Сабакі Эўропы

5.

Пакуль яны зь Мінску выяжджалі, дык Бянігна яшчэ ў акно глядзела, на шырокія, як палі, вуліцы, на аранжавыя камізэлькі людзей, якіх раз-пораз выхоплівалі з гарадзкіх прыцемкаў фары, на высокія дамы, па якіх караскаліся, узьбіраючыся да самай поўні, каляровыя агні. А калі выехалі на прастор, яна неўпрыкмет задрамала, думаючы, як дзіўна пахне скурай ад Мішкавай курткі з капюшонам. У Мінску людзі пахнуць па-свойму, усе пахі намагаюцца адзін аднаго падмануць. І сама яна пачала тут зусім інакш пахнуць — не зямлёй, а нечым гарэлым. Ніколі Бянігна не задумвалася, як яна пахне, а цяпер, на старасьці гадоў, зразумела, што мае свой пах. Дробная, нікому не патрэбная бабка — а таксама пахне. І неяк сорамна ёй зрабілася. Хто яна такая, каб людзям сабой пах­нуць?

Калі Бянігна прачнулася, было ўжо сьветла. Яна пабачыла перад сабой доўгую чараду машын — самага рознага колеру, машыны шчыльна стаялі адна за адной, нецярплівыя ззаду і такія пакорлівыя сьпераду. Няголеныя мужыкі са сваімі прымружанымі, маўклівымі бабамі смурна ўзіраліся ў суседзяў. Нехта бегаў, нехта курыў, нехта піў каву з тэрмасаў.

“Стаім...”

“Ну, нармальна, магло быць і горай”.

Антон уключыў радыё, і на Бянігну абрынуліся навіны. Тыя самыя, якія яна некалі называла Пасьледнія Ізьвесьція — тады, калі ў яе самой у хаце радыёкропка была.

“Чемпионат мира по фигурному катанию стартовал сегодня в американском городе Бостон. Будут разыграны комплекты медалей в мужском и женском одиночном катании, парном катании и танцах на льду. Беларусь на соревнованиях представят пары Татьяна Данилова-Николай Каменчук, Виктория Ковалева-Юрий Беляев...”

“А ты, бабка, як думаеш: калі ўжо гей-пары ў фігурным катаньні легалізуюць? — Міша паглядзеў на яе сур’ёзна і раптам нэрвова зарагатаў. — Ты, бабка, як — за аднаполую любоў ці супраць? Мне дык усё роўна, абы нашы перамаглі...”

“Не чапай бабку, ідыёт, — кінуў праз плячо Антон. — Хай сьпіць, у яе дарога доўгая... ”

Міша пакруціўся, пагрукаў пальцамі па сядзень­ні. Бянігна пазірала на яго скоса, спагадліва, марнуецца хлопец у машыне, няма яму прасторы, і работы добрай няма. Хіба ж гэта работа — бабку ста­рую даглядаць?

Вось памерла б яна, адышла, дык і заняліся б хлопцы якой карыснай справай. А так усё хаваюцца, носяцца, перажываюць, сэрцы свае мучаць. Яе ад людзей хаваюць — а яна што, з золата зробленая? Не было на Бянігне золата ані каліўца, нават пярсьцёнка залатога не было, нават зуба залатога. Як быццам пачуўшы яе думкі, Міша павярнуўся і пачаў яе разглядваць. Што ён там сабе думаў, цяжка было прачытаць. Але нешта ня надта добрае. Можа, пра тое, што нагадвае гэтая старая шаптуха чорную парэпаную гіру для гімнастыкі. Паскрабеш — а яна ўнутры з золата. Як у той кніжцы. Расьпілаваў бы старую малады хлопец, даведаўся б, што ў яе ўнутры — і чаму тую бабку ўбогую такі круты жаніх да сябе на востраў кліча. Нешта ж ёсьць у ёй такое... Каштоўнае... Вось жа, бабка — адна загадка.

“К другим новостям. Отвественность за взрыв в Лахоре (Пакистан, провинция Пенджаб) пока не взяла не себя ни одна группировка. Убито более семидесяти человек, около трехсот получили ранения. Напомним, что ответственность за недавние теракты в брюссельском метро, в ходе которых погибло почти сорок человек и триста сорок были ранены, взяла на себя организация “Исламское государство””.

Шкада, думала Бянігна, што па радзіву пра Мэры і Джона нічога ня скажуць. А людзям жа цікава. Нават тым, у каго тэлевізара няма. Калі б Бянігна магла, яна б усім расказала, што там за гісторыя. Радзіва ўсё гаварыла і гаварыла, тысячы незнаёмых словаў падалі на Бянігну, як мокры ­сьнег, і адразу ж высыхалі, не пакідаючы ў яе памяці сьлядоў. Толькі ў Мінску могуць так гаварыць — без супынку, то жартуючы, то быццам памёр хто, але гаварыць, гаварыць і гаварыць, нібыта ўцякаючы ад кагосьці. Бяз сэнсу, як увосень дождж па страсе барабаніць. Гавораць — і самі са сваіх жартаў сьмяюцца, і самі потым над сваімі Пасьледнімі Ізьвесьціямі галовы ломяць: што да чаго?

“...Шесть кандидатов претендуют на кресло главы государства в Джибути. Президентские выборы в этой небольшой восточноафриканской стране пройдут 8 апреля. Аналитики пророчат победу лидеру Народного движения за национальный прогресс Исмаилу Омару Гелле. Также в числе участников президентской гонки: Омар Эльми Хере и Мохамед Дауд Шеем из Союза национального спасения, и три независимых кандидата: Мохамед Мусса Али, Ассан Идрис Амед и Джама Абдурахман Джама...”

“Антон, а ты за каго? — спытаў Міша, схаваўшы твар у каўнер курткі. — Я дык за нацыянальнае спасеніе... Спасайся хто можа... ”

“Ды пайшоў ты”, — змрочна адказаў Антон.

Машына за імі рванула, праехала пару мэтраў, стала. Так яны і жывуць у андартальскім лесе: крануліся — ды замерлі, крануліся, ды замерлі. А потым канец: стоп машына.

“Ты, бабка, маўчы. Гэта ўсё, што ад цябе патрабуецца”, — сказаў Міша, ня гледзячы на яе. Рукі ягоныя трэсьліся, а лоб увесь змакрэў. Баіцца хлопец.

За іхнай машынай вырас доўгі хвост, ажно да лесу.

Антон выключыў радыё. Кароткімі рыўкамі яны рухаліся ў гэтай стракатай чарзе, і не было ёй відаць ні канца, ні краю.

“Пограничный контроль”, — сказаў нехта нарэшце, і Антон зь Мішам выйшлі з машыны.

“Бабушка пускай сидит”, — сказаў міралюбна памежнік.

Чалавек у сіняй форме завіхаўся каля багажніка.

“Куда едем?”

“Вильнюс”.

“А бабушка?”

“Мать, к родственникам везем”.

Вялікі рабаціністы твар зьявіўся ў акне, наткнуўся на Бянігну, адсунуўся.

“Посмотрите на меня, бабушка”

Але яна і так глядзела. Ва ўсе вочы на яго глядзела — бо падалося ёй, што ведае яна гэтага хлопца. І таго, хто ззаду ў машыне корпаўся, і таго, хто з сабакам наводдаль стаяў і на іх глядзеў. Нейкае насланьнё найшло на старую Бянігну — падалося ёй раптам, што ўсіх, хто цяпер быў навокал яе, яна ўжо некалі бачыла. Усе ёй былі знаёмыя, усе калісьці перад ёю голенькія стаялі: і гэтыя вадзіцелі ў сваіх яркіх машынах, што замерлі ззаду, гатовыя па першым жа сыгнале заняць іхнае месца, і тая дзеўка ў форме, з валасамі крашанымі, што стаяла перад машынай і нешта засяроджана пісала, і хлопец зь вяснушкамі, і той, і гэты, і вунь той, ня кажучы ўжо пра Антона і Мішку — тыя і праўда былі бабцы як родныя. Усе яны, гэтыя людзі з андартальскага лесу, прайшлі праз бабчыны рукі, усе ў яе хаце, цяперака пустой і занядбанай, а раней такой цеснай і цёплай, помачы яе чакалі ў свой час. Думала ты, бабка, што адна на сьвеце, што родных душаў у цябе толькі і ёсьць, што кацяра шкодны ды муха залётная. Ажно не. Вось яны, вакол цябе стаяць, уся твая сям’я: мужчыны, жанчыны, дзеці. А ты думала... І што з таго, што ўсе яны вочы хаваюць, робяць выгляд, быццам цябе ніколі ня бачылі. У кожнага зь іх ёсьць свой тайны ўспамін, такі, пра які нікому не расказваюць, успамін пра халодную раніцу, бясконцую шашу, лясную дарогу, пра старую ведзьму, якая дакраналася да іх сваімі гарачымі пальцамі, пра яе сухі пахучы подых: я ху-у-утка, пастой трохі, схаваю твой страх...

Павесялелыя Антон і Міша селі ў машыну, яны зноў праехалі крышку і спыніліся.

“Лабас”, — нахабна сказаў Міша ў акно.

Гэты памежнік быў ня надта прыветны. І зноў пачалося: Вільнюс, мать, лічные вешчы. Старая Бянігна разглядвала залатыя зорачкі на сінім шчыце, і так яны ёй даспадобы прыйшліся, што ажно на душы лягчэй стала. Тут, каля гэтых зорачак, яна ўжо нікога не пазнавала. Уся яе сям’я засталася ззаду, а сьпераду была заграніца. Усе чужыя — але і тут панаваў андартальскі лес, з тымі самымі законамі, з тым самым холадам, і тут жылі людзі, і людзей Бянігне было шкада.

“Ачу”, — усьміхнуўся Міша, забіраючы пашпарты.

Машына з палёгкай панеслася наперад, нібыта разьмінаючы зацеклыя ногі. На першы погляд нічога навокал не зьмянілася, але ў Бянігны ўсё роўна зьявілася адчуваньне, што прыйшла яна ў хату да чужых людзей. І тут яна ўспомніла, што недзе ў гэтых краях сястра ейная жыве. Міжволі з надзеяй пачала ўзірацца ва ўзбочыну — а раптам клэпае там ейная сястрычка. Пісала ж некалі, што пехам за граніцу ходзіць. Гасударства ёй дазволіла, бо ў пагранічнай зоне жыве. Са смуткам, што азваўся ў Бянігны дзесьці ў горле, яна ўпілася вачыма ў краявід, што праносіўся за акном. Няўжо і праўда, зірне — а там сястра, у загранічных строях, вясёлая, але ўся ў чорным? Чаму ў чорным? Што ж ты яе ў чорным уяўляеш, бабка? Хіба ж у яе памёр хто? А табе адкуль ведаць... Ты ж нават з бальніцы сястры не пазваніла, не напісала. Толькі й робіш год за годам, што ў неандартальскі лес ходзіш, а на родную крывіначку забылася.

Эх, бабка...

Лепш бы, канечне, зараз сястрыцу не спатыкаць. Што сястра падумае, калі яе з двума хлопцамі ў такой машыне пабачыць? Чорнай, бліскучай, на сьвіньню падобнай. Ня будзе ж яна зноў сястрыцы маніць. Дый не была Бянігна пэўна, што зможа рот раскрыць — даўно выпетрала зь яе мова, сышла, бо адчула сваю непатрэбнасьць. Адно з катом ды дзецьмі магла Бянігна гаварыць, але і зь імі лепш выходзіла вачыма. А язык — толькі на тое ён і трэба, каб кашу гарачую трымаць. Ды зубы апошнія гладзіць, як тых катоў: і соладка, і балюча, і сорамна. Дый якія там зубы... Абломкі адны.

Бянігна заплюшчыла вочы — думала бабка дурная, што ехаць ім яшчэ і ехаць, але ж не: зусім хутка за вокнамі машыны вырас, сонна падымаючыся з пагоркаў, вылазячы з-за нізкіх хатаў і вялізных рэклямных шчытоў, новы горад. Усё ў ім было не такое, як у Мінску, машына іхная скінула хут­касьць, заскуголіла на павароце — і пачала павольна прабірацца па вузкіх вуліцах. Дамы тут былі старыя, некаторыя ледзьве не паўразбураныя, і ўсё тут хвалявала бабчыну памяць, ціснула на яе, быццам Бянігна тут ужо бывала некалі. Між дамоў соўгаліся людзі — і нават паходка ў іх была іншая, павальнейшая, санлівейшая, нібы ўсе яны толькі што прачнуліся. Цэркваў тут было багата, нічога ня скажаш — і ўсе як на падбор, такія ўжо прыгажэзныя, што вачэй не адвесьці. Затое дамы, дзе людзі жылі, такія ўжо старыя і недагледжаныя — ня тое што ў Мінску. І як яны тут жывуць — у дамах палінялых? Ох, прывыкла ты, бабка, да Мінску. Сталічная ты штучка...

Але калі яна магла тут бываць — яна, якая ўсё жыцьцё ў лесе праседзела? Чорт яго ведае. Тут, у гэтым загранічным горадзе, Бянігне чамусьці падабалася ўзгадваць чорта — у галаве так і круцілася: чорт, чорт, чорт, і весела так рабілася на душы, што Бянігна ажно спалохалася. Відаць, блізка ён, чорт, калі так пра яго лёгка тут думаецца. Пэўне ж, бліжэй, чым ад яе хаты, дзе гаспадараць цяпер толькі галодны лянівы кот і веснавы, нікому не падуладны холад.

“Вось ён, бабка. Вільнюс”, — сказаў са сьмяшком Міша.

“Па-нашаму Вільня”, — дадаў скрозь зубы Антон.

“Крывіцкая Мэка”, — Міша ўсьміхнуўся, дастаў свой тэлефон магільны ды на акно наставіў.

“Тут пераначуем, а заўтра, бабка, далей паляціш. Ужо мала засталося, заўтра жаніха пабачыш”, — прамовіў Антон напаўголасу, бы сам з сабой размаўляючы, і павярнуў туды, дзе на ўзгорку гру­вась­ціліся хаты: ня тое каб вясковыя, але такія, як у мястэчках. Драўляныя, але з падворкам, з ганкам, з абавязковай бабкай на прызьбе, з гаражом, каля якога шчыруе які-небудзь інастранец. Гражданін Яўропы. Тамтэйшы — а на ліцо саўсем як наш.

Гражданін? Яўропы? Набралася ж ты, бабка, уражаньняў, думак ды словаў, седзячы ў чорнай машыне, да сьвіньні падобнай, пабачыўшы за акном столькі вёсак ды гарадоў ды да гаворкі двух хлопцаў сваіх прыслухоўваючыся... А можа, гэта тэлевізар вінаваты — нельга ў такім веку тэлевізар глядзець. Так можна і сьцежкі ў неандартальскі лес згубіць — забыць ды забіць усё, дзеля чаго ты на сьвеце жывеш.

Машына спынілася каля адной з хатаў, Бянігну вывелі пад рукі ды ў далёкі пакой закацілі. Цёпла там было і сыра, і пакінутай хатай пахла, ды горкімі травамі, ды чалавечым адчаем. Акна ў пакоі не было. Ляснуў замок — і было чутно, як Антон зазьвінеў ключамі, хаваючы іх у кішэнь. Вось яна і зноў адна. У пакоі цямнела, і Бянігне падалося, што падлога ў ім гайдаецца. Як на вадзе. Цяжка тут думалася і дыхалася цяжка. Легла Бянігна старая на рыпучы ложак, такі самы, як яна, стары, праціснуты, са стогнамі ў нутрох — і пачалі прабірацца ў яе галаву смурныя мысьлі.

Усё далей і далей ад хаты сваёй яна апыналася — і ніяк не сканчалася яе падарожжа. Завязуць яе на край сьвету — а сьвет гэты, які расьсьцілаўся перад ёй, усё больш патыхаў чортам, усё мацней адчувалася тут ягоная прысутнасьць. Можа, ён за сьцяной сядзіць, лямпу сваю паліць, лямпу старую, масьляністую, ад яе чад ідзе — і залазіць той чад у маладыя галовы ейных хлопцаў, будуць яны спаць доўга ды соладка, ды так і не прачнуцца. І будзе ёй, Бянігне, тут у пакоі адна работа: адшукаць, нягледзячы ні на што, сьцежку ў неандартальскі лес, ды так там і застацца.

На вякі вечныя.

Увечары яе зноўку звадзілі ў туалет ды пакармілі, і на твары ў Антона, які прынёс ёй міску з супам, была віна. Бянігна вачыма пастаралася яго супакоіць: чалавек слабы, казала яна, крышку, незаўважна варушачы вуснамі, каб ён ня бачыў, але ўсё адчуў і ня мучыў сябе так. Цяжка чалавеку ў андартальскім лесе так доўга вытрываць, галовы кіпяць, і хоць ня хочаш ты, чалавеча, нічога благога рабіць, яно само выходзіць. Бо такі тут закон. Хто ж вінаваты, што ў андартальскім лесе нара­дзіўся? Гэта ёй шчасьце дадзенае, што мае яна такую мажлівасьць паміж лясамі бегаць.

Дый ці мае яшчэ? Ніхто ў Бянігны нічога ня просіць. Толькі і знае гэты сьвет, што ёй загад­ваць. Але яна бабка, што ёй застаецца. Толькі слухацца ды старацца на сьвет не наракаць. Скруцілі бабку ды вязуць у далёкі сьвет, невядома на што — зна­чыць, нешта яна ня так зрабіла.

Уначы недзе зусім блізка выў сабака. Так ужо енчыў, заходзіўся, што Бянігна ўсю ноч заснуць не магла. Відаць, памёр нехта ў Вільні гэтай. Выў па-воўчы, ды яшчэ падвываў, каб пранізьлівей выхо­дзіла. Пёс, пявун сьмерці, вястун доўгай дарогі. Такі гэты горад. Кабель Вільнюс. А калі сучачка, дык Вільня. Дурныя думкі прыходзілі Бянігне ў галаву гэтай доўгай ноччу. І ўсё мроіўся ў цемры твар яе беднага жаніха — нядобры, хваравіты і прыгожы ў гэтай хваравітасьці малады твар. Кажуць, заўтра яна яго пабачыць. Бянігна пачала думаць, што ён ёй скажа. Пра такое, канечне, ёй не здагадацца, але што яна сама зробіць, Бянігна ўжо вырашыла. Палечыць яго, забярэ лішняе — усю гэтую дурату пра любоў ягоную ды пра шлюб з бабкай старой — і папросіць, каб дахаты яе адпусьціў. Ёсьць жа сэр­ца ў гэтага хлопца. Ня можа быць, каб ня меў ён сэр­ца. Сэрца кожны мае, толькі глыбока. Ня кожная бабка знойдзе...

Пад раніцу, калі Бянігна пачула, як на двор выйшлі людзі, загаварылі па-свойму, яна ўсё ж задрамала. Толькі вочы заплюшчыла — і тут замок заскрыгатаў, ключы зазьвінелі, Антон увайшоў, апрануты, падцягнуты, а вочы стомленыя-стомленыя.

“Зьбірайся, бабка. Ужо нядоўга засталося”.

І зноў селі яны ў машыну, да чорнай сьвіньні падобную. І пакацілі з узгорка, толькі ня ў горад, да вузкіх, што ў тым лесе, вулак, а на шашу. Антон і Міша ўсяляк імкнуліся на яе не глядзець — і неяк нутром Бянігна ўцяміла, пра што яны думаюць. Што бачаць бабку сваю апошні раз. І зноў захацелася ёй іх супакоіць: сустрэнецца яна з жаніхом тым сьмешным, палечыць — і назад вернецца. І ўявіла Бянігна сваё вяртаньне — усё будзе ў іх у такім самым парадку: Вільня тая цудоўная, крывіцкая Мэка, пагранічнікі зь вяснушкамі, і ў Мінск яны заедуць, каб яна даведалася, што там з Мэры і Джонам сталася, пакуль яе не было. А потым яе хата. Абнімуцца яны, і яна ім скажа, хлопцам сваім:

“Заставаліся б у мяне, сынкі. Прыкіпела я да вас. Жаніліся б і ў хаце жылі, а я на печцы, мне месца хопіць. Я б вашых жонак і дзетак лячыла, у неандартальскі лес вашае лішняе насіла. А там, гля­дзіш, і засталася б у лесе сваім неандартальскім, каб вам не замінаць...”

Добра зрабілася на душы ў Бянігны, калі яна ўсё гэта ўявіла. Але, відаць, адна яна ў машыне пра такое думала. Бо твары ў Антона і Мішы рабіліся ўсё больш сур’ёзныя, выцягнутыя, машына зьехала з шашы, паскакала па лясной дарозе, ­ледзь бачнай з-за густых елак. Яны прамінулі драўляныя шчыты з інастраннымі надпісамі, зноў пакаціліся па асфальце, спыніліся перад брамай. Антон вылез з машыны, пазваніў, брама разьехалася, як гэта ў жалезным ліфце бывае. Кінуўся Антон у машыну — баяўся, відаць, што дзьверы зноў зачыняцца, але яны пасьпелі, бо чакалі іх тут, даўно чакалі. Брама за імі грымнула, лес скончыўся, чорная машына, падобная да сьвіньні, спынілася і заглухла.

Яны стаялі на роўна выстрыжаным полі, воддаль было відаць нейкую акуратную, не гарадзкую хату, а на полі тым раўнюсенькім стаяў самалёт. Бянігна такія толькі па тэлевізары бачыла — самалёт гэты падаўся ёй вялізным, і хоць ведала яна як чалавек сучасны, што менавіта такія машыны крылатыя па небе лётаюць, усё роўна схапіла ёй сэр­ца ад выгляду гэткага зьвера. Эх, бабка, бачыла б ты, якія самалёты ў Мінску на ўзьлётнай паласе красуюцца, у нацыянальным аэрапорце Мінск-2... А якія ў Франкфурце аграмадзіны белыя, з гордымі хвастамі, зь белымі скрыдламі, што пагойд­ваюцца велічна, па-каралеўску, сьцьвярджаючы раз і назаўжды, што няма для чалавека нічога немагчымага, што асядлаў ён даўно гэты сьвет, і калі закар­ціць яму, можа ён ногі ад зямлі адарваць і над зямлёй той павіснуць. Як ангел... А можа, і як кароль ангелаў. Як самы-самы ангелаў высокі начальнік. Прадсядацель ангельскага палітбюро... Янгола-мангола-татарскі хан над усімі паўзучымі стварэньнямі, сярод якіх і ты, бабка дурная, жыла, так доўга жыла, што ніхто ўжо ня памятае, калі і ад каго ты нарадзілася. І што б ты ні казала, бабка, пра злы і непрыветны раньняй вясною андартальскі лес, што б ні плявузгалі на яго тыя, хто чарадой уча­дзелай цягнуўся да тваёй хаты, як бы людзі з андартальскага лесу ні наракалі на сваю слабасьць — могуць яны над андартальскім сьветам падняцца і на яго з вышыні паглядзець... А на неандартальскі лес хіба зь нябёсаў зірнеш? І ці мае ён нябёсы, той дзіўны лес, увесь у дыме і гольлі ад людзей схаваны...

За такую магчымасьць — па небе лётаць, як ангелы — людзі чорту лягчэй лёгкага прадаюцца. Можа, і лішняе гэта — але хто не перажыў, той і ня жыў зусім.

Самалёт насамрэч быў невялікі і лёгкі. Каля яго іх кампанію ўжо чакалі. Ля самага крыла стаяў барадаты маладзён у кароткай куртцы і ўважліва вывучаў нейкую мапу. А да Антона падышоў пругкай хадою нічым не прыкметны дзядзька ў форме, як у салдатаў.

“Опаздываете”, — сказаў ён нярускім голасам.

Яны з барадачом абмяняліся кароткімі фразамі, гэтым разам зусім незразумелымі.

“Ну што, бабка, больш не пабачымся”, — глуха прамовіў Антон і павярнуўся да яе.

Старая Бянігна ўсё яшчэ не разумела, што яе чакае. Навошта гэта: самалёт жалезны, вочы Антонавы цёмныя, халодныя, варожыя. Чаму не пабачымся? Як гэта?

“Давай, бабка, добра табе даляцець, — падышоў да яе Мішка. — Зарыгай ім там увесь самалёт, а то нейкія яны дужа борзыя. А ім заплачана”.

“Ты, бабка, толькі гэта... — Антон задумаўся. — Не трымай на нас зла. Мы з табой як з чалавекам. Пальцам не кранулі. А калі што і было — не хацелі. Так выйшла. У кожнага свая работа. У цябе свая, у нас свая. Так адно аднаго і запомнім. Окэй?”

“Як жа табе пашэнціла, бабка... — скрывіўся Міш­ка і адвярнуўся. — Ты Востраў пабачыш... А мы тут застанемся. Я б таксама хацеў. Вось кінуў бы ўсё... Антона гэтага...”

“Канчай, паехалі”, — холадна прамовіў Антон і ад­вярнуўся.

“Чакай... Кінуў бы і з табой паляцеў, — летуценна сказаў Міша. — Хоць бы адным вокам на Востраў паглядзець... Ды хто ж мяне возьме. Хіба пасьля сьмерці”.

“Каб на Востраў трапіць, заслужыць трэба”, — крык­нуў Антон, бо барадач ужо зьнік у кабіне, завёў матор, і паляцеў проста ў твар Бянігне дзікі вецер, такі, што яна задыхнулася. Мішка адвёў яе на крок і правёў рукой па яе чорнай шчацэ.

“Давай, бабка-негр. Нявестухна...” — усьміхнуўся ён і кінуўся даганяць Антона, які ўжо садзіўся ў машыну.

Дзядзька ў вайсковай форме падштурхнуў Бя­нігну да самалёта. Яна азірнулася неўразумела. Усё было няправільна. Ня ангел яна, каб па небе лётаць. Бабка яна, старая бабка зь лесу. Пакацілася Бянігна да чорнай машыны, як да роднага дому, але дзядзька дагнаў яе, схапіў — спраўна, адным подхапам, і панёс да лесьвіцы жалезнай, што ў вантробы самалётныя вяла. Чорная машына зьнікла ў лесе — засталася Бянігна адна на сьвеце: толькі самалёт гэты, які круціў сваімі прапэлерамі, як шалёны, нібы ўвесь краявід у сябе закруціць хацеў. Запіхнуў дзядзька старую Бянігну ў жалезнае самалётнае чэрава, залез за ёй і зь ляскатам зачыніў дзьверы.

Пакуль уселася Бянігна на падрыхтаванае для яе крэсла — такое, у якіх старыя ў бальніцах езь­дзяць — пакуль аддыхалася, прышпіленая да самалёта тугім рамянём, пакуль скінула зь сябе памяць пра дурныя абдымкі дзядзькавы, самалёт ужо бег па выстрыжаным полі. Малады, белы, чысты, пабліскваючы жучынымі вачыма. А калі зірнула Бя­ніг­на ў акно — ногі ў яе пахаладзелі: правальваўся ў бездань андартальскі лес, сыходзіў у нікуды, і такое ў яе было пачуцьцё, што сьвет, у якім яна жыла, павярнуўся да яе сваёй макаўкай. Значыць, раней ён да яе сьпінаю ляжаў, падумала Бянігна, учапіўшыся вачыма за свае калені, а вачэй у яе рабілася ўсё болей, і болей, і болей, і лезьлі яны, цікаўныя, да акна, а яна іх зьбірала пасьпешліва і ў галаву сваю бедную складвала: куды ж вы, мае вочы, вы ж сьляпыя былі, што ж вам цяпер ня сьпіцца, на што вам туды глядзець, нашто сэрца маё з грудзей да зубоў цягнуць!

Дзядзька глядзеў ёй у твар, не адрываючыся, і не было ў ягоным твары ні агіды, ні нянавісьці, але й дабрыні там не было, і цікавасьці таксама — ні-ні. На Бянігну глядзела нічога — а нічога і ёсьць самае страшнае. Таму яна вырашыла на дзядзьку не глядзець, бо на нічога і адказ мусіць быць: нічога, толькі так ацалець і можна.

Самалёт хацеў Бянігну скінуць, адчуваў белы самалёт, што ня любіць яна яго, што ня хоча быць ягонай пасажыркаю — і пачаў наўмысна зь Бяніг­ны зьдзекавацца: то зробіць так, каб Бянігна сэр­ца ў роце знайшла, то так, каб у пятках, то так, каб у чашачках каленных, то наогул крутане, каб Бянігна пакацілася і лбом аб сьценку жалезную ўдарылася. Але барадач, сьпіна якога была відаць у пройме вузкіх дзьверак, утаймаваў таго самалёта буйнага, дзікага. І калі Бянігна наважылася зірнуць у акно — было пад акном так ужо сіне, ды такая там была бяскрайнасьць, што ў яе заняло дух. Як бясконцая сіняя сукня, ляжала пад ёй халодная вада, ад краю сьвету да краю, і вышывалі па гэтай вадзе ня срэбранымі ды залатымі ніткамі, і не пярлінамі каштоўнымі, а аблокамі, параходамі ды дзівоснымі рыбамі.

І быў гэта першы падарунак ёй, нявесьце, ад ейнага жаніха.

І быў ад яго другі падарунак:

Неба неахопнае, з узьбітымі, як падушкі, хмаркамі ды аблачынкамі, са схаванымі ў ім самалётамі, якія іхная машына абганяла, бо была лягчэйшая за ўвесь чалавечы сьвет.

І быў Бянігне-нявесьце трэці падарунак ад жаніха:

Тэлевізар, такі ўжо пляскаты, як газэта, а ў тэлевізары мільгалі людзі. Страшны дзядзька ўключыў яго і знакамі паказаў, каб яна глядзела, а яму галавы не дурыла. Бянігна паслухалася. Мабыць, паказвалі па ім нейкі сэрыял, і гэта адразу супакоіла старую — бо сярод людзей, што мітусіліся на экране, яна міжволі пачала шукаць злую кабету-Элі­забэту, і Джона распрыўкраснага, і Мэры тую няшчасную. Недзе ж яны там ходзяць, у тым тэлевізійным сьвеце — тамака ўсе, відаць, адно аднаго знаюць, вось бы спытаць, але не такая ж ты, бабка, дурная, каб у тэлевізара, як у чалавека жывога, пра сваіх знаёмых пытацца... Хоць бывалі і такія случаі — была ж некалі перадача “Ждзі міня” — і людзей знаходзілі, і плакалі тыя людзі ад шчасьця, і Бянігна разам зь імі...

Але гэта даўно было. Дужа даўно, калі яшчэ думала яна, што вось, было ў яе тры мужы, і што чатыры — цыфра няправільная. А цяпер ляціць Бяніг­на на белым самалёце. Расказала б яна пра гэта мужу свайму першаму, які пад парэчкавым кустом ляжыць — што ведае яна цяпер, як гэта: ангелам па небе лётаць.

Але ці пабачыць яна калі той парэчкавы куст — гэта было вялікае пытаньне. А дзядзька той у акно тыцкае: глядзі, бабка, глядзі, шаптуха. Яна скасіла вока, а там і праўда было на што паглядзець. Прос­та пад імі на сіняй тканіне мора ляжаў невялікі востраў, выгнуты, як кот, што на печы заснуў. Тапырылася на сьпіне вострава зялёная шэрсьць, і сядзелі на ягоным карку белыя дамы. Усё ніжэй і ніжэй спускаўся над востравам самалёт, усё больш і больш бачыла Бянігна, дарма што вочы старыя былі. Быццам маладзейшая яна зрабілася, калі над востравам апынулася. Бачыла сьцягі, якія трапяталі на марскім ветры, бачыла дарогу, што вілася па востраве, і чалавека, які ехаў на ровары, не падазраючы нават, што Бянігна на яго зь неба глядзіць. Бачыла дрэвы, якія дрыжалі ў паветры, як балярыны.

Загудзеў андартальскі сьвет і прыцягнуў да сябе Бянігну. Прыціснула яна да грудзей жаніховы падарункі — а ў руках ужо і няма нічога. Толькі сваё калена ў грубай тоўстай панчосе. Такія яны, падарункі мужчынскія: падманлівыя, прыгожыя, празрыстыя, як словы іхныя ласкавыя — і не жывуць доўга, у пыл рассыпаюцца, як толькі іх у рукі возьмеш. Бянігна засаромелася, паправіла спадніцу, самалёт грымліва павітаўся зь зямлёю і, лёгкай птушынай хадою прабегшы па яе пузе, стаў і сьціх.

Дзядзька адчыніў дзьверы, упусьціў у самалёт сонца і скінуў лесьвіцу. Адшпіліў старую, як карціну са сьцяны зьняў, і дапамог ёй падняцца.

Асьлепленая, зь цяжкім сэрцам і нягнуткімі нагамі, стала Бянігна на жалезную лесьвіцу і, хоць і не хацела, але ўдыхнула глыбока ў сябе чужое паветра.

Салёнае яно было, і такое чыстае, што аж выплюнуць захацелася. Але стрымалася Бянігна, бо хто ж, у госьці прыходзячы, гаспадарам пад ногі плюе.

Дзе ты, хата далёкая, дзе ты, неба роднае, нізкае, руку працягні — і дастанеш, дзе ты, пад парэчкавым кустом белы парашут зь белымі костачкамі. Занесла старую Бянігну на самы край сьвету. І як ёй адсюль выбрацца, яна ня ведала.