Сабакі Эўропы

7.

“Глядзі, што мне яго высокаблагародзіе прэзэнтавалі, — бацька горда затрос кадыком і ўрачыста дастаў з-пад пахі яе — тонкую залатую цыгарку. — Бачыў такое?”

Маўчун міжволі пацягнуўся да маёравага прэзэнта — але бацька таргануў рукой, бліснуў сувора вачыма, і залатая цыгарка схавалася ў ягоным сінім шырокім пінжаку. Гэты пінжак яшчэ мама купляла, у аўталаўцы, што некалі раз на месяц завітвала ў Белыя Росы, і было ў той аўталаўцы ўсё, што душа пажадае. Шмоткі з самай Масквы, ды цыгаркі зь фільтрам, ды патроны да любой паляўнічай стрэльбы, футаралы для мабілак, а яшчэ флэшкі, ды скотч, ды віскі, ды часопісы смаленскія, хочаш, пра спэцназ, а хочаш, эроціка, але такая, што царквой нашай імперскай ухваленая.

А яшчэ тады, бацька расказваў, можна было ў аўталаўцы заказаць мэблю зь Петразаводзку — з самога заводу “Патрікея”, які нашы ў шведаў адбілі, у качэстве ваеннай дабычы. Раней ён па-другому зваўся, але як рускі стаў, дык палучыў наша, спрадвечнае славянскае найменьне. Некалі нашы людзі за ложкі ды таршэры “Патрыкеі” душу гатовы былі д’яблу прадаць, так расказвала зам па ідэалёгіі, але як завод рускі зрабіўся, дык цяпер кожны сабе пазволіць можа. Але аўталаўка даўно ўжо ў Белыя Росы ня езьдзіла — і ўсё крамнае, гарадзкое на верталёце скідвалі. Удобна: па інтэрнэце закажаш, празь месяц усё маеш, што ў інтэрнэт-магазіне выбраў. Што ні кажы, інтэрнэт зручнейшы за аўталаўку. І на тэлефоне ён ёсьць, і дома ў кожнага, хочаш: сірыялы глядзі, хоць да ўсрачкі, хочаш — каталогі разглядвай, пакуль у вачах не застракаціць. А хочаш — пімпачку цісні, і заказвай, што душа пажадае.

Можа, Любцы які падарунак па інтэрнэце заказаць, думаў трывожна Маўчун, прабіраючыся ўвечары да цэркаўкі.

Дзеўкі падарункі любяць.

Любцы дык дакладна падарунак язык прытрымае. Маўчун ведаў гэта — і ўсё ж пачуцьцё нейкай віны мучыла яго, не давала ўзяць сябе ў рукі і даць рады ўсім праблемам. А праблем рабілася ўсё больш. І ня Любка была вінаватая, што аброс ён імі, як лясны чалавек валасамі. А хто быў вінаваты?

Стэфка, канешне.

Маўчун зноў і зноў успамінаў, як пабачыў яе ўпершыню. І ўсе яе расказы неахвотныя. Пра той сьвет, якога, можа, і не існавала ніколі. Але ён верыў. Верыў і ніяк ня мог на ўсе свае пытаньні адказы знайсьці. Таму і давялося Любку за нос вадзіць. Недалёкую Любку з губкамі банцікам. Якая нічога яму не зрабіла — апрача таго, што выпадкова, чыс­та случайна ў жыцьці побач апынулася.

А што рабіць? Перажыве. Ну, не пад вянец жа зь ёй ісьці.

Цэркаўка ў Белых Росах была старая, пахілая, затое з пазалочаным купалам. Поп тым купалам дужа ганарыўся — сам праціраць лазіў увесну, а пападзьдзя ўнізе стаяла, лавіла, каб не зваліўся. Цэркаўка на водшыбе стаяла, а за ёй ужо ўзьлесак пачынаўся, у якім парачкі зь Белых Росаў атнашэнія завязвалі. Як стары Касмач казаў, дзіп­ламацічаскія. Там і ўмовіліся Маўчун ды Любка сустрэцца.

Поп расказваў, цэркаўцы гэтай, сьвятога Ўла­дзіміра, ужо гадоў пад дзьвесьце. Паўтара стаго­дзьдзя таму тут овашчы хранілі, патом клуб быў, а патом вабшчэ снасіць сабіралісь. Але ў эпоху рускай смуты зноў цэркаў адчынілі, яна на ўвесь раён адна была, ды толькі народ, які на цэркаўку грошы даваў, усё роўна паралельна з рэлігіознымі патрэбамі да бабкі-шаптухі ішоў, бо яно ж як: на бога спадзявайся, а сам не здавайся. Дык людзі і там, і там пасьпявалі — дзеля стапрацэнтнага рэзультата.

Дайшоў да цэркаўкі, перахрысьціўся, як поп у школе вучыў. І за агароджу, ды ў хмызы, туды, дзе вакол вогнішча цурбакоў навалена было. Месца намоленае — ён тут ня раз бываў, улюблёных ганяў. Тыя каханцы ў маскалі пайшлі, а дзеўкі ўсё пра салдатаў уздыхаюць. Адна Любка, каралева вёскі, сваіх жа хлопцаў чаруе.

Любка ўжо сядзела тут на скрыні з-пад піва, пацягнулася да яго, ледзь пабачыла. Маўчун сьлізгануў верхняй губой па яе банціку, нерашуча паклаў ёй руку на талію. Сеў побач, насупіўся.

“Ну, кажы”.

“Што?”

“Ну ты ж абяцала. Расказаць. Што я быццам бы ўначы ў хаце Юзака раблю. Давай. Я слухаю!”

Любка пакрыўджана адхіснулася ад яго, руку ягоную з таліі скінула. Ды адвесіла яму аплявуху.

“Ты чаго? Як дам зараз больна! — раззлаваўся Маўчун, паціраючы скулу. — Баба ты дурная!”

І тут ён заўважыў, што Любка сама ледзь ня плача. Вось жа чорт, вось жа халера на цябе, думаў ён ліхаманкава, адчуваючы да Любкі нешта дзіўнае — нібы гусачка ягоная шэрая Любку крылом захінула. Ад няёмкасьці ён пачаў пазногці грызьці.

“Гэта ты чаго? — зашыпела Любка. — Зусім мазгоў няма? У нас жа сьвіданія!”

“Ну ладна, Любка, прасьці, — Маўчун зноў яе абняў, яна паддалася, усё яшчэ дрыжучы ад гневу. — Я ж не навучаны, што там на сьвіданіях робяць”.

“Ты што, “Рускі Цітанік” не глядзеў?” — Любка вылупіла на яго вочы.

“Не”.

“Тады разам паглядзім... — Любка села да яго на калені. — Ну што ты як ёлупень. Спачатку трэба абняць, памаўчаць, потым за рукі падзяржацца, пасьля можна мне на каленку руку пакласьці, а я цябе па пальцах. Вось так!”

“Што ты ўсё мяне тэрарызуеш? — Маўчуну надакучыла гульня. — Ну ладна, вот, дзяржу”.

“Патом у любві прызнацца, патом пацалавацца, але ўжо ня так, а ўзасос, па-ўзросламу... — вучыла яго Любка. — Умееш?”

“Навучуся, калі раскажаш, што знаеш, — Маўчун зрабіў строгі твар, вусны сьцяў, каб былі тонкія, як у Лебедзя. — Зуба даю”.

“От жа хлопцы, адзін з дуба, другі зуба, — расчаравана прамовіла Любка. — Ну добра. Ты там у хаце Юзакавай голых жэншчын разглядваеш. У журнале. І зь імі гаворыш. Мне солтыса дачка па сакрэце сказала. Яна цябе бачыла. Усе вы, хлопцы, у вашым возрасьце такія. А ў Юзака такія журналы ёсьць, ён стары ізврашчэнец быў, гэта ўсе знаюць, толькі ніхто не прызнаецца. Бо хто ж у знаёмстве зь Юзакам прызнаецца... Вот раскажу, чым ты там займаешся, табе бізуноў і ў школе, і ад зама, і ад паліцая выпішуць!”

І Любка пераможна паглядзела на Маўчуна. Але неўзабаве ўжо расчаравана адвярнулася — на твары ягоным была нейкая дурная палёгка.

“А можа, ты там з кім сустракаешся тайна? А, Маўчун? Ці... Не! Прыдумала! Ты там ня голых жэншчын, ты там журналы па гусяводзтву разглядваеш! І на іх дрочыш! Цябе гусі ўзбуджаюць! У цябе нават на мяне не стаіць! Я ж бачу!”

Маўчун скрывіўся, як ад зубнога болю.

“Ну ты і дурная, Любка! А я табе яшчэ падарунак заказаць хацеў, па інтэрнэце. Пудру там, шмудру... А ты сама ўсё папсавала...”

“Падарунак?” — Любчын твар успыхнуў ад цікавасьці.

І тут у кішэні ў Маўчуна зазваніла мабілка. І на сэрцы неяк цяжка зрабілася, як камень хто на грудзі паклаў.

“Да”, — сказаў ён, прыціснуўшы тэлефон да вуха. А Любка гэтая, дурніца, зьмяёй скруцілася, ды руку выкруціла, ды пад вуха пальцамі сваімі лакіраванымі скочыла — і немаведама якім чынам мабілка ў яе руках апынулася. І вось ужо яна яе да свайго вуха прыціскала. Маўчун паваліў яе, каб забраць.

“Там дзевушка! — зашаптала Любка, зрабіўшы страшныя вочы. — Чый гэта голас? Не магу пазнаць! Дзевушка! Ну Маўчун, ну скаціна! Ну кабель! Са мной круціць, бясстыдная рожа, падарункі абяцае, а сам...”

“Да”, — задыхаючыся, сказаў таропка Маўчун, падымаючыся з гарачага Любчынага цела — ён і ня думаў, што яна такая прыемная на дотык.

“Маўчун, — загаварыла трубка хутка і дзелавіта. — Гэта я, Стэфка. Калі ты не адзін, кашляні. Гэта важна”.

Маўчун закашляўся.

“Я зараз, — сказаў ён, паказваючы Любцы, каб не ішла за ім. — Зараз. Чуеш? Гавары!”

І пабег з тэлефонам ля вуха да лесу. Бег і шаптаў, і словы ўсё роўна выходзілі крыкам, прыцішаным, сарваным, закаханым:

“Ты дзе? У лес не ўцякай, там паўсюль салдатня. Я нешта прыдумаю!”

Напэўна, яму падалося, але ў трубцы пачуўся пяшчотны сьмех.

“Слухай уважліва, — Стэфка прамаўляла словы спакойна, выразна, нібы яму ў школе дыктавала. — Я на старым месцы. Да мяне не хадзі. І вось тваё другое заданьне. Зрабі так, каб чалавек, які выйшаў з паліклінікі на вуліцы Кісялёва, не гаварыў з птушкай. Ты зразумеў?”

“Так!”

“Паўтару: каб чалавек, які выйшаў з паліклінікі на вуліцы Кісялёва, не гаварыў з птушкай. Ён ня той, за каго сябе выдае. Ясна? Тады ў нас ёсьць шанец. Маўчун? Ты мяне чуеш?”

“Так”.

“Ты ж яшчэ не атрымаў адказы на ўсе свае пытаньні. Праўда?”

“Так”.

“Ты іх атрымаеш. Абавязкова атрымаеш. Па гэтым нумары не звані. Усё. Будзь Маўчуном і — моц­ны Жбуць!”

“Што?”

“Усё. Абдымаю. Маўчы”.

І ў трубцы пайшлі гудкі. Агаломшаны, Маўчун яшчэ колькі сэкундаў слухаў іх — і ўсё спадзяваўся, што пачуе зноў гэты голас.

Голас, які мог усё патлумачыць — але не хацеў.

***

Пакуль Маўчун дабраўся да хаты пана Какоўскага, дык пасьпеў супакоіцца. Цяпер ён нават песеньку насьвістваў, чаго зь ім раней не здаралася. Зайшоў з задняга боку, шмыгнуў на гарод, пагрукаў у акно.

“Пане Какоўскі!”

Нічым хата пана Какоўскага не азвалася. Хіба што загуў вецер у страсе, ды нябачная апошняя муха з таго боку шкла забілася, сонная, ды патлумачыла, раздражнёная, што няма хазззяіна, пайшоў хазззяін, і хто знае, куды...

Маўчун абагнуў хату, таўхануў дзьверы. Смурод кінуўся ў нос, прымусіў затрымаць дыханьне. Маўчун уключыў сьвятло. У хаце пана Какоўскага было сыра, на голым матрасе жаўцела пляма, у куце пацук даядаў засохлы тварог. І паўсюль валяліся кнігі... Маўчун падабраў адну, разгарнуў, пачаў чытаць. Нешта пра першабытных людзей. Маўляў, лясоў усяго два. Адзін андартальскі, а другі не.

Ён абвёў вачыма пакой — і раптам здагадаўся. Выскачыў стрымгалоў з хаты і памчаўся па вуліцы.

Ён бег, высока падымаючы ногі, пераскокваючы замерзлыя лужыны, падлятаючы ў паветры, быццам на ровары з трампліна кідаўся ў бездань, ногі ўжо самі весела несьлі яго, малоцячы гразь, — і ўсё роўна адчуваў, што бяжыць ён неяк занадта павольна. Раней бы ён такую адлегласьць за якія хвілін сем адолеў, а тут, падалося, бяжыць ужо вечнасьць, а наперадзе яшчэ толькі засьвяціў агеньчык бацькавага акна.

Яшчэ досыць далёка ад яго, але ўжо выразная, крывая, напружаная, да гэтага акна імкнула постаць чалавека.

Пабачыўшы яе, Маўчун нібы матор у сабе адчуў. Як задаў наперад ходу — ажно не разьбіраў ужо сам, што перад ім, толькі вецер сьвісьцеў увушшу.

Сьпіна рабілася ўсё бліжэй. Знаёмая сьпіна з торбай на плячы.

“Пане Какоўскі!” — Маўчун схапіў яго за рукаў. Перад вачыма было цёмна: ці то ён асьлеп, ці то месяц схаваўся, каб ня бачыць, што зараз на зямлі дзеецца будзе, ці то глядзеў Маўчун ня ў твар пану Какоўскаму, а ў ягонае пуза, што выглядвала з-пад расхрыстанага паліто.

Пан Какоўскі спыніўся — і на твары ягоным хваравітым мільганула злоба, ды такая, што Маўчуну страшна зрабілася.

“Ты хто такой? — спытаў пан Какоўскі, спрабуючы адчапіць Маўчунову руку ад свайго рукава. — Застралю цябе! У міня пісталет!”

“Пане Какоўскі! — Маўчун яшчэ мацней учапіўся ў гэты сьмярдзючы, рваны рукаў. — Міхаіл Антонавіч! Скажыце, што вы ня ў нашую хату!”

“Вазврашчаясь із паліклінікі па уліцэ Кісялёва, я... — завёў пан Какоўскі, хаваючы вочы. — А какой цяпер год? Скажы мне, мальчык!”

Да іхнай з бацькам хаты, дзе жыў цяпер маёр Лебедзь, заставалася паўсотні крокаў.

“Міхаіл Антонавіч, — Маўчун ледзь ня плакаў. — Я ж ведаю. Не хадзіце туды. Вы ж яе пагу­біць рашылі. Падла вы, Міхаіл Антонавіч. Яна вас ад шызафрэніі вылечыла, яна на вас панадзеялась! Вы ж цяпер шанс маеце!”

Ён зьнясілена адпусьціў руку. Пан Какоўскі махнуў драным рукавом і дастаў свой бярозавы пісталет.

“Бах! — сказаў ён голасам чалавека, якому стала неінцярэсна. — Ты убіт”.

Маўчун стаяў перад ім, размазваючы па твары пякучыя сьлёзы.

“Ідзіце дамоў, га, Міхаіл Антонавіч! — умольна зашаптаў Маўчун азіраючыся. — Яна сказала, што ўсё будзе добра. Я яшчэ не на ўсе пытаньні адказы атрымаў! Будзьце вы чалавекам!”

Пан Какоўскі адвярнуўся.

“Вылечыла... — прамовіў ён злосна. — Супраць уласьці пайшла. Ня наша яна, Маўчун. Ня наша. Закінутая да нас ворагамі. Кажаш, чалавекам мне трэба быць? Я быў чалавекам! Жыві, кніжкі чытай, рабі, што хочаш. Усе толькі пасьмяюцца. Поўная свабода самавыражэнія. Харошая работа зь персьпекцівай кар’ернага росту, дружны калекціў, офіс у шагавай даступнасьці ад метро, то есьць ад сьпецраспрэдзеліцеля. Аплачваемы отпуск. Усе сацыяльныя гаранціі. Прэміі. Што, маўчыш?”

“Міхаіл Антонавіч! — Маўчун глытаў свае сьлёзы і азіраўся ў пошуках таго, хто спыніў бы гэтыя прызнаньні. — Не кажыце так!”

Пан Какоўскі нахіліўся да яго:

“Не казаць? Я добра жыў, лучшэ некатарых. Трудзіўся. Работа няпыльная. Слухай ды пішы, куды трэба. Раз на год. А яна мне: я вам дапамагу, мы тут разам усё памяняем, трэба толькі людзям вочы адплюшчыць! Я, канешна, падумаў, перад тым, як яе разаблачыць. Узнаць хацелася, сколька прэдложыт. А яна ўсё мне пра какую-та дземакрацію, пра запад, пра маніпуляцыі сазнаніем. Я і так сазнацельны!”

“Пане Какоўскі! Вы ня зможаце!”

“Не, Маўчун, — пан Какоўскі шмыгнуў носам і азірнуўся на хату: вэранда акурат асьвяцілася знутры цёплым і нейкім п’яным агнём лямпачкі. — Пайду і раскажу ўсё яго высокаблагародзію. Я законапаслушны. Мне за эта, можа, ордзен дадуць. І тады ні адна сабака тут мне ня ўказ будзе. Сам выціранам стану! Яшчэ і жонку прызна­чаць. А можа, і ў Маскву забяруць. Ацэняць талант. А цябе мы на катаргу адправім. Надакучыў ты мне, усё лезеш, ды яшчэ ворагам імперыі пасобнічаеш. Сядзеў бы, гусей сваіх цалаваў. Дык не, саблазьніла цібя амэрыка-яўропа. Малой ты яшчэ, пра геапалітыку думаць і супраць уласьці ісьці. Вешаць вас трэба, і цябе, і бацьку твайго разам з табой на адной асіне, за тое, што не ўсачыў, казёл аднарукі...”

І тады Маўчун кінуўся яму на шыю і ўчапіўся ў горла зубамі.

Мабыць, кожны, хто ў стратэгічным лесе на панду хадзіў, так змог бы.

Такое яно, жыцьцё ў стратэгічным лесе, на Западнай граніцы, на ўскраіне Вялікай зімы.

Цёплая кроў пырснула ў рот Маўчуну.

Ня думаў ён, што такі вялікі пан Какоўскі. Такі, што ўсё неба над Белымі Росамі засланіць можа. І што такі цяжкі, таксама ня думаў. Праз поле ў хату зацягнуць — сіл не было. Але Маўчун даў рады. І пляваць, калі хто пабачыць, думаў ён, цягнучы цела па халоднай зямлі бульбяніку. Падумаюць, напіўся пан Какоўскі. Бывае. Галоўнае, каб дапамагаць ня кінуліся.

Некалі, як хадзіў з панам Какоўскім у лес ды назад, каб ня надта пан Какоўскі далёка ўцёк, падавалася Маўчуну, што таго ўбогага пана можна на плячо закінуць ды аднесьці куды захочаш. А цяпер ці то пан Какоўскі падрос, ці то Маўчун і праўда ў зямлю родную нагамі так глыбока праваліўся.

Закапаў Маўчун торбу каля дарогі. Пачысьціў вопратку. Пасадзіў пана Какоўскага на кухні ягонай, не запальваючы сьвятло — і выйшаў, зачыніўшы за сабой дзьверы.

Бах.

Ты убіт.

***

“Ты дзе швэндаешся? — напусьціўся на яго бацька. — Цябе яго высокаблагародзіе дажыдаецца”.

Маўчун, адчуваючы, як ногі падкошваюцца ад стомы, пратупаў па хаце і ўпаў на канапу. Маёр Лебедзь, які сядзеў ля печы, занураны ў свой пляншэт, зьдзіўлена падняў галаву:

“Ничего себе. Вы здесь все такие со свиданий приходите? Ты ж на чучело похож. Чтоб помылся перед сном. Вы там чем со своей подругой занимались? Вагоны разгружали?”

Маўчун не адказваў. Яму хацелася аднаго — памерці. Але спачатку атрымаць адказы.

Хаця б адзін.

І ў роце ўсё яшчэ быў смак чужой крыві. Чалавечай. Маўчун некалькі разоў рот прапаласкаў вадой з калодзежа, сушанай мяты пажаваў, з жуйкі ўсе сокі выціснуў — а дзесьці каля паднябеньня, і за шчакой, і на языку ўсё роўна былі яны — сьвежыя пырскі, якія радасна абвалаклі рот.

“Иди сюда, — уладна сказаў маёр Лебедзь. — А ты, батяня, ступай на кухню, сыну чайку организуй и поужинать. Что-то он у тебя с каждым днем мельчает. Заморишь ты его, а он парень способный. Жаль будет расставаться”.

“Так точна”, — бацька кінуўся за дзьверы, загрымеў посудам: зь ім ён адной рукой горш абыходзіўся, чым зь цяжкай дубальтоўкай у лесе.

“Скажешь мне, что это? — маёр расклаў перад Маўчуном пакамечаныя аркушы, выдраныя са школьнага сшытка. — Или мне догадаться?”

Гэта былі малюнкі. Ягоныя малюнкі.

Солтыс у выглядзе жука, поп — як чорная шафа, паліцай — як грыб сухі неядомы, зам — як сьвежавыструганая труна, а Касмач — як блін каровін...

І Стэфка — як птушка чорная.

І маёр Лебедзь — як птушка белая.

І шэрая гусачка.

“Ты рисовал? — абыякавым голасам спытаў маёр і дастаў цыгарку. — Или это не твое, и мне показать это в школе?”

“Маё”, — аднымі вуснамі сказаў Маўчун, адчуваючы, як да горла падступае нудота.

“Фух, — маёр выцягнуў тонкую шыю. — А я уж думал, соврешь. Плохо я о тебе думал. Признаю. А рисунки замечательные. У тебя талант. Кто это на них? Вот это — кто?”

“Касмач, — сказаў Маўчун, асьмялеўшы. — Яго ў... армію забралі нядаўна”.

“А это?”

“А гэта... солтыс”.

“Похож. Урод, каких мало. А это? Постой. Дай угадаю. Это... Полицай?”

“Да”.

“А вот эта птица? Черная?”

“Эта падруга мая, — схлусіў Маўчун. — Я ад яе акурат прыйшоў. Толькі вы ёй не паказвайце”.

“Что ты, — адкінуўся маёр да печкі. — Мы ж с тобой мужики. Свои люди. Никому я ничего не покажу. Рисуй дальше. А пан Каковский здесь есть? Нету? Ну, черт с ним, с идиотом этим...”

“Можна, я спаць пайду?” — Маўчун адчуваў, што яго зараз званітуе. Ад белай формы, ад залатой цыгаркі, ад смаку ў роце.

“Пойдешь, когда я скажу, — маёр глянуў на яго сталёва-блакітнымі вачыма. — Смотри. Что это за язык? Что за слова? Ты раньше ничего подобного не видел? Может, бумажку какую-нибудь находил? Надписи на дереве?”

Маўчун, пагойдваючыся, узяў у рукі пляншэт.

Imatuzu donk mau sutika-vedoje, onk balbuzu nau u ottou-amglutima... donk tisonk onk sidonk...

“Ня бачыў я такога... Гэта мерыканскі язык?”

“Да нет... — маёр схаваў паперкі. — Сам ты американский. Учи языки, Молчюн. Учи. Тот, кто знает язык врага — уже на полпути к победе. Но сначала выучи русский. Как следует выучи. Без него ты никто. Понимаешь? Хорошо молчит тот, кто молчит по-русски. Ну все, все, ступай... Завтра у нас много дел”.