Пялёсткі

Паснедаўшы, тата кажа маме:

- Ты тут упраўляйся, як здумаеш, а мы з Уладзікам пойдзем за токам акоп капаць. Нават лясны звер, лось, пайшоў ад вайны ратавацца. На зямлі няма ратунку, мабыць, і не будзе.

Пабралі мы рыдлёўкі. Бацька хутка вызначыў пляцоўку: метраў пяць ушыркі, метраў сем даўжынёй.

Капаем. Зямля за токам - суцэльны глей. Добра, што праходзіў дождж. Ды і к восені час. Грунт стаў нейкі вохкі. А тут вайна падганяе. Не, не, ды здрыганецца зямля ад гарматных выбухаў. Агню, праўда, не відно, бо сонца ж свеціць. Капаем мы, капаем удвух. Абодва цягучыя. І выкапалі мы ўжо метры два ў глыбіню..

Прыходзіць да нас сусед.

- Мікалайка, браток! Што ж ты гэта замысліў? Навошта ж ты хлопца малога мардуеш? Няўжо ты думаеш ад вайны схавацца? Каму што суджана, той сваё і атрымае: хоць у акопе, хоць на печы.

Бацьку надта абрыдла слухаць такое, ён і адказвае:

- Суседзе! Не хочаш капаць самастойна, не хочаш памагчы мне, не капай і не памагай. Толькі глядзі, сюды ратавацца не прыходзь, бо ў нас месца мала будзе і для сваёй сям'і... Ідзі, браток, дадому і там чытай свае пацеры...

А мы капаем і капаем. Нават у хату палуднаваць не хадзілі. Мама прынесла сюды, к яме.

Елі, запівалі раўгеняй, квасам такім, ды зноў капаць.

І вось яшчэ за гадзіну якую да захаду сонца мы скончылі капаць. А былі ў таты назапашаны дылі сухія. Нацягалі мы іх у два рады замест столі і страхі, саломай заслалі ды зверху - зямлёй... Зрабілі акуратна і ўваход. А тым часам снарады пачалі рвацца на нашым полі. Першая ахвяра: адбіла палову хаты, пабіла печ і забіла самога гаспадара ў нашай вёсцы. Хутчэй перанеслі мы коўдры, падушкі, такі-сякі посуд, хлеб, муку, вядры са два вады, а пасля і малых перавялі ў гэты акоп. Запалілі газоўку. Стала так, што і жыць неяк можна. Мама пачала маліцца перад іконай, якую прынесла з хаты.

Раптам чуем стукат-грукат каля нашага сховішча і нібыта знаёмы голас:

- А Мікалайка, а браток! Няўжо ты пакінеш мяне з малымі дзеткамі на пагібель, няўжо не прымеш у сховішча сваё?

- Хто гэта? - пытаецца бацька. Нават не паверыў ён, што гэта той самы сусед Хведар, які некалькі гадзін таму назад з'едліва кпіў з нашае работы, не кінуў ні аднае рыдлёўкі зямлі на гэтым месцы...

Што ж цяпер будзеш рабіць?

- Залазьце!

І стала нас усіх у гэтым сховішчы трынаццаць душ. Тым часам сцямнела, і агні вакол сталі зыркія, выразныя. А выбухі тыя - раз за разам. І чуем зноў, што ў канцы нашага гарода, пад плотам нехта па-жыдоўску богу моліцца. Бацька высунуў галаву, паслухаў - Міхол, манькаўскі карчмар, са сваёй дачушкай Рахількай! Выявілася, снарад трапіў у карчму, зруйнаваў і запаліў яе. У агні загінула Міхолава жонка і ўсе дзеці. Застаўся нейкім дзівам ён з Рахількай. Прынялі і іх у сваё сховішча.

Стала нас усіх пятнаццаць душ. Так мы і жылі ў яме колькі дзён, пакуль на нашым полі ды за лесам грымоты стаялі. Гатаваць страву было нельга. Маці разводзіла ў вядры вады муку. Гэтую балтушку і пілі.