Пялёсткі

Быў у нас поп, айцец Міхаіл Міркавіч. Ды не звычайны: за свае заслугі перад «верай, царом і айчынай» атрымаў ён узнагароду - архірэйскую мітру, галаўны ўбор, які надзяваецца ў часе царкоўнай службы. Узнагарода была залатая і аздоблена каштоўнымі каменьчыкамі-самацветамі. Ад яе ішло такое зіхаценне, такі бляск, што аж дзіўна было глядзець. Гэтая мітра давала гонару ўсёй нашай царкве, усёй парафіі, гэта значыць раёну. Што там абразы святых! Усе яны неяк прымерклі, стускнелі. Глядзець на мітру прыходзілі людзі з суседніх прыходаў. А манькаўцы казалі ім:

- Што ваш поп! Лысы пень нейкі! А наш - мітрай накрыты!

Больш дасціпныя меркавалі, праўда, цішэй, што мітра айцу Міхаілу дасталася не за так, не за прыгожыя вочы. Казалі, што нібыта тады, калі пераварачвалі вуніятаў на праваслаўных, забаранялі ў царквах маліцца па-беларуску, дык айцец Міхаіл самы першы пайшоў на паклон да царскага архірэя ды яшчэ іншых памагаў паварочваць на чарнасотніцкі шлях. А ці не самае галоўнае, дапамог многім упартым папам-вуніятам пераехаць у Сібір...

На якой бы мове ні маліўся айцец Міхаіл, але стрыг ён сваіх боскіх авечак плённа. Па смерці ён, даўні ўдавец, пакінуў сваім замужнім дочкам па пятнаццаць тысяч золатам у банку. А яшчэ ж засталася маёмасць. Адной рагатай жывёлы - трыццаць галоў, ды шафы, сталы, ды розная гаспадарчая драбяза... Усю ягоную маёмасць прадавалі з аўкцыёна. Таксама набралі грошай багата. Ды яшчэ я, добра не разабраўшыся, восем капеек уторкнуў на тым аўкцыёне для абагачэння паповых спадчыннікаў. Трэба сказаць, што гэтыя грошы я выпрасіў у сваёй мамы, пад свае будучыя (!) заработкі, - было мне тады восем гадоў. А паткнуўся я на той аўкцыён не выпадкова, не бяздумна. Дачуўся быў я, што будуць прадаваць там і ўсе кнігі з паповай бібліятэкі. Мне думалася, што яна ў яго была не горшая, чымсьці ў самога князя, якую мы нядаўна аглядалі.

Пачаўся аўкцыён. Паколькі пра яго было абвешчана з царкоўных амбонаў ва ўсіх бліжніх царквах, народу сабралася немаведама колькі. Бралі, куплялі нават такія прадметы папоўскага ўжытку, якія ніколі не былі і не будуць патрэбны селяніну. Дайшла справа і да кніг. Царкоўныя кнігі, псалтыры ўсялякія, «жыція святых» былі ўсе цаною не менш, чым паўрубля. Да іх я не патыкаўся. Але вось абвясцілі:

- Каталог кніг Віленскай публічнай бібліятэкі. Цана-сорак капеек. Пераплёт - скураны...

Зірнуў я. Кніга тоўстая, вялізная. А ніхто не дае ніякай цаны. Аўкцыяніст пытаецца зноў:

- Цана - сорак капеек. Хто больш?

Я, набраўшыся духу, выйшаў наперад і заявіў:

- Пяць капеек!

Пабачыўшы такога купца і пачуўшы такую цану, усе дружна засмяяліся.

Аўкцыяніст спачатку крыху збянтэжыўся, але, маючы багатую практыку, адразу знайшоўся і падтрымаў камерцыю:

- ...Каталог кніг... Цана - пяць капеек... Хто больш? Няма нікога? Хлопчык! Давай грошы, забірай гэтую каштоўную кнігу. Калі ты прачытаеш палову тых кніг, пра якія ў ёй напісана, будзеш паважаны чалавек. Калі ты прачытаеш усе - ты загінеш. Адзін розум добра, з двума - трапіш туды, адкуль назад не вяртаюцца...

Я тады не разумеў усіх ягоных прыказак, забраў кнігу і заплаціў пяць капеек. Але аўкцыяніст пабачыў, што ў мяне ёсць яшчэ тры капейкі. Гэта памагло яму ў далейшым насмяшыць увесь народ.

Падымаючы так па адной розныя рэчы, да вечару распрадаў ён бадай усё. Двое рабочых і былая ахмістрыня нябожчыка - Марыля - ледзьве паспявалі падцягваць, падносіць рэчы або падводзіць жывёлу да прылаўка. Але вось раптам на стол-прылавак паставілі нейкую зялёную скрынку, больш падобную на шпакоўніцу. Толькі што пры боку не было дзіркі для птушак ды вечка пад'ёмнае, на навесках. Прысутныя са здзіўленнем пазіралі на гэтую прыладу. Аўкцыяніст таксама, відаць, крыху збянтэжыўся і нагнуўся да ахмістрыні, пэўна што, пытаўся:

- Навошта такая скрынка была айцу Міхаілу?

Калі тая адказала, ён адразу павесялеў і пачаў гульню.

- А вось зусім незаменны ў кожнай гаспадарцы прадмет, які павінен займаць самае пачэснае месца...

Усе здзіўлена натаропіліся.

- Зроблены з самага найлепшага дрэва найлепшымі майстрамі, адпалітураваны, пафарбаваны на самым найлепшым пакосце пад натуральнае сасновае дрэва...

Усе зарагаталі.

- Скрынка для таго, каб насіць на рыбалку земляных чарвей, а ў выпадку патрэбы - маёвых хрушчоў...

Рогат узнімаўся вышэй.

- Цана! - Ён адшукаў вачыма мяне і крыкнуў:- Цана - тры капейкі. Хто больш?

Праз агульны смех даносіліся галасы:

- Аддай гэтаму хлопчыку дарма!

- Не маю права! Хлопчык! Давай тры капейкі...

Я, не кажучы ні слова, аддаў свае апошнія тры капейкі, забраў гэтую скрынку і кнігу і падаўся дахаты. Больш у мяне капіталаў не было, купляць не было на што.

Кніга стаяла ў нас да самай вайны. Я яе чытаў некалькі разоў. У памяці засталося багата назваў старадаўніх кніг і рукапісаў. Калі я паступіў у Нова-Вілейскую настаўніцкую семінарыю, мы ўсім класам былі на экскурсіі ў Вільні. Наведаліся і ў Публічную бібліятэку. Нам паказвалі некаторыя старыя выданні. Кіраўнік музея страшэнна здзівіўся, калі я пачаў пытацца:

- Ці можна паглядзець такія і такія рукапісы? А ці ёсць яшчэ ў вас такія і такія кнігі?

- Як ты, хлопча, дачуўся пра іх?

- Дужа проста: я чытаў каталог вашай бібліятэкі...

У далейшым жыцці я цікавіўся заўсёды старадаўнімі кнігамі і рукапісамі. Так мой выпадковы набытак прынёс мне пэўную карысць...