Сабакі Эўропы

13.

Чорныя кругі селі на тралейбус, 29-ы, між іншым, а чаму селі — таму што пад’ехаў, адчыніў дзьверы, нібы спэцыяльна для мяне, і неяк мяне крануў гэты жэст міласэрнасьці.

Чорныя кругі ўжо каля Опэрнага. Чорныя кругі ўжо да Траецкага вырульваюць. Чорныя кругі ўжо на мосьце шынамі шоргаюць. Чорныя кругі ўжо пад мост кіруюць, выпаўзаюць зь ценю. Чорныя кругі спыняюцца каля царквы, назву якой я ніяк не магу запомніць. Чорныя кругі выходзяць з тралейбуса. Чорныя кругі ідуць у супрацьлеглым накірунку. Да станцыі мэтро ідуць, людзей пужа­юць, пінжакко махае рукавамі, сквар суняўся, паветра гарачае, паднябеньне можна апячы.

“Братишка, — кінуўся мне напярэймы нехта ў чырвонай майцы без рукавоў. — Братишка, ты местный?”

“Ну”, — чорныя кругі неахвотна спынілі свой бег.

“А я из Москвы. Братишка, можно спросить? Где здесь у вас костэл такой есть...”

“Хостел? Не знаю. У нас хостелов хватает. Погугли”.

“Да я запутался уже. Я из Москвы сам, понимаешь? Костэл хочу посмотреть. Где-то здесь он”.

“А как называется?”

“Не помню. Мне сказали, его здесь все знают. О, вспомнил, он красный такой. Красный костэл”.

“Костёл, что ли?”

“Да не, костэл. Где ксендзы моляться”.

“Костёл”.

“Сам ты костёл, братишка. Я костэл красный ищю”.

Я задумаўся. Сланечнікі, Сўіфт і здаровая русафобія — вось што ўратуе нас. Ён паглядзеў на мяне зь безнадзейнасьцю апошняга ў сьвеце чалавека:

“Ладно, понял. Давай, братишка, удачи тебе”.

І пайшоў. Костэл. Трэба ж. Чамадан, вакзал, Расія.

Чорныя кругі ўжо пад зямлёй. Чорныя кругі міма ахоўніка праходзяць. Чорныя кругі жэтон чырвоны абскубаны кідаюць у шчыліну. Чорныя кругі зь белым пакетам садзяцца ў цягнік. Чорныя кругі ідуць на апошні бой.

“Камяні, — сказала Нільсу Хольгерсану жанчына, што прыходзіла ў бэрлінскую кнігарню, дзе ён працаваў, кожную суботу. Прыходзіла і корпалася ў кніжных скрынях — але ні разу нічога не купіла. — Камні. Калі чалавеку хочацца лётаць, хочацца ўцячы, хочацца кінуць усё, што ён любіў: трэба есьці камяні”.

Steine.

“Па каменьчыку-два на дзень, — спакойна казала гэтая фраў. — Так чалавек набывае вагу і цяжар. Едучы камень, ня так лёгка адарвацца ад зямлі”.

Нільс слухаў, гартаючы старую кнігу. Усе кнігі ў кнігарні былі ягоныя. Але дому ў яго не было. Старая брала кнігу за кнігай, гартала, ставіла не на тыя месцы, не на тыя паліцы, а то і проста клала сабе пад ногі. Пасьля таго, як яна сыходзіла, яму даводзілася наводзіць Ordnung. Кожнага разу наводзіць орднунг.

Ён ведаў, што яна нічога ня купіць. Ведаў, што прыйдзе зноў. Ведаў, ужо ведаў гэтыя дзіўныя словы: Steine, Erde, fliegen, fressen. Калі ён упершыню пабачыў старую, дык хацеў яе выгнаць. Але яму забаранілі. А старая не раззлавалася. “Камяні”, — казала яна. Steine.

Досыць ужо думаць пра Нільса. Гані яго прэч. Падумай лепш пра тое, што ў цябе справы. Думай пра важнае.

Так казаў сабе я, чалавек у пінжакко, з пакетам і сівым павуціньнем у вушах.

Ад станцыі да станцыі менскае мэтро зьмяняе пах. Ст. м. Няміга пахне потам і парфумай, мола­дзьдзю і маладжавасьцю пахне, а на Купалаўскай ужо цяжкі водар цэнтру, таннага адзеньня, небагатых, радых нейкай безнадзейнай радасьцю людзей, што чакаюць цягніка ў сваё гета, гатовыя да новых чэргаў і новай мітусьні ў аўтобусах ускраіны. Першамайская пахне прахалодай пустаты, тут мала хто выходзіць, а заходзяць зь іншага боку, у іншым напрамку, Пралетарская пахне электрычкай і семачкамі, Трактарны Завод бляскам яркіх лямпаў сьмярдзіць, шумны і гулкі, нібы ліцейка, а на Партызанскай заўжды цёмна, як у летнім лесе перад чыгуначнай дывэрсіяй, і пах тут такі: пах небясьпекі. Аўтазаводзкая белая з касьцяным адлівам, як сукенка шабаноўскай нявесты, і пахне абуткам, які насілі ўвесь дзень не здымаючы. Ужо тут, у тунэлях, пах зьмяняецца канчаткова, і ты разумееш, што едзеш на край гораду: водар холаду, тынку, жалеза, рабочага подыху, прахадной, мэтал і цемра. І вось на Магілёўскай ты выходзіш і забіраеш з сабой на паверхню апошні, разьвітальны пах, так пахне горад, які кінулі ў атаку на сырую зямлю, давай, давай, зраўняй зямлю зь зямлёю.

На плятформе рвануў наперад, але давялося спыніцца, людзі падымаліся па прыступках доўга, як наўмысна сьпіны выстаўляючы: куды лезеш, тут табе ня цэнтар, тут народ жыве, народ памяркоўны і нясьпешны. Побач са мной запаволіла хаду парачка, я паглядзеў незнарок: ого. Здаецца, я іх пазнаў. За ручкі трымаюцца.

“Прабачце, а вы... Вы Бахарэвіч?” — спытаў я нечакана сам для сябе.

“Так”, — сказаў Бахарэвіч, зусім не зьдзівіўшыся. Верхнія зубы ў яго былі роўныя, белыя, а вось зь ніжнімі гамон. Як у мяне амаль. Было відаць, што ён ня надта рады, што я яго пазнаў. Ні хера сабе. Бахарэвіч і Цімафеева ў мэтро. У багатых свае дзівацтвы. Цімафееву я таксама пазнаў, яна была ў сукенцы, і ад сукенкі гэтай, ад яе малюнку дзікаватага і колераў нянаскіх ішоў такі выклік, такое нахабства ў ёй адчувалася, што неяк я разгубіўся. Я ведаў, што яна нядаўна кніжку вершаў выдала. Усё піша і піша гэтая парачка, то ён, то яна, але я цьвёрда вырашыў, што ня буду іх чытаць. Бо я горды. А яны, відаць, сябе невядома кім лічылі. Зоркі, блін. І ўсё-ткі забаўна: Бахарэвіча і Цімафееву на Магілёўскай сустрэць. Проста ў мэтро.

“А што вы тут робіце, калі не сакрэт, спадар Альгерд?” — спытаў я, каб нешта сказаць, і пастараўся прамовіць гэта як мага больш абыякава.

“На лецішча едзем”, — прагундосіў Бахарэвіч. А Цімафеева паглядзела на мяне насьмешліва. Уяўляю, колькі яны зарабляюць. Усё па замежжах катаюцца. І на табе: ст. м. Магілёўская. Машыны ў іх няма, ці што? Цімафеева пацягнула Бахарэвіча за руку, і яны зьніклі ў дзьвярах, нібы некуды вельмі сьпяшаліся. Бахарэвіч абярнуўся і ашчэрыўся. Можа, спадзяваўся, што я аўтографы ў іх папрашу? Хвігу. Я наўмысна адстаў, каб даць ім згубіцца ў натоўпе.

Яшчэ на цёмнай Партызанскай станцыі мне нарэшце захацелася памачыцца — вось што зна­чыць сьпёка сышла, арганізм апрытомнеў ад шоку і ўспомніў пра свае патрэбы. Цяпер ужо лішняе з потам ня выведзеш. Трэба сябе вывесьці, як сабачку, пад нейкае дрэўца. Калі сядзеў, можна было цярпець, а нагамі запрацаваў — і ўсё, бывай, спакой. Добра, што гэта ўскраіна: тут дрэўцаў хапае, падумаў я і зірнуў на тэлефон: да сустрэчы яшчэ хвілін пятнаццаць, пасьпею.

Дзелавым крокам выйшаў насустрач ужо ня страшнаму сонцу, абагнуў кіёск, прайшоўся да рудога ўзьлеску, за якім запраўка зелянела. Доўга выбіраў дрэўца, каб з праспэкту не было відаць. Унізе аўтобусы тоўпіліся: на Сокал, ды на Сосны, ды на ўсялякія іншыя Сны. Дастаў свайго прыяцеля, мокрага, запрэлага, струмень весела выскачыў на траву, прыбіў памярцьвелыя ад сквару краскі, паліўся, пераліваючыся ў промнях утаймаванага сонца. Разам зь ім і сон выйшаў — апаражніўшыся, я адчуў другое дыханьне, галава зрабілася лёгкай і зноў — сваёй. Вось зараз аддам пакет — і можа, не паеду спаць, а паеду на Камсамольскае возера, залягу на якой-небудзь высьпе, высплюся з заплюшчанымі вачыма...

Я зашпіліў прарэх, павярнуўся і тут жа атрымаў рэзкі, сьляпы, моцны ўдар проста ў жывот.

Кароткай шалёнай нагой. У жывот.

“Добра, што адліць далі”, — пасьпеў падумаць я, валячыся ў траву.

Далі-далі. Дагналі і яшчэ раз далі, як бабуля казала.

...і вось тады Нільс напісаў свой першы верш. Ад рукі, на аркушы старой паперы, якую знайшоў у шуфлядзе вінтажнага стала пачатку ХХІ стаго­дзьдзя...

Іх было двое: адзін лысаваты, круглы, як пень, другі з прыгожымі вуснамі і ўшчэнт прапітымі вачыма. Півам пахлі, півам з гарэлачкай, яршыстыя хлопцы-каўпакоўцы, ангарскія, ангры бёрдз, а нага калышацца, колькі яны выжралі: а нахуй усе падлікі, цяпер яшчэ возьмуць, пачастуюцца ад маіх шчадротаў. Біў пень, ён жа засунуў руку ў мой пінжак, дастаў кашалёк, тэлефон, сунуў сабе ў зад­нія кішэні, не правяраючы, падхапіў мой злашчасны пакет і сказаў строга:

“Ня сцы. Мужык. У абшчэственных местах”.

Другі ўсё пазіраў на мяне сваімі летуценнымі вачанятамі, ды вусны складваў вутачкай, гожая рожа, гідотная ружа; пакет аддайце, гады.

Пень пайшоў, махаючы маім пакетам, прыгажун за ім, куды яны зараз пойдуць, у Мома, да мамы, мазалі мазаць. Махнулі пакетам, на прыпынак выйшлі. І вось ужо не відаць іх.

Я падняўся: спачатку на кукішкі, потым на піпішкі, потым на донішкі, на апалонішкі, і вось ужо стаяў, аддыхваючыся.

І зноў пра Нільса падумаў.

У 2039 ён напісаў свой першы верш. Ад рукі. На аркушы старой паперы, асадкай, так, так, асадкі нікуды не падзеліся, і верш называўся...

Народу на прыпынку было ня дай божа. Натоўп. Дзесьці тут мяне чакаюць, нецярпліва азіраюцца, набіраюць мой нумар, тэлефон мой зьвініць у кішэні пня, а пню по, яму ўсё по, і пакет у ягонай руцэ пралетарскай (памылка: люмпэн-пралетарскай). А ў маёй няма пакета, таму ніхто не зьвяртае на мяне ўвагі, ніхто, Магілёўская як магіла, шум цішыні пануе вакол мяне, шум Менску, які выплюхнуўся за ўласныя межы.

Я пастаяў на прыпынку, спусьціўся ў падземны пераход, выйшаў з таго боку Партызанскага праспэкту, сеў на бардзюрыну, чалавек без пакета. Міліцыянэр прайшоў, паглядзеў няўхвальна, малады, ладны, пальцы пахнуць ладанам. Паскар­дзіцца яму, ці што? Хай падыме сваіх па трывозе, далёка пень з прыгажуном не сышлі, прыгажун ногі перастаўляе зь цяжкасьцю, цяжкі напой га­рэлачка, і піва ня лёгкі.

Але я ня ведаю, што ў пакеце. Можа, яго нельга паказваць пабочным асобам і міліцыянтам? Можа, Маме ад гэтага будзе кепска. Я люблю маму. Магчыма, я мусіў вярнуцца на прыпынак, знайсьці там таго, каму трэба было перадаць пакет — і сказаць: скралі. Я не вінаваты. Скралі. Шукайце самі, а я пакутнік, ахвяра, я спаць паеду.

І тут, крэсьлячы ўмоўную лінію паміж сабой і прыпынкам на тым баку, я пабачыў іх. Пня і спадарожніка ягонага: як два апосталы, што ад сваіх адбіліся, яны паволі ішлі па Ангарскай наверх, у бок прыватнага сэктару, у напрамку Паўночнага пасёлку. Я бачыў іхныя сьпіны — пагойдваючыся, яны плылі супраць плыні, у цёплым мроіве летняга вечара, бесклапотныя, з потнымі патыліцамі. Прыяцелі.

Ускочыўшы, я шпаркім крокам кінуўся за імі і неўзабаве дагнаў. Трымаючы дыстанцыю, пайшоў, разважаючы, што рабіць. Усё трэба было вярнуць, усё, ды яшчэ адпомсьціць, але на помсту не было часу, на прыпынку чакалі — а можа, ужо плюнулі, ну і сын у Аксаны Іванаўны, колькі яму гадоў? Сорак. Ня можа быць. У сорак пакет умеюць даста­віць куды трэба. Падлетак ваш сын, падлетак.

Як Нільс Хольгерсан.

Які ў Бэрліне напісаў свой першы верш. Ад рукі. Верш пад назвай “Карчма “Антарктыда”.

Сам ня ведаю, адкуль да мяне прыйшлі раптам гэтыя словы. А Нільс прыдумваўся ўсё ясьней, усё дакладней і выразьней. І пакет у руцэ пня пагойдваўся так, нібы ня меў да мяне ніякага дачыненьня. Пень і прыгажун дайшлі да прыватнага сэктару, міма праносіліся тралейбусы, каля кафэтэрыяў Ангарскай ангажаваліся мужчыны, а я брыў ды брыў, сьледам за маімі ворагамі-рабаўнікамі, і ня ведаў, што мне рабіць. Яны падышлі да нейкай хаты, загрымела засаўка. Іншы Менск, малы, непрыкметны, сачыў за мной са сваіх нізкіх вокнаў, засохлыя калёнкі цягнулі дзюбы да зямлі, за платамі пляваліся вішнямі. Я стаў каля весьнічак, выцягнуў шыю. Пень з прыгажуном пагрукалі ў дзьверы, але ім ніхто не адчыняў.

“Вотан! Вотан!” — закрычаў пень. А можа, ён Віталіка зваў.

Прыгажун сеў на ганку, закурыў, павесіў галаву. Пень штурхнуў яго нагой, па-сяброўску. Прыгажун скрывіў вусенкі, вочы-песенькі звузіліся, пень паклаў пакет пад ногі, дастаў мой тэлефон, кашалёк, пачаў разглядваць. Штосьці прабурчаў пад нос. На твары прыгажуна распаўзлася ўсьмешка. І вось мой тэлефон паляцеў у кусты. Грошы пень акуратна склаў сабе ў кішэню кашулькі. На кашульцы бліснулі надпісы: усе енастранныя, ахуенныя, надпісы-енкі, сэнсу якіх ніхто зь іх ня ведаў.

Я адышоў на іншы бок вуліцы, стаў за кустамі на горачку зямліцы ля калёнкі, так мне было лепш відаць. Пень выкурыў цыгарэту, паляпаў па маім пакеце і падняўся. Выйшаў на вуліцу, пайшоў хутка, не азіраючыся, каратканогі каратысьцік у красоўках. Дзейнічаць трэба было імкліва: я кінуўся на двор, да прыгажуна, які драмаў на ганку, схапіў пакет, папоўз на каленях у кусты, знайшоў накрыўку ад тэлефона, батарэю, а потым і ўсё астатняе. Ускочыў на ногі. Прыгажун расплюшчыў вочы і паглядзеў на мяне каламутным, шчасьлівым позіркам. Склаў вусны, нібы для пацалунку.

“Ты кто? — спытаў ён нарасьпеў. — Вотан?”

Мне хацелася ўдарыць яго нечым па галаве. Я быў пэўны, што ён прыняў бы гэта з такой самай шчасьлівай усьмешкай. Чортава Ангара. Наркаманскі край. Прыціскаючы апаганены пакет, я выбег на вуліцу і вырашыў, што трэба вярнуцца да мэтро пасёлкам, інакш можна было зноў сустрэць пня. Той, відаць, па дагонку выправіўся. Зараз вернецца. Думаць трэба было хутка, а званіць яшчэ хутчэй.

І тут мне стала ясна, што мой тэлефон здох.