Сабакі Эўропы

11.

Тут, за сорак кілямэтраў ад Парыжу, было значна цяплей, невялікі аэрапорт сустрэў Скіму няяркім сонцам і зялёнай травой, якую кудлаціў вецер, і ён разьвязаў шалік, удыхаючы пах зусім іншай зімы.

Будынак аэрапорту напоўніўся славянскімі галасамі. Францускі памежнік абыякава праверыў візу Скімы, кіўнуў яму і драпежна ўтаропіўся на таго, хто ішоў сьледам — бабулю з заплечнікам, падобным на загорнуты труп. За сьпінай Скіма пачуў яе апраўданьні — але не зразумеў ані слова.

У аўтобусе ён напісаў Айсу — тыя самыя тры запаветныя словы, пабачыўшы якія, яна, вядома ж, усьміхнецца:

“Пакармі маіх катоў”.

Пальцы дрыжалі, рот поўніўся нейкай загадкавай брыдкай субстанцыяй, якую немагчыма было да канца выплюнуць. Галава ўжо не трашчала — бо Скіма абачліва выпіў тры пігулкі востабэзагестэрніну, але боль проста сышоў некуды ўглыб і таму кожная думка ныла, як зашчэмлены пару дзён таму палец. Ніколі зноў — цяжка варочаў ён панылую думку. Яна яго напаіла, гэтая мядзьве­дзіца. Напаіла і спаць паклала. А магла б і забіць — сваімі мядзьведжымі ласкамі і гіганцкімі порцыямі атруты.

І ўсё ж ён слаўна папрацаваў у Празе, адзначыў Тэрэзіюс Скіма, разглядваючы ў акно аўтобуса замкнёныя, нібы зашпіленыя на ўсе гузікі, старамодныя вілы і праржавелыя рэклямныя шчыты.

Ён ужо бываў у Парыжы — неяк з Мары, ягонай першай жонкай, яны зьнялі тут, недалёка ад Лацінскага кварталу, маленькі пакой, зусім малы, затое на цэлы месяц, такі імклівы і такі шчымлівы летні месяц: кожны дзень пілі віно (тады ён яшчэ піў віно!), глядзелі сучаснае францускае кіно, спрачаліся пра мастацкую вівісэкцыю, якая тады перажывала свой росквіт... і гулялі па ўзьбярэжжы Сэны, хаваючы сваё расчараваньне — бо Парыж выявіўся такім самым, як яны і ўяўлялі, ён усяляк намагаўся спраўдзіць іхныя мары і выраўняць сябе ў адпаведнасьці з уяўнай турыстычнай лінейкай, на якой штрыхамі былі нанесеныя ўсе прыкметнасьці і вабноты. Якія ж яны былі маладыя. Мары ведала францускую, ён не — таму гаварыла яна, а ён маўчаў, і на месцы бародкі ў яго тады вырас падобны да ружы фурункул, і ад мазі апух яшчэ больш, і ён хацеў пракалоць яго... а Мары спрабавала спакусіць іхная суседка, і Скіма ня ведаў, як яму быць: суседка гаварыла адно па-француску, а ўдарыць яе ці хаця б штурхнуць яму нават у галаву не прыходзіла. Такія вось успаміны.

Толькі цяпер, едучы з аэрапорту ў горад, Скіма прыгадаў, што падчас іхных тагачасных шпацыраў па беразе Сэны яны з Мары яшчэ бачылі сьмешныя фігуры прадаўцоў кніжак... Букіністаў. Яны былі падобныя да актораў вулічных тэатраў: такія самыя нерухомыя, зь ненатуральнымі ўсьмешкамі скульптураў, нейкія замшэлыя, нібы ўрослыя ў каменныя парапэты над ракой — зь імі фатаграфаваліся, іх ляпалі па мяккіх плячах, іх прасілі ссунуць люльку або цыгару ў куток рота, каб здымак атрымаўся больш маляўнічы. Але ніхто ня корпаўся ў іхным згнілым ад сырасьці багацьці, ніхто не купляў у іх кнігі — аднаго парыскага лета не хапала, каб высушыць старыя старонкі, на іх ужо тады глядзелі з гідлівасьцю: на гэтых закашляных мужчын і сіваватых жанчын, якія зь безнадзейнай упартасьцю шыхтаваліся ўздоўж ракі каля сваіх зялёных адкідных кантэйнэраў. Тэрэзіюс Скіма са сваёй Мары таксама зрабілі там здымак — дзе ён цяпер? Умомант ператраўлены сецівам, забыты імі самімі адразу пасьля вяртаньня, кінуты ў пашчу тагачасных сацсетак і праведзены легкадумнай усьмешкай, ён зьнік, высах, як пляма на краі аслабелай памяці. І цяпер успамінаеш яго — і быццам прыдумляеш усё наноў.

“Пакармлю. А ты дзе?”

“У Парыжы. Ён быў тут”, — адказаў Скіма, адчуваючы, што памірае ад смагі. Яму не было патрэбы тлумачыць, хто такі гэты “ён”. Гэта і праўда быў ужо ня толькі ягоны нябожчык. Але толькі Скіма мусіў дайсьці да канца — і тады ён раскажа іншым, хто такі чалавек з “Розэнгартэну”. Калі, вядома, некаму гэта яшчэ будзе цікава.

“Прабачце, вы немец?” — спытала па-нямецку з моцным акцэнтам пажылая жанчына, якая рабіла выгляд, што не зазірае ў ягоны тэлефон.

“Я бэрлінец”, — адказаў Тэрэзіюс Скіма.

“Проста... Проста я пабачыла, што...” — жанчына неяк мітусьліва засоўгала чырвонымі абветранымі рукамі.

“Што вы пабачылі? — Скіма зірнуў на яе так, што яна пачырванела. — Гатычныя літары на маім запясьці? Свастыку? Дно маёй цёмнай душы?”

“Не, — яна пакрыўджана адвярнулася. — Прос­та я таксама зь Нямеччыны. Але я руская. Жыву ў Дрэздэне. Лячу мая дачка...”

“Руская? — Тэрэзіюс Скіма зь цікаўнасьцю разглядваў яе трохі косыя вочы, скулы, шырокае падбародзьдзе. — Мяркуючы па акцэнце, вы прыехалі нядаўна. Як вам удалося вырвацца? Праз Граніцу ж нікога не пускаюць”.

“Я прыехаць пятнаццаць гадоў таму, — зноў пачырванела жанчына. — Калі яшчэ было можна. Проста... Проста я толькі цяпер пачала вучыць нямецкую мову”.

“А раней?”

“Раней? Ну, я неяк ня мела патрэбы, — пераканана паціснула плячыма жанчына. — І чаму не пус­каць. Гэта можна — ехаць у Расія. Праз Граніца. Калі ты купіш Putsiowka. Або калі ты член”.

“Член?”

“Член Таварыства “Drushbamir”. Ходзіш на лекцыя, вучыш руская мова, маеш значок. Можна на экскурсія. Гэта цяжка, але... Але магчыма”.

“Drushbamir”, — сказаў Тэрэзіюс Скіма, гукі чужой мовы скрывілі яму рот і нейкім прастудным адчуваньнем аддаліся ў горле. — Зразумела. Скажыце, а адкуль вы? Дзе вы жылі там, у Райху?”

“З Барысава, — сказала жанчына неахвотна. — Гэта недалёка ад Мінск. Але якое гэта мае значэньне? Я руская, але маю нямецкі пашпарт. Таму мне прыемна было сустрэць суайчыньніка. Вось і ўсё”.

“А там, дзе вы жылі... — не адчапляўся ад яе Скіма, торгаючы сябе за бародку, каб не ўпусьціць думку. — Там гаварылі па-руску?”

“Вядома, — раздражнёна сказала жанчына. — Як жа яшчэ?”

“Можа, там была нейкая іншая мова... Чарнаруская? Сіняруская?”

“Не, — злосна сказала яна. — Вы любіце фантазірэн. Рускія гаварыць па-руску. У Бэрліне многа нашых”.

“Нашых — гэта рускіх? Ці вашых суайчыньнікаў немцаў?”

Яна адсунулася ад Скімы. Ён з зайздрасьцю паглядзеў на высокага кітайца, які бесклапотна папіваў даражэзную ваду з вузкай бутэлькі.

“А я еду ў кнігарню, — гучна сказаў Скіма. — Мне падабаецца зеленаруская паэзія. Я зьбіраюся накупіць кніг. На сто марак. А мо і болей”.

Жанчына сьцялася і зірнула на яго зь нянавісьцю.

“Я любіць кнігі зеленарускіх паэтаў, я сам пісаць харошы паэзія”, — абвясьціў Скіма, каб канчаткова яе даканаць, і заплюшчыў вочы.

Якая нуда.

Як марудна едзе аўтобус.

Як павольна ён рухаецца да мэты. Як нясьпешна пульсуе таямніца.

Нечакана ён падумаў, што няблага было б зараз дастаць цікавую кнігу. Не, ня тую, пра Нільса й гусей, ён ужо некалькі разоў прагартаў яе з пачатку да канца, разглядзеўшы ўважліва малюнкі. І ня зборнік, які пакінуў чалавек з “Розэнгартэну”. А, скажам, раман. Тоўсты раман, які, мабыць, зацягвае ў сябе не адразу, на якім трэба сканцэнтравацца, намацаць рытм, знайсьці адпаведнае дыханьне. Некалі, у старыя часы, раманы дапамагалі людзям адольваць адлегласьці. Людзі бралі ў дарогу цікавую кніжку. Але цікавыя кніжкі вымерлі. А людзі...

Людзі засталіся.

Парыж пачаўся неяк адразу — і вось ужо Скіма (руская наўмысна прапусьціла яго наперад, каб не ісьці разам да мэтро) крочыў па залітай сонцам вуліцы і спрабаваў уявіць сабе, як вось тут, па тым самым жаўтаватым старажытным бруку, хадзіў нябожчык, загадкавы паэт. Яго кліент. Наш нябожчык. Хадзіў і ў галаве ягонай нешта там пісалася. І ён даставаў нататнік, каб не забыць. І ўсе прымалі яго за псыхічна хворага. Чалавек, які піша ад рукі. Чалавек, якому няма куды сьпяшацца — і таму сьпяшаецца рука, рука не пасьпявае за думкай, за вобразам, за рыфмай. Крамзолі пакрываюць старонкі. Няісная мова нясьмела прарастае скрозь чужое сёньня.

Ён купіў вады і выпіў яе ўсю, і купіў яшчэ. Даехаў на мэтро да Сітэ, выйшаў на халаднаватае, пабляклае сонца, да чаек і бронзавых архаічных чыноўніцкіх багоў на шырокім мосьце. Тэлефон знавігаваў яго далей, за раку, па набярэжнай. Тэрэзіюс Скіма купіў сабе кебаб і зьеў яго, прыхіліўшыся да халоднага каменьня. Кавы ён вырашыў выпіць у вузкай стракатай вулачцы, поўнай смурных людзей, кава была нясмачная і дарагая, да таго ж боль у галаве вярнуўся. Ён дастаў апошнюю пігулку востабэзагестэрніна, кінуў яе ў рот і пайшоў да кнігарні.

Вечарэла — Тэрэзіюс Скіма мацней завязаў ша­лік і спыніўся перад патрэбнай яму зялёнай шыльдай. “Шэксьпір і кампанія” — казалі мудрагелістыя, дзіўным шрыфтам выпісаныя літары; Скіма ўжо быў гатовы зноў занурыцца ў сьвет настальгіі, стылізацый, наіўнага падману, старой паперы, падступных намёкаў і сораму... Але ён не заходзіў. Пакуль што не заходзіў. Бо яму раптам падалося, што ён улавіў нешта важнае. Гэта было так цяжка выказаць словамі, гэта цяжка было ўкласьці ў сфармуляваную думку, гэта быў нейкі цень немагчымасьці, шолах вобразу. Але ён быў — і Тэрэзіюс Скіма стаяў перад дзьвярыма і, наморшчыўшы лоб, намагаўся ня страціць гэтае адчуваньне, зразумець, што яно значыць.

І ў яго атрымалася. Ня верачы самому сабе, у нейкае імгненьне ён пабачыў іншага Тэрэзіюса Скіму — такога, якога ніколі не існавала, і ўсё ж рэальнага, у гэты момант — значна больш рэальнага за агента ED, значна больш рэальнага за чалавечую істоту ў спадніцы, паліто і шаліку, якая прыляцела сюды па нікому не цікавых справах. Той, іншы Тэрэзіюс Скіма, быў не такі — высокі хударлявы пан з элегантным кійком у капелюшы і гарнітуры, у накінутым на плечы, даўно ня чышчаным паліто, стаяў тут, зусім блізка ад ускрыкаў халоднай Сэны, і пад неспакойным бляскам яго акуляраў гарэла пара стомленых вачэй, а ўнутры гэтага пана жылі голад і жарсьць. Тонкімі пальцамі ён сьціскаў кіёк і глядзеў на сваё адлюстраваньне ў акне кнігарні з такім недаверам, нібы яго хацелі падмануць. Пан Тэрэзіюс Скіма, галодны шчасьлівы пісьменьнік, бедны, як царкоўная мыш, і геніяльны, як мышыны кароль, стаяў тут і ўяўляў у прывіднай, асьветленай слабою лямпай прасторы за шклом сваю кнігу. І бародка яго пахла настоенымі на тытуні начамі, а ў галаве віхуры літар зьмя­няліся імкліва, як у шалёным калейдаскопе.

Няўжо вунь той — гэта я?

Хіба мама любіла такога — жоўта-шэрага, паўсівога, і ўсёведнага, нібы зьмяя? І агеньчык вечаровага алькаголю гарэў унутры таго Скімы, такі цёплы і падманліва ўпэўнены, як чайнік у прамерзлых руках. Гэта быў іншы, няісны чалавек, здань нездаровага кніжнага паветра — і ўсё ж гэта мог быць ён, Скіма, і таму гэта быў і ён таксама, і таксі сноўдалі па вузкай вуліцы, галосячы кляксанамі, і гадзіньнік на Нотр-Дам быў дакладны, як ніколі.

Што такое праўда, што такое рэальнасьць — калі ты стаіш каля старое кнігарні і разумееш, што той, іншы, рэальнейшы за цябе? І што такое бед­насьць і сьмерць — калі ты можаш адчуваць такі голад і такую жорсткую жарсьць?

Тэрэзіюс Скіма стаяў каля кнігарні зь дзіўнай назвай, нібы сабака, якога пакінулі тут, пакуль гаспадар выбіраў сабе кнігу ў цесных праходах папяровага замку. Але вось ужо абрысы сьціраюцца, кнігі робяцца прахам, парашком, парай, зьніка­юць — і знаёмыя парасткі болю абвіваюць тваю галаву.

Той прывідны пан у капелюшы з кійком нацягнуў павадок — і Тэрэзіюс Скіма адпусьціў сутаргава заціснутую ў руцэ бародку.

Ён увайшоў і нерашуча спыніўся. Дзяўчына, што сядзела на касе, прыўзьняла галаву.

“Вы не Нгуен?” — спытала яна па-француску, але ён зразумеў.

“Не”, — сказаў Тэрэзіюс Скіма, падымаючыся і аглядваючы кнігарню. Усё тое самае: стэляжы, драўляныя паліцы, якія займалі ўсе сьцены, у глыбіні — лесьвіца, што вядзе наверх. Дзяўчына на касе зрабіла выгляд, што страціла да Скімы інтарэс, а сама паглядвала на яго з ухвалай. Скіма і сам ведаў, што нягледзячы на галаўны боль і стому апошніх дзён, ён захоўвае добрую форму. Калі ты стылёвы мужчына — абставінам цяжка цябе сапсаваць.

Наверсе рыпнула падлога і пачуўся незадаволены голас. Няўжо тут ёсьць яшчэ нехта?

У самалёце ён прачытаў пра тое, як зьявілася гэтае месца. У 20-х гадах мінулага стагодзь­дзя, амаль сто трыццаць гадоў таму амэрыканцы ехалі ў Парыж, да культуры, мастацтва, да свабоды і экспэрымэнту. Беглі ад правінцыйнасьці, убоства, пыхі, кансэрватыўнасьці. Беглі ад амэрыканскай мары. Ад культу даляра. Бралі білеты на параплавы, у адзін канец, цягнуліся праз акіян, каб занурыцца ў самы вір жывога мастацтва. Бэрлін і Парыж. 1920-я... Час, калі жыў Скімаў прадзед — здаецца, ён быў літовец. А можа, і не. Пра літоўцаў у Парыжы Тэрэзіюс Скіма нічога ня ведаў, а вось амэрыканцы жылі тут настолькі поўным жыцьцём, што мелі свае выдавецтвы, часопісы, сваё кола. Свае кнігарні. Як гэтая — вакол якой круцілася парыская багема ўсіх нацыянальнасьцяў. Сыльвія Біч — так звалі амэрыканку, якая замуціла тут “Шэксьпір і кампанію”. Іранічная інтэлектуалка, пісьменьніца, багемная цётка, а яшчэ — жарсная чытачка, яна адчыніла тут ня проста краму — а сапраўдны клюб для ўсіх, хто не баяўся мяняць літаратуру і імкнуўся намацаць дно мовы. Любой мовы — але, вядома, найперш ангельскай. Спачатку кнігарня месьцілася за пару кварталаў адсюль, у канцы трыццатых зачынілася, пасьля акупацыі і вайны адчынілася ўжо ў іншым месцы — але захаваўшы дух тых дваццатых, які яшчэ стагодзьдзе жывіў літаратуру ўсяго сьвету.

Інэрцыя, падумаў Скіма. Інэрцыі далёкіх дваццатых хапіла на тое, каб сто з гакам гадоў спараджаць паэтаў і пісьменьнікаў. І вось інэрцыйная сіла скончылася. Кола нарэшце застыла. У самых затуманеных вачах яшчэ мільгаюць сьпіцы, але гэта ўжо ілюзія. Больш нічога ня будзе.

Ён прайшоў па кнігарні, прабег вачыма па целах здранцьвелых кніг, узяў адну — але ня здолеў запомніць нават назву, назва была доўгая, як дарога; паставіў на месца, пастукаў абцасамі па мазаічнай падлозе, ён пачынаў мерзнуць.

“Вам дапамагчы?” — па лесьвіцы спускалася сівавалосая жанчына. Яму хацелася, каб жанчыну звалі Сыльвія, ён занадта моцна зьвязаў гэтае месца з прачытаным артыкулам, ён чамусьці адчуў няёмкасьць, калі яна, уся ў чорным, такая маленькая і худая, быццам у супрацьлегласьць праскай Пэтры, зьдзіўлена паціснула яму руку.

“Так... — з натугай падбіраючы ангельскія словы, ён пачаў тлумачыць і падумаў, што ягоны голас гучыць з кожным днём усё гучней, нібы ён ма­ніць ім, усім гэтым кнігарам, вар’ятам, аскепкам мёртвага сьвету. — Так. Мяне завуць Тэрэзіюс Скіма, я шукаю чалавека, што, як відаць, пражыў тут у вас нейкі час”.

“Бранка, — яна недаверліва глядзела на яго, шэрыя хваравітыя вочы стомлена абмацвалі Скімаў твар і вярталіся да ягонай бародкі. — Тут кнігарня, а не гатэль...”

“Чалавек, якога я шукаю, быў паэтам, — сказаў Скіма. — Рускім... дакладней, наколькі я разумею не зусім рускім паэтам. Ён памёр некалькі дзён таму ў Бэрліне. Акурат у гатэлі. Ён баяўся памерці ў га­тэлі — і ўсё ж памёр. Без дакумэнтаў, ня маючы ні сваякоў, ні знаёмых. Знайсьці ягонае імя і высьветліць, кім ён быў — мая праца. Але ня толькі праца...”

“Што вы маеце на ўвазе? — нечакана спытала гэтая сівая Бранка. Ён думаў, яна прапусьціць яго апошнія словы міма вушэй, а яна ўчапілася ў іх, нібы ёй і праўда было важна. — Што ж вы маеце на ўвазе, калі кажаце: ня толькі праца?”

“Чамусьці... — Скіма замаўчаў, пакруціў у руках нейкую тоўстую кнігу. — Чамусьці мне важна зразумець, кім ён быў. Я ня ведаю, чаму. Але нівод­ная справа яшчэ не прымушала мяне так... так адчуваць яе важнасьць... Прабачце. Я зусім забыў ангельскую”.

“Вы немец?”

“Я бэрлінец, — адказаў Скіма. — Мне ўдалося сёе-тое высьветліць. Пасьля таго, як ён пажыў у вас, гэты чалавек выправіўся ў Прагу. Затым у Гамбург. Затым у Бэрлін. Ад яго засталося вось гэта. Нататнік. Кніга, якую ён напісаў. І пяро”.

“Што?”

“Пяро”, — Скіма паказаў яго хуткім рухам, але Бранка ўзяла пяро, паклала на далонь і ўважліва разглядзела. Яму падалося — зь нейкай пяшчотай.

“Вы яго памятаеце?” — спытаў Скіма.

“Так, — памаўчаўшы, сказала Бранка. — Рускі зь пяром. У нас жывуць паэты. Часам. Калі яны прыходзяць сюды, бо так бывае зусім не заўжды. Гэта традыцыя...”

“Як гэты кот?”

Па сходах спусьціўся белы пухнаты самец, усеўся каля ног Скімы і пачаў лізаць сабе паміж ног — гледзячы, як тонкі язык дзелавіта працуе над чырванаватымі прыпухласьцямі, Скіма ўявіў, як ягоныя каты цяпер вітаюць Айсу, труцца аб яе ногі, і яна думае, гладзячы іхныя хітрыя сьпіны, што любоў існуе.

“Так. Тут ужо стагодзьдзе жывуць каты. І часам сабакі. Дзіўна, звычайна ён не спускаецца, там, наверсе, цяплей, — сказала Бранка. — Окей, я раскажу вам. А лепш пакажу. Хадземце. У нас сёньня чытаньне... калі гэта можна так назваць. Людзі, якія прыйдуць, не выклікаюць у мяне нічога, апрача прыступу нудоты. Вы былі калі-небудзь на паэтычных вечарах?”

“Два дні таму, — сказаў Скіма, падымаючыся за ёй па лесьвіцы і зь нечаканым задавальненьнем удыхаючы пах кніг. Як курэц удыхае дым. — Але мяне таксама ледзь не званітавала. Няўжо ў Парыжы таксама існуе “Абажур””?

““Абажур”? У нас іх называюць інакш... — адгукнулася Бранка і назвала нейкае шыпучае слова, якое Скіма не запомніў. — Але яны купляюць нешта. Плацяць за свае забавы. Таму я не магу іх выгнаць. Прынамсі, ёсьць ілюзія, што мы жывем. А там, можа, сьвет зьменіцца. І ўсё вернецца. Не адразу, пакрысе, маленькімі крокамі...”

“Вы думаеце?”

“Інакш навошта тут заставацца?”

“Сапраўды”, — прамовіў Скіма, так і ня здолеўшы надаць голасу аптымізму.

І вось ён пабачыў тое, што шукаў. Маладыя паэты спалі проста сярод кніг, на паліцах, якія, прыкрытыя нясьвежымі фіранкамі, месьціліся проста на старых стэляжах, даўным-даўно ўжыўленых у гэтыя каменныя сьцены.

“Вось тут. Тут ён начаваў. А больш я нічога пра яго ня ведаю, — хутка сказала Бранка. — Але пяро памятаю. Гэта было сьмешна. Пяро... Гэта адзінае, што я запомніла. Калі б не пяро, ён даўно вылецеў бы ў мяне з галавы, гэты ваш... бе-ла-рус... Як яго звалі?”

“Гэта я яшчэ мушу высьветліць, — мякка нагадаў Скіма. — Вы пэўныя, што тут?”

“Мне даводзілася яго будзіць. Ён непрыгожа спаў... Ведаеце, ёсць людзі, якія сьпяць прыгожа. Як львы. Львіцы. І ёсьць тыя, каго хочацца задушыць у сьне. У імя эстэтыкі, вядома”.

“Так, вядома, — сказаў Тэрэзіюс Скіма. — Львіцы і сабакі”.

“Сабакі? Я люблю сабакаў”.

“А я ўвесь час успамінаю дзяцінства, — Скіма паправіў спадніцу. — У майго сабакі цякла з рота сьліна, калі ён спаў. І хацелася зашыць яму пашчу. Іголкай”.

Бранка пагардліва зірнула на яго, а потым на гадзіньнік, а потым некуды далёка, за няісны, няясны далягляд — такі позірк бывае ў п’яных людзей, калі яны задумваюцца пра справы.

Трэба было тэрмінова зьмяніць тэму.

“Здаецца, у вас мусіў быць стогадовы юбілей? Ці яшчэ будзе?” — спытаў ён нерашуча, зазіраючы ў нішу між кніжных радоў. Ён сам наўрад ці тут зьмясь­ціўся б.

“Ня час для юбілеяў, — хмурна прамовіла Бранка. — Ды я і не задумвалася. У кнігарнях час цячэ па-іншаму. Здаецца, гэта яны. А нашай паэткі ўсё яшчэ няма. Я пайду, спускайцеся, мы пагаворым пасьля імпрэзы”.

І калі яна на няцьвёрдых нагах (Тэрэзіюсу Скіму падавалася, што яна і праўда занадта шмат выпіла) пайшла ўніз, у непазьбежны і бэзавы вечар, ён дачакаўся, пакуль сьціхнуць яе крокі, і па хісткай лесьвіцы ўскараскаўся на паліцы, да кніг. Залез, стукнуўшыся галавой аб дзеравяшку, туды, дзе было дазволена спаць толькі бедным беспрытульным паэтам, скруціўся чучалкам, падклаў пад шчаку далонь, заплюшчыў вочы.

Вось тут ён і ляжаў, нябожчык. Ягоны нябожчык. Тут бачыў сны, тут пісаў ад рукі. Тут хроп, пускаў сьліну, сюды забіраўся, калі было зусім невыносна. Цягнуў за гумку фіранкі, удыхаў пах начных кніг, адгароджваўся цемнатой. Думаў пра тое, куды далей. Ня мог ня думаць.

Даставаў пяро, вадзіў па ім пальцам. Нюхаў. Лашчыў сябе. Па спакутаванай, старой, нікому не патрэбнай скуры — вадзіў, валэндаў, вуркатаў ад задавальненьня. Войкаў у сьне. Ускокваў, балюча біўся аб драўляную нізкую столь. Думаў, што прачнуўся ў труне, пахаваны жыўцом. І пісаў ад рукі, сьлепячы вочы, славячы самоту і вечар. І азіраўся на адзіную мову, якая не магла яго выдаць. Няісную мову, на якую ён перакладаў перакладзенае зь няіснай.

Тэрэзіюс Скіма адчуў, як яго хіліць у сон. Але ён ня меў на гэта права — санліва прызнаць, што ён слабы перад забыцьцём. Што ён ніхто перад слабой памяцьцю. Што ўсё вырашае ня ён, а вершы, якія ніхто ня можа прачытаць. Быццам ён жыве тысячу гадоў таму — і мітусьліва і радасна лічыць усё, што зьмяшчаецца ў межы сьвету і не замінае ў ім жыць. Лічылка самазакаханага агента сучаснасьці. З вышыні сваіх гадоў так лёгка і прыемна судзіць: паэта, парыю, падонка. Судзьдзя Скіма, ваш выхад. Ваш прысуд!

Ён уключыў ліхтарык свайго тэлефона і прынюхваючыся, як сабака, пачаў дасьледаваць гэтае логава. Зразумела, пасьля пастаяльца “Розэнгартэну” тут спалі іншыя: але няхай іншых іншыя і шукаюць. Тэрэзіюс Скіма ведаў, хто ягоны кліент. Хто аўтар гісторыі — а хто пэрсанаж.

І тут у вузкай нішы, дзе на падушцы ляжалі пахавальным букетам чужыя валасы і пахла крэмам ад паценьня ног, ягоны тэлефон раптам цмокнуў паветра і зьдзекліва высьвеціў імя. Знаёмае яму імя — і тым ня менш Скіма зьдзівіўся.

“Як каты?” — спытаў ён замест прывітаньня.

“У нас зь імі любоў. Як мерцьвякі?”

“Мярцьвяк, ты хочаш сказаць. Я ляжу на ягоным месцы. Ён быў тут. Вось і ўсё. Дзеля гэтага варта было патраціць месячны заробак — каб адчуць, што ён і праўда пярдзеў у гэтую самую прасьціну, калі начаваў тут, у Шэксьпіра і кампаніі”.

“Я думаю, ад яго застаўся сьлед. Калі ён пісаў ад рукі — ён мог напісаць ад рукі і там. Такія, як ён, як школьнікі — псуюць усё сваімі крамзолямі”.

“Напісаць ад рукі на прасьціне? На падушцы? Пяром? Пальцам?”

“Пашукай, Скіма. Там мусіць быць нешта большае, чым пах, нешта бачнае, але схаванае ад вачэй”.

“Адкуль табе ведаць? Адкуль, карміцелька маіх катоў, пакаёўка мёртвага паэта, апошні ўспамін зімы?”

“Ты трызьніш. Пашукай. І калі ня знойдзеш, я перасплю з тваімі катамі. Па чарзе. Чуеш, Скіма?”

Але ён ужо ня слухаў. Ён выпрастаўся і зноў склаўся, нібы ня чалавекам быў, а гумовай зьмяёй, ён цёрся шчакой аб дрэва і стрымліваў нудоту ад пахаў чужога, непатрэбнага сну. Ён чуў, што ўнізе радасна гудзелі, нібы там адбывалася публічнае пакараньне, і ўсё ж засяроджана і маніякальна дасьледаваў кожны сантымэтр гэтай вузкай і цеснай нішы.

Тэрэзіюс Скіма, агент ED, ня меў у сабе сілаў адкінуць фіранку, закрыць справу і зьехаць дамоў, да катоў і жанчыны, якая іх карміла. Тэрэзіюс Скіма выгінаўся на паліцы, нібы яго лашчыла неадольная і магутная сіла, нібы яму ў гэтым паўзмроку лізалі яйцы ўсе языкі сьвету. Ён сам пачуваўся кнігай, якая прагне тысячамі сваіх старонак, каб іх раскрылі, раскрылі, разрылі, разьбілі і расшыфравалі — а лепш расчараваліся і паставілі назад, каб больш ніколі ўжо не разгарнуць.

І нечакана ён знайшоў.

На бэльцы, якая трымала над галавой дзесяць тысяч кніг, ён, прадзіраючыся скрозь сетку свайго ненадзейнага зроку, заўважыў драпіны.

Stuta Miensk. Uvjuta Siadych. Liuta. Truduta. 2015.