Камень з гары

17

Раніцай Валька была вясёлая, а пад вечар зусім панікла: капрызнічала, плакала, не хацела браць соскі. Вера карміла яе ледзь не сілаю.

— Што ты ёй сунеш гэтую соску, калі яна не хоча,— зазлаваў Драгун.— Мо ў яе тэмпература? — ён прыклаў губы да лобіка.— Схадзі да гаспадыні, пазыч градуснік. Я забыўся купіць.

Вера выйшла. Драгун застаўся з дзіцем адзін, насіў яго на руках, разглядваў. Дзіцячы боль і неспакой перадаваўся яму, як па індукцыі. Страх за жыццё гэтай малой істоты перапаўняў яго душу. А месяц назад Драгун браў на рукі малое і нічога не адчуваў.

Вярнулася Вера, паставілі градуснік. Драгун хадзіў з Валькай па пакоі. На руках дзіця не плакала.

— Ну, глядзі ўжо,— падганяла яго Вера.

— Трыццаць дзевяць і адна.— Драгун сам спалохаўся свайго голасу.— Бяры дзіця, а я іду званіць у «Хуткую».

Ён апрануўся і выбег з хаты. Была сярэдзіна сакавіка, а мароз усё яшчэ трымаў, кожную ноч намятала снегу. Цяпер таксама мяло, але неяк няроўна, парывамі, нібы вецер выдыхаўся, браў з апошніх сіл.

Ля магазіна аўтамат не працаваў, не даваў гудкоў, давялося ісці далей, на праспект. Але і там не пазваніў — у тэлефоне абрэзана трубка. Драгун вылаяўся, падумаў, дзе тут бліжэйшая будка, а потым вырашыў, што лепей пайсці пехатой у бальніцу — тут не зусім далёка.

У вахцёра ў прахадной спытаў, дзе «Хуткая дапамога».

— На рагу двухпавярховы дом, у падвале,— сказаў яму стары дзядзька, апрануты ў дзесяць адзежак.— Ідзі па гэтай сцежцы.

Сцежку ўсю замяло, Драгун набраў поўныя туфлі снегу, але «дапамогу» знайшоў.

— Пачакайце трохі,— сказаў малады смуглявы доктар з бакамі,— машыну выклікалі з паўгадзіны назад. Павінны хутка прыехаць.

Драгун уздыхнуў і сеў на канапу, пацёртую і скрыпучую. Тут жа сядзеў пажылы калматы мужчына ў бравэрцы з шынельнага сукна. Зарыўшыся ў настаўлены каўнер, ён драмаў. Доктар сядзеў за сталом і нешта запісваў у тоўстую бухгалтарскую кнігу. Час ішоў марудна. Драгун праз кожныя пяць хвілін паглядваў на гадзіннік. Нарэшце пачуліся крокі, у дзвярах паказалася маладая дакторка з чамаданчыкам, за ёю — мужчына у паліце, няйначай, шафер.

— Да вас,— сказаў малады доктар з бакамі.

Дакторка глянула на Драгуна, распытала пра ўсё, потым запісала ў кнігу прозвішча і імя пацыенткі. Селі ў машыну, паехалі. У Драгуна адлягло на сэрцы.

Вера спаткала яго сярдзіта:

— Дзе ты гэтулькі быў?

— Вось прывёз «дапамогу»...

Дакторка агледзела дзіця, паслухала грудзі, спінку.

— Якая тэмпература?

— Трыццаць дзевяць і адна...

— Чаму раней не выклікалі? Не бачыце, што дзіця задыхаецца? — сурова сказала яна маладым бацькам.

— Так раптоўна... Хто мог падумаць... А што ў яе? — трывожна спыталася Вера.

— Пнеўманія двухбаковая. Збірайцеся, маці. Хутка!

Вера абула цёплыя чаравікі, апранула паліто, закруціла дзіця.

— Я гатова.

— Паехалі.

— А мне можна з вамі? — спытаўся Драгун.

— Калі ласка.

Драгун трымаў Вальку на руках, Вера сядзела побач і выцірала слёзы.

— Супакойся, Вера. Ці толькі наша хварэе?

Але Вера, здавалася, не чула яго.

...Зноў Драгун апынуўся адзін. Вера з Валькай ляглі надоўга. Кожны дзень ён бегаў у бальніцу, насіў малако, якое браў у тых самых дзвюх жанчын, што і раней. Веру з Валькай на руках ён бачыў на калідоры, перадаваў малако ў двухсотграмовых бутэлечках, а забіраў пустыя. Прыносіў часам што Веры, хоць яна нічога не прасіла. Ранейшая яе свежасць прапала, Вера асунулася, пад вачыма віселі цёмныя падковы. Прапала яе ранейшая жывасць, твар стаў аднастайна-сумны, нерухомы, вочы патухлі. Падобна было, што хворая яна, а не дзіця.

— Чаго ты так раскісла? — казаў ёй Драгун.— Мне здаецца, што ты вінаваціш сябе, увесь час грызеш сябе... Нібы Валька захварэла па тваёй віне.

Вера апусціла галаву.

— Ты адгадаў... Я кепская маці... Не ўсцерагла дзіця. І яшчэ кепская — няма свайго малака. Свае клопаты я перакладаю на цябе... Ты даруй мне...— І яна ўсхліпнула.

— Перастань, Вера. Ні ў чым ты не вінавата. І не дакарай сябе дарэмна. За ўсё будзем адказваць разам. Весялей глядзі на свет, чуеш?

Вера ўзняла вочы, усміхнулася.

— Добра. Я рада, што ты мяне разумееш. Толькі табе таксама не лёгка.

— Пра гэта не думай. Я гэтулькі часу жыў без клопату, што аж моташна стала. А цяпер знайшоў нейкі сэнс, мэту... Не бядуй, паправіцца наша малая, і мы зноў зажывём весела.

— Каб жа хутчэй...

Вера зноў хмурнела. Драгун казаў «да заўтра» і ішоў дадому. Там яго апаноўвала нязвыклая цішыня. Добра ўсё ўпярэмешку, а калі цішыні занадта многа, робіцца вусцішна. Хочацца недзе ўцячы, да некага ісці. А выходзіў — і, пахадзіўшы трохі, вяртаўся назад, яшчэ болей сумны. Улада адзіноты над ім ужо не была такой вялікай, як год назад, але цяпер яна абудзілася зноў. Трэба нечым заняцца, каб не апынуцца ў палоне старога... Рыхтавацца здаваць мінімум... Не, з аспірантурай трэба канчаць. Нічога ў яго не выйдзе з навукай. Каб ісці ў яе, трэба вера: у сябе і ў навуку. А ў яго яе няма... Праўда, Вера можа яго не падтрымаць. Скажа, не ўдалося ёй, то паспрабуй ты. Да таго ж яна лічыць, што ў іх лягчэй абараніцца. Гэта так. Пасядзеўшы год-два, можна напісаць дысертацыю. Людзі пішуць, людзі абараняюць... У кожнага сваё.

Аднак трэба нечым заняцца, каб не апынуцца ў палоне адзіноты. Нездарма Вера так баіцца за яго. Яна-то не кажа, а яе турбуе не толькі тое, што ў яго многа клопатаў. Яшчэ — што ў яго многа вольнага часу, які можна скарыстаць па-ўсякаму.

«Будзем пісаць»,— рашыў Драгун. Але нічога не выходзіла. Толькі цяпер ён зразумеў, што яму будзе цяжка. Каб пісаць, яму патрэбны проста ідэальныя ўмовы: цішыня, душэўная раўнавага, добры настрой, каб ніякі камар не бзынкаў над вухам — ні ў прамым, ні ў пераносным сэнсе. А ёсць жа людзі, што могуць пісаць у трамваі, у кафэ. Такія многа і напішуць, а што зробіць ён? Будзе чакаць ідэальных умоў... А што, калі не дачакаецца? А мо так і лепей? Менш выйдзе ў свет усялякай лухты. Гэтым ён сябе і суцешыў і стаў патрохі чытаць, хоць і чытач ён ужо быў сапсуты, бо чытаў з алоўкам і прыдзіраўся да стылю. Спакойна чытаў класіку і ёй больш давяраў. Прызнацца, многа непрачытанай класікі, асабліва зарубежнай — французскай, англійскай, амерыканскай. Толькі цяпер відаць, як многа яму не хапае. А нагнаць усё не так і лёгка. Для гэтага трэба захварэць, ці што... Бо калі здаровы, то ўсё няма калі. Эх, як многа патрачана марна дарагога часу за кароваю ў маленстве! У юнацтве — на дарогу ў школу і са школы! Усё гэта дарэмна не праходзіць... Часам робіцца сорамна за сябе, за сваю шэрасць... Ды што зробіш? Цяпер ужо позна... Так мала часу!.. Не азірнуцца, як пралятае месяц... год...

Вера вярнулася з бальніцы праз месяц. Два тыдні засталося ёй да работы. З дому Драгуноў бацька пісаў, што яны шукаюць ужо няньку.

Бацька з нянькай прыехаў у нядзелю. Усё было добра, Драгуна турбавала толькі дробязь: у яго якраз выйшлі ўсе грошы — нядзеля выдарылася перад самай зарплатай. Затое бацька навёз усяго.

— Ну, як вы тут, маладажоны? Як мая ўнучка? — бацька падышоў да калыскі, разглядаў дзіця.— Здаецца, нашага заводу? Ты не крыўдуеш, сыновая, што дачка да яго падобна?

Вера стаяла ля пліткі, пякла сала, якое бацька прывёз дзецям, і біла на патэльню яйкі. Чамусьці сумна, без усякага ўздыму, яна сказала:

— Гэта мне яшчэ лепей. Не адмовіцца, што не яго дачка.

— Ну, чаго яму адмаўляцца?

Размова патухла неяк непрыкметна.

— Ну, вы пасядзіце,— сказаў Драгун бацьку,— а я збегаю ў магазін.— Ён яшчэ збіраўся зайсці да гаспадара пазычыць грошай — сорамна было прызнацца бацьку, што сёння якраз у іх няма.

Але бацька нібы падслухаў яго думкі.

— Пастой! — ён дастаў з кішэні пяцьдзесят рублёў і працягнуў сыну.— Вазьмі вось... Бяры, бяры... Думаю, вы яшчэ тут не паспелі разбагацець,— сказаў ён жартам.

— Якраз у нас заўтра зарплата.— Драгуну было няёмка браць бацькавы грошы, ён бачыў, што і Вера гатова, здаецца, праваліцца праз зямлю.— Заўтра я вам аддам.

— Кінь ты, сынку! Хіба я не ведаю, як у вялікім горадзе грошы ідуць? А ў вас яшчэ расходы такія... Дзіця, хвароба...

І ўсё ж сыну было прыкра — і не таму, што ён узяў гэтыя пяцьдзесят рублёў, а таму, што яму хутка трыццаць, ён жанаты, мае сям’ю, а не можа яе забяспечыць, як людзі: не зводзіць канцы з канцамі. Мо і праўду кажуць, што покуль ты не сабраў усяго матэрыялу, то не пачынай будаваць хаты.

Драгун узяў у магазіне пляшку гарэлкі і мяккае гарадское кілбасы — для вясковых людзей: бяззубага бацькі і здаровай рослай нянькі. Гэтую Наташку Драгун памятаў мурзатаю худзенькаю дзяўчынкай з вялікай беднай сям’і іх суседа Паўлюка. Яна была самая меншая, а цяпер вунь якая дзеўка: свежая, мажная, ростам вышэйшая за яго Веру. Хутка растуць чужыя дзеці...

Селі за стол. Драгун наліў усім пароўну, нават няньцы. Бацька падняў чарку за здароўе свае ўнучкі Валькі. Выпілі і сталі закусваць. Адна Вера жавала нехаця, трымаючы ў руцэ хлеб, пасыпаны соллю. Першы заўважыў гэта Драгуноў бацька.

— Што гэта ты, маладая маці, пасціць сабралася? Чаму не бярэш нічога скаромнага?

— Дзякую, нешта мне нездаровіцца... Няма апетыту.

Драгуна падмывала крыкнуць «кінь капрызы!», але рашыў не пачынаць пры бацьку.

— Глядзі, сын, лепей за жонкай. У цябе апетыт, а ў яе няма. Гэта ўжо кепска.

— Ат, нешта выдумляе,— непрыязна сказаў Драгун.— Ну, як там мама, ці здарова?

Бацька паціснуў плячыма.

— Покуль што яшчэ леткая, з работаю спраўляецца... А што нам? Мы сваё зрабілі, цяпер вы сваё...

— А не цяжка вам унучку гадаваць? — У іх гадавалася дачка Драгуновай сястры.

— Якое цяжка? З ёю нам весялей... Раней-то і сварыліся часцей, а цяпер неяк няма калі. І пасмяешся часам з дзіцяці, пазабаўляешся... Асабліва зімою, як усё снегам замяце. Для сябе самога, дык, здаецца, з хаты не вылез бы, а тут жывое стварэнне, трэба варушыцца, у Клецак схадзіць, купіць хлеба, сяго-таго, цукерак дзіцяці...

Бацька паказаў сябе такім аптымістам, што сын проста не пазнаваў яго. Раней ён толькі крахтаў ды сярдзіта чмыхаў сабе пад нос, пакрыкваў на матку і на дзяцей. Мо думаў збіраць багацце, а цяпер плюнуў на ўсё?

— А пенсіі вам хапае?

— Ну, на адной пенсіі далёка не заедзеш. У нас жа сад, карова, пара парсюкоў. Тое прадамо, тое купім. Варушымся патроху...

— Мы ўсё збіраемся памагчы вам,— пачаў Драгун і пачырванеў,— ды ніяк не выходзіць... Але, можа, як скора вылезем з прарыву... Вера пойдзе на работу. Цяпер яе перавялі ў малодшыя навуковыя супрацоўнікі.

— А колькі ж будзе палучаць?

— Восемсот трыццаць рублёў...

Бацька пакруціў галавою.

— Не вельмі густа, але ўсё ж капейка... Нічога, пра нас не думайце. Калі стане цяжка, то папросім, не пасаромеемся. Зяці і дочкі часам што памогуць... Нічога... А вам трэба стаць на ногі, абжыцца... Вот каб кватэру як. А то што гэта? Жыць няма дзе, а плаціць вунь колькі трэба...

Гаварылі бацька і сын. Нявестка і нянька маўчалі.