Сабакі Эўропы

6.

Ледзьве ня кожны дзень мы абменьваліся з Козьлікам кароткімі пасланьнямі, а тыдні праз два дамовіліся сустрэцца зноў — і як ні дзіўна, я чакаў гэтага моманту з такой нецярплівасьцю, што мне нават было сорамна. Магчыма, мой сорам і быў прычынай таго, што я паставіўся да яго насьцярожана, і ён адразу ж адчуў маю стрыманасьць. Бедны Козьлік, ён толькі ўздыхнуў, усьміх­нуўся і зрабіў выгляд, што нічога не заўважае.

Гэтым разам мы зноў умовіліся пабачыцца за столікамі каля “Шчодрага” — і чаму мяне так туды цягнула, не разумею. “У вас свободно?” — спытаў нехта над маёй галавой. “За-ня-то”, — прабурчэў я і паклаў на плястыкавае крэсла свой пінжак. Трэба было нешта ўзяць, піва або колу, але столік за гэты час маглі прысабечыць. Я сядзеў пад парасонам і глядзеў, як каля помніка Перамогі шыхтуецца ганаровы каравул: дзяўчаты ў форме з пустымі вачамі і агромністымі, як забінтаваныя пухліны, белымі бантамі на патыліцах паслухмяна лупілі туфлікамі па плітцы. Мяне заўжды ўражваў іх выхад, бо існаваў нейкі найдзічэйшы кантраст паміж тым, што было ў іхных галовах: шопінг, мобінг, пэтынг, укантакцік, гітлер’югенд, блізкія вакацыі — і гэтымі пачварнымі белымі кветкамі, што ўжыўлялі ім у чарапы іхныя прапітыя, брыдотныя камандзіры. Хлопцы выглядалі ня так забаўна — хлопцам форма заўсёды пасуе.

Козьлік трохі спазьніўся. Гэтым разам ён быў на ровары. І гэта мяне таксама раздражняла. Пасьміхаючыся скрозь сваю занадта вялікую, непрапарцыйную дробным рысам твару бараду, ён прычапіў ровар і сеў насупраць, далікатна павесіўшы мой пінжак на сьпінку крэсла.

Я думаў, мы адразу пачнем на бальбуце, але ён трымаўся беларускай.

“Ровар, — сказаў ён, нібы нешта прыгадаўшы. — Калі я да вас ехаў, дык усё думаў, як яго назваць па-нашаму”.

“І як?” — запытаўся я неяк занадта пыхліва.

“Я баюся, — прамовіў ён з усьмешкай. — Гэта вам вырашаць. Хоць слова ўжо, мабыць, даўно існуе”.

Ня гледзячы на яго, я кінуў:

“Па-мойму, усё ясна. Olodonkuta”.

Ён кіўнуў.

“Хіба ў цябе былі варыянты?”

“Вядома, — сказаў ён. — Я падумаў, donkolouta. А яшчэ лепш donkolo. Хоць гэта і крыху супраць правілаў. Mau donkolo bloje da broje”.

“Olodonkuta, — прамовіў я, гледзячы яму гэтым разам проста ў вочы. — Толькі так”.

Ён зноў кіўнуў.

“Пайду замоўлю нешта. Вам узяць піва?”

“Лепш давай грошы і пасядзі тут”.

Я ўзяў яму піва, а сабе сто грам гарэлкі ў пляс­тыкавым кубачку і сок. Мне не цярпелася па­чаць размову на бальбуце, але, калі шчыра, я баяўся. Баяўся, што ў нас нічога ня выйдзе. Гарэлка была добрым выйсьцем, галоўнае — не перабаршчыць. Я выйшаў з гэтага халоднага “Шчодрага” бару (кандыцыянэр у іх — зьверскі), сеў, зрабіў глыток і паморшчыўся.

Козьлік усьміхаўся і мружыўся — ці то ад сонца, ці то ад майго прагнага позірку.

І тады мы загаварылі. Так, як я і хацеў.

Гэта выявілася не такой ужо лёгкай справай. Бальбута дае сваім носьбітам шмат свабоды — а свабода, як вядома, ярмо цяжкое. Рухаючыся нібы ў тумане насустрач адзін аднаму, мы вялі размову навобмацак, натыкаліся то на плячо, то на сьпіну, то на выцягнутую руку — але рэдка калі ўдавалася зірнуць у твар: мне ў Козьлікаў, яму ў мой. Дзіўная выходзіла размова. Козьлік часта спыняўся, падбіраючы словы — дый я адчуваў сябе неспрактыкаваным у вуснай гутарцы: людзі мы зь ім былі няпростыя і любілі размаўляць складана, а для складанасьці трэба было ўвесь час будаваць у галаве мудрагелістыя канструкцыі, і ня факт, што суразмоўца мог вокамгненна іх аца­ніць і зразумець. Падсьвядома мы, вядома, імкнуліся да спрашчэньня кожнае фразы — ці, можа, гэта я імкнуўся, а Козьлік шчыра намагаўся скарыс­таць веліч новай мовы на поўную моц. Тым ня менш, паўгадзіны павольнай, асьцярожнай балбатні на бальбуце ды яшчэ мае дзьвесьце грамаў гарэлкі і два Козьлікавы куфлі піва зрабілі сваю справу — камунікацыя ішла ўсё лепш. Так, мы запіналіся, спыняліся, рыкалі, мыкалі, але ўсё ж разумелі адзін аднаго — кантакт быў. Быў кантакт!

“Вы жанаты?” — спытаў нечакана Козьлік, калі мы замаўчалі, каб адпачыць, і ўтаропіліся на мінакоў, якія беглі міма, адчуваючы да іх лёгкую зайздрасьць: што-што, але пачуцьцё напружаньня ў імя паразуменьня на няіснай мове ім было незнаёмае. Яны падаваліся нам такімі лёгкімі і бесклапотнымі, быццам райскія птушкі. Райскія птушкі ў цэнтры Менску.

“Вы жанаты?” — паўтарыў ён, зноў на бальбуце.

Ён ужыў для гэтага на першы погляд такога нескладанага пытаньня цікавую форму: tau istuzu neonk? То бок: ты жывеш не адзін, ня сам? — спытаўся Козьлік, і я адразу зразумеў, што ён мае на ўвазе. Вядома, можна было спытаць: tau imatuzu krautima? — ты маеш жанчыну? — аднак Козьлік добра спасьціг філязофскую сутнасьць бальбуты: да ўсіх прэтэнзій на тое, каб валодаць некім жывым, на тое, каб лічыць сябе нечым валадаром, правадыром, носьбітам ісьціны ў апошняй інстанцыі або клейшчыкам ярлыкоў, бальбута ставілася ня надта прыязна. Таму проста: ты не адзін? — і гэта магло значыць і шлюб, і сяброўства, і супрацу, і стан у гэтую самую сэкунду, і нішто нічому не супярэчыла.

Такую я прыдумаў мову.

Мову, што не прыгнятае.

“Так, — адказаў я, падумаўшы. — Вядома, я жыву не адзін. Я жыву зь Верачкай”.

Ён дзіўна страпянуўся, быццам ад холаду.

“Зь Верачкай-паперачкай”, — прамовіў я чамусьці, гэтым разам па-беларуску.

І дастаў тэлефон, пакруціў у руках. Нібы паказаць хацеў, што ня хлушу, што зараз гэтая штукенцыя можа пазваніць і загаварыць жаночым го­ласам.

Ён кіўнуў.

“Хачу пракаціцца на тваім ровары, — сказаў я зноў на бальбуце. — Ты ня супраць?”

“Вядома, не”, — ён зьдзіўлена падняўся, адчапіў замок. Пакорліва даў мне ў рукі стырно, нібы я яго абяззбройваў. Дурное хлапчанё. Я закінуў нагу, як сабака каля слупа. Даўно я так высока не падымаў ногі. Ажно нешта хруснула ў крыжы.

І вось я ўжо імчаў па Праспэкце, паўз сьцягі, людзей, разразаючы вецер. На поўнай хуткасьці выехаў на мост празь Сьвіслач. Козьлік застаўся дзесьці далёка, за столікам каля “Шчодрага”, і я быў рады, што ня трэба глядзець у ягоны чырвоны закаханы твар.

Некалі, у маім папяровым дзяцінстве, я, вядома ж, меў ровар — той самы савецкі “Бусел”, на якім усе мы даехалі да канца імпэрыі. Але я тады жыў у самым аддаленым мікрараёне і насіўся толькі вакол яго бэтонных дамавінаў — або праз паўжывы лес на бруднае азярцо, па прамой і доўгай вуліцы Прамысловай, дзе стаялі адны заводзкія карпусы. Я ніколі яшчэ ня бачыў цэнтар гораду з роварнага сядзеньня, ніколі яшчэ не заваёўваў роварным стырном гэтых шырокіх плякатных вуліц, гэтай гордай прасторы, гэтай пустаты сапраўднага гораду. Таму, круцячы пэдалі Козьлікавай машыны, я адчуваў, што ў маім жыцьці пачаўся нейкі зусім новы этап. Невядомасьць біла мне проста ў твар. А ў галаве шумелі дрэвы парку Янкі Купалы, бязладна счэпленыя словы бальбуты, жывёльныя галасы машынаў, пранізьлівы геамэтрычны грукат менскай архітэктуры, кожная лінія — нота, кожны кут — рытмічны ўдар у скронь...

Я павярнуў у парк, скінуў хуткасьць, даехаў да помніка Купалу і спыніўся.

Сеў на лавачку, дастаў цыгарэту.

Намертва расставіўшы ногі, Купала чакаў, што яму скажуць: “Зьнята!” — але ніхто не сьпяшаўся вызваліць ягоную тушу ад нязручнай позы.

Тут былі толькі мы: каменны чалавек і я. За сьпі­най бронзавага Лупакі купаліся голыя дзеўкі. Але ён ня меў права павярнуцца.

“Зьнята”, — прамовіў я напаўголасу.

Ён скасавурыў вочы. Але не варухнуўся. Ня я быў тут рэжысэрам. Ледзь бачныя скулы ягоныя напружыліся.

“Tuputa hitrutima, finita la commedia”, — сказаў я трошкі гучней і ўсьміхнуўся.

А вось калі Лупаку перакласьці на бальбуту.

Гэта табе ня Імрэ фон Штукар. І ня Эзра Паўнд.

Прасьцей, вядома, гэтае:

“Kau vou aiduzu, u ujma kvaj kopjutima?

Belarusutika”.

А вось гэтае ўжо цяжэй — але ж і прыгажэй:

“Mizoj liutima, mizoj sprugutikama

Mau Tutima belarusoje...”

Прыгожую я прыдумаў мову. Маркотную, тужлі­вую, працяжную, як песьня над балотамі-пусткамі.

Козьлік знайшоў мяне толькі праз гадзіну. Я зда­лёк заўважыў ягоную разгубленую постаць, што мільгала між паркавых дрэваў, раз-пораз зьліваючыся зь зелянінай — бо і футболка на Козьліку была зялёная, травеньская, ён падышоў і сеў побач, круцячы ў руках роварны замок на гумовай каўбасе.

“Верачка званіла”, — схлусіў я. І варта мне было прамовіць яе імя, як быццам бы шчоўкнула нешта пад лаўкай — нібы дрэвы, і каменны чалавек на пастамэнце, і нават голыя купальніцы, і шапка Дзяржцырку за парканам з вазамі прысунуліся бліжэй і натапырылі вушы. Я адагнаў ад вачэй лянівую травеньскую інсэкту і сказаў напаўголасу, на бальбуце:

“Хочаш, раскажу, як мы пазнаёміліся?”

Козьлік кіўнуў. Па-мойму, ён хацеў ад мяне ўсяго — і чым болей. І я, не павышаючы голасу, загаварыў. Словы клаліся на паперу надвячорка роўна, ладна, выляталі нібы самі сабой. Быццам бальбута была маёй роднай мовай.

“Аднойчы я зразумеў, што прайграў. Некалькі гадоў таму, увечары, калі не было яшчэ ні гэтых столікаў каля “Шчодрага”, ні бальбуты, ні Верачкі, я ясна ўсьвядоміў, што апошнія дваццаць гадоў майго жыцьця былі Эпохай Паразы. Так, я называю гэта Эпохай — бо маё жыцьцё да таго моманту было Гісторыяй, яно ішло за вялікай гісторыяй і адбівалася ў ёй, і вялікая гісторыя кіравала, а мая блыталася пад нагамі. А цяпер вялікая гісторыя далёка наперадзе, а я застаўся там, дзе быў. Спачатку я апраўдваўся, што гэта не мая віна, мяне трымаюць: звычкі, здароўе, час, абставіны. Але цяпер разумею, што проста прайграў.

Дваццаць гадоў запар я толькі і рабіў, што цярпеў паразу за паразай. Мне было прыкладна як табе цяпер, мой Козьлік, калі адбылася першая параза — і я не зьвярнуў на яе ўвагі. Спачатку я паступіў на філфак — але так і не зрабіўся нікім, апрача як чалавекам з дыплёмам. Белы слоўнік з майго папяровага дзяцінства казаў, што будучыня белая і варта толькі захацець, каб нечага дасягнуць, усе дарогі адкрытыя. Ён хлусіў. Хлусіць дзецям — гэта ж так проста, і за гэта нічога ня будзе, праўда? Я пісаў вершы — але іх ніхто так і не прачытаў. Тыя людзі, якім я іх паказваў, хвалілі мяне і называлі шматабяцальным — і што з гэтага выйшла? Нічога. Ніхто не сказаў мне: давай выдадзім кніжку, ніхто не напісаў пра мяне ні радка, ніхто не паспрабаваў нават зразумець, што я хачу сказаць. Ніхто нават не назваў мяне няздарам. Проста — маўчаньне. Цішыня. Нішто і нічога. Пішы, сказалі мне. А ня хочаш, не пішы. Я працаваў над сабой. Я ставіўся да сябе крытычна. Я прачытаў столькі разумных кніг, я ператварыў іх усе ў граніт, зь іх можна было зрабіць некалькі вось такіх бронзавых і каменных істуканаў. Я верыў у веды. Я змагаўся з амбіцыямі і верыў, што терпеніе і труд всё перетрут. Вынік быў нулявы. З гэткім самым посьпехам я мог нічога не чытаць, лічыць сябе геніем і ляніва паплёўваць на астатніх. Ні ад таленту, ні ад амбіцый, ні ад самакрытычнасьці, ні ад знаёмстваў, ні ад працавітасьці, ні ад мэтанакіраванасьці нічога не залежыць, Козьлік. Наогул нічога ні ад чога не залежыць і нікому на сьвеце нічога ніколі ні ад кога ня трэба. Вось тое, што я зразумеў. На жаль, занадта позна.

Я не зрабіў ніводнага велічнага ўчынку. Наогул нічога не зрабіў. Я ажаніўся і праз год разьвёўся. Я баяўся ісьці ў войска, я быў пацыфіст і анархіст у душы, але ўсё роўна пайшоў. Я мяняў працы, але з кожнай сыходзіў — не таму, што мяне выганялі, не таму, што я быў нязручны, калючы, занадта вальналюбны, не таму, што рабіў нешта, што не падабалася начальству. Не: проста фірма зачынялася і я заставаўся без граша ў кішэні. Я браўся за ўсё, і ўсё адразу ж сканчалася. Я паспрабаваў быць падхалімам, прадажнай сволаччу, ціхім і непрык­метным канфармістам — але і гэта не падзейнічала. Нічога не зьмянілася. Мне не зрабілася ні лягчэй, ні прасьцей, ні наадварот цяжэй — ні пакутаў ні расчараваньня, ні жаданьня даказаць. Нават зьмірыцца я ня мог — бо не было з чым зьмірацца.

Калі я быў падлеткам, дык марыў пра тое, што зьмяню сьвет і прымушу пра сябе гаварыць. Калі мне было трыццаць пяць, я зірнуў на сябе: я быў такім непрыкметным, што пра маё існаваньне ніхто не здагадваўся, акрамя бацькоў. Я адчуў, што магу некага забіць — і ўсё роўна нічога ня зьменіцца. Мне нічога не было цікавым і нічога не хвалявала. Нейкі час я марыў выйсьці да рэзыдэнцыі нашага галоўнага пераможцы, выйсьці босым, у белым, і падпаліць сябе. Можа, так Эпоха Паразы скончылася б. Але я не наважыўся. Вядома, не наважыўся. У той момант, калі вырашыў зьдзейсьніць гэта, я ўжо ведаў, што ніколі нічога такога не зраблю.

Паступова я аказаўся зусім бяз грошай, бяз працы, бяз дому. Жыў у бацькоў, еў тое, што гатавала маці, браў у бацькі грошы і бязмэтна бадзяўся па горадзе. Быў дажджлівы вечар, я шукаў бар, дзе можна танна выпіць і закусіць. У мяне сканчаліся цыгарэты. Наперадзе раптам зьявіліся дзьверы нейкай забягалаўкі. Я зьдзівіўся: раней яе тут не было. Але ў горадзе шмат чаго паадчынялася ў той час, я ўвайшоў, зусім маленькае памяшканьне, пара мужчын, пара жанчын, пах тлустых беляшоў. Я ўзяў “Белавескай” і гарбаты бяз цукру. І цыгарэт. Самых танных. Я стаяў, спрабуючы расьцягнуць свой убогі кілішак, а потым чамусьці ўзяў і выпіў яго ўвесь. Прымружыўся, рыгнуў. Схапіў гарбату, апёк паднябеньне, вусны, яна не хацела астываць, мая гарбата. Так Эпоха Паразы пакідае па сабе сьляды. А ты цярпі. Мяне ледзь не званітавала. “Белавеская” зусім сапсавалася. Некалі гэта быў напой багоў — а цяпер хер яго ведае, што яны туды дадаюць. На смак як фарба.

І тады я знайшоў нажніцы.

Нажніцы і стос паперы. Яны ляжалі на стойцы перада мной. Яшчэ імгненьне таму іх не было. Прос­та перада мной ляжалі нажніцы і папера і я ня ведаў адкуль яны ўзяліся. Я ўзяў нажніцы і азірнуўся.

З бару якраз выйшла нейкая жанчына. Мне падавалася, што выходзячы, яна кінула на мяне кароткі позірк. Я кінуўся за ёй пад дождж. Яна ўцякала, нізка насунуўшы парасон. Яна была без абцасаў, і ўсё ж дагнаць яе было проста — але чамусьці я адчуваў у нагах нейкую слабасьць. Калені ня слухаліся, а недзе ўнізе жывата зьявілася дужа прыемнае адчуваньне. Там, унізе жывата, іншы я, сапраўдны я, ужо ведаў, што рабіць. Вядома, прайграць. Гэта ж Эпоха Паразы. Яшчэ адна няўдача. Я проста ня змог яе дагнаць. Чыста спартовая параза. Цягліцы супраць цягліцаў. Ня выйшла. Хто цябе асудзіць?

Я схаваў нажніцы ў кішэню, запхнуў паперу ў заплечнік і паехаў дахаты. Ужо падымаючыся ў ліфце, я адчуў, што нешта ня так. Маці плакала. Бацька паведаміў, што мая бабуля памерла. Я ня ведаў, што яму сказаць.

Празь некалькі тыдняў я атрымаў кучу грошай. Бабуліну хату ў прыватным сэктары прадалі, і ў мяне на руках было пяць тысяч даляраў.

А ўвечары мне пазванілі зь незнаёмага нумару і прапанавалі зьняць кватэру. Назвалі адрас і паклалі слухаўку. Не, я ня стаў ператэлефаноўваць, я не паставіўся да гэтага як да жарту, я не паспрабаваў выкінуць гэта з галавы. Мы ж не такія, праўда, Козьліку? Я бачыў сувязь паміж нажніцамі і гэтым званком. Мы вар’яты, Козьліку. І нашае вар’яцтва лёгкае, як папера. Там, дзе іншыя бачаць пагрозу — мы бачым цуд.

На другі дзень я паехаў па названым адрасе. На доме была мэмарыяльная шыльда ў гонар нейка­га партакрата. Я дагэтуль не магу запомніць, як яго імя. Дамафон не працаваў, дзьверы пад’езду былі разнасьцежаныя. Я пастаяў крыху, назіраючы за тым, як з пад’езду выходзяць людзі. Звычайныя людзі зь вечным падазрэньнем у вачах, людзі, у якіх ёсьць праблемы, якія нікуды не падзенуцца. Я падняўся на трэці паверх, знайшоў дзьверы бяз ну­мару, гэта была тая кватэра, пра якую мне сказа­лі па тэлефоне. У замку тырчаў ключ. Я павярнуў яго і ўвайшоў. Унутры было ўбога, але цалкам прымаль­на. Я пасядзеў за сталом, гледзячы ў акно. Патрэскваў лічыльнік каля дзьвярэй, стары, савецкі яшчэ. Бліскучая чорная афрыканская маска з пробкамі замест вачэй. Я распрануўся, лёг на ложак, заснуў, а потым прыйшла Верачка, і ўсё стала як цяпер.

Разумееш, Козьлік, я не хачу думаць пра тое, што адбылося. Я ведаю, што галоўнае — не шукаць тлумачэньняў. Я толькі пажартаваць магу, наконт нейкай нябеснай службы сацыяльнай дапамогі, якая выдзяляе штогод стыпэндыі для тых, хто, як я, прайграў. Каб мы не падохлі. Там, наверсе, цяпер відаць сацыял-дэмакраты пры ўладзе. Ці наогул камуністы. А заўтра ўсё можа быць ужо ня так. Я хачу, каб яны там, наверсе, пра мяне забыліся. Я ведаю, што калі пачну шукаць, у чым прычына, усё можа скончыцца. А можа і не. Нічога ні ад чога не залежыць, Козьлік. Усё проста так або інакш, няма ніякіх прычынна-выніковых сувязяў. Я жыву як жыву, паціху трачу грошы, якія атрымаў пасьля бабулінай сьмерці, і нічога не хачу загадваць наперад. Я разумею, што Верачка ад мяне чагосьці чакае. Можа, таго, што я адрамантую кватэру. Ці што пайду на працу. Ці што ўкладу грошы ў нейкі біз­нэс. Але іх ужо мала. Які там бізнэс... А можа, яна чакае, што я нічога ня буду рабіць. Я ня ведаю. Цяпер я думаю, што ўсё гэта: параза за паразай, страх, амбіцыі, барацьба за тое, каб выжываць, зьмяняцца, прыстасоўвацца, думкі пра самаспаленьне і ўся іншая фігня...”

Фігня — гэта я, вядома, не перакладаў. Так і сказаў: фігня. У атачэньні нетутэйшых, гарманічных бальбутыянскіх каўканьняў і патрэскваньняў “фіг­ня” прагучала такой какафоніяй, што Козьлік ажно ўздрыгнуў.

“...уся іншая фігня — усё гэта было для таго, каб аднойчы ўвечары я запарыў сабе кавы, сеў за стол і прыдумаў бальбуту”.

Ён паглядзеў на мяне пяшчотна, так спагадліва, як сын у вочы бацьку.

“Вось як бывае: спачатку выразаеш фігуркі з паперы і насяляеш імі імпэрыі ад плінтуса да плінтуса. Потым сам, як скамечаная фігурка, валяешся на чужых дыванах. Марыш, гарыш, астываеш, тухнеш, парахнееш, рассыпаешся. Высьвятляецца, усё, на што ты здольны, усё, для чаго гэта было, увесь сэнс папярэдняга жыцьця — няісная мова для цябе і нейкага хлопчыка-фрыка, мова, пра якую лепш нікому не расказваць, а асабліва тым, з кім жывеш, асабліва самым родным. Што, так і выглядае сэнс жыцьця?

Дык ці варта было так выпінацца? Ці варта было так мучыцца і марыць? Навошта былі гэтыя дваццаць гадоў? І навошта я табе ўсё гэта выдаў, пацан? Навошта прызнаўся?

Га, Козьліку?”

Я паглядзеў яму ў твар, намацваючы ў кішэні цыгарэты. Але цыгарэт не было, выпалі, відаць, пакуль я імчаў па праспэкце. Козьлік усьміхнуўся вінавата і выцягнуў перад сабой ногі ў кароткіх шортах, голыя, кароткія, натрэніраваныя:

“Прабачце, але... я амаль нічога не зразумеў. Ві­даць, доўга мне яшчэ вучыць бальбуту... Цяжкавата вось так, на слых... Асабліва калі так хутка гаварыць, як вы”.

Я паклаў руку яму на пухнатае калена. Мне было страшнавата, сорамна, дый ніз жывата зноў заныў. І ўсё ж я выказаўся — даўно я не гаварыў ні з кім так шчыра. Навокал і праўда паспакайнела. Цені сышлі далёка, да прыступак, у траве скакалі вавёркі: враки, враки, враки, вот Верочка услышит, вот уж она с работы вернется... Горад адсунуўся ад майго твару, шапка Дзяржцырку налезла на лоб вечароваму натоўпу, і ў фантане з голымі дзяўчатамі зноў зашумела вада. Бронзавы Лупака сутаргава зглынуў і выставіў наперад мяккае падбаро­дзьдзе. І ўсё ж нешта было ня так. Быццам Верачка і праўда чула, што я тут нагаварыў. Але яна даруе. Проста я зашмат выпіў. Ці замала.

Раптам я адчуў, што Верачка недзе блізка. Прыбраў руку з калена Козьліка і дастаў тэлефон. Шматзначна так дастаў, з намёкам. І адсунуўся ад Козьліка, на якісьці сантымэтар, але адсунуўся. Так, каб ён таксама нешта адчуў. Але той быў на сваёй хвалі.

“Я мала што зразумеў, — паўтарыў Козьлік, летуценна ўсьміхаючыся. — Але гэта было прыгожа. Як музыка. Я думаю... Я хацеў бы пачуць ваш аповед зноў. Напішыце мне сёньня ліст. Добра?”