Сабакі Эўропы

4.

Аўсвайс нябожчыка, як яны пасьпелі пераканацца, быў усяго толькі бессэнсоўным пляскатым кавалкам плястыку — сканэр на яго нават не рэагаваў. Гэта быў часовы дазвол на побыт у краіне — цікава, колькі яму далі часу чыноўнікі паліцайпрэзыдыюму: год, два, тры? А галоўнае, калі? Ад фота ў куце засталася толькі ружовая пляма, літары былі зацёртыя, нібы іх нехта саскроб нажом. Зразумела, што аўсвайс быў даўно пратэрмінаваны і ўладальнік захоўваў яго толькі таму, што іншага пасьведчаньня асобы ня меў. Не, ён ня быў шпіёнам, гэты пастаялец — ён проста занадта часта начаваў пад дажджом і сьнегам, губляў сваё немудрагелістае майно і зноў знаходзіў, выпускаў яго з рук у лужыны чужой краіны, яго абкрадалі, білі, ён хварэў і зноў прытомнеў, і кожнага разу гэтае плястыкавае, неахвотна выдадзенае яму сэрца зноў вярталася да яго, немаведама якімі шляхамі.

Саскрэблены з плястыку, зацёрты бяспашпартны чалавек толькі што ляжаў на гэтым вось ложку. Вядома, Бюхман мусіў адказаць перад законам за тое, што пасяліў у гатэлі асобу без дакумэнтаў, але Тэрэзіюс Скіма ведаў, што махне на гэта рукой — яму было не да Бюхмана, з гэтым камунякам усё ясна і так, унізе ўжо чакаюць новыя пастаяльцы, у якіх таксама ніхто не спытае, хто яны такія. Валакіта з разборам і штрафам толькі адцягнула б агента ад сапраўды важных рэчаў. Пагатоў іншыя знойдзеныя ў пастаяльца прадметы аказаліся значна больш цікавымі.

Так, тут было пра што падумаць.

Маёмасьць нябожчыка зьмяшчалася ў адзін заплечнік. Шкарпэткі і майткі ён, відаць, незадоўга да сьмерці зьбіраўся памыць у душавой кабінцы — яны ляжалі на падлозе, яшчэ сырыя, зь белымі саплівымі плямамі ад мыла. Бруднае паліто вісела на кручку, яно яшчэ захоўвала колішнюю элегантную форму, але ўжо страціла колер. Каля дзьвярэй разводзілі вушамі ў бакі разьбітыя, заліхвацкія дарожныя чаравікі. На трэснутай ракавіне ляжалі старая зубная шчотка і выціснуты да апошняй кроплі тубік зубной пасты. У заплечніку Тэрэзіюс Скіма знайшоў штаны і швэдар, відэлец, адкрывалку, нож... Набор плястыкавага посуду... З гэтым усё было зразумела. Зроблены мэдыкам аналіз паказаў, што ДНК памерлага пастаяльца няма ні ў вод­най базе дадзеных. Ва ўнутранай кішэні заплечніка ляжала пяцьдзясят марак купюрамі і меднай дробязі грамаў на трыста. Банкаўскую картку, канечне, шукаць было бессэнсоўна. Вось яна, яго картка: пакамечаны цыгарэтны пачак з купюрамі. Скарыстаныя насоўкі, анучы, бясплатная, грубая, як каменным парашком пасыпаная, туалетная папера “Пяшчота”... Іржавая машынка для скручваньня цыгарак. Пакет таннага тытуню. І іншыя артэфакты зусім не фантастычнага чалавечага жыцьця.

Але ў заплечніку былі яшчэ тры рэчы, пабачыўшы якія, Тэрэзіюс Скіма зразумеў, што нябожчык ня быў звычайным бадзягам.

Па-першае, папяровы нататнік, увесь скрэмзаны надпісамі — крамзолі віліся па ім, як бясконцыя валасы, скручваліся і выпаўзалі, чапляліся за іншыя, абрываліся і завіваліся, каўтуны літар, чорны волас чужога почырку...

“Ён што?.. Пісаў ад... Ад рукі? На паперы?”

Тэрэзіюс Скіма азірнуўся. Пакаёўка стаяла на парозе, заварожана гледзячы на нататнік у ягоных руках.

“Вычварэнец, праўда? — усьміхнуўся Скіма. — Я мяр­кую, ад рукі ён пісаў ня толькі алоўкам...”

“А чым?”

“Напрыклад, дубцом па мокрай пасьля дажджу зямлі. Часам я бачу, як яны гэта робяць. Сядзяць на лавачках, апусьціўшы галовы, і крэсьляць свае знакі. Злуюцца, сьціраюць накрэмзанае падэшвай чаравіка, і зноў пішуць...”

“Я таксама гэта аднойчы бачыла. У Тыргартэне”.

Але Тэрэзіюс Скіма ўжо трымаў у руцэ наступную рэч, якую пакінуў пасьля сябе пастаялец. Трымаў асьцярожна і нават з апаскаю. Нібы ня ведаў яшчэ дакладна, што гэта такое.

Але ён ведаў. Вядома, ведаў. Гэта была кніга. Папяровая старая кніга: шэрая сырая вокладка, пад якую запоўз туман, шэрыя старонкі, зь якіх, расплыўшыся, быццам з-пад вады, глядзелі рэдкія літары незнаёмай мовы. Літараў было ня так ужо і шмат — і таму яны выглядалі яшчэ больш балючымі, чорнымі, крывымі, нібы на іх падала нябачнае сьвятло аднекуль з-за Скімавага пляча. Як банкноты скасаванай валюты няіснай ужо дзяржавы, падумаў Скіма, разглядваючы загнутыя ражкі старонак, зморшчыны хворай паперы, таемныя значкі, некаторыя зь якіх нагадвалі лацінскія, а іншыя быццам былі наўмысна прыдуманыя дзеля пародыі на звыклы нармальным людзям шрыфт. Вядома, гэта была кірыліца. Літары з таго боку Мяжы.

“Кніга”, — сказала Айсу, таропка і нэрвова, быццам хацела падказаць Скіму тое, да чаго ён ніяк ня мог дапяць.

“Дарэчы, а што вы тут робіце? — спытаў Скіма, гледзячы на яе зь вясёлым неўразуменьнем. — Хіба час для эксплюатацыі чалавека чалавекам яшчэ не надышоў? Па-мойму, у гэтым горадзе эксплюатаваць пачынаюць а восьмай”.

“Я падумала, што вам трэба будзе мяне распытаць”.

“Пра што?”

“Пра гэтага... Які памёр. Вы ж мусіце запытацца ў мя­не, што я пра яго ведаю, што запомніла... Хіба не?”

Тэрэзіюс Скіма гмыкнуў і зноў ухапіўся за сваю шыкоўную бародку. Звычайна пакаёўкам няма ніякай справы да іхных пастаяльцаў, якія адышлі ў лепшы сьвет або на вакзал. Normalerweise яны ўсяляк імкнуцца даць зразумець, што пляваць хацелі на такіх убогіх. Якая розьніца, што сталася з тым, хто нічым ня стаўся.

“Добра, — бародка пакацілася па грудзях Скімы. — І што вы ведаеце? Што запомнілі?”

“Нічога асаблівага, — пасьпешліва прамовіла Айсу. — Ён прыйшоў, калі быў дождж. Выглядаў стомленым. Бюхман накрычаў на яго: што гэты небарака ногі ня выцер, сьляды пакінуў на дыване. Хоць дывану ўжо больш гадоў, чым мне, ды Бюхман і сам ногі ніколі не выцірае. І ня мые...”

“Дарэчы, аддайце запальнічку, — мякка папрасіў Скіма. — Я ведаю, яна ў вас”.

Айсу пачырванела.

“Адкуль вы ведаеце?”

“У нас у аддзеле работа такая — ведаць усё, — з удаванай важнасьцю сказаў Скіма і засьмяяўся. — Я яе бачу. Вы ня курыце, нябожчык курыў, а ў вас на кішэні, вось там, на грудзях, добра відаць контуры прадмета, які любы дурань ідэнтыфікуе як запальнічку”.

“Вазьміце яе самі, — ціха сказала Айсу. — Я проста ўзяла. Навошта яму запальнічка? Там?”

Тэрэзіюс Скіма паклаў кнігу, падышоў да яе ўсутыч і спрытна выцягнуў запальнічку з кішэні. Пакаёўка страпянулася.

“Там? — ён пстрыкнуў і паглядзеў на агеньчык. — Вы што, верыце ў замагільнае жыцьцё? Як тыя... Людзі зь мінулага?”

“Не”.

“Тады што вы маеце на ўвазе пад гэтым “там”?”

“Ну, мусіць жа быць нешта. Пасьля сьмерці”.

“І як вы сабе ўяўляеце гэтае нешта?”

“Ня ведаю”.

“Але чамусьці мяркуеце, што курыць там забаронена”, — сказаў Скіма.

“Там мусіць нешта быць, — упарта прамовіла пакаёўка. — Гэта як з Усходняй Мяжой, разумееце? Там, за ёй, нешта ёсьць. Там таксама людзі жывуць... І можа быць, там нават ёсьць гатэлі. І ў гэтую хвіліну ў адным зь іх... Няхай у самым убогім, але стаяць двое, такія, як мы, і гавораць пра сьмерць. Як цікава пра ўсё гэта думаць... ”

“Цікава”, — адгукнуўся Скіма, ня слухаючы, і дастаў са стракатага пакета зь лягатыпам “Альдзі” трэцюю рэч, якая засталася ад загадкавага пастаяльца.

Гэта было пяро.

Старое, сьмярдзючае птушынае пяро.

Трымаючы яго, Тэрэзіюс Скіма нечакана адчуў, як па целе ягоным прабегла дзіўная дрыготка. Быццам ад пяра струменілі нябачныя хвалі — і праціналі Скіму ад кончыкаў пальцаў да валаскоў на каленях.

Пацямнелае, але яшчэ гордае птушынае пяро — якое нават сваёй формай захоўвала ў сабе вобраз птушкі, вечны вобраз палёту.

Ён яшчэ ніколі не трымаў у руцэ пёраў. Ён адчу­ваў адначасова гідлівасьць і гордасьць — і яму няўтульна было ад гэтага дурнаватага хваляваньня.­­

“Што гэта?” — спытала Айсу.

“Гэта пяро. Птушынае”.

Ні Тэрэзіюс Скіма, ні Айсу ня ведалі, якія яны на дотык, птушкі. Яны ведалі толькі, якія на дотык людзі. Ведалі і не баяліся чалавечых дотыкаў. Бо такая ў іх была праца: дакранацца. На пэўнае імгненьне гэта іх зблізіла: Айсу зрабіла да яго крок, і Скіма даў ёй патрымаць пяро. З апаскаю паклаўшы яго на далонь, Айсу ўважліва разглядзела касьцяны кончык, жаўтаватую афарбоўку косых палосак, пухнаты верх. І аддала пяро Скіму.

“Гэтым ён пісаў у нататніку?”

“Не”, — коратка і ўпэўнена адказаў Скіма.

Не такое, зрэшты, яно было і старое — дый не настолькі сьмярдзючае, як яму падалося. Варта было проста адчуць яго сваім, адчуць, што цяпер пяро будзе гаварыць за свайго памерлага ўладальніка — і вось ужо Скіма пагладзіў яго пальцам і нават паказытаў сабе падбародзьдзе. На ім не было сьлядоў фарбы або атраманту, ім нічога ня скрэблі і наогул захоўвалі досыць надзейна. Гэтае пяро мела для памерлага нейкую важнасьць, нейкае значэньне. Магчыма, яно было абярэгам — а можа, нагадвала пра штосьці. Хоць магло стацца, што чалавек проста падабраў яго на вуліцы, напляваўшы на ўсе магчымыя хваробы, якія перадаюцца птушкамі. Проста так, падняў і паклаў у кішэню, зачараваны яго дасканаласьцю, пекнатой, незвычайнасьцю... Пяро магло быць зачэпкай. Нябожчык мог быць неяк зьвязаны з птаствам. Працаваў калісь — або паляваў, даведзены да адчаю голадам.

“Айсу! — зароў зьнізу Бюхман. — Ты хочаш, каб наша фірма загнулася? Дзе ты, чортава камсамолка? Я што, адзін буду прыбіраць гэты Палац зьездаў?”

Айсу са шкадаваньнем абвяла вачыма пакой і спынілася позіркам на Скімавай бародцы.

“Я нават ня ведаю, які ў яго быў голас, — прашаптала яна. — Ён нічога не сказаў. Узяў ключ і паклэпаў наверх, сюды”.

І яна выбегла ў калідор.

Дзяцел пагрукаў у дзьверы дня — патрабавальна і дзелавіта. Тэрэзіюс Скіма надзеў скураное паліто і завязаў чырвоны шалік — нібы апрануў на сябе вуліцу. Ён склаў свае здабыткі ў заплечнік: кніга, нататнік, пяро; рэчы, якія мусілі загаварыць. На парозе ён спыніўся і абярнуўся, быццам нешта забыў. Але ў пакоі не заставалася нічога, што прымусіла б яго вярнуцца. І ўсё ж, і ўсё ж...

“...комната была сама по себе; но нашелся посредник, и теперь этот вид становился видом из этой именно комнаты”.