Сабакі Эўропы

8.

Ён крыху заблукаў — а можа, проста хацеў заблукаць, ногі вывелі яго да Эльбы. Тэрэзіюс Скіма стаяў на высокім беразе і глядзеў, як у тумане, што ніяк не хацеў разыходзіцца, нібы гэта была такая маўклівая дэманстрацыя прывідаў, чарнеюць агромністыя косткі старога порту, цягнуцца да неба, трывожна і маркотна.

З туману выплыў карабель, выштурхнуў сваю доўгую далонь, нібы просячы, каб на яе пасадзілі кагосьці жывога. Вока карабля сьвяцілася — і раптам жаласьлівы рык напоўніў мутную беласьць берагоў, Эльба засьпявала, працяжным, прастылым голасам, ад якога ў грудзях у Скімы ўсё сьцялася, нібы зь ім толькі што нехта разьвітаўся.

Скарга мора.

“Гэты люты прымушае мяне зьяжджаць з глузду”, — падумаў Скіма, знайшоўшы ў тумане між ка­ля­ровых дамоў патрэбныя дзьверы. Надпіс “Nie­mands­rose“ быў зусім малы, някідкі, затое сама ружа...

Ружа ёсьць ружа ёсьць ружа

напісана было на сьцяне, да якой ён прытуліўся, бо ўвесь пакой быў завалены кнігамі, і не наступіць на іх было немагчыма. Толькі стаяць каля гэтай сьцяны зь бязглуздым надпісам і хапацца за яго позіркам, каб ня ўпасьці.

“Мы не працуем”, — сказала дзяўчына-падлетак, якая зьявілася зь ніадкуль, нібы саскочыўшы з гэтых чырвоных літар на пажоўклых, некалі белых шпалерах. Цемнаскурая тынэйджарка, захутаная ў белую коўдру. Ня ружа — але кветка, што яе зьела і аблізнулася. Белыя зубы абцягваў матавы мэтал брэкетаў, і гэта і праўда надавала ёй драпежны выгляд.

“Хіба вы ня ведаеце, мы даўно не працуем”.

Тэрэзіюс Скіма павітаўся і прысеў на кукішкі. Цяжка стаяць каля сьцяны і захоўваць раўнавагу, калі да тваіх ног зьбегліся ўсе кнігі сьвету, а ўхапіцца можна толькі за сьлізкі сэнс кароткага надпісу.

Яна нахмурылася.

“Мы не прадаем ні паштовак, ні старога порна, ні забаўных літарак на матрацы. Мы і раней іх не прадавалі. Едзьце ў Санкт-Паўлі, на Рэпэрбан, мы зачыніліся, назаўжды”.

“А калі я хачу купіць кнігу?” — спытаў Тэрэзіюс Скіма, думаючы пра тое, як бы шчыльней ссунуць ногі. Усё ж не зусім прыстойна сядзець на кукішках у вузкай спадніцы перад падлеткамі. Асабліва калі ты агент ED.

“Кнігу? — дзяўчына разгубілася. — Якую кнігу?”

“Ну, напрыклад, Хрысанагіса... У вас ёсьць паэзія?”

“Я ня ведаю такога паэта... — дзяўчына зірнула на яго спалохана. — Ён, напэўна, з гэтых, сучасных... Але ў нас ёсьць, напрыклад, Паўль Цэлян...”

“Ён часта тут выступае?”

“Хто? Цэлян? — цяпер яна ўжо супакоілася і глядзела на яго крышку пагардліва. — Ну вы даяце. Ён памёр у 1970, у Парыжы. Кінуўся ў Сэну з моста Мірабо”.

“Чаму?”

“Ён быў паэтам... — сказала дзяўчынка. — Зь імі ня так лёгка адказаць на пытаньне “чаму?””

“Гэта праўда, — пагадзіўся Тэрэзіюс Скіма. — Гэта твой любімы паэт?”

“Магчыма... — задуменна сказала дзяўчынка. Ёй відавочна спадабалася пытаньне. — Але я люб­лю і іншых. Напрыклад, Імрэ фон Штукара. Ён... ён таксама даўно памёр, — дадала яна пасьпешліва. — Вы чыталі яго?”

“Не”.

“Ясна... — дзяўчынка была расчараваная. — Дык ваш улюбёны паэт — гэты... Хрысанагіс?”

“Ды не, — хутка прамовіў Тэрэзіюс Скіма. — Па шчырасьці, я нічога ня ведаю пра паэзію. Паслухай... Як цябе завуць?”

“Міра”.

“Паслухай, Міра. Я агент Скіма з Бэрліну, з аддзелу, які займаецца ідэнтыфікацыяй невядомых асобаў. Учора ў адным гатэлі памёр чалавек, пра якога ніхто нічога ня ведае. Разумееш? І мне сказалі, што ў гэтай кнігарні я магу знайсьці патрэбныя зьвесткі. У старога Лямпэ”.

Дзяўчынка слухала яго недаверліва, яна яшчэ шчыльней загарнулася ў коўдру і цяпер нагадвала белае пірожнае зь цёмнай чарэшнінай наверсе. Трэба сказаць ёй, каб замыкала дзьверы — калі ўжо яны і праўда не працуюць.

“Стары Лямпэ — гэта мой бацька”.

“Бацька? Колькі ж яму гадоў?”

“Я нарадзілася, калі яму было шэсьцьдзесят. А калі мне споўнілася трынаццаць, ён памёр”.

“Ясна, — Тэрэзіюс Скіма ня вытрымаў і ўсеўся на падлогу, рассунуўшы кніжныя завалы мыском бота. Якая палёгка. І якая няўдача. — Мне шкада, Міра. Але, можа, ты зможаш мне дапамагчы? Можа, ты нешта чула пра...”

“Не сьпяшайцеся, агент Скіма, — сур’ёзна сказала Міра. — Вы вельмі сьпяшаецеся і таму можаце прапусьціць нешта важнае. Вы ж у кнігарні. Так, мы зачыніліся, але кнігі ўсё яшчэ тут. Бачыце? У кнігарні нельга быць пасьпешлівым, нельга рабіць таропкіх высноваў. Так навучыў мяне бацька. Гэта ня фільм і не відэаблог. Гэта кнігі. Трэба мець цярплівасьць, каб іх прачытаць. І яшчэ большую цярплівасьць, каб зразумець. Чытаньне — гэта праца. Магчыма, цяжэйшая за пісьмо”.

Скіма агаломшана выслухаў гэтыя павучэньні. Апошні раз зь ім так размаўляў Пэтэр. Перад тым, як яны рассталіся. Але самым цікавым было тое, што яму падабалася слухаць гэтае цёмненькае, абсыпанае пухам коўдры дзяўчо. Ён паслухмяна кіўнуў і выцягнуў ногі.

“Бацька казаў мне перад сьмерцю, што вы прыйдзеце”.

“Што?” — Тэрэзіюс Скіма схапіў сябе за сярэбраную бародку. Ён зусім забыўся пра тое, што трэба трымаць ногі разам, спадніца задралася, Міра зірнула на яго са шкадаваньнем.

“Бацька ніколі не насіў спадніцаў. Людзі лічылі яго злым, непрыветным, такім сабе аскепкам мінулай эпохі... Але паважалі”.

“Ты сказала, што... Што твой бацька... Стары Лямпэ ведаў, што я прыйду сюды?”

“Ён папярэджваў. Аднойчы, казаў ён, тут зьявіцца хтосьці, хто будзе шукаць чалавека зь пяром і кнігай. Можа быць, праз год, а можа, праз сто гадоў. Але гэта адбудзецца. Так ён казаў і пакінуў пасланьне. Вы прыйшлі праз год. Але пакажыце мне пяро. І кнігу таксама”.

Тэрэзіюс Скіма паклаў на калені заплечнік, дастаў тое, што засталося ад пастаяльца, і працягнуў Міры.

“Так, усё правільна. Хадземце ўніз, бацька скажа вам усё, што трэба”.

“Скажа?”

“Гэта відэазапіс. Ён зрабіў яго на стары тэлефон, але ў мяне ёсьць усё патрэбнае”.

І вось яны ўжо спускаліся па пакручастай лесьвіцы на цокальны паверх, у пакой, дзе таксама былі кнігі: разарваныя пачкі і цэлыя, не кранутыя нікім цагліны, часопісы, газэты, стосы тонкіх і тоўстых папяровых трупаў. На імгненьне Тэрэзіюс Скіма ўявіў сабе канцлягер.

Яна пасадзіла яго на праціснутую канапу і працягнула стары тэлефон на прывязі зараднай прылады. Выключыла цьмянае сьвятло, села побач. Ён адчуваў, як ад яе востра пахне падлеткам. Пах раскрытага падвальнага акна на зімовай вуліцы.

На маленькім экране зьявіўся жаўтаваты твар старога мужчыны. Той пажаваў вуснамі і зьедліва ўтаропіўся ў вочы агента Скімы.

“Прыйшлі... Прыйшлі нарэшце... Я ведаў... Ведаў. Некалі ўсё роўна ўсё сыдзецца. Што б вы там ні вярзьлі пра сучаснасьць і актуальнасьць... Тых, хто піша, ніколі нельга судзіць пры жыцьці. Ня ведаю, ці побач мая дачка Міра. Магчыма, яна ўжо даўно ў магіле. Калі так, дык, спадзяюся, яна пражыла шчасьлівае жыцьцё. Яна адзінае стварэньне, якое я любіў...”

Вядома, у вачах у Міры зьявіліся сьлёзы. Як у старых фільмах, падумаў Тэрэзіюс Скіма. А можа, яму падалося. У пакоі было цёмна, і водсьвет з экрана старога тэлефона блукаў па іхных тварах. Якія былі цяпер аднаго колеру.

“Калі ты побач, Міра, дык перастань румзаць і замкні дзьверы. Ты заўжды забывала гэта рабіць. Там навокал столькі гаўна. Небясьпечнага гаўна. Вы нават не ўяўляеце, там, сярод жывых, колькі гаўна было, калі я круціўся сярод вас. Ад вас жа немагчыма было схавацца. Вы лезьлі ва ўсе шчыліны... Людзі, людзі... Гаўно. Усё гаўно, апрача мастацтва і Міры... І ты гаўнюк, той, што сядзіць зараз і слухае маё трызьненьне. Ну, ці гаўнючка. Усе вы гаўнюкі. Ня веру, што ў вас там стала хоць на каліўца лепш. Няздары... Слабакі і няздары! Што, крывіцеся там? Адварочваецеся? Хрэн вам у вочы! Усё роўна даслухаеце, што я скажу. Вы ж ня проста так прыйшлі...”

Стары Лямпэ закурыў — нешта сьмярдзючае, з дымам такім густым, што ягоны твар на нейкі час не было відаць. А калі дым разьвеяўся, Лямпэ пазіраў у аб’ектыў ужо ня толькі са злосьцю, але і з тугою.

“Спачатку вы развучыліся курыць... Піць... Гаварыць... Слухаць адно аднаго. Потым чытаць... А потым і пісаць... Вам жа нічога больш не цікава. Вы думаеце, што ведаеце ўсё! Адзінае, пра што вы думаеце, гэта будучыня. Адзінае, што яшчэ неяк можа страпянуць вашыя дохлыя душы. Вы думаеце, вы зьмяніліся... Курам на сьмех! Вось ідыёты...”

Стары Лямпэ заперхаў, закерхаў — такім быў ягоны старэчы сьмех. Тэрэзіюс Скіма зноў падумаў, што ён глядзіць кіно: столькі ў маналёгу гэтага чалавека было акторскай гульні.

“Слухайце, слухайце... Ня хочацца, а давядзецца... Я вам усё пра вас раскажу. Вы дыстрофікі там, ясна? У вас атрафіравалася самае важнае — а што, вы ўжо й ня памятаеце. Дыстрафічныя чалавекападобныя. Упэўненыя ў сваёй выключнасьці, упэўненыя, што ідзяце правільным шляхам. У вас не засталося сумневаў. Толькі карцінкі. Адны карцінкі. Тупыя дзеці. Вы ідзяце за карцінкамі і думаеце, што ведаеце ўсё пра сьвет...”

Ён пачынае надакучваць, падумаў Тэрэзіюс Скіма. Яму што, і праўда ў галаву не прыйшло, гэтаму старычыне, што можна проста праматаць запіс і паслухаць самае важнае? Калі, вядома, ён і праўда мае што сказаць, гэты звар’яцелы кнігар. А той нібы наўмысна працягваў філязофстваваць:

“Нічога не зьмянілася. Вось што вам варта ведаць пра сябе. Вам нецікава, як жылі людзі сто, дзьвесьце гадоў таму, і ў вас больш няма кніг, каб прачытаць і павучыцца ў іх... Вось у мяне ў руках кніга...”

На экране зьявілася тоўстая старая кніга ў карычневай вокладцы. Лямпэ старанна пакруціў яе ў руках, паднёс да аб’ектыва.

“Гэта... Гэта “Lebenslexikon“ 1930 году. Выдавецтва Карла Маера, Ляйпцыг-Вена-Цурых... Сто дваццаць гадоў мінула... Га, як вам? А яна тут, у мяне ў руках. Кніга для мяшчанаў, для тых, хто ведаў, што такое дом, свой дом... Сям’я, кухня, госьці, рытуалы... Гігіена часу — вось пра што гэтая таміна. Як жыць, што і як есьці, як лічыць, што думаць, што сьніць. Каб пражыць да канца з годнасьцю і без ганарлівасьці. Кніга, якая скажа вам, вырадкі, пра вас саміх значна больш, чым вы там сабе навыдумляеце... Але хіба ў вас хопіць сілачак хаця б пагартаць яе? Хіба вам цікава нешта, што было ўчора, сёньня гадзіну таму, што было хвіліну перад тым? Вам цікава толькі тое, што ёсьць і што будзе! Вы ж нічога ня ведаеце, нічога!

Хіба вы ведаеце... Ведаеце, што...”

Рукі ў Лямпэ трэсьліся, сьліна цякла на падбародзьдзе. Цяжкая кніга скакала ў ягоных руках, як жывая.

“Ведаеце, што... Ведаеце, што каб прыгатаваць старую курапатву... Die vorbereiteten Rebhühner werden gespickt oder mit Speckscheiben umwickelt... Ясна вам? А nachdem sie gesalzen und mit Pfeffer eingerieben sind, werden sie in eine gutgebutterte und mit Speck ausgelegte Kasserolle getan, in der man auch Zwiebel, Mohrrüben, Gewürze und so weiter gar gedämpft! Die Tunke wird durch ein Sieb gerührt, mit Mehl gebunden und mit Pfeffer und Salz abgeschmeckt!”

Стары Лямпэ зарагатаў. Ён увесь час рабіў паўзы, як актор — быў час падумаць над ягоным трызь­неньнем. На тое і быў разьлік старога хітруна. Рэжысэра гэтага кіно.

А кіно працягвалася.

“Ды вы нават голуба прыгатаваць ня зможаце... Цуцыкі... — зацыкаў крывымі зубамі Лямпэ. — Калі вам яго пакласьці забітага на стол... Вы баіцеся птушак. Баіцеся... А карпа па-польску? А ногі трусу адсекчы? Зьняць шкуру? Я ўжо не кажу пра лябскаўс! Выйдзі зараз на вуліцу — дзе ты ў Гамбургу паясі лябскаўс? Ежу нашых партовых грузчыкаў? І дзе ты знойдзеш грузчыкаў? Усе блогеры. Усе пісьменныя — і ніхто ня можа пісаць ад рукі... Лябскаўс... Яны нават ня ведаюць, што гэта значыць. І ня хо­чуць ведаць! Дробна пасечаная цыбуля падсмажваецца з лаўровым лістом, закідваюцца кавалкі смажанага мяса, паперчанага, добра паперчанага... Тоўчаная вараная бульба... І ўсё гэта паліваецца тлушчыкам і соліцца, ды яшчэ спэцыі паўзьверх... Каляндра! Каляндра... Хто з вас, паўдуркі, ведае, што такое каляндра? І што гамбурская ежа завецца лябскаўс? Хто з вас памятае смак халоднага бурака з іржавай таркі і гарачай, палітай тлушчам бульбы? Максымум, на што вы здольныя, гэта прамямліць: пю-ю-юрэ-ээ... Пю-рэ-эээ...”

Тэрэзіюс Скіма ўпотай зірнуў на Міру — але яна, не адрываючыся, глядзела на твар бацькі, зялёны ад жоўці, жоўты ад злосьці.

“І хто з вас... — Лямпэ цяжка ўздыхнуў і раптам зрабіўся такі маркотны, нібы ведаў нешта, што ім, ягоным гледачам, ужо ніколі было не спазнаць. — Хто з вас можа сказаць, адкуль гэта...”

І стары, прымружыўшы вочы, прадэклямаваў нечакана ясным, глыбокім голасам, не раўнуючы як тыя даўно памерлыя дыктары радыё:

“Містэр Леапольд Блюм упадабаў сабе ў ежы нутраныя ворганы жывёлаў і птаства. Ён любіў гус­ты суп з гусіных вантробаў, арэхападобныя пупы, начыненыя печаныя сэрцы, падсмажаную скрылёчкамі ў цёртых сухарох пячонку, смажаную ікру траскі...” — тут Лямпэ шчасьліва ўсьміхнуўся і працягваў ужо зноў нібы зьдзекуючыся:

“Больш за ўсё ён любіў прыпечаныя на вугольлі барановыя ныркі, якія пакідалі на ягоным паднябеньні далікатны прысмак лёгкадухмянае мачы”.

Тэрэзіюса Скіму перасмыкнула. У глотцы вырас камяк, сутаргава таргануўся, ледзь ня вылез вонкі — Тэрэзіюс Скіма намаганьнем волі загнаў яго назад і праглынуў сьліну. Цяпер усё навокал пахла мачою. Нават ад Міры ішоў гэты пах — пах нямытай дзяўчынкі, smells like teen spirit, яму хацелася наверх, на вуліцу, хапнуць ветру з Эльбы, уцягнуць у сябе неспакойны подых гораду і, можа, быць, нават пастаяць побач зь якім-небудзь жабраком, які курыць танную папяросу. Толькі так, толькі так.

“Джойс”, — прашаптала Міра, а стары мармытаў усё новыя цытаты.

“Што ты сказала?”

“Гэта Джойс”, — яна павярнулася да яго зьдзіўлена і абурана. Быццам выкрыла толькі што ягонае няўменьне чытаць.

Тэрэзіюс Скіма шматзначна гмыкнуў. Ён ніколі ня думаў, што словы здольныя на такое. Некалькі словаў, пражаваных зьедлівым старым карчом — і гэты цёмны пакой напоўніўся пахамі. Гэта неверагодна — і ўсё ж гэта было так. Гэта было як чараўніцтва. Але Тэрэзіюс Скіма ведаў, што цудаў не бывае.

“...Ніхто з вас ня ведае, пра што я кажу... — пагардліва жаваў свой зялёны атручаны язык стары Лямпэ. — А ён — ведаў. Аднойчы ён проста прыйшоў да мяне ў кнігарню, са старым заплечнікам, пачаў гартаць кніжкі, і застаўся. Я ня змог яго выгнаць, панове...”

Змагаючыся з камяком у горле, Тэрэзіюс Скіма наставіў вушы. Мркняў.

“Я плаціў яму дваццаць пяць марак на месяц. Ён сядзеў тут і прадаваў старыя паштоўкі, порначасопісы і іншую чухню. Калі нехта заходзіў — а такое здаралася ўсё радзей і радзей. Аматары старызны вымерлі, а турысты купляюць падробку на Рэпэрбане — ім шкада нават паўмаркі за Рэч з Тых Часоў, навошта, калі на Рэпэрбане ёсьць бяздарныя імітацыі за дзесяць пфэнігаў штука? Ён сядзеў тут, пад ружамі, і чытаў кнігі. Гартаў, шаптаў нешта, быццам сыпаў пясок — горку за горкай, горку за горкай. Я і сам мог сядзець на касе, калі мне і патрэбны быў памочнік, дык хіба што весьці ўсю гэтую бясконцую блядзкую перапіску з падатковай і яе ганчакамі... Але я дазволіў яму сядзець там, пад ружамі. Было ў ім нешта такое...”

Стары апусьціў вочы. Прыкмета таго, што зараз пачнецца мана. Мана ў імя нейкай сьвятыні. Як жа лёгка выдаюць сябе людзі, калі пачынаюць маніць у імя сьвятыні, падумаў Тэрэзіюс Скіма — і памыліўся.

“Больш за ўсё ён баяўся памерці адзін у танным гатэлі... Была ў яго такая фобія. У кожнага свая фобія. Я вось усё жыцьцё баяўся катоў. Хер яго ведае, чаму. А ён баяўся памерці ў занюханым гатэлі ў поўнай адзіноце. Я казаў яму: гэй, хлопец, ты яшчэ малады, якая нахрэн сьмерць? Пакуль табе прыйдзе час паміраць, гатэляў ужо не застанецца. Замест іх будуць труны з кнопкамі: здавай чамаданы, кладзіся і дохні. Да раніцы. А раніцай прачынаешся і плаціш за паўстаньне зь мёртвых. Дурны жарт, га? Як могуць людзі, якія не чытаюць кніг, ведаць, што такое сьмерць?..”

Стары Лямпэ зь нянавісьцю зірнуў на Скіму.

“Сьмерць — гэта майстра нямецкі глядзіць бла­кітнае вока”

Ён уперыўся вачыма ў агента і раптам зара­гатаў.

“Блакітнае вока нямецкага майстра!”

Адсьмяяўшы порцыю жоўтай сьліны, ён сплю­нуў і выцер дрыготкай рукой шырокі, нібы ўзрэзаны па краях рот.

“А аднойчы я заўважыў, як ён піша, мой памочнік. Як ненармальны, ад рукі, у нататніку. Што ты там пішаш, сынку? Вершы. Вершы? Пачытай. Я паслухаў... Я нічога не зразумеў, гэта былі вершы на нейкай іншай мове, можа, рускай, а можа, і не, мой прадзед ведаў рускую... Я даўно казаў, што некалі яны адгародзяцца ад нас мурам. Рускія любяць муры... Рускія. Рускія напісалі такія кнігі, у якіх ёсьць усё... Усё, вашу маць. Дзьвесьце гадоў таму напісалі — і вось нарэшце іх вялікія пісьменьнікі падохлі. Усё. Але ніхто ня хоча ведаць пра сябе ўсё... Цікава, хто ты, там, сярод жывых? Мужык ці баба? А, насраць. Усё роўна ў бабскай адзежы... Гэтая мода прыйшла надоўга...”

І тады ў руках старога Лямпэ зьявілася бутэлька нейкага алькаголю. Ром? Тэрэзіюс Скіма ажно прыўстаў ад зьдзіўленьня — яму падалося, што гэта тая самая бутэлька. Тая самая — і не. Ён ня бачыў мулаткі. Стары трымаў бутэльку этыкеткай да сябе. Нібы наўмысна дражніў жывых — ідзіце, маўляў, сюды, ляціце церазь Лету, лёгкія матылькі, ляціце і паглядзіце.

Зарослы сівымі валасамі кадык здрыгануўся, Тэрэзіюс Скіма адчуў смурод алькаголю. Гэта нейкае дзіва — але ён, вочы якога ўжо балелі ад напружаньня, адчуў гэты густы водар, нібы сядзеў у адной з кнайпаў Кройцбэргу, сярод алкашоў і лузэраў з усяго сьвету.

“Я адразу адчуў, што гэта нешта сапраўднае. Ягоныя вершы. Хоць не разумеў у іх ані слова. Клянуся маімі гнілымі зубамі, я адразу ўцяміў, з кім маю справу. З паэтам. Я кажу гэта — і мне ня сорамна. Паэт. Паэт. Вось вам, вы, жывыя! Я сказаў яму: малец, мы зладзім табе вечар у кнігарні. Разас­лаў абвесткі, расклеіў паўсюль: ад Фульсбютэлю і Ольсдорфу да Альтоны. Ніхто не прыйшоў. Толькі я ды ён. Ён толькі ўсьміхнуўся. Як жа слаўна мы набухаліся ў той вечар! Я, ён і мая Матумбі. Шкада, што яна сышла. Але правільна зрабіла — у яе алергія на кнігі і няўдаліц. А мы і былі тым, ад чаго ў яе пачаліся кароста і астма: кніжнымі няўдаліцамі...”

Лямпэ зноў сплюнуў.

“Пасьля таго вечара я напісаў гэтым няздарам, гістэрычным паэцішкам, Кіму і ўсім іншым: усё, чытайце і прадавайце сваё дзярмо дзе заўгодна, але ня тут. Тут будзе месца для сапраўднага. Для таго, што ніхто ня здолее прачытаць. А яму, свайму паэту, я сказаў: некалі яны ўсё роўна прыйдуць. Сюды, у “Niemandsrose”. Можа, праз сто гадоў, а можа, заўтра. Якая розьніца. Прыйдуць, каб знайсьці цябе, хлопча. Але будзе ўжо занадта позна. Яны заўжды прыходзяць запозна, каб знайсьці цябе і спытаць, хто ты...”

Лямпэ зьвесіў галаву. Шкляны позірк, апушчаны долу, не казаў больш нічога. Ён быў п’яны — або гэта Тэрэзіюс Скіма захмялеў ад бясконцага патоку словаў, пад які яму так падабалася падстаўляць галаву.

Скіма раптам уявіў, што ён нікуды адсюль ужо ня выйдзе. Так і застанецца ў гэтай забытай богам і людзьмі, нікому не патрэбнай кнігарні. І кожны дзень будзе бачыць на сьцяне: Ружа ёсьць ружа ёсьць ружа. І так не спасьцігне сэнс гэтых бязглуздых і злавесных словаў.

Ці знойдзецца нехта, хто будзе шукаць яго, Скіму? І ці прыйдзе некаму ў галаву шукаць яго тут?

“У яго была кніжка. Халера на вас, я пераклаў бы яе, калі б мог. Так, ён меў пры сабе кніжку, пра якую сказаў толькі, што яе надрукавалі ў Празе. Там друкуюць кнігі? — спытаў я. Там ёсьць такі дом, куды можна прыйсьці пераначаваць, зьесьці суп і выдаць кніжку. Адзін асобнік. Яго заснавала нейкая вар’ятка, патлумачыў ён неахвотна. Ты прыехаў з Прагі? — спытаў я, хоць ведаў, што ён ня любіць пра гэта гаварыць. Не, адказаў ён і зноў сказаў гэтую сваю загадкавую фразу... “Пра тое, адкуль я ўзяўся, напісана ў адной казцы. Казка ў чэраве кніжнай гары, гара ў старой кнігарні, кнігарня ў часе, час унутры нас саміх”. Вось жа скаціна... Загадкавая, мілая скаціна, якая аднойчы здарылася са мной, хоць я быў проста кніжны чарвяк, ня болей...”

Лямпэ засьмяяўся.

“Ён так і не сказаў, як яго завуць. А яшчэ ў яго было пяро. Старое, пашкуматанае пяро — ці то курынае, ці то гусінае. Проста пяро. Pinna... Я не пытаўся ў яго, навошта яму пяро. Не, ён не пісаў ім — але заўжды правяраў, ці на месцы гэтае пёрка. Кожны з нас вар’яцее па-свойму, і ў кожнага свае фобіі і свая жарсьць. Па-мойму, у ягоным жыцьці галоўным было менавіта гэта: вершы, старое пяро і жах перад адзінотай у танным гатэлі. Ён мог днямі нікуды не хадзіць, сядзець тут, чытаць і пісаць... О, мне гэта падабалася. Гэта была мая стыпэндыя, Writer-in-Residence і Writer-in-Exile, якую я даў таму, каму хачу... мая справа, мой выбар. Стыпэндыя для паэта, стыпэндыя старога Лямпэ...”

Стары закашляўся.

“Я дапамог яму, а ён мне. Мне было добра зь ім. І калі б Матумбі і праўда кахала яго, дык... а-а-а... Чорт зь ім. Няхай! Аднойчы ён проста сышоў. Нічога нікому не сказаўшы. Вось сьвіньня. Больш я яго ня бачыў. І ўсё скончылася. Але я ведаў, што некалі яго будуць шукаць. І вось думаю сабе: калі ён сышоў... няўжо і праўда гэта быў танны гатэль і ўбогая адзінота?.. Ці вы, там, сярод жывых, хто слухае мяне — гэта ягоная слава?”

Лямпэ нарэшце замаўчаў. Словы стамілі яго. Тэрэзіюс Скіма адчуваў, што кіно зараз скончыцца. Міра нерухома сядзела побач, падпёршы кулакамі падбародзьдзе, коўдра спаўзла на падлогу, ён пацягнуўся, каб падняць — і ўсё сапсаваў.

“Цыц”, — цыкнула яна на яго.

Бо гэта быў яшчэ не канец фільму.

“Яны... — стары Лямпэ паглядзеў некуды скрозь іх. Паглядзеў і ягоныя блакітныя вочы прапітага вікінга засьвяціліся нейкай непрыстойнай маладосьцю. — Унутры іх была зямля, і яны капалі. Яны капалі й капалі, так дзень іх мінаў, іхняя ноч. І Бога яны не хвалілі, які, так яны чулі, усё гэта прагнуў, які, так яны чулі, усё гэта ведаў. Яны капалі і болей нічога ня чулі; не памудрэлі, ня склалі ніводнай песні, ня выдумалі сабе аніякай мовы. Яны капалі...”

“Што гэта значыла?” — асцярожна спытаў Скіма.

“Гэта значыла, што вам трэба навучыцца маўчаць, — злосна прамовіла Міра і паднялася. — Цэлян! Але што вам Цэлян... Я магу скінуць вам гэтае відэа, калі хочаце”.

“Думаю, я вывучыў гэты маналёг на памяць, — Скіма таксама падняўся. — Скажы... Ты таксама пішаш вершы? Хочаш быць... паэткай?”

“Я? — яна быццам задыхнулася гэтым сваім “я”. — Я? Не. Што вы. Я вучуся. І буду дызайнэрам вопраткі. Паэткай... Паэткай можна быць толькі ўпотай. Сапраўдныя паэты нябачныя. Так што не чакайце праўды, калі хочаце яе ведаць”.

“Ты гаворыш зусім як твой бацька”.

“Мой бацька? — голас Міры загучаў сталёвымі сходамі. Яны падымаліся ў кнігарню — і перад тварам Скімы мільгалі складкі яе стракатай спадніцы. — Мой. Бацька. Зрабіў. Усё. Каб маё жыцьцё было як мага больш цяжкім. Ён пакінуў мне толькі сваю “ружу”. Змарнаваў усё на нейкага паэта, якога я нават не магу прачытаць. А той кінуў яго і сышоў. Не шукайце рамантыкі там, дзе ўсяго толькі холад і гразь. Бывайце, агент Скіма. У мяне столькі работы. Трэба ж гэта ўсё некуды падзець. Вы ж не зьбіраецеся тут заставацца, праўда?”

“А твая маці?”

“Яна выйшла замуж і зьехала ў Мюнхен. Так што гэтыя кнігі давядзецца паліць мне. Жыўцом”.

Тэрэзіюс Скіма ўздрыгнуў і пацягнуў носам паветра, у якім, здавалася, ужо адчуваўся дым.

“Чаму адразу паліць? Здаецца, кнігі ўжо даўно ня паляць. Іх перапрацоўваюць у...”

“Яны заслужылі крэмацыі, — сур’ёзна сказала Міра. — Хіба вы яшчэ не зразумелі, агент, што гаворка насамрэч ідзе пра нешта большае, чым прос­та старая папера?”

Тэрэзіюс Скіма ўзяўся за ручку дзьвярэй і кіўнуў. Яна раптам зрабілася яму такой непрыемнай, гэта чорная дзяўчынка са змрочнымі зморанымі вачыма, што хацелася забыць яе як мага хутчэй. Ён падумаў пра ром, якім суцяшаў сябе пастаялец у сваю апошнюю ноч. Няўжо яму і праўда было лягчэй глушыць сябе? Мо ён таксама намагаўся некага забыць? Тэрэзіюс Скіма ўявіў сабе алькагольнае ап’яненьне — некалі даўно ён часам піў віно і піва, зь першай жонкай. Гэта было так бессэнсоўна. Як піць ваду з мора, пагрузіўшы ў яго сваю галаву.

І гэткі ж агідны смак назаўтра.

На вуліцы яго нарэшце званітавала.

Ён узяў сабе двайное эспрэса, сеў на лавачцы над Эльбай, з асалодай адчуваючы, як кава выліз­вае яму поўны бруднай кісьліні рот, і набраў Айсу.

“Ты ж зьбіраешся заўтра раніцай назад у Бэрлін?” — спытаў ён увечары ў Алексе, старым рэс­таране на беразе Альстэру. Спытаў, няўважліва назіраючы, як яна абгрызае курыную костку, і ведаючы, што яна чакае зусім іншых словаў.

“Пачакай... — яна выцерла пальцы. — Дай я ўгадаю, якое слова галоўнае. Заўтра? Не... Раніцай? Не... Ты? Ізноў не. Відаць, ты проста хочаш мяне пра нешта папрасіць. Тады так і скажы”.

“Пакармі маіх катоў. Я дам табе ключ”.

“Гэта гучыць як верш, — усьміхнулася яна. — Пакармі маіх катоў... Я думаю, яго мог бы напісаць гэты твой паэт. Пакармі маіх катоў, я дам табе ключ. Можа і ты ў нас замаскаваны паэт, а, агент Скіма?”

Ён і праўда ўсё ёй расказаў. Яму трэба было расказаць — каб уся інфармацыя ў галаве расклалася па сваіх палічках і ніводная драбяза не завалілася ў шчыліну, на якія такі багаты чалавечы мозак. Ён расказаў ёй пра кнігарню і Міру, пра старога Лямпэ, ня мусіў, але расказаў — нібы ад рукі запісаў усё, што пачуў за апошнія дні. Запісаў і намаляваў схему.

“Вось ключ”.

Яе халодныя рукі нагадалі яму раніцу ў “Розэнгартэне”. Дзелавіты стук дзятла, брыдкія галасы жывых і голыя падэшвы паэта, які баяўся толькі аднаго — вось такога канца.