Сабакі Эўропы

12.

Скончыўшы сваю гісторыю, я нейкі час маўчу, слухаючы, як рэчы навокал пачынаюць вызваляцца ад улады майго голасу — спачатку яны яшчэ ледзь чутна гудуць, быццам датычныя да таго, што я тут нагаварыў, але пакрысе пакой апаноўвае цішыня. Я гляджу на свае пальцы, на іх сіні брудны пыл, вось у што ператварылася нітка, знойдзеная мной у шуфлядзе пустога стала. Стары савецкі дыктафон, стужкавы, казённы, ляжыць перада мной, і я зусім ня ведаю, ці хапіла на ім месца, каб запі­саць мой аповед да канца. Праверыць я не магу, дый не мая гэта справа. Магчыма, мне наогул нельга да яго дакранацца. Гэта казённая прылада, як і ўсё тут, людзі, гукі, паветра, і сам я казённы, бо не магу адсюль выйсьці.

Можна мне пайсьці дамоў?

Так мы прасілі настаўніцу ў школе — тую, чужую, якая прыходзіла празь дзесяць хвілін пасьля званка на апошні ўрок абвясьціць, што нашая настаўніца захварэла і... Ад яе залежала, мусілі мы пасядзець ціха паўгадзіны і пазаймацца сваімі справамі, або заняткі усё ж адбудуцца, або... “Можна нам дамоў?” — гучаў нечы голас, і настаўніца ведала, што ён прагучыць, і мы ўсе гэта цудоўна ведалі, і глядзелі на жанчыну каля дошкі з надзеяй і пакорай, і вось яна аглядвала нас, мружачыся, і казала...

Што яна казала? Якімі былі запаветныя словы? “Только тихо”, — так гучаў яе прысуд, калі яна была ў гуморы, і мы і праўда ціхенька, але ўжо расплюхваючы радасны гул перад сабой па калідорах, хапалі партфэлі і несьліся стрымгалоў уніз, на ганак, да вольнага дня.

Я сяджу і ўспамінаю ўсё гэта — і ня ведаю, ці трэба мне ненавідзець свае ўспаміны або лепш зьберагчы іх, бо невядома яшчэ, чым скончыцца гэты дзень. Магчыма, яны надоўга зробяцца адзіным, што мне дазволена будзе ўзяць з сабой.

Даўно ўжо надышоў вечар. У будынку, дзе я сяджу, зачынены сам-насам з дыктафонам, сьціхлі і дрыль, і краны, але ён не зьбіраецца засынаць. Наадварот, калідоры поўняцца ўсё больш гучнымі крокамі, зусім блізка чуваць стомленыя і грубыя галасы, тут усё толькі пачынаецца, у доме, дзе гасударавы людзі робяць сваю справу.

Я маўчу. Мне і праўда няма чаго больш сказаць. Нібы нехта іншы расказаў маю гісторыю, а я, хоць і заўважыў мноства недакладнасьцяў, не адчуваю ў сабе права ўмешвацца і крэсьліць. Калі б у мяне не забралі паперу, я расказаў бы ўсё, як было. І месца на паперы хапіла б. Я ўмею пісаць на паперы. Магчыма, я апошні чалавек, які любіць і ўмее пісаць на паперы. Якая ж ненадзейная штука дыктафон — ён можа выключыцца, на ім можа скончыцца месца для запісу, ён можа зламацца: і ўсё, капут, трэба расказваць усё наноў, а я ня пэўны, што ў мяне хапіла б на гэта моцы. Мне хочацца дамоў, да сваіх кніг. Мне хочацца пакурыць і выпіць, урэшце. У мяне дома паўпакета таннага віна — я думаю пра яго зь пяшчотай, яно вярнула б мне сілы і прымусіла б зрабіць хоць нешта.

Дый у прыбіральню даўно хочацца. Пакуль што я цярплю. Але ведаю, што варта мне падняцца, і патрэба зробіцца нясьцерпнай. Я стараюся не варушыцца.

Пусты пакой таксама нічым не выдае сваёй зацікаўленасьці. Здаецца, ён ужо зжыўся са мной. Тут мала рэчаў, але яны ўжо прымаюць мяне за свайго. Вось у чым яна, сіла такіх установаў. У тым, што яны робяцца часткай цябе раней, чым ты змог пра гэта падумаць.

І вось нарэшце доўгачаканы грукат каля дзьвярэй.

Шчоўкае замок.

“Честно говоря, я про вас забыл, — сьмяецца мой гасудараў муж, падкідваючы і ловячы ключы. — Столько дел... Еще и работы подбросили под вечер... понапривозили... этих... Нескоро домой пойду. Вот кто их заставляет ходить на все эти шэсьці... Совести у людей нет”.

Я маўчу. У яго добры настрой. Напэўна, добры настрой у такога чалавека — гэта кепскі знак. Ён садзіцца на край стала і забірае дыктафон.

“Выговорились?”

“Не знаю”.

“А кто знает? Ладно, не волнуйтесь, уже неважно. Вообще-то я вот что пришел сказать. Можете спокойно идти домой. У нас к вам вопросов больше нет”.

“Как это нет?” — кажу я і разумею, што мне як мага хутчэй трэба знайсьці прыбіральню.

“Нет. Нету, — паціскае ён плячыма. — Все в порядке, закон вы не нарушали, а если какой-то и нарушили, то не тот, который в нашей компетенции. Вскроются новыя факты — вызовем. Хотя какие тут факты. Все ясно, все как на ладони. Интересное, конечно, дело, на фоне остальных, с особенностями... Но мы разобрались”.

Я не сыходжу. Сяджу і гляджу на яго, як быццам гэта я тут галоўны.

“Олег Олегович!”

Я дрыжу. Я ня ведаю, што мне сказаць.

“Олег Олегович, идите, вы свободны!”

Я глытаю сьліну. Я з раніцы нічога ня еў, у роце кісла, я хачу памачыцца, але не сыходжу.

“Хотите еще что-то услышать? — зьдзіўляецца ён. — Ну ладно. Могу в двух словах поделиться. Кашкан во всем призналась, рассказала, как было дело. Как она придумала какой-то тайный язык, балбутто... От слова “болтать”, конечно. И с Козловичем на нем переписывалась. Детский сад! А потом задурила головы вам и Бундасу, а больше всех этому, Козловичу Денису. Который в нее тоже влюбился, дурак молодой. Приставал, проходу не давал. А она с ним покрутила, а потом дала ему от ворот поворот. Парень от любви несчастной из окна и выбросился. А перед этим ножиком на коже у себя стишки написал какие-то. На этом их тайном языке. Хотите знать, что он написал? Кашкан нам перевела. Что-то вроде: мы лёгкие, как бумага, падаем в пропасть и орем. Это он ей написал, на балбутто этом ихнем. У него психический срыв случился, бывает. В таком возрасте гормоны еще как шалят...”

Ён падышоў да дзьвярэй, нецярпліва пазвоньваючы ключамі.

“А вам, Олег Олегович, советую: вы поосторожней с этими малолетками. Сами должны понимать, с ними свяжешься, можно под статью загреметь. Я то вас понимаю, в чем-то...”

Ён панізіў голас і па-змоўніцку ўсьміхнуўся.

“А вот у нас здесь не поймут... Вы уже не молодой человек, старше меня. Пора уже успокоиться. Вы женаты?”

“В разводе”, — сказаў я і выбег у калідор. Ледзь пасьпеў да прыбіральні. Гасудараў муж зьдзіўлена паглядзеў, як я рву дзьверы ня ў той бок. Больш я яго ня бачыў.

У школе мы пасьля такіх аблягчэньняў казалі, парадзіруючы тэлевізійную рэкляму: “Счастье есть”. Зашпіліўшы штаны, я паглядзеў на сябе ў бруднае люстэрка і выйшаў на калідор. Паўсюль кіпела праца, недзе крычалі, недзе ўшчувалі, недзе маўчалі так, што лепш бы з тых кабінэтаў чуўся крык. Я выйшаў міма дзяжурнага на ганак і глыбока ўдыхнуў паветра. Закурыў і павольна пайшоў па вуліцы туды, дзе былі ліхтары, людзі, сьмех, дзе шумеў горад М. Мой горад. Я вырашыў дайсьці пехам да свайго дому з мэмарыяльнай шыльдай. Мне не было куды сьпяшацца.

У кафэтэрыі нейкага гастраному я купіў два піражкі зь мясам і зьеў іх тут жа, каля касы, выціраючы пальцы аб паліто. Прайшоў па Кнорына да Дому кіно і па бульвары Талбухіна рушыў на праспэкт. Недзе там я ўпершыню сказаў Козьліку пра лёгкасьць. Працытаваў яму Імрэ фон Штукара — але не сказаў, што гэта цытата. Мне хацелася, каб ён думаў, што гэтыя прыгожыя словы напісаў я. На паперы. Ад рукі. Так, як я ўмею і люблю.

На бульвары было даволі шмат людзей — у горадзе пацяплела, лаўкі былі занятыя моладзьдзю, прыкладна Козьлікавага ўзросту. Я чуў урыўкі іх размоваў — не, Козьліка на іхным месцы я ўявіць ня мог. Козьлік быў не такі. Гэтыя былі цяжкія, падуладныя зямлі, на якой ім собіла нарадзіцца. Яны жылі паводле законаў яе прыцягненьня, слухалі яе і ступалі на яе ўпэўнена, бо ведалі, што яна будзе іх насіць яшчэ доўга, пакуль ня стоміцца. А Козьлік быў як слова, напісанае на паперы. Яны зьнікнуць, а Козьлік застанецца.

Да мяне раптам падбег сабака. Высокі, ладны паляўнічы сабака ў бліскучым ашыйніку. Я інстынктыўна адхіснуўся, схапіўшыся за край лавачкі. А ягоная гаспадыня ўжо бегла мне насустрач.

“Карлотта! — крыкнула яна. — Фу! Фу. Ко мне!”

Я прысеў на лавачку і закурыў. Сучка тыцкалася мне ў калені вострай пысай, азіралася на гаспадыню, але не сьпяшалася пакінуць мяне ў спакоі. Я паглядзеў у сабачыя вочы, мне было цікава, ці можна пабачыць у іх нешта, што сьведчыла б пра натуральную патрэбу сабакі ў падпарадкаваньні. Але я так і ня змог нічога ў іх прачытаць. Нібы гэта была кніга на зусім іншай мове.

Гаспадыня падышла, круцячы ў руках павадок, надзела яго на паслухмяную, тонкую сабачую шыю.

“Извините, — кінула яна, аблізнуўшы вусны. — Убежала. Шею вытащила, и как умудрилась? Вырвалась и убежала. Но она не укусит. Тем более вы ей, смотрю, понравились”.

“Красивая собака”, — сказаў я.

Але, здаецца, ёй было напляваць, што я думаю пра яе пародзістую сучку. Нічога ня здарылася — і добра. Не сказаўшы ні слова, яна пацягнула сабаку ў цемру, а я паглядзеў на свае рукі, на іх скуру, на якой кучаравіліся сівыя валаскі, і падумаў, што ў мяне засталася ягоная кніга — кніга зь вершамі і карцінкамі: што яшчэ трэба такому чалавеку, як я. Можа, ён сам яе намаляваў. І напісаў усе гэтыя вершы. А я біўся... Біўся галавой аб паперу... Ну і што. Галоўнае, што я на волі. Жывы. І ў мяне ёсьць мова.

А яшчэ я падумаў пра тое, што заслужыў сёньня крыху спагады ад тых, хто мяне любіць. Крыху спагады і асалоды.

Павінен жа хоць нехта ў гэтым горадзе мяне любіць.