Камень з гары

19

Аднойчы неяк адразу пасля полудня ў рэдакцыю зайшоў дырэктар Важнік і спытаўся, дзе рэдактар Каляда. Яму сказалі, што Каляда сядзіць у другім пакоі, у канцы калідора. Дырэктар пастаяў хвіліну, а потым ткнуў пальцам у Драгуна, які сядзеў, схіліўшыся над сталом.

— Здаецца, ты на прыватнай?

— На прыватнай,— адказаў Драгун.— А што?

— Апранайся, паедзем,— сказаў дырэктар і выйшаў.

Драгун апрануў свой ядавіта-фіялетавы чарнільны плашч, спусціўся ўніз.

У дырэктарскую машыну сеў сам Важнік, старшыня мясцкома Чарнякевіч і Драгун. Драгун у начальніцкай машыне ехаў першы раз, адчуваў сябе нязвыкла і маўчаў, пазіраючы ў акно, думаў, куды гэта яны едуць. Няўжо намацалі якую-небудзь кватэру? Відаць, што так. Пытаў Каляду... Каляда нежанаты, значыць, нешта такое не вельмі... Чарнякевіч гаварыў з дырэктарам пра графікі, скардзіўся на некага, некага хваліў: адным словам, ішла ледзь не вытворчая нарада.

Хутка шафёр звярнуў направа, ля музея Янкі Купалы пераехаў стары драўляны мост цераз Свіслач. Яны выехалі ў канец вуліцы, дзе яна крута спускаецца да ракі. Выйшлі з машыны, дырэктар павёў усіх да старога, няйначай, яшчэ нэпманскага ці нават купецкага дома на рагу вуліцы, засмечанаю лесвіцай падняўся на трэці паверх. На пляцоўцы двое дзвярэй — адны направа, другія налева. На вушаку дзвярэй, што направа, прыбіта таблічка з надпісам:

Плоткину — 1 звонок

Морозовой — 2 звонка

Турбан — 3 звонка

«Галоўны, самы аўтарытэтны тут, пэўна ж, Плоткін. А самы-самы — Турбан,— падумаў Драгун, пакуль дырэктар званіў — даў адзін кароткі званок. Але ніхто не адзываўся, і ён пазваніў тры разы. Счакаўшы, нехта затупаў за дзвярыма, потым ляпнуў замок, і паказалася пажылая жанчына з сонным апухлым тварам і чырвонымі павекамі, неахайна апранутая. Яна спалохана глядзела на мужчын і ўжо, відаць, збіралася зачыніць у іх перад носам.

— Гэта да Марозавай,— сказаў Чарнякевіч і паказаў ёй вялізны, як малаток, старасвецкі ключ.

— Ага,— мармытнула толькі жанчына і знікла ў дзвярах направа, пратупаўшы па цэментавай падлозе кухні.

Старшыня мясцкома доўга бразгаў ключом, покуль пасадзіў яго на месца. Моцна ляпнула спружына ў замку, дзверы адчыніліся.

Першы зайшоў дырэктар, за ім старшыня мясцкома,— апошні — Драгун. У нос шыбанула вільгаццю і пахам даўно неабаграванага жытла. Пакой быў квадратны, на метраў дзесяць ці болей. Знадворная сцяна знізу ўчарнела ад грыба. У гэтай сцяне было якраз акно, але зусім сляпое, бо ўпіралася ў сцяну суседняга дома. У пакоі панаваў паўзмрок. Усе залішне ўважліва аглядалі аблупленыя сцены, закураную столь, брудную засмечаную падлогу.

— Адразу відаць — перавалачная база. Ніхто не клапаціўся,— парушыў цішыню дырэктар. І памаўчаўшы, дадаў: — Але я сам пачынаў з горшага.

— Я таксама не з лепшага,— паспяшаўся падтрымаць яго старшыня мясцкома.

Слова заставалася за Драгуном, але ён маўчаў. На яго прыватнай такая ж плошча, такі ж вечны цень і вільгаць ад склепа пад падлогай, холад зімою. Радавацца няма чаго, але і грэх адмаўляцца. Калі тая лепшая будзе? Драгун уздыхнуў і сказаў урэшце:

— З вашага дазволу і я хацеў бы пачаць з гэтага, нідзе не дзенешся. Мая прыватная не лепшая, а я плачу дзвесце ў месяц. І мае дровы...

— Правільна разважаеш, Драгун,— ухваліў яго думку дырэктар.— Трэба толькі пабяліць, пафарбаваць падлогу, можна даць яшчэ дзённае асвятленне. Усё будзе нядорага каштаваць.

— Праз тыдзень гэтага пакоя не пазнаеш,— багатая фантазія старшыні мясцкома ўжо бачыла пакой у новых фарбах.— Кепска толькі, што кухня агульная і няма выгод сучаснага жылля. Стары дом, мо яшчэ купец будаваў. Заўважылі? Без склепа, проста на пяску, як якая мазанка.

— А сцены якія! Метровая таўшчыня! — дырэктар падышоў да акна, стаў на пальчыкі, каб убачыць зямлю, але, апроч шэрай сцяны суседняга дома, нічога не было відаць.— Тыя, што яго будавалі, яшчэ не ведалі, што такое эканомія.

Патупалі яшчэ трохі, пагаманілі, пасля старшыня мясцкома перадаў Драгуну ключ і сказаў, што трэба яшчэ схадзіць у райвыканком і выпісаць ордэр.

Ужо на рабоце Драгун даведаўся, чаму так нечакана яму выпала шчасце (а мо няшчасце, хто ведае?) стаць навасёлам. Ад гэтага пакоя адмовіўся рэдактар палітрэдакцыі Дубовік, таму што спачатку гэты пакой меў шаснаццаць метраў, бо ранейшая яго гаспадыня Марозава займала яшчэ палову суседняга пакоя, у якім жыла адзінокая жанчына Турбан (якая ім сёння адчыняла). Забітыя дзверы адчыняліся, а ў тым пакоі была перагародка з дошак, якую Турбан паспела ўжо разламаць. Тады сталі думаць, каму б аддаць пакой, і ўспомнілі Каляду (халасцяку якраз падыдзе), але дырэктар натрапіў на Драгуна — і вось на табе — пераязджай хоць сёння.

Вечарам Драгун з Верай паехалі на агледзіны. Цяпер на званок адчыніла суседка злева — Плоткіна, поўная гладкая жанчына гадоў сарака, чарнявая, з завітымі валасамі, у дарагім турэцкім халаце. Драгун укруціў у пусты патрон лямпачку, якую знарок узяў з сабою, пстрыкнуў уключальнікам. Пакой здаўся не такі ўжо і страшны, як днём. Тады ён быў зусім чужы Драгуну, а цяпер, як-ніяк, амаль што належаў яму.

— Ну як, жонка, што скажаш?

Жонка моўчкі хадзіла па пакоі, азірала падлогу, столь, мацала сцены, адчыняла і зачыняла закураныя дзверцы шведскай пліты.

— Радавацца вельмі няма чаго, але хто добрага не бачыў, то і благому рад.

— Ты гэта пра мяне ці пра сябе? Калі пра мяне, то праўда. У лепшым, чым гэты рай, я яшчэ не жыў.

— І я... Мяне горай за ўсё турбуе кухня. Тры гаспадыні — гэта нешта ўжо значыць.

Яна адчыніла дзверы на кухню, прайшлася па цэментавай падлозе, нарабіўшы груку. На яе крокі адразу выйшла суседка Плоткіна, нібы яна знарок чакала, пакуль яны скончаць агляд. Яна спынілася ў паласе святла з адчыненых дзвярэй і спытала неяк занадта лісліва і саладжава:

— Ці не перашкодзіла я вам?

— Калі ласка, нічога, заходзьце — запрасіў яе Драгун.

Яна толькі абаперлася пышным плячом аб зачыненую левую фортку дзвярэй і так жа лісліва спытала:

— Ці спадабаўся пакой?

Драгун хацеў сказаць: «Нічога сабе, можна жыць», але жонка апярэдзіла яго, і толькі потым ён зразумеў яе ход.

— Гэта не пакой, а жывая магіла... Даюць, што з носа спадзе! Скажыце, вы пайшлі б жыць у такую, з дазволу сказаць, кватэру, ды яшчэ з малым дзіцем, з нянькаю?

Суседка, відаць, толькі гэтага і чакала.

— Я вам проста спачуваю... Вы гаворыце шчырую праўду — гэта жывая магіла. А яшчэ дзіця... Вы паглядзіце, якая тут вільгаць! — яна пацягнула носам паветра, зморшчылася.— Гэта ж рэўматызм і што хочаце. Цемра днём і ноччу. Не кухня, а лядоўня. Сапсутая печ.— Суседка махнула рукой на печ, якая займала больш паловы і без таго цеснай кухні.— А каб вы ведалі, якія тут суседзі! Жах! П’яніцы, грубіяны! Рабочы клас! Увесь дом, увесь двор! — і раптам яна перайшла на шэпт.— А за гэтай сценкай ведаеце хто жыве? Алкагалічка! О, вы яе папомніце! — І зноў моцна, раскаціста: — Я нічога не маю супроць вас, калі ласка, я бачу, што вы культурныя людзі, толькі паверце, мне проста шкада вас, я жадаю вам толькі дабра. Не ідзіце сюды, будзеце каяцца... Асабліва з малым дзіцем... Сыра, холадна, кухня...

І праз колькі слоў яна трэці раз паўтарыла пра дзіця, пра вільгаць і пра суседзяў.

«Цікава, чаго яна так баіцца за наша дзіця?» — між тым думаў Драгун, прапускаючы міма вушэй цэлы каскад слоў будучай суседкі.

Урэшце Вера перарвала яе:

— Што ж, дзякуем за спагаду. Але, прабачце, колькі ў вас пакояў?

— А што? два...

— А душ сям’і?

— Нас двое... Ну і што?

— А тое, што нас чацвёра ў адным пакоі... Пэўна ж, вы хацелі б, каб гэты пакой далі адзінокаму чалавеку, вам было б спакайней... Аднак што рабіць? Нам лепшага нічога не даюць... Мы вымушаны згадзіцца...

— Як ведаеце,— жанчына закруціла носам і хацела ўжо ісці, але нечага спынілася.— У мяне ключы ад парадных дзвярэй, але пакуль што я іх вам не аддаю, бо вас не ведаю. Да пабачэння...— схаваная антыпатыя пачулася ў яе голасе.

Драгуны пайшлі дадому. Першая, няхай сабе і невялікая радасць прыдбаць свой кут была сапсута. Мець суседам чалавека, які не хоча цябе прызнаваць за суседа — не вельмі прыемная рэч. А мо гэта спачатку, а потым... Няўжо людзі, якія самі не жылі ў цеснаце, не могуць зразумець, што такое гэтая самая цесната? І галоўнае, не яны яе шукалі...

Ды пра гэта не было часу думаць. Самы вялікі клопат — ордэр. Але яго выпісалі хутка, паколькі Драгун жыў на прыватнай кватэры, хоць, праўда, і ў другім раёне. З пабелкай аказалася прасцей. Драгуну параілі схадзіць на будоўлю, пагаварыць з малярамі. Так ён і зрабіў, і адразу дамовіўся з дзвюма жанчынамі, якія за сто пяцьдзесят рублёў згадзіліся пабяліць столь і сцены. Драгун лётаў з аднаго канца горада ў другі, даставаў, памагаў, раіў, спрачаўся. Пабялілі за адным ходам і кухню, а расходы ўзялі на дваіх — суседзі Плоткіны і Драгуны.

Як і прадракаў старшыня мясцкома Чарнякевіч, праз тыдзень ўсё было гатова.

Перасяленне, хоць і многа клопату, але рэч радасная. Раней Драгун, калі бачыў часам машыну з хатнім скарбам — з шафай, канапай, люстрам, фікусам, этажэркай і халадзільнікам, заўсёды радаваўся за людзей і сам ціха ўздыхаў, што яму самому яшчэ няхутка давядзецца перажыць такую хвіліну. Ажно памыліўся... Хоць і прыемна, а клопат зваліўся як снег на галаву. Здавалася, у іх, апроч ложка і шафы, нічога няма, а за адзін раз ледзь усё забралі. Назбіралася ўсякай непатрэбшчыны, якая раней як бы не мела ніякага дачынення да іх і была сама па сабе.

Як на бяду, хлопцы, якіх прасіў Драгун прыйсці памагчы, недзе згубіліся па дарозе, і яму ўдвух з шафёрам давялося перацягаць усё на машыну і з машыны, а там яшчэ на трэці паверх. Пад канец, на шапачны разбор, падаспеў Каляда. Драгун ужо ледзь трымаўся на нагах. Пакуль усё скончылі, зусім сцямнела. Але затое ў пакой было прыемна зайсці: свежыя крэмавыя сцены, бялюткая столь, яркая матавая лямпачка — усё гэта ўносіла нешта святочнае ў новы быт Драгуноў.

На скорую руку сабралі вячэру, селі за «разборны» скрыпучы стол — Драгун разламаў яго і па частках перавёз трамваем, ён патрэбен быў, як фарбавалі столь. І крэслы перавезлі старыя, скрыпучыя, гнутыя — чатыры штукі: якраз на сям’ю і аднаго госця.

Пасядзелі, пагаварылі, пасмяяліся.

— Ты, здаецца, стаіш на чарзе ў сваім раёне? — спытаўся Каляда ў Драгуна.

— Стаю. І табе раю гэта зрабіць.

— Я кажу пра тое, што цябе могуць цяпер зняць...

— Зняць? Хіба гэта кватэра? Гэта ж перавалачная база, як казаў Важнік.

— Глядзі, каб ты на гэтай базе доўга не затрымаўся...

— Не думаю, не страш! — весела гаварыў Драгун.— Вось атрымаю двухпакаёвую, а гэту аддам табе... Ты ведаеш, што я табе перайшоў дарогу? Дырэктар шукаў цябе, а знайшоў мяне. Так што мы ў нейкай меры канкурэнты, і ты маеш поўнае права мяне ненавідзець.

— Не-на-ві-джу! — праспяваў Каляда як певень.— Пра-клі-і-іна-ю-ю!

— Не разбудзі нашу малую,— сказала Вера, азіраючыся на калыску, у якой ужо спала Валька.

— Прабачце! Жывіце багата. Спяшаюся. Бывайце! — Каляда схапіў шапку і выскачыў за дзверы: як яго і не было.

— Нейкі ён дзіўны,— сказала Вера, збіраючы са стала.

— Звычайны хлопец. Мо трохі з незвычайным лёсам.

— А што ў яго?

— Сірата. Бацькоў немцы расстралялі за сувязь з партызанамі, рос у цёткі нейкай.

— Ох, колькі сірот засталося пасля гэтай вайны... Няўжо і нашым дзецям наканаваны такі лёс?

— Не гавары проціў ночы, як кажуць старыя, пра такія рэчы. Мы яшчэ не ведаем, што нам наканавана, а ты ўжо думаеш пра дзяцей.

— Трэба думаць... Трэба...