Камень з гары

55

Праз тры гады пасля апісаных падзей, хмарным вераснёвым ранкам з цягніка на Мінскім вакзале сышоў барадаты пасажыр у шэрым плашчы. Ён быў сярэдняга росту, трохі сутуліўся. На выгляд яму можна было даць гадоў сорак — у густой барадзе сям-там прабіваліся сівыя валасіны. Запалыя вочы піўнага колеру пазіралі на свет падазрона і з чаканнем. Шапка, такога ж, як плашч, шэрага колеру, казырком хавала гэты ўважлівы, учэпісты погляд, якім пасажыр акідваў людзей.

Ён пастаяў у доўгай чарзе да таксі, перакідваючы з рукі ў руку невялікі рыжы чамадан, які выйшаў з моды сама мала гадоў дзесяць.

Стомлена сеў у таксі на задняе сядзенне і сказаў шафёру:

— Гасцініца «Аэліта».

І больш за ўсю дарогу не прамовіў ні слова, углядаўся ў акно машыны, азіраў дамы, вуліцы, людзей, часам усміхаўся нейкім сваім думкам, часам хмурыўся.

Расплаціўшыся з шафёрам, пайшоў развалістай цяжкай хадою ў гасцініцу. На яго шчасце, месца якраз было. Яму далі асобны пакой на пятнаццатым паверсе з відам на возера. Было ўсё, што трэба: ложак, стол, тэлефон, ванна. Ён распрануўся, зайшоў у ванную, пусціў ваду. Потым падышоў да акна, задумаўся. Возера! Тое самае возера, з якога пачаўся яго сямейны круг. Чорт вазьмі! Цяпер з яго скончыцца апошні, заключны круг... Раптам у рытм яго думак уварваўся напорысты шум вады. Вада, вада... Салёная, марская... А гэта прэсная, звычайная, наша вада...

Ён крута павярнуўся на абцасах, стаў распранацца. Скінуў грубы шарсцяны світар, які яшчэ, здавалася, пахнуў морам, бялізну, пайшоў у ванную. Адрэгуляваў ваду. Мыўся доўга, з гадзіну.

Потым спусціўся ў бар паснедаць, узяў у кіёску свежых газет і ўзняўся на ліфце на свой пятнаццаты паверх.

— Цяпер трэба выспацца,— сказаў ён сабе.

Лежачы ў пасцелі, праглядваў газеты. Пішуць пра ўраджай, пра бульбу, фельетон пра дробнага жуліка, заметка пра браканьера. Там было пасяджэнне, там пленум. За мяжой — па-ранейшаму забастоўкі, урадавыя крызісы, атамны псіхоз. Жыццё ідзе... А вось гэтая самая «Літаратура і мастацтва». Тут па-ранейшаму спакойна, ціха і гладка: крытыкуюць з аглядкай, хваляць баючыся...

Даўно ён не чытаў. Даўно... Цікава, што яна напіша праз пару дзён. Цікава... Ці будзе яго некралог?.. А мо з партрэтам?

Так ён і заснуў з газетай у руках. Снілася яму мора, магутны шторм кідаў іх сейнер, як трэску, а капітан, «марскі воўк» Амелька, крычаў яму на самае вуха: «Прывыкай, барадач, і не такое яшчэ будзе!» Потым ён неяк апынуўся ў поездзе, яго праводзілі хлопцы з сейнера, ціснулі яму рукі і цалаваліся на развітанне, сунулі ў кішэні бляшанкі крабаў і ікры... Потым яго трэсла ў вагоне, нібы той імчаў не па рэйках, а па цаліку — па сопках, па гарах, па бездарожжы. Прачнуўся нечакана ад моцнага голасу: «Станцыя Мінск». Гэтае слова адазвалася ў яго сэрцы шчымлівым болем. І ён прачнуўся. Глянуў на гадзіннік: было тры гадзіны дня.

Ён устаў, апрануўся і сеў за стол пісаць лісты. Усяго штук дзесяць. Дастаў з заношанай запісной кніжкі старыя адрасы, надпісаў канверты. Адваротнага адрасу не падпісваў.

Гэта заняло ў яго гадзіны дзве.

Пісем ён не адправіў, закруціў у газету і схаваў у чамадан, а адтуль выняў тоўсты пачак сшыткаў, перавязаных шпагатам. Гэта быў рукапіс яго аповесці, якой ён аддаў тры гады. «Камень з гары»... Калі ты дакоцішся да самага нізу? Праз дзесяць год? Праз сто?.. Каму гэта адправіць?» І адказаў сам сабе: «Хто мяне мала ведае і каго я мала ведаю. Тады не прападзе». Але гэта заўтра. А сёння — самае цяжкае...

Зноў дастаў гэтую самую зашмальцаваную кніжачку. Ды што! Ён і па памяці ведаў тэлефон і адрас, які яму быў патрэбен і куды ён званіў усяго адзін раз — перад сваім ад’ездам.

Трубку зняла жанчына.

— Алё! Хто вам патрэбен? — прапішчала яна.

— Рымар...

— А хто пытае?

— Яго знаёмы... Драгун.

— Зараз паклічу.

Доўга нікога не было. Ён ужо думаў, што на гэтым усё і скончыцца. Нарэшце трубка на тым канцы провада стукнулася аб нешта цвёрдае, пачулася цяжкае дыханне; рэзкі скрыпучы голас бадзёра спытаў:

— Хто мяне пытае, хто?

— Драгун...

— Не можа быць! — усклікнула трубка ўсё так жа бадзёра.— Я думаў, хто-небудзь жартуе.

— Якія могуць быць жарты...

— Ну што ж, з прыездам! Вітаю на роднай зямлі,— сказаў голас з робленым пафасам.

— Дзякую... Але ці памятаеце вы нашу апошнюю размову?

— Якую?

— Ну, тры гады назад, па тэлефоне?

— А-а, памятаю, а як жа! Дык што?

— Як што? Мы дамаўляліся, што я прывязу сцэнарый.

— Дык што, ты прывёз?

— А як жа! Калі я сказаў, то зраблю.

— Не можа быць!

— Усё можа быць!

На тым канцы провада стала ціха. Потым пачулася:

— Алё! А ты не жартуеш?

— Што вы! У наш атамны век!.. Вось прыязджайце да мяне, пагаворым.

— А дзе ты?

— У гасцініцы «Аэліта», 15-ы паверх, 33 пакой.

— Гм... Гм... Тут у мяне на вечар намячалася...

— Кіньце вы! Я з-за свету ехаў, а вы не можаце адкласці таго, што ўчора намячалася. Я не гэтулькі чакаў з вамі сустрэчы...

— Гм... гм... Зараз скажу... Гм... Пазвані праз паўгадзіны. За гэты час я змагу дамовіцца.

— Добра.

Драгун паклаў трубку. Пот выступіў у яго на ілбе. «Няўжо адчувае, юда? Няўжо не прыйдзе? Але нічога! Якая розніцца, дзе і калі? Важна, што цяпер. Цяпер або ніколі. Толькі цяпер!»

Гэтае паўгадзіны цягнулася доўга. Хацелася пазваніць... Было гэтулькі знаёмых тэлефонаў, асабліва адзін, які сядзіць у памяці глыбока і вечна, як той нумар у вязня з канцлагера... Але ён не будзе званіць. Дарога туды яму закрыта. Закрыта назаўсёды... Засталося толькі паставіць кропку над «і». Вялікую такую, чырвоную кропку... Але не кажы гоп... Няўжо ён адчувае, юда? Не можа быць! Пра гэта яму мо ніколі і не сніцца! Ён упэўнены, што ўсе ўжо даўным-даўно забыліся пра яго мінулае, як і ён сам... Для яго цяпер важна грошы. Сцэнарый — давай сцэнарый!.. Трэба было падкінуць яму пару кампліментаў, сказаць проста з моста: сцэнарый-то ёсць, але паколькі ён, Драгун, далёкі ад спецыфікі кіно, не ўпэўнены, што ўсё закруціў як трэба, то і бярэ ў суаўтары сабе такога вопытнага кінадраматурга, як Рымар. Тады ён знайшоў бы час!

Паўгадзіны прайшло. Драгун пазваніў. Было занята. «Яшчэ не дамовіўся, гандляр». Ён бразнуў трубку. Няйначай, раіцца з некім, ці варта звязвацца з такім тыпам, як Драгун. Рымар хітры. Яго на мякіне не правядзеш. Хоць у Драгуноў густ ён паверыў. Быў такі выпадак: Драгун пахваліў новы Рымараў фільм. Не яму ў вочы, а ў гутарцы ў рэдакцыі. Толькі скончылі гаварыць, як адчыняюцца дзверы і на парозе стаіць Рымар. Слова за слова — і Гушчынскі з усмешачкай кажа, што вось Драгун учора глядзеў фільм па тваім сцэнарыі і проста ў захапленні. Гушчынскі, як заўсёды, любіў гіпербалы.

Рымар проста расцвіў! Некалькі дзён назад у газеце была разносная рэцэнзія на яго фільм, а тут знайшоўся аднадумец! Яны гаварылі тады з гадзіну — пра асобныя вобразы, дэталі, эпізоды, пра ігру артыстаў, пра вартасці самога сцэнарыя. Рымару асабліва прыйшлося па душы тое, што Драгун заўважыў: «Вы вельмі добра паказалі жорсткасць, бесчалавечнасць вайны наогул. Чалавек трапляе ў такія сітуацыі, што ён проста не ведае, хто яго сябры, хто ворагі, каму верыць, а каго асцерагацца. Чалавек ходзіць над безданню, і не дзіва, калі ён у яе трапіць, не дзіва, калі ён памыліцца, і за яго памылку заплацяць жыццём сябры... Чалавек — ахвяра падзей, абставін, часу».

Драгун гаварыў шчыра, тое, што адчуваў, гледзячы фільм. Рымар у канцы паціснуў яму рукі і нагаварыў кампліментаў, пахваліў яго першую кнігу, якая выйшла ўжо вунь колькі, пахваліў і аповесць. Але Драгун ведаў, што Рымар шчыры ніколі не бывае. Ён можа сказаць усё, што патрабуюць ад яго абставіны... Толькі трохі пазней Драгун зразумеў, чаму Рымару так прыйшоўся па сэрцы тэзіс пра абставіны. Гэтым ён даваў зразумець, што і тады, у гады культу, абставіны прымушалі людзей быць жорсткімі. І яго таксама... І не яго віна, што ён пісаў такія артыкулы, якія можна было прыкладаць да абвінаваўчых актаў... Рымар шукаў сабе апраўдання.

Праз некалькі дзён адкрывалася нарада маладых сцэнарыстаў пры Доме творчасці пісьменнікаў, і Рымар тут жа сказаў, што абавязкова запросіць і Драгуна. Драгун адмовіўся, але праз пару дзён Рымар усё ж уручыў яму запрашэнне на нараду. Але Драгун так на яе і не паехаў...

Цяпер Драгун успамінае пра гэта і пачынае пераконвацца, што гэта ўсё ж нейкі мосцік, хоць і не надта трывалы, для іх збліжэння. Пазваніў яшчэ раз. З трывогай чакаў. Доўгія гудкі: адзін, другі, трэці...

Здымаюць трубку.

— Алё! — голас Рымараў.

— Гэта зноў я... Дык я чакаю! — не даў ён апамятацца Рымару.— Вы, вядомы кінадзеяч, павінны кінуць вокам на першую працу зялёнага сцэнарыста, тым больш што я цвёрда рашыў узяць вас суаўтарам! Вы павінны паслухаць, ці добрая задума, ці можа што выйсці!

— Гм... Ты яшчэ нікому не раззваніў пра гэта?

— Нікому! Толькі вам!

— Гм... Ну, добра. Праз якую гадзіну чакай... Значыць, пятнаццаты паверх, пакой 33...

— Чакаю!

Драгун сеў. Ногі ў каленяў дрыжалі, а рукі былі потныя.

Трохі супакоіўшыся, пазваніў у бар, заказаў вячэру на дзве персоны.

Хутка у пакой пастукалі. Драгун адчыніў. Маладжавая поўная афіцыянтка ўкаціла столік, застаўлены ядой і напіткамі.

— Калі ласка, прыміце...

— Шчыра дзякую. З прыемнасцю.

— А хто ў вас будзе? — таямніча-какетліва спыталася яна, хоць пытанне не ўваходзіла ў правілы на яе рабоце. Проста жаночая цікаўнасць.

— О, гэта вялікі сакрэт! — прашаптаў Драгун і ўсміхнуўся.— Але вам я скажу: адна незвычайная асоба...

Афіцыянтка гаспадарыла: накрыла пісьмовы стол, на яго перастаўляла са свайго, на калёсіках.

Драгун парыўся ў чамадане, дастаў дзве невялікія бляшанкі-кансервы.

— Скажыце, што вы любіце лепей: ікру ці крабы? — спытаў ён у афіцыянткі.

Жанчына рэзка выпрасталася.

— Што? — і з усмешкай адказала: — І крабы, і ікру.

— У вас надзіва добры густ,— сур’ёзна сказаў Драгун.— Вось вам, адтуль, дзе яны водзяцца...

— Ну што вы, я пажартавала...

— Бярыце. У мяне многа.

— Няўжо? А дзе ж вы ўзялі?

— У Находцы.

— Дзе, дзе? Знайшлі?

— Ва Уладзівастоку.

— Ого! Я бо гляджу, што ў вас такая барада... Проста хочацца пагладзіць...

— Пагладзьце каму другому.

Яна зрабіла выгляд, што не пачула, і не пакрыўдзілася нічуць.

— Шампанскае адкаркаваць ці вы самі?

— Дзякую, умею сам.

— Калі ласка.— Яна пакаціла свой пусты столік.— Калі што трэба, званіце.

— Дзякую. Абавязкова.

Драгун дастаў з чамадана яшчэ дзве бляшанкі, узяў складаны паляўнічы нож, які купіў яшчэ даўно, за першую кніжку, распячатаў крабы і ікру. За гэтым заняткам адчуў, як захацелася есці.

Рымара ўсё нешта не было, і Драгун, парушаючы ўвесь этыкет, намазаў маслам скібку белага хлеба, узяў нажом чорнай, як жабурынне, ікры і стаў есці. Там, дзе ён быў, ён еў яе не часта. Па калідоры нехта цяжка ступаў, спыняўся на момант і ішоў далей. Дайшоўшы да Драгуновых дзвярэй, спыніўся. Потым пачуўся стук.

— Заходзьце! — Драгун усхапіўся з крэсла.

Дзверы адчыніліся. На парозе стаяў нізкі, азызлы, сівавалосы Рымар. Падбароддзе ў яго звісала на грудзі, як у бульдога. Ён цяжка дыхаў, нібы ўздымаўся не на ліфце, а ішоў пехатою. Але на тонкіх вуснах сядзела, як прыклееная, прыветлівая ўсмешка.

— А-а-а! Барада! Вітаю! Вітаю!

Ён падаў Драгуну вузкую доўгую руку, якая ніяк не стасавалася да яго тоўстага кароткага цела. Здавалася, што рукі ў яго не свае, а чужыя — крадзеныя.

— Распранайцеся.

Рымар скінуў макінтош, застаўшыся ў цёмна-шэрым цесным на яго касцюме, агледзеўся і сеў на канапу, аж яна застагнала.

— Ці даўно ў Мінску?

— Сёння раніцай прыехаў.

— Як жылося?

— Усяго было.— Драгун не хацеў распачынаць размовы.— Я прагаладаўся. Сядайце за стол.— Яго пачынала калаціць як у ліхаманцы. Калі Рымар гэта заўважыць, можа ўсё прапасці.

Рымар перайшоў за стол, абвёў яго сваімі вырачанымі вачыма.

— Бачу крабы! І ікру! Гм... гм... Тутэйшыя ці адтуль?

— З Находкі.

— Нябось занясло цябе!

Драгун наліў у кілішкі каньяку, у фужэры — шампанскага.

— То вып’ем за... сцэнарый... За сумесны наш сцэнарый,— паправіўся Драгун.

Рымар адразу ажывіўся.

— Які ты скоры! Давай...

Яны выпілі.

— Бярыце крабы.— Драгун пераставіў бляшанку.

—Гм... Смачная штука... Даўно не еў... Халера...

— То яшчэ па адной чарцы.

— Ты некуды спяшыш,— павольна жуючы, сказаў Рымар.— Мне дык ужо няма куды. Фініта ля камедзія!

— Моцна сказана.— Драгун наліваў зноў.— Давайце за тое, што лепш позна, чым ніколі.

— Згодзен... За гэта можна! Але толькі не з маім сэрцам.

Аднак выпіў лёгка, нават не паморшчыўся.

— А скажыце, ці многа вам сэрца рвалі?

Рымар лыпнуў вачыма, глянуў на Драгуна.

— О, братка! Рвалі, як шакалы падлу. Таму і ўсё! Шэсцьдзесят год — і пясок сыплецца...

— Асабліва, відаць, тады? — ён націснуў на апошняе слова.

Рымар зноў падазрона зірнуў на Драгуна.

— У трыццатыя? Было тады, было і пасля вайны. Трэба было мець у грудзях камень, а не сэрца, каб усё вынесці...

«І праўда, ў цябе, відаць, камень заместа сэрца, інакш цябе замучыла б сумленне»,— падумаў Драгун. Ён наліў яшчэ.

— Давай за тых, што ў моры.

— За маракоў?

— За тых, што плывуць... у Лету.

— Усе там будзем,— з філасофскай развагай сказаў Рымар.— Рана ці позна.

— Няўжо ўсе? — Драгун адчуваў, што ўжо трохі ап’янеў, стала спакайней на сэрцы.

— А ты думаеш, мы ствараем шэдэўры? Мы проста зарабляем грошы, як падзёншчыкі, на хлеб, на пражытак... А памром — і памрэ ўсё наша. Будуць другія... А мы будзем купацца ў Леце.

— Я не ведаў, што вы песіміст...

— Гэта не песімізм. Гэта цвярозы погляд на рэчы.

— Ну, я ўжо не цвярозы... Але вып’ем яшчэ... За сюжэт, які я вам хачу расказаць.

— Правільна. Бліжэй да справы.

Перш чым пачаць гаворку, Драгун пазваніў і папрасіў яшчэ бутэльку каньяку.

Рымар нічога не сказаў на гэта. Тым лепей!

— А вы заўважылі, што мы з вамі п'ём першы раз? — спытаўся Драгун у Рымара.

— Што? — ён ускінуў галаву ад талеркі.— Гэта праўда... З кім я толькі ні піў, з кім ні сядзеў! — задуменнасць найшла на Рымараў пачырванелы твар.— А з табою — першы раз... Але, думаю, не апошні, га?

— Пабачым, пабачым,— сказаў Драгун. А сам падумаў: «Відаць, што першы і апошні. Відаць, што гэта лёс».

У дзверы пастукалі.

— Зайдзіце!

Увайшла тая самая пульхная афіцыянтка з бутэлькай каньяку.

— Дзякую. Падлічыце, калі ласка, цяпер, каб вас болей не турбаваць,— папрасіў Драгун.

Яна тут жа падала яму з кішэнькі белага фартуха рахунак. Ён выняў грошы і даў ёй дзве паперкі.

— Рэшты не трэба.

Ён злавіў яе позірк, скіраваны на Рымара. На твары яе было расчараванне: няйначай, чакала ўбачыць жанчыну, а тут гэты аслізлы грыб. Яна скрывіла вусны і выйшла.

Драгуну хацелася замкнуць за ёй дзверы, але ён перамог сябе. Вярнуўся, зноў сеў за стол, наліў яшчэ па кілішку — ужо з новай бутэлькі.

— Дык вось... Сюжэт такі,— пачаў Драгун, гледзячы, як адна за другой пусцеюць талеркі ў Рымара. Нічога сабе сыплецца пясок! — Сюжэт просты. Жыў адзін дзівак у Заходняй Беларусі. Звычайны хлопец... Беднае дзяцінства, потым яшчэ бяднейшае юнацтва. Вайна, акупацыя... Потым вучоба.

— Гэта нецікава,— заўважыў Рымар.

— Гэты прэлюдыя, уступ... Адным словам, хлопец вырас. Ён перанёс і пабачыў многа крыўды, несправядлівасці, балюча ўспрымаў чужое гора. Ішоў па жыцці, як чалавек, у якога садралі скуру і пусцілі прабірацца праз густы ельнік... Пасля вучобы пайшоў працаваць. Хутка трапіў у выдавецтва, на літаратурную кухню, якраз туды, дзе пякуць апавяданні, аповесці, раманы. Нагледзеўся на ўсё — і горка яму стала. Раней думаў, што гэта храм. А потым... Але ў песімізм не кінуўся. Падумаў, што сёе-тое можна зрабіць і тут: напрыклад, памагчы добраму чалавеку выдаць добрую кнігу...

— Літаратурная кухня так набіла ўсім аскому!

— А па-мойму, яе ў нас яшчэ не паказвалі... Мой герой — варыянт, так сказаць, Андрэя Лабановіча, толькі ў іншых умовах.

— Што, шукальнік праўды ў нашых умовах?

— А што, у нашых умовах праўды не трэба шукаць, яна ўсюды... сама?..

— Занадта востра!

— Прытупяць... на студыі... ці на стадыі... абкаткі... Дык вось мой герой расчараваўся — ва ўсім і ў сабе таксама...

— Расчараванне — не наша тэма.

— Расчаравацца ў дрэнным, у тым, што ты прымаў за добрае па сваёй слепаце — гэта не наша тэма?

— Не наша! Наш герой павінен верыць!

— А ён і верыць!

— У што?

— У справядлівасць.

— Фраза... А чым канчаецца твой сюжэт?

— Канцоўкі яшчэ няма... Але я ўжо маю некалькі варыянтаў... рашэння...

— І што, адна гэтая лінія — і ўсё?

— Ёсць і другая, але яна ідзе падтэкстам, толькі потым вылазіць наверх...

— А ў чым соль?

— Гэты самы хлопец хоча адпомсціць аднаму гаду...

— Той яго пакрыўдзіў?

— Не, ён не за сябе, а за справядлівасць.

— Інфантыльнасць!

— Што, вы не верыце, што такое можа быць?

— А хіба ты ў гэта верыш?

— Я — веру!

— Дзівак!

— А мо дурань?

— Калі хочаш, дурань!

— А калі гэты дурань ахвяруе сабой?

Рымар узняў галаву, глянуў на Драгуна:

— Гэта нічога не мяняе...

Драгун, адсунуўшы крэсла, рэзка ўстаў. Хваля злосці заліла яго свядомасць, ён адчуў сябе як між зямлёю і небам.

— А ты разумны, сабака? — сутаргава крывячы губы, прашыпеў Драгун.— Ты ўсіх прадаваў, абы толькі застацца самому?

Рымар таксама ўзняўся. Твар яго пабялеў, губы дрыжалі, заскакала вялікае падбароддзе.

— Ты што, звар’яцеў? Ты што? Што ты хочаш?

— Я хачу...— Драгун абмінуў стол і паволі стаў набліжацца да Рымара, трымаючы рукі напагатове. Той пачаў адступаць у кут.

— Не падыходзь! — дзіка закрычаў Рымар.

Але Драгун у два крокі апынуўся побач і схапіў яго за горла — мяккае, падатлівае, тлустае. Ён прыціснуў Рымара да сцяны і стараўся падняць яго ўверх, а той з усёй сілы ўчапіўся ў яго рукі і, канвульсіўна тузаючыся ўсім целам, цягнуўся уніз. Драгун бачыў ашчэраны ў смяротнай сутарзе Рымараў рот, увесь запоўнены мокрым языком, налітыя крывёю вырачаныя шалёныя вочы — і адчуваў ледзяны холад у сябе за спіною, але ўсё ж мёртвай хваткай сціскаў свае пальцы на Рымаравым горле і не пускаў яго падаць. Яшчэ хвіліна — і ад натугі ў яго трэсне хрыбет. Але Рымар здрыгануўся ўсім целам і адпусціў Драгуновы рукі. Галава яго схілілася набок, язык пасінеў і апаў.

Драгун адступіў крок назад, і Рымарава цела па сцяне паволі спаўзло на падлогу.

Што цяпер: адпусціць яго і замкнуць дзверы ці патрымаць яшчэ? А што, калі ён ажыве?

Драгуна скаланула ад страху. Ён разняў здранцвелыя пальцы і кінуўся да дзвярэй, рэзка павярнуў ключ, пацягнуў на сябе дзверы.

Усё! Усё! Канец!

Рымар ляжаў на падлозе ціха, нібы спаў. Толькі галава была ненатуральна заломлена.

Драгуна апанавала слабасць. Пот градам каціўся у яго па твары, усё цела было таксама мокрае. Ён сеў да стала, бо ногі ў каленях дрыжалі, наліў у фужэр шампанскага і выпіў. У бутэльцы засталося яшчэ мо з паўшклянкі, ён выпіў і тое. Потым устаў і з бутэлькай у руках падышоў да Рымара, пастаяў, таўхануў нагою пад бок. Яму здалося, што Рымар падаўся да сцяны. Тады Драгун, ашчэрыўшыся, з усёй сілы стукнуў Рымара кантам бутэлькі па скроні. Галава матлянулася ўлева і застыла. З правага вуха на тоўстую пасінелую шыю паволі спаўзаў струменьчык чорнай крыві. Але ніякіх перамен і ценяў на Рымаравым твары не было відаць.

Ён паволі адплываў у Лету.

Мінск, 1968—1969