Камень з гары

8

Адчуванне адзіноты спачатку супакойвала, потым стала раздражняць. Адзіноту ён стаў адчуваць адразу пасля вучобы, калі застаўся ў горадзе на незнаёмай рабоце сярод незнаёмых людзей. Ён думаў, што хоць можна будзе часам адвясці душу са сваімі былымі аднакурснікамі, што засталіся ў Мінску, але тыя былі заняты сваімі клопатамі: хто здаваў кандыдацкі мінімум, хто ўжо засеў пісаць дысертацыю, хто ажаніўся і песціў дзяцей і жонку. Драгун адчуваў, што ён тут лішні, непатрэбны — і больш не стаў заходзіць да знаёмых.

Ён каяўся цяпер, што не падумаў пра адзіноту раней, калі навокал было гэтулькі дзяўчат з усіх курсаў і факультэтаў, ды... тыя, што заглядвалі на яго, здаваліся яму нецікавыя, а да тых, што яму падабаліся, ён баяўся падысці.

Апынуўшыся ў новым калектыве, ён спадзяваўся, што сяброў, але гэта аказалася не так проста, як некалі ў маленстве ці нават у маладосці. Чалавек у гадах адгароджваецца ад свету частаколам недаверу, ён не раз пераканаўся, што бескарыслівай дружбы няма. Дружба за мужчынскай чаркай таксама здавалася яму нетрывалай. Бо як канчалася чарка, то канчалася і дружба... А дружба з жаночым полам была таксама ілюзіяй, ён ведаў гэта па сабе. Не раз здаралася з ім такое: з дзяўчынай цікава пагаварыць, правясці час, хоць яна як жанчына яго не вабіць. Кахання — сапраўднага, шчырага — тут не можа быць... Аднак дзяўчына думае зусім іначай. Калі-небудзь пры выпадку, калі ты нават нічога не чакаеш і не падазраеш, адчуеш раптам на сваёй шыі яе гарачыя рукі. І што тады ёй сказаць? Другі раз не захочаш заводзіць такое дружбы... Паступова чалавек застаецца адзін, кола адзіноты сціскаецца ля яго ўсё больш і больш, і аднойчы ён адчуе яго каля самага свайго горла, пачне задыхацца.

Гэтае кола, звужанае да крайнасці, як здалося Драгуну, ён адчуў цяпер сам. Нейкі пробліск радасці прамільгнуў у яго душы, калі ён зблізіўся з Лідай Чалевіч, але гаспадар жорстка і даволі бесцырымонна разбурыў усе яго ілюзіі. Мо гэта добра, што цяпер, мо потым Драгуну ў сто разоў болей давялося б патраціць душэўных сіл, каб дайсці да ўсяго самому і рваць ці перарабляць тое, што зрабілася не сёння і не ўчора. О не, перарабляць цяжка, правіць яшчэ цяжэй, затое разбурыць — адзін мах — і ўсё ў руінах.

Так думаў Драгун, лежачы ранкам пад коўдрай. Вылазіць з пасцелі не хацелася, у пакоі стаяла халадэча, ён накрыўся па коўдры яшчэ і шынялём.

У нядзелю можна было адаспацца, зрабіць сёе-тое для сябе: занесці бялізну да цёткі Стэфкі, схадзіць у магазін ці на рынак, каб купіць што-небудзь з яды, бо апошні час ён зусім закінуў сваю сталовую гаспадарку. Бытавыя, кухонныя дробязі з’ядалі ўвесь яго добры гумар, атручвалі жыццё.

Яго леныя думкі перарваў раптоўны стук у дзверы. Драгун выскачыў з-пад коўдры, адкінуў зашчапку на дзвярах і адчыніў. У калідорчыку стаяў Місюк і ўсміхаўся, паказваючы цэлы рад сваіх сталёвых зубоў.

Яны павіталіся. Драгун запрасіў госця заходзіць, стаў апранацца, заслаў пасцель.

— Якія ў цябе сёння планы? — спытаў у яго Місюк.

— Ніякіх. А што ты спланаваў?

— Іду ў бібліятэку... А ты дровы пакалоў?

— Пытаеш! Я іх хутка спалю! Ты ведаеш, колькі сырых дроў трэба, каб напаліць у хаце? Удвая болей, чым сухіх... Але глупства дровы! Давай паснедаем, ды я таксама схаджу ў бібліятэку. Даўно не быў, хоць усё збіраюся. Тут я нічога не магу рабіць, размагнічваюся, не магу сябе прыціснуць.

Місюк снедаць не захацеў, а Драгун з’еў кавалак хлеба з кілбасою, запіў кавай, і яны пайшлі.

У бібліятэцы Драгун узяў свежы часопіс, прагледзеў, што цікавага, але адклаў на потым. Цяпер на свежую галаву трэба паспрабаваць пісаць. У яго ў галаве ўжо даўно сядзела некалькі сюжэтаў, за іх даўно трэба было ўзяцца. Але за тры гады, якія ён пражыў у Фінкельштэйнаў, ён так і не сабраўся што-небудзь зрабіць. Калісьці яшчэ студэнтам ён пачынаў пісаць пра адну падзею, якая яго моцна ўразіла. Гэта было ў іх вёсцы ў час нямецкай акупацыі. У сорак першым годзе немцы расстрэльвалі трох родных братоў. Браты ўцякалі з-пад кулі, і аднаму ўсё ж удалося ўцячы. Толькі выпадак сам па сабе быў «безыдэйны», хлопцаў узялі за нейкае глупства, трэба было нешта прыдумваць, даваць кожнаму нейкую біяграфію, ажыўляць дзеянне.

І вось цяпер ён падыходзіў да гэтай тэмы і так і гэтак, але нічога ў яго не вытанцоўвалася. Кідаў, выходзіў «курыць». Нечакана на калідоры спаткаў Веру Выдзерскую, пра якую ўжо пачаў забывацца.

Яна спачатку пачырванела, разгубілася, ён, здаецца, таксама не знаходзіў слоў, каб пачаць размову.

— Нешта вас не відаць,— сказала яна першая.

— Што вы! Мяне скрозь поўна. Гэта вас я даўно не бачыў.

— Я ўсё езджу ў камандзіроўкі. На Палессе. Там у мяне доследы... Агоркла ўсё, як палын... Учора прыехала, адаспалася — і сюды. Хоць на людзей паглядзець.

Была яна бледная, з гарачымі запалымі вачыма, сутулілася і пакашлівала.

— Вы што, прастудзіліся?

— Нічога, гэта не першы раз. Пройдзе.

Яму стала яе шкада. Нешта ў ёй было такое, што настройвала яго на спачуванне. Але ён сказаў зусім другое, нават нечаканае для самога сябе:

— Вы ведаеце, што я перасяліўся?

— Мо далі кватэру? — яна ўзняла на яго свае ўважлівыя цёмна-шэрыя вочы.

— Не, проста памяняў месца.

— А які быў сэнс мяняць?

— Быў... Дарэчы, калі вы збіраецеся дадому?

— У гадзіны тры-чатыры...

— Я таксама... Ведаеце, хто тут са мною? Місюк!

Яна толькі стомлена ўсміхнулася.

— Пойдзем разам дадому, як тады, з возера. Добра?

— Вы не забыліся?

Ён не захацеў яе падтрымаць. Толькі сказаў суха:

— Дык дамовіліся?

— Добра.

Драгун пайшоў у сваю залу, яна ў сваю — навуковую.

І да гэтага пісалася яму не надта, а цяпер і зусім нічога не клеілася. Думкі разрываліся, нельга было спыніцца на чым-небудзь адным. Драгун увесь час паглядваў на гадзіннік — ці хутка тыя тры гадзіны, а пасля трох час пайшоў яшчэ марудней. А палове чацвёртай ён пайшоў да Місюка дамовіцца, каб ісці разам. Місюк здаў свае кніжкі, а Драгун зазірнуў у навуковую залу, каб нагадаць Веры Выдзерскай, што трэба ісці. Яна ўзняла галаву на ціхі скрып дзвярэй і адразу стала складваць свае кніжкі. На лесвічнай пляцоўцы сабраліся ўсе ўтраіх.

— Нікога не забыліся? — сказаў жартам Місюк.— Тады пайшлі.

Смеючыся, рушылі ўніз па лесвіцы.

— Пойдзем ці паедзем? — спытаўся Драгун, калі яны выйшлі з памяшкання. Ён пытаў і ў Місюка, але пазіраў на Веру.

— Як большасць... Я хачу прайсціся,— сказала яна.

— Я таксама,— далучыўся да яе Місюк.

— Аднагалосна. Ну, пойдзем.

— А куды? — спыталася Вера.

— Даверцеся нам,— дыпламатычна адказаў Драгун.

Снег асеў, бралася пад вясну: стаяла сярэдзіна сакавіка. Яны ішлі памалу, расшпіліўшы паліто, смяяліся, біліся ў снежкі, штурхалі адно аднаго ў мяккія рыхлыя гурбы снегу, рагаталі і кіравалі далей. Дарога была далёкая, ісці давялося з гадзіну, калі не больш. Драгун вёў гасцей на сваю кватэру. Але ўжо перад самым парогам Місюк раптам зрабіў нечаканы выбрык: сказаў, што яму трэба зайсці да аднаго чалавека, ён пра гэта проста забыўся. Драгун з ім доўга лаяўся, упрошвала яго і Вера, але ён настаяў на сваім.

— Знай, браце,— сказаў шматзначна Драгун свайму сябру на развітанне,— што, калі ў маім жыцці што зменіцца ў кепскі бок, ты мой вораг да смерці.

— Не страш людзей! — Місюк кіўнуў на Веру.— Пасля такога жэсту з твайго боку... Але я не магу іначай. Даруйце.

— Я так і не зразумела, пра што вы гаварылі,— сказала Вера, калі яны засталіся ўдваіх.— Вы нешта яму пагражалі?

— Ат, нічога я яму не пагражаў. Проста ён вельмі далікатны.— Драгун дастаў з кішэні ключ, адамкнуў свой пакой.— Вось мая рэзідэнцыя... Будзьце хоць госцяй, хоць гаспадыняй...

— І вы тут адзін?

— Быў адзін. А цяпер мы ўдваіх,— сказаў ён жартам.