Клавуня, гэта я, твой Вася

ВОСЬ ЯК БЫЛО

Доктар Аляксандр Баршчэўскі ў сваім "Беларускім Фальклоры" не дае прапасці нашаму пройдзенаму, ды і мы яшчэ крыху памятаем, як калісьці бацькі жанілі і выдавалі замуж сваіх дзяцей.

Добра, што такі чалавек знайшоўся і ў скандэнсаванай форме даводзіць да нас тое, што перажывалі нашы бацькі і дзеды ў выніку "добразычлівасці" сваіх родных. Не адзін з нас памятае як маці згаджалася выдаць сваю дачку замуж не толькі што за нялюбага, але нават ненавіснага кавалера, гаворачы: "Ідзі дзіцё, калі такая воля бацькі нашага. Я, бачыш, выйшла за яго з мусу і якасці пратаўкла жыццё, то й ты будзеш таўчыся, калі такі наш лёс.”

Напэўна А. Баршчэўскаму было б лягчэй і лепш пісаць аб фальклоры радасным, цудоўным, калі б не... жыццё. Я хачу расказаць аб адным здарэнні з нашага панадворка.

У адной вёсцы жыў багаты гаспадар, але меў сына ні да людзей ні да Бога. Пасвіў ён кароў у бацькі, часам як бацька пагнаў, то мог гною налажыць на воз, не цікавіўся дзяўчатамі, а хлопцы над ім насміхаліся ўпотайкі, бо баяліся бацькі-багацея, і так той плёнтаўся на вёсцы ў доўгай сарочцы, без нагавіц.

у суседняй жа вёсцы жыла вялікая сям'я, бедная, аж страшна ўспомніць, але затое дзеці гадаваліся прыгожыя і на славу, а мо як на грэх, добрыя. Сярод гэтай кучы дзяцей была чарнавокая прыгажуня, якая гадамі падыходзіла пад вышэй спамянутага вярзілку. Але яны нічога адно аб другім не ведалі. Затое бацька кавалера прыкмеціў прыгажуню ўжо даўно, калі хадзіў наймаць яе бацьку да палявых работ, і падумаў: "Яна мусіць быць маёй нявесткай". У час апошняга візіту ў хату бацькоў-бедакоў, бацька вярзілы нібыта жартам запытаў чарнавокую, ці не захацела б яна стаць ягонаю нявесткаю. "А хіба ж ваш багаты сын захацеў бы браць такую, як я?" — адказала дзяўчына, заліваючыся румянцам сораму.

З ёю размова на тым і кончылася, але паміж бацькамі толькі пачалася. Хутка, аднак, бацькі вырашылі, што ў будучыя мясніцы (перыяд перад Калядамі і Вялікім пастом) іх дзеці пажэняцца. Калі толькі злезлі з поля бацька будучага маладога пачаў шукаць адпаведнага чалавека на маршалка, які не будзе сароміцца ехаць з ягоным сынам у "дзіваснубе", значыць у сваты.

А як жа, знайшоўся хітрун, які чорта гатоў ажаніць з паповай дачкой, абы выпіць чарку. Завёз яго ў "дзіваснубе" разам з бацькам, каб не ўцёк, і загадаў, каб той за парогам сеў на лаўцы, ды маўчаў, як пень, бо калі, увайшоўшы ў хату, пяройдзе за баляк, то рогі ў яго вы-растуць, як у быка. Вярзіла злякаўся і быў паслухмяным.

Заехалі на панадворак парай такіх коней, што цяжка ўтрымаць. Бацька астаўся, каб даць коням есці, а маршалак папхнуў перад сабой жаніха ў хату. Увапхнуўшы, паказаў, дзе мае сесці, а сам сказаў: "Добры хлопец і прыгожы, але нясмелы". Дзяўчына ўбачыла нейкага, пад страху падстрыжанага ножніцамі, жаніха і злякалася. А маршалак палажыў на стале буханку хлеба — каравая, ды паставіў бутэльку з чырвонай наклейкай. Бацькі і маршалак паміж сабой таргаваліся, дзяўчына ў кухні плакала, а кавалер сядзеў, дзе яму казалі, і маўчаў. Праўда, сказаў адзін сказ, якім перапалохаў гаспадыню цырымоніі, але іншыя рассмяяліся над "дасціпнасцю" малайца і далей вялі гутарку аб вяселлі. А сказ яго быў такі: "Але ж у вас клусты мухі!"

Не буду апісваць усяго гора дзяўчыны і ўсіх перыпетый, звязаных са шлюбам, хопіць сказаць, што маршалак-хітрун давёў да вяселля. Дзяўчына мела цешыцца тым, што будзе ісці побач юрадзівага на яго поле, мыць ягоную бялізну, дбаць пра гаспадарку, каб наеўся ён і ягоныя бацькі. Ніхто не цікавіўся такімі "дробязгамі", як любоў і пяшчоты.

Маладзіца жыла, як бацькі прыказалі, але яшчэ аднаго не ведала. Менавіта не ведала таго, што яе муж цёмнай ноччу баіцца адзін выходзіць на двор. Не раз бачыла, як выходзіў ён з бацькам, але не здагадалася у чым справа. Аднак, калі бацьку пахавалі і яму аднойчы так захацелася, што далей няма куды, давай ён будзіць жонку, каб вывела яго на панадворак. Тая, як добрая душа, устала, ды й вывела. Яна стаіць у сенях, а ён на парозе робіць сваё і глядзіць у начное неба, на якім мігацяць зоркі. Ды гаворыць: "От, хороша ноч, з чужэю жуонкою у свет пушоў бы!". "Ах ты, свынё нескрэптана — знервавалася жонка, — то я тэбэ выводжу на двуор, як малого, халучу, ополоскую, кормлю, а ты, хочэш Іты у свет з чужэю жуонкою? Котора такую лылу схочэ, але йды, коб ты нэ вэрнуўся!" — і трахнула дзвярыма ў спіну аматара чужых жонак, аж той босымі нагамі хлёпнуў у балота, а яна засунула сені і лягла далей спаць. Бандура вярнуўся дадому аж раніцай, бо Параска дзвярэй не адчыніла, хаця прасіў і пагражаў.

Трэба сказаць, што на яе долю дзеці былі прыгожыя і разумныя, як яна і сусед.

1985 г.