Марынку? — спытаў ён Вальку.

Валька толькі ўсхліпвала і церла вочкі.

Плоткіна бразнула дзвярыма і пайшла.

— А чаго ж ты сама плачаш? — спытала ў дзіцяці Вера.— Цябе набілі?

— Цёця стукнула мяне кніжкаю па галоўцы, таму я і плачу... А Марынка стукнула мяне першая...

— Разбярыся цяпер, хто каго стукнуў... Ну, нічога, яшчэ ўсяго будзе па-суседству,— супакойваў дзіця Драгун.— А цяпер, маці, давай вячэру... Пачалося з малога, а дайшло да вялікага... Ты нешта многа праблем зараз узняла, цяжка ўсё ахапіць... Добра што Валька перарвала нашу гутарку... Хадзі ка мне на люткі, як ты казала год назад. Не плач! Лепш я пачытаю табе казку пра мушку-зелянушку і камарыка — насатага тварыка.