Сабакі Эўропы

4.

Такім вось выйшла іхнае з бацькам паляваньне.

А ў панядзелак у школу раптам пасярод заняцій паліцай заявіўся — пры парадзе, у павязцы з арлом, ды пры кабуры — і не адзін заявіўся, а з замам па ідэалёгіі. Акурат было прыродазнаўства — ня самы ўлюбёны прадмет Маўчуна, таму ён нават узрадаваўся, калі ў сенцах бразнулі дзьверы і на парозе клясы, прыгнуўшыся, вырасьлі постаці іхнай вяс­ковай яліты — толькі солтыса не хапала.

Настаўнік зьдзіўлена саступіў ім месца каля дошкі, а сам сярод вучняў сеў. Проста побач з Маўчуном. Паліцай адхаркаўся, праглынуў сьліну і важна агледзеў спачатку Любку, потым Маўчуна, а затым ужо і ўсіх сьмяшлівых дзевак, якія ўсё ніяк не маглі супакоіцца.

“Гаспадзін учыцель, успакойце клас, дзела важнае”, — незадаволена сказала заміха і насупіла ­бровы.

Настаўнік дастаў дубец і за сьпінай у Маўчуна хутка запанавала цішыня.

“Дзела і праўда важнае, — прамовіў паліцай, паклаўшы руку на кабуру. — Можна сказаць, гасударсьцьвеннае. Ад вас трэбуецца прэждзе ўсяго сазнацельнасьць. Гражданская ацьветсьцьвеннасьць, я бы дажа сказаў. Бо вы ж маладыя граждане, новае пакаленьне Белых Росаў, каторае... Людка! Ты, ты, Чумачонак, хваціт ужэ серу з вуха цягаць, мазгі разам зь ёй павыцягваеш, так ужо пальцам у вуха залазіць, сматрэць праціўна!”

Усе павярнуліся да дурнаватай дзесяцігадовай Людкі.

“Дубца захацела, Чумачонак? — настаўнік вінавата зірнуў на паліцая. — А ну ўніманіе на экран! Вот жа пакажу табе!”

“Так, — паліцай зноў адхаркаўся, ад яго пахла часныком і перагарам. — Значыт, слушайце ўнімацельна. Как вы ўсе знаеце, страна акружана ўрагамі. Ўчора ў акрэснасьцях нашых Белых Росаў замечэн быў самалёт-шпіён. Надзеюсь, усе панімают, што эта значыт. Большэ таго, сягоньня утрам ў лесу быў найдзен парашут. А эта ўжэ ня проста сітуацыя, гэта ўжэ чрэзвычайнае праішэствіе. Паэтаму управа нашага пасёлка абрашчаецца к вам, маладзёж. Каб вы, суччыны дзеці, былі пільныя, як замеціце што падазрыцельнае — сразу званіце мне ілі на номер Аркадзеўны. А есьлі занята — солтысу, бацюшку ці ўчыцелю. Наша армія такжэ на­дзеецца на ваша садзействіе. Што эта значыт? Эта значыт, што як толькі пабачыце дзе каго чужога — адразу сігналізіруйце. Эта ваш доўг! Как гаварыцца, пры абнаружэньні бясхозных ілі падазрыцельных прадметаў саабшчайце аб этам машыністу ці работнікам метрапалітэна. Усім панятна?”

Зам, якая дагэтуль трымалася ў цені, рашуча выйшла да дошкі і далучылася да паліцая. Вусны яе дрыжалі:

“Рэбята! Надзеюсь, вы понялі, што разгавор ідзёт сур’ёзны. Гдзе-та ў лесу затаіўся ўраг. І наша задача — саабшча ня даць яму нарушыць гражданскую стабільнасьць. Будзьце ўнімацельны! Дажэ малейшае падазрэньне можэт вывесьці нас на правільны сьлед! Давайце наладзім у Белых Росах сісьцему гражданскага самакантроля. І ўмесьце выведзем урага на чыстую воду. Дзевачкі! І мальчыкі тожа. У вас глаза маладыя, ногі праворныя, так што на вас надзежда!”

Паліцай раптам нахіліўся да пярэдняй парты:

“Слышал, Маўчун? Усё поняў? Што смотрыш, как бальной?”

Маўчун адчуў, як твар ягоны гарыць. Раней паліцай зь ім так не размаўляў. Дый наогул рэдка калі зьвяртаў на яго, Маўчуна, увагу. Хапала яму справаў з Касмачыкам. Цяпер, відаць, на Касмачыкава месца ён патрапіў. У трудныя падросткі. Але які ён трудны. Ніколі з законам праблем ня меў. Хіба што з Законам божым. Але гэта ўжо іншая парафія...

“Ну што ты спужаўся? — паліцай нечакана падабрэў. — Я пра тое, каб ты не маўчаў, як што пабачыш. А рот раскрыў і расказаў. А то знаю я цябе. Слова абцугамі ня выціснуць. А дзела такое, што рэагіраваць нада быстра. Увідзел — далажыл. Ясна, Маўчун? Што ты ўсё красьнееш? Ты ж мужык! Мабілку маеш?”

“Мабілкі ім перад заняціямі здаваць трэба, такое распаражэніе”, — пасьпешліва сказаў настаўнік.

“Ну, калі распаражэніе, нада выпаўняць”, — паліцай пераглянуўся з замам.

“Школа, кстаці, адна із самых вераятных мішэней церарыста, — строга сказала зам. — Ну што, рабяты? Вапросы есьць?”

“Няма!” — прапішчалі дзеўкі.

На гэтым размова была скончаная — і паліцай, галянтна прапусьціўшы зама наперад, выйшаў з клясы. Маўчун імкнуўся не глядзець на настаўніка, але той, падаецца, быў заняты дзеўкамі, якія ўсчалі пасьля сыходу яліты такі гвалт, што давялося яму прайсьціся дубцом па іхных ручках. Але было позна. Заняткі ў школе ўжо былі сарваныя — якая навука, калі такое чэпэ адбылося. На перапынку ўсе толькі і гаварылі, што пра парашут ды пра шпіёнаў, дзеўкам надта ўжо хацелася, каб шпіёна хутчэй злавілі, і пажадана ў вёсцы — бо карцела ім на яго паглядзець. Маўчун з пагардай прыслухоўваўся да іхных бязглуздых размоваў — шпіён чамусьці маляваўся ў іхным уяўленьні гожым высокім хлопцам, які па-рускі не гаворыць, а толькі стаіць, зьвязаны, махае вейкамі, ды мус­куламі паігрывае пад вяроўкамі: жалка яго, расстраляюць жа, не дадуць налюбавацца. Таму, з аднаго боку, дзеўкам зь іхнай школы хацелася, каб яго як найскарэй паймалі, а з другога, хай бы пагуляў яшчэ па лесе, падражніў дзявочыя фантазіі...

Што праўда, Любка ў дзявочых абмеркаваньнях удзелу ня брала. Падышла, села каля Маўчуна, быццам ён ёй цяпер быў бліжэйшы за сябровак. Сяброўкі зірнулі на яе скоса — але што паробіш, Любка была старэйшая і таксама незавісімая сьлішкам, тожа сібе на ўме.

Села Любка каля Маўчуна, прыціснулася ка­ленам:

“Як думаеш, Маўчунок, паймаюць шпіёна?”

Маўчун памаўчаў.

“Ты ж хлопец, каму ж як ня хлопцам, зашчытнікам нашым, у такім разьбірацца? Паймаюць?”

“Ня знаю”.

Любка кіўнула, калена было цёплае і небясьпечнае. Маўчун усё адсоўваўся, а яно ўсё лезла — бліжэй і бліжэй.

“А ты, Маўчун, калі б шпіёна пабачыў, расказаў бы мне?”

Маўчун крыва ўсьміхнуўся.

“Ясна, — Любка пахітала галавой, нібы яна была доктарка, а ён і праўда хворы. — Паліцаю пазваніў бы...”

“А ты б не пазваніла?” — Маўчун пагардліва адсунуўся.

“Пазваніла б, — Любка пазяхнула. — Але не адразу. Разумееш, Маўчунок? Не адразу?”

“Чаму ж не адразу?”

“Я б спачатку таму шпіёну пару вапросаў задала, — Любка расправіла на каленях цёплую сукенку. — Распытала б яго, што і як. Там, у ягонай Шпіёніі. Як там яны жывуць. Як у нас усё — ці ўсё ж трошачкі па-другому, іначай”.

Маўчун задумаўся. Хітрая Любка. Хітрэйшая, чым ён думаў. Правакацыя. У давер да яго ўціраецца. Хвігу ёй, Маўчун ня з тых, хто першаму стрэчнаму адкрываць душу будзе. Пагатоў Касмачовай дзеўцы.

“А ты Касмачу пісьмо напісала?” — спытаў ён, каб перамяніць тэму.

“Каму? Касмачу? — Любка засьмяялася злосна. — Ды пайшоў ён. Я ўжо і забыла пра яго. Усё роўна ён больш ня вернецца. Ці заб’юць, ці казачку сабе знойдзе. Дый ня думала я ніколі пра Касмача як пра сур’ёзны варыянт. Дурачок ён...”

Маўчун ня верыў. На понт яго бярэ.

“І ты дурачок, — Любка з асалодай угледзелася ў ягоны чырвоны твар. — Усе вы дурачкі. А ты асабліва. Ад цябе гусямі сьмярдзіць. Гусіным гаўном, ага. Гусятнік ты, Маўчун. Табе б на ферме яйкі выседжваць. У шпіёны цябе не ўзялі б. Ні іхныя, ні нашы. А яшчэ разумным прыкідваешся. Важнасьць на сябе напускаеш. Якія мы таінсьцьвенныя...”

І Любка зарагатала гучна, паднялася і пайшла прэч.

Падчас апошняга ўроку над вёскай пратарахцеў верталёт. А потым яшчэ раз. І яшчэ — ужо калі Маўчун гусачку сваю шэрую абдымаў і расказваў ёй шэптам, што ўчора ў лесе адбылося, калі яны з бацькам на панду хадзілі. Усё разумела гусачка, Маўчун па вачах яе пацеркавых бачыў, усё разумела, а сказаць нічога не магла — але толькі па-чалавечы не магла, па-свойму дык яна шмат гаварыла, і адчуваў Маўчун, што раўнуе яна яго, а да каго — ясна было, як белы дзень. Вінаваты быў Маўчун перад гусачкай, сапраўды вінаваты, бо не выходзіла ў яго з галавы Стэфка, усё пракручваў ён учорашнюю сустрэчу ў галаве, і выходзіла, што памятае ён яе ва ўсіх яе салодкіх і трывожных падрабяз­насьцях.

Пакуль упораўся на падворку, дык ужо і сьцям­нела, а там і за ўрокі трэба было брацца. Заданьням Маўчун даў рады за паўгадзіны, дый што там цяжкога — нездарма ў настаўніка ён у найлепшых вучнях хадзіў. А як толькі поўня вызірнула, нацягнуў Маўчун зімовыя боты, пару пакетаў крамных у адну кішэнь курткі сунуў (тыя пакеты ў хаце невядома зь якіх часоў валяліся), другую прыпасамі набіў — і за парог.

“Ты куды гэта? — чыркнула ў цемры запалка. — Куды сабраўся?”

Бацька стаяў каля весьнічак, нібы даўно там яго падпільноўваў.

Маўчун парадаваўся, што цёмна. З самай раніцы ён з жахам адчуваў, што ніяк ня можа авалодаць сваім тварам — такога раней не здаралася: няўжо пасьля ўчорашняга знаёмства са Стэфкай ён асуджаны цяпер вечна чырванець, ды вочы хаваць, ды трэсьціся ад найменшага гуку? Вось што з чалавекам бабы робяць. І як да такога звык­нуць? Але цяпер яго хаваў змрок падворка, сьвятло поўні шукала Маўчуна і не знаходзіла, і яму стала неяк ніякавата — няўжо яна ўвесь вечар за ім сачыць надумала, гэтая круглая поўня, што павісла над лесам, як пост паветранай абароны?

Агеньчык бацькавай цыгаркі заскакаў над Маўчуновай галавой:

“Чуў, што ў лесе шпіён завёўся? З парашута кінулі”.

“У школе расказвалі, — адказаў Маўчун наўмысна дзіцячым голасам. — Паліцай выступаць прыходзіў, і заміха зь ім”.

Бацька пакашляў, агеньчык зрабіў кола.

“Да... У сложнае ўрэмя ты радзіўся, сынок... Дык скажаш, куды сабраўся?”

“Нікуды”.

“Ага, нікуды. У зімовых ботах. Я ж чую, як ты ступаеш. У паляўнічага вуха такое, што не прап’еш”.

“Ай ну тат...”

“Дык куды?”

“Да дзевак”, — сказаў Маўчун неахвотна. І адразу зразумеў, што падман удаўся. Бацька нават ды­хаць па-іншаму пачаў.

“Значыць, дайшло да цябе нарэшце, — сказаў ён мякка. — Да... Малога Касмача забралі, цяпер ты ў нас першы хлопец на дзярэўні, а дзярэўня адзін дом”.

“Што?”

“Ды нічога... Бяжы ўжо. Ды каб да ночы вярнуўся. Урокі зрабіў?”

“Зрабіў”, — кінуў Маўчун і, стараючыся не паказваць, што сьпяшаецца, выйшаў на вуліцу. Павярнуў, шмыгнуў за хату Касмача, а там прыпусьціў цераз поле, вылез на дарогу, завязаў на боты пакеты цэляфанавыя і шырокім крокам, тулячыся ў цень ельніку, пашыбаваў да лесу. Яшчэ здалёк пачуў, як з-за суцэльнай сьцяны нехта завыў. Мо воўк, а мо і панда. А можа, і чалавек. Ніхто ўжо не разьбярэ.

Дарогу, па якой яны з бацькам учора ішлі, ён добра запомніў. Толькі калі да паваленага дрэва дабраўся, разгубіўся крыху. Давялося запалкі дастаць, пасьвяціць — хоць і была гэта рызыка: калі салдаты блізка, дык маглі пачуць. Чырк запалкі разарваў цішыню лесу — нібы нехта з дрэва кару садраў адным махам вострых кіпцяў. Маўчун агледзеўся, апякаючы пальцы. Ага, здаецца, сюды. Паволі падышоў да дрэваў, пачаў падымаць адну за адной цяжкія халодныя лапы, ступаў асьцярожна, каб пакеты на нагах не зачапіліся ды не парваліся. Яшчэ адна запалка, яшчэ адна... Агонь выхоп­ліваў толькі цёмныя камлі, што стаялі, нібы адвярнуўшыся ад Маўчуна, нібы выгляд рабілі, што яго ня ведаюць. Ён падумаў быў, што ня той напрамак узяў — і тут наперадзе бліснула поўня на сярэдзіне возера.

Вось яно, тое месца.

У сьвятле поўні Маўчун пабачыў абрысы мёртвай хаты. Нахіліўшыся — месца было адкрытае — пракраўся да акна, прыціснуўся асьцярожна да сьця­ны, зазірнуў. І, падцягнуўшыся, пралез у нізкую пройму. Хата зарыпела, усярэдзіне было так цёмна, што Маўчун вырашыў выцягнуць перад сабой рукі. Праз колькі хвілін яму зрабілася ясна, што хата пустая.

Расчараваны, ён намацаў у кішэні карамэльку, разгарнуў, схаваў за шчаку. Ніякіх сьлядоў Стэфкі. Можа, яе даўно знайшлі і цяпер у хаце паліцая дапытваюць. Каго вербавала, каго спакушала, каму даляры абяцала за здраду. А можа, заблудзіла Стэфка ў стратэгічным лесе і салдатам трапілася. Дый ці мала што магло здарыцца. Што калі яна на панду нарвалася? А той яе абхітрыў і туды зацягнуў, адкуль вяртаньня няма?..

“Кавы хочаш?” — раптам сказаў голас за сьпінай у Маўчуна і ён патыліцай адчуў, як у мёртвай хаце ажыў някідкі, маленькі, але моцны ліхтарык.

Ён паволі азірнуўся. Стэфка схавала пісталет пад пахай і ўсьміхнулася, ды так двухсэнсоўна, нібы яны з Маўчуном нешта задумалі. Нейкі плян, які толькі што адначасова прыйшоў ім у іхныя такія розныя галовы. Яна была ў ватніку і ботах, якія бабкі ў вёсцы носяць, і было ў яе выглядзе нешта недарэчнае. І ўсё ж Маўчун быў такі рады, што нарэшце яе пабачыў: ажно падышоў бліжэй і паціснуў ёй руку.

“Хачу”, — з выклікам сказаў ён. Яму вельмі хацелася, каб яна абыходзілася зь ім як з дарослым. Дый што за розьніца між імі была: Стэфка выглядала гадоў на дваццаць... Падумаеш, яшчэ трохі пажыць, і яму столькі ж стукне.

Калі дажыве, канешне.

Яна дастала аднекуль тэрмас, наліла яму кавы, ён глынуў і папярхнуўся. Не таму, што апёкся ці таму, што брыдоты пакаштаваў.

А таму што кава была такая, якой ён ніколі ў жыцьці ня піў.

Напой багоў.

Сапраўдная шпіёнская кава.

Кофе аттуда.

Аднак Маўчун узяў сябе ў рукі, прымружыўся і ўдаў, што нічагуткі яго не зьдзівіла. Проста прастудзіўся крыху ў лесе. Бывае.

“Я думаў, цябе ўжо таго, схапалі”, — прамовіў ён важна. Зараз бы яшчэ цыгарку закурыць. Залатую з чорным. Вось бы шок у яе быў. А што, думае, з мальцам нейкім зьвязалася? Урэшце, ён яе ўчора ўратаваў. Так што яна яму вінная.

“Ды я за табой ад самай дарогі іду, — усьміхнулася Стэфка. — Прабач. Праверка. Я ж цябе амаль ня ведаю”.

І сама сабе кавы наліла. Як жа яна п’е. Загле­дзецца можна. Але Стэфка выключыла ліхтарык, і Маўчуну падалося, што ў яе засьвяціліся вочы. Яны прыселі ў цемры на прагнілую лаўку.

“А ты чыя шпіёнка? Германская? Ці мерыканская? — пацікавіўся Маўчун. — Толькі праўду ска­жы. Гэта важна”.

“А якая розьніца?”

“Ну... — Маўчун нахмурыўся. — Ты ж шпіёнка, ра­зумець павінна. Калі германская, значыць, цябе расстраляюць проста ў лесе. А калі мерыканская, дык, можа, у Маскву адправяць. Бо тады на нашых памяняць можна. Гэта ж кожнаму ясна”.

“Так я табе і прызналася, — Стэфка ўважліва і нават неяк занадта цікаўна назірала, як ён сёрбае з мэталічнага кубка. — А цяпер я спытаю. Чаму ад цябе так дзіўна пахне?”

“Як дзіўна?”

“Ня ведаю. Нечым жывым. Вельмі жывым і вельмі пахучым. У вас усе так пахнуць, у Белых Росах?”

Маўчун уздрыгнуў.

“А ты адкуль ведаеш, дзе я жыву?”

“Ну ты даеш, Маўчун, — ціха засьмяялася яна. — Забыў, хто я?”

“А, ну так, у цябе ж, мабыць, навігатар на тэлефоне, — апамятаўся Маўчун. — А дай паглядзець. Ніколі ня бачыў шпіёнскіх тэлефонаў”.

“Тэлефонаў... — перадражніла яго Стэфка. — Шмат будзеш ведаць, панда зьесьць. Дык што за пах? Што так сьмярдзіць. Га?”

“Адкуль мне знаць, — пакрыўдзіўся Маўчун. — А та­бе нашто?”

“Дык і я так хачу”.

“Не палучыцца ў цябе, — уздыхнуў Маўчун. — Слухай... А адкуль ты па-нашаму так умееш? Цябе ў разьведшколе вучылі? Без акцэнту, толькі ўсё роўна... Нешта ня тое... Не магу сказаць што... Усё роўна ты як чужая гаворыш. Як нетутэйшая”.

“Вядома, у разьведшколе, — сказала задумліва Стэфка. — Дзе ж яшчэ?”

“А чаму там яшчэ вучаць?”

“А ты мне пра сваю школу раскажаш?”

“Спачатку ты”.

“Ну ладна. Сам мог бы здагадацца. Мяне ў школе вучылі з парашутам скакаць, страляць з абедзь­вюх рук, загойваць раны, размаўляць на пяці мовах. Машыны вадзіць любой маркі. Кампутары, хімія, фізыка, права, літаратура, этналёгія — гэта само сабой...”

“Ну, а... — Маўчун запнуўся. Цяжка было пытацца. Але ён сябе перасіліў. — А, скажам, калодзежы атручваць? Дапросы праводзіць з прыстрасьціем? Падсыпаць снатворнае? Мужыкоў спакушаць, каб тайны гасударсьвенныя выдавалі? Бацылу ў вадаправод запускаць? Ці там, ня ведаю, дзіс... дзік... дзіскардзікціраваць органы ўласьці?”

“Само сабой, — Стэфка сур’ёзна паглядзела на яго. — Але гэта на першым курсе праходзяць. Усё гэта я вывучала і экзамены на адны пяцёркі здала. Так што будзь спакойны. Калі цябе захачу дапытаць — допыт будзе як мае быць. Пекла. Пашка­дуеш, што нарадзіўся. Але цяпер мая чарга. Дык раскажы мне пра школу. Абяцаў”.

Маўчун уздыхнуў, дасмактаў карамэльку і неахвотна расказаў пра тое, як сёньня паліцай ды заміха па ідэалёгіі прыходзілі. Але чым больш ён гаварыў, чым далей згадваў падзеі сёньняшняга дня, тым больш цікава было яму расказваць. Быццам не пра сябе ён ужо аповед вёў, а пра нейкага іншага Маўчуна, які сядзеў цяпер у вёсцы зь дзеўкамі і сьмяшыў іх дурнымі жартачкамі.

Стэфка слухала, не перапыняючы. Маўчун ба­чыў, што ёй цікава, і дзівіўся. Ён думаў, яна пра войскі пытацца будзе, пра зброю, пра тое, дзе пас­ты знаходзяцца галоўныя, пра стратэгічны лес. А яна пра школу. Во дык шпіёнка. Хто б мог падумаць, што там, па той бок граніцы, камусьці цікава, як яны тут заняція школьныя праводзяць і што ім задаюць.

Урэшце ён замаўчаў. Кава была дапітая. Мёртвую хату зноў зацягваў у свае абдымкі холад, і ў акно сьвяціла поўня, якая, здавалася, так заслухалася Маўчуна, што забылася, што трэба прыкрыцца хмарамі.

“Цяпер мая чарга пытацца, — сказаў Маўчун. — Ой, забыў... Я табе прынёс сяго-таго, паеж, ты ж з дарогі...”

Ён, крыху саромеючыся, дастаў з кішэні сала, слоік гусінага шмальцу, палову хлеба, два гуркі, карамэлек...

“Дзякуй, — сказала Стэфка і пагладзіла яго па галаве. І яму захацелася, каб яна пагладзіла яшчэ. І яшчэ. — Я не галодная, але, канешне, такога смакоцьця ў мяне няма. Дык што ты хацеў даведацца? Пытайся”.

“Скажы... — Маўчун задумаўся, прыкідваючы, ці сапраўды пытаньне, якое ён зьбіраўся задаць, самае важнае. І вырашыў, што так — самае. — Скажы. Вось у вас там, на западзе вашым... Там прыдумалі ўжо... ну, вучоныя... як чалавека нармальных памераў у маленькага ператварыць? У такога, каб памерам з мабілку, напрыклад? Ці гэта... па-ранейшаму... з вобласьці навучнай фантасьцікі?”

“Цікавае пытаньне, — Стэфка і ня думала сьмяяцца, і Маўчуна гэта супакоіла. — Разумееш, навука — гэта такая справа... Я пра такое пакуль ня чула. Але ў тым і рэч, што пакуль мы з табой ні пра што такое ня чулі, у лябараторыях і ва ўнівэрсытэтах, у кабінэтах і ў галовах самых разумных людзей плянэты ідзе работа. Няспынная работа. Таму: можа, і прыдумалі. Толькі ні ты, ня я пра гэта пакуль ня ведаем. І толькі калі такое ад­крыцьцё будзе ацэненае, будзе даведзеная яго карысьць для людзей, толькі тады, калі такія штукі, як памяншэньне памераў чалавека ў адпаведнасьці зь ягонымі патрэбамі, будуць пракантраляваныя грамадзтвам — толькі тады мы даведаемся, што гэта магчыма. Разумееш?”

“Ага”, — змрочна кіўнуў Маўчун. Бо адказу не атрымаў. Дакладней, адказ быў і гучаў так: адказу няма. А яму хацелася ведаць. Так хацелася ведаць...

“Калі нечага вельмі хочаш — так яно і будзе. Прос­та трэба верыць. Верыць у сябе. Гэта проста, Маўчун. Проста — і так складана. А зараз раскажы мне пра людзей, што ў Белых Росах жывуць, — папрасіла ласкава Стэфка. — Ну, можа, не пра ўсіх. Пра самых адметных. Згодны?”

“А што там расказваць? — буркнуў Маўчун. — Людзі як людзі. Што яны табе?”

“Мне цікава, — шырока раскрыла рот Стэфка. — Разумееш? Цікава... Дык раскажаш?”

“Ну добра”, — пагадзіўся Маўчун. Таямніцаў выдаць ён бы ня змог. Якія ў Белых Росах таямніцы? Усё проста, усё як на далоні.

“Толькі чакай, — Стэфка намацала нешта ў цем­ры. — Зараз ты пабачыш адну прыладу, не пужайся. Ды ладна, што ты дрыжыш. Табе самому цікава будзе. Ты ж у нас навуковай фантастыкай цікавішся. Глядзі...”

Яна лёгка дакранулася да Маўчуновай шчакі — скрозь ягонае цела нібыта электрычны ток прайшоў. Страшнае гэта было адчуваньне — і прыемнае, што аж у прыбіральню захацелася. І раптам проста перад імі засьвяціўся бледна-зялёны куб. Ён успыхнуў проста ў паветры, як камфорка на пліце ў хаце Касмача, і быў той куб у рост Маўчуна, і пераліваўся, як экран мабілкі — але ж гэта не мабілка была, дзе хто бачыў мабілку такіх памераў?..

“Зараз я трошкі пагавару — і можаш пачынаць, я дам каманду”, — прамовіла Стэфка і нейкім не сваім, крыху нават мужчынскім голасам загаварыла:

“Fuzuta neokuzoje skuzima stonk onk. Grimonatuta u tutima kroskoje, oviloje rosika, balbuzu mauta kros­koje balbutima “Nebalboje”, Maucun tutoje balbutima, onk kronk vekutika. Duzuta fuzoje asitugra skuzima skonk skonk sidonk. Au u dreutejlima, u tulutima neis­toje, pomirnoje, amgluta donk-zironk tuputa dinutima. Balbaln bu balbuzu istalnutika tutima, au imatuzu no­jefu­zutima a polisutima, vedutejle, soltisutima. Grimo­na­tuta ksuzu”.

Маўчун як заварожаны слухаў гэтую бязглузьдзіцу. Яна гучала, як музыка — музыка таго далёкага гораду, які аднойчы падзьмуў у ягоны тэлефон сваімі вуліцамі, сваім дажджом, сваім чужым каханьнем.

“Гэта... Гэта мерыканскі язык? — толькі і мог ён спытаць. — Нічога не зразумела. Вешч!”

“Не, — усьміхнулася нецярпліва Стэфка. — Гэта... Гэта іншая мова. Мова бальбута”.

“А дзе ёй балбочуць?”

“У лесе каля Белых Росаў, — сказала Стэфка. — Ты ж сам чуў толькі што. Ну добра. Раскажу трохі. Але потым адразу пачынай. Мову бальбута прыдумала каля трыццаці гадоў таму адна жанчына. Між іншым, твая суайчыньніца. Знакамітая цётка па той бок граніцы. Яна ўжо даўно жыве ў эміграцыі. Гэта канланг, то бок сканструяваная мова, і цяпер мы ў разьведшколе карыстаемся ёй для зносінаў з гэтай вось штукай. Яна яе добра распазнае, але толькі ў выкананьні нашых галасоў. Чужыя так ня змогуць, нават калі вывучаць бальбуту. Зразумеў? А цяпер расказвай. Ты абяцаў”.

“Хіба мову можна... сканструяваць? Гэта ж ня трактар!”

“Можна... Я ж табе расказвала пра навуку. Пачынай, прашу цябе. У нас мала часу для перадачы”.

Маўчун, зьбіваючыся, пачаў расказваць — марудна, цягнучы словы... І тут у бледна-зялёным кубе зьявілася нечакана ягоная гусачка.

“Гэта што такое? — строга спытала Стэфка. — Ты пра што думаеш?”

Маўчун зьбянтэжана замаўчаў.

“Ну нічога, паспрабуй яшчэ”.

Саромеючыся, зьбіты з толку, Маўчун расказаў спачатку пра малодшага Касмача, потым пра солтыса, потым пра паліцая. Пра Касмача-старэйшага, ды пра зама, ды пра папа. Ды пра бацьку, ды пра настаўніка...

“Стаміўся? Ёсьць нехта яшчэ, варты нашай увагі?” — спытала Стэфка, пагладзіўшы Маўчуну лоб.

“Ну, яшчэ пан Какоўскі, але ён дурны проста...”

І ён расказаў пра дзівака, які невядома адкуль узяўся і невядома куды марыў уцячы зь Белых Росаў. Стэфку пан Какоўскі зацікавіў.

“А скажы... Машына часу ў вам там ёсьць?” — спы­таў Маўчун, крыху азадачаны.

“Я ж табе расказала пра тое, што такое навука... — сказала Стэфка, думаючы пра нешта сваё. — Слухай, Маўчун...”

І тады яна задала яму пытаньне, у параўнаньні зь якім усе папярэднія былі проста дзіцячай гульнёй.

Яна спытала Маўчуна, як ёй апынуцца ў вёсцы і незаўважна ні для кога паздымаць іхнае вясковае жыцьцё.

“Ты што, з дуба звалілася? — Маўчун пакруціў пальцам. — Цябе ж знойдуць. Паліцай пакуль усе куты не абнюхае, не супакоіцца”.

“Падумай, Маўчун, — пяшчотна сказала Стэф­ка. — Ты разумны. Я ведаю”.

“Ну... — закаціў вочы Маўчун. — Хіба што ў пустой хаце, дзе Юзак жыў. Калі высоўвацца ня будзеш... дык, можа... Але што мне за гэта будзе?”

“Адкажу на ўсе пытаньні, — паабяцала Стэфка, гледзячы яму ў вочы. — Чуеш? На ўсе”.

“Ну, то зьбірайся... — Маўчун зірнуў на экран мабілкі. — Мне дахаты трэба. Правяду цябе. Умееш быць нячутнай, як зьвер?”

“Умею, — Стэфка паднялася з лаўкі. — Вядзі”.

Яны выйшлі з хаты, Маўчун пайшоў першы — а Стэфка дыхала ззаду, смачна і ціха, і ступала проста па ягоных сьлядах.