Камень з гары

20

Зноў панядзелак, усе ў рэдакцыі сядзяць, як сонныя.

Нагорны (сумна). Хлопцы, у мяне машыну ўкралі.

Ніхто не верыць сваім вушам. Потым пытанні:

— Што ты кажаш? Як? Калі?

Нагорны. У суботу ноччу. З гаража... Была нейкая трэсеная ноч. Некага ў двары хацелі забіць ці згвалціць, да паўночы стаяў шум, гам. Я доўга не спаў, глядзеў праз акно на гараж. Потым змардаваўся, лёг і спаў як забіты. Падхапіўся раніцай — і да гаража. Як цягне мяне што туды... Падыходжу — і ногі млеюць, млеюць, вось упаду... Бачу — дзверы шчыльна не прычынены... Падыходжу бліжэй — так і ёсць, дужка ў замку нечым перакушана. Адчыняю, а там пуста. І ў мяне стала пуста ў грудзях, сэрца недзе пакацілася ўніз, у вачах пацямнела... Чорт, не жадаю нікому перажыць такую хвіліну...

Маскалевіч. Міліцыя ведае?

Нагорны. А як жа? Пазваніў дзяжурнаму, той пазяхае ў трубку. «Прымем меры», кажа. Якія? «Гэта ўжо наша справа». І павесіў трубку. Добра, што ў мяне знаёмы намеснік іх міністра. Я яму... Той абяцаў усесаюзны пошук...

Маскалевіч. Ну, гэта сіла. Знойдуць! Нікуды не дзенуцца.

Пракурат. А вынікі якія ўжо ёсць?

Нагорны. Ведаюць, што выехалі на Слуцкую шашу. А болей нічога.

Драгун. Мараль: хадзі пешшу, будзеш спаць спакойна.

Пракурат. Не прапаведуй адсталых поглядаў. У наш час машына — не раскоша, а крок да самастойнасці. Як некалі селянін з канём...

Маскалевіч. Не мяшай прыватную ўласнасць з асабістай.

Пракурат. Тэрмін справы не мяняе. Адна трасца, ці кіем, ці палкаю.

Маскалевіч. Усё патрабуе навуковай базы. Прыватнай уласнасці ў нас няма.

Пракурат. Яе замяняе асабістая. А гэта — абмежаваная прыватная. Але мне ўсё роўна, як яна завецца. Абы ў мяне была дача, машына.

Маскалевіч. Купі, хто табе не дае?

Пракурат. Хачу спаць спакойна, як кажа Драгун. Ды і грошай не хочацца з кніжкі здымаць...

Нагорны. У кожнай справе ёсць свае плюсы і мінусы... Але каб я ведаў, што гэтым скончыцца...

Пракурат. Каб жа той розум наперадзе, што ззаду... Усе мы разумныя пасля бяды.

Маскалевіч. Не бядуй, знойдуць... Калі ўжо вядома, куды выехалі...

Драгун. А ў мяне, колькі жыву, нічога ніколі не ўкралі.

Маскалевіч. У злодзея не ўкрадзеш...

Пракурат. Або — што ўкрадзеш у таго, хто голы?

Маскалевіч. Мараль: пралетарыяту няма чаго баяцца... Але ўсё ж, хлопцы, і ў гэтай справе трэба мець талент. У мяне быў адзін прыяцель... Ну, я вам скажу! Мастак! Ніколі такога не бачыў! Праўда, гэтым ён ужо не займаўся... Неяк заспрачаліся. Хадзем, кажа, пакажу, як гэта робіцца. Заходзім у трамвай, не вельмі поўны, як звычайна... Прайшлі вагон ад пляцоўкі да пляцоўкі — і ён паказвае мне пяць гадзіннікаў. А потым пытаецца на ўвесь вагон: «Грамадзяне, хто згубіў гадзіннік? Хто гэты? А гэты?» Усе хапаюцца за кішэні, за руку... Дзякуюць чалавеку. А ён толькі зубы скаліць... Вось якія ёсць майстры.

Нагорны. Некалі такім майстрам руку на калодку клалі.

Роўба. Усё-такі гэта жорстка. А мо таму чалавеку не было за што паесці?

Нагорны. Хай папросіць.

Роўба. Прасіць не кожны можа.

Нагорны. Па-мойму, папрасіць лягчэй, чым украсці. І сумленне чыстае...

Пракурат. Украсці — гэта амаль тое самае, што і забіць. Сумленне тут ні пры чым.

Маскалевіч. Так яны і лічаць. Сваю прафесію яны прыраўноўваюць да ігры на сцэне, да музычнага ці іншага дару. А што да жорсткасці, як ты гаворыш, Ніна Пятроўна, то мяккасцю і ўгаворамі таксама не адвучыш ад крадзяжу. Толькі жорсткасць! Чаму ў нас увялі гумовыя палкі? Бо прызналі ісціну: страх — вялікая сіла. Калі чалавек не мае над сабою ніякага страху, ён можа зрабіць што хочаш. Страх — гэта адзіны тормаз у чалавеку, калі ў яго няма свядомасці, сумлення.

Пракурат. І яшчэ — беспакаранасць. Калі ён ведае, што яму за гэта ўляціць як след, дык не палезе куды не трэба.

Драгун. А калі ўлічыць, што зладзейства — хвароба сацыяльная?

Маскалевіч. Глупства! Сацыяльнай базы для зладзейства ў нас даўно няма... Працуй колькі хочаш.

Пракурат. А зладзеі не зводзяцца... У чым тут загвоздка? Адкуль яны бяруцца, хто іх выпускае?

Драгун. Мо наш гуманізм вінаваты?

Маскалевіч. А што ты думаеш? Іх трэба вешаць публічна, на плошчы, тады яны, як пацукі, што пачулі смаленае, уцякуць на край свету, абы не трапіць на шыбеніцу. А ў нас першы раз мараль прачытаюць і адпусцяць. Другі раз — аштрафуюць ці яшчэ якое глупства. Адзін мой знаёмы расказваў, што нейкага пацана два разы сам лавіў на кражы ў тралейбусе і вадзіў у міліцыю. А праз дзень зноў яго бачыў на вуліцы.

Драгун. Таму што злодзей — не сацыяльна небяспечны элемент. Для дзяржавы ён абсалютна бясшкодны. Як камар для чалавека. Нават наадварот. Гэта нешта накшталт адцягваючай тэрапіі. Як футбол, як гарэлка... Людзі менш будуць думаць пра тое, што баліць...

Маскалевіч. Ну, ты загнуў, брат!

Драгун. Куды загнуў? Вось вам прыклад, які гаворыць, што так яно і ёсць. Паслухайце... Еду я аднойчы ў тралейбусе, вечарам, ужо ў гадзін адзінаццаць. Саджуся на Маскоўскай. Народу многа. На наступным прыпынку ў пярэдніх дзвярах раптам нейкі затор, нехта некага не пускаў ці выцягваў, пярэднія дзверы доўга не зачыняліся. Я толькі заўважыў, што нейкі чалавек ракам забраўся ў тралейбус, і мы рушылі далей. Увесь тралейбус гуў як патрывожаны вулей: пасажыры некага лаялі, на некага крычалі. Аказалася, на таго самага пасажыра, што хвіліну назад ракам упоўз у тралейбус. Патрохі-памалу з рэплік і крыкаў я аднавіў увесь малюнак: некалькі прыпынкаў назад гэты самы чалавек, п’яны маляр з двума зусім свежымі пэндзлямі ў руках і сам добра вымазаны ў фарбу, увайшоў у тралейбус і прайшоў ад задніх дзвярэй да пярэдніх, пакідаючы на людзях, ля якіх праходзіў, свежыя плямы, большыя ці меншыя. Пасажыры зашумелі і нават выставілі яго за дзверы. Але ён, аднак, зноў забраўся ў тралейбус, сеў на пярэднім сядзенні адзін і, здавалася, драмаў. А пасажыры не маглі супакоіцца, асабліва адна жанчына, якую, відаць, больш за ўсіх вымазаў маляр. Урэшце яна зачапіла міліцыянераў, якія ехалі ў тралейбусе. І яны, як ні дзіўна, пачалі абараняць маляра. А яна тады іх добра адбрыла: «Вы абаронцы парадку толькі на службе, а цяпер вы такія, як і ўсе. Вы ягняты, нявінныя істоты. Вы не можаце даць рады ціхаму хулігану...»

Тады адзін з міліцыянераў сказаў ёй цераз увесь тралейбус: «Грамадзянка, вы сама падобна да хулігана больш, чым гэты чалавек. Вось ён сеў, сядзіць ціха і маўчыць, нікога не чапае, ні да кога не прыстае. Ну, падумаеш, выпіў трохі чалавек, ну, мазнуў некага. Дык што, ужо трэба на сцяну лезці? Прыедзеце дадому, ацэтончыкам змыеце тую пляму — і ўвесь страх».

— Хай на таксі ездзіць! — крыкнуў нехта з кута.

— Правільна!

— Вялікая пані!

— Падумаеш, інтэлігенцыя знайшлася!

Усё больш галасоў чулася ў абарону маляра, а жанчына ўсё не здавалася:

— Ах, якія вы добранькія! Бо гэта ён па вас не правёў сваім пэндзлем, а так вы зусім другое сказалі б. У нас так: абы не мяне, а што суседа — гэта нічога, яшчэ можна цярпець... Не трэба забываць, што ад суседа пяройдуць да вас... Адсталасць ваша гаворыць, некультурнасць. Слова «інтэлігент» ганаровае слова, яго не трэба баяцца, яго трэба заслужыць, а вы яго замест мата ўжываеце. Сорамна, грамадзяне пасажыры! Сорамна! П’яніцу абараняеце, а сумленнага чалавека топчаце ў гразь!

І раптам маляр, які дагэтуль так спакойна сядзеў і, здавалася, нічога не чуў і не бачыў, нібы ачнуўся і крыкнуў на ўвесь тралейбус:

— Бляхі вы! Я не п’яны! Сукі... У мяне сям’я, але мне няма дзе жыць! Я не пайду галасаваць за гэтых сабак! Я не п’яніца, але мне няма дзе жыць! Я не хачу валяцца пад плотам!..

Міліцыянеры хутка прабраліся на пярэднюю пляцоўку, адзін усунуў галаву ў кабіну вадзіцеля. Тралейбус спыніўся. Маляру заламалі рукі назад, тут жа выставілі за дзверы. Гэта заняло адну хвіліну — і стала ціха і спакойна. Тралейбус рушыў далей. Думаю, што тая жанчына ў душы рагатала, смяялася з усіх, хто яе лаяў...

Пракурат. Рабі што хочаш, толькі не лезь у палітыку — такі вывад напрошваецца з гэтай гісторыі.

Драгун. Вось пра гэта я і кажу.

Маскалевіч. Адзін факт яшчэ нічога не значыць. І нельга з яго рабіць такіх скараспелых вывадаў.

Драгун. Вывадаў можна і не рабіць. Але каб да крымінальных злачынцаў ужывалі такія суровыя меры пакарання, як да палітыкаў, то крыміналу стала б у сто разоў менш. Калі лес карчуюць, то выкарчуюць — і там поле. А калі яго толькі падстрыгаюць, то лес застаецца.

Пракурат. Мудра, стары, з цябе банка...

Нагорны. А што, Драгун мае рацыю. Хай піша дакладную запіску ў прэзідыум.