Сабакі Эўропы

2.

Назаўтра Маўчун прачнуўся рана — і адразу ж саскочыў з ложка ды куляй за дзьверы. Нават умывацца ня стаў. Надта хацелася яму паглядзець, як Касмача ў маскалі забіраюць.

Пабег на другі канец вёскі, туды, дзе каля дарогі сьляпая Тэкля жыла, і яшчэ здалёк пабачыў вайсковую машыну. Народу сабралася няшмат, ня тое што ўчора — стары Касмач, ды Касмачыха, ды Любка, ды паліцай, ды ён сам — ну, і дачка сьляпой Тэклі Гэнька за плотам цікавала, што адбываецца. Маўчун стаў воддаль, адчуваючы, што ён тут нібыта й лішні. Ніхто на яго ўвагі не зьвяртаў. Малодшы Касмач, лысы, зь сіняватым зранку тварам, наогул Маўчуна не заўважыў, глядзеў проста перад сабой, важны, як гасударсьцьвенны праступнік. Ну і хрэн з табой, доўбня, падумаў Маўчун, трэба ты мне, я не на цябе паглядзець прыйшоў. А на каго?

Ясна на каго. Маўчун зь нейкай радаснай вусьцішшу паглынаў вачыма цяжкую тупаносую ма­шыну, колы якой, дарма што ўсе лясныя дарогі аб’езьдзілі, яшчэ ня стрэсьлі зь сябе пыл далёкіх гарадоў, засакрэчаных аб’ектаў, прамых, як страла, бэтонак... Гэта была машына, якая ўжо зусім хутка рушыць за стратэгічны лес, ажно туды, дзе Западная граніца ідзе, туды, дзе Маўчуну, можа, ніколі за ўсё жыцьцё пабываць не давядзецца. З кабіны выскачыў камісар, нецярпліва праверыў Касмачову позву і паказаў уладным рухам далоні, каб не зацягвалі разьвітаньне. У кодабе сядзелі такія самыя лысыя хлопцы Касмачовага веку, абыякавыя, апухлыя, зь вялікімі вушамі. Як трусіныя тушкі абдзертыя. Учора, відаць, шмат у якіх Белых Росах сваіх касмачоў у маскалі праводзілі. Але што на іх глядзець, касмачы паўсюль на адзін твар.

Вось камісар — гэта іншая рэч.

Маўчун з павагай разглядваў ягоную зялёную форму, залатога арла зь дзьвюма галовамі, што сядзеў на фуражцы, пазіраючы адразу ў два бакі — нібы сачыў, ці няма ў Белых Росах засады. Вось-вось каркне насьцярожана ды стукне камісара па лбе: апаснасьць, таварішч капітан, бачу падазроныя аб’екты зьлева і справа. Выхапіць тады ваенком пушку і двума стрэламі: бах, бах, апаснасьць зьлева ліквідзіравана, апаснасьць справа уніштожана. Так і бачыў Маўчун, як Гэнька складваецца папалам і падае пысай у гарод, а з другога боку вуліцы трапны стрэл здымае з плоту соннага пеўня. Гэты можа... Ваенны камісар ёсьць ваенны камісар. Маўчун на ўсялякі выпадак працёр вочы: не, падалося... усе пакуль жывыя, Гэнька, рот разявіўшы, у машыну ўтаропілася, і певень цэлы, і Касмачы, і Любка ад ранішняга холаду галаву ў плечы ўціскае.

З-за машыны выйшлі двое салдатаў, сталі за сьпі­най у Касмачыка.

“Ну, всё, поехали”, — дабрадушна прабурчэў ваенком, закурваючы новую цыгарэту.

Касмач абняў маці, бацьку, ухмыльнуўся неяк зусім ужо тупа. Падышла Любка, нясьмела, зь цікавасьцю пазіраючы на маладых салдатаў.

“Пака, Касмачык”, — сказала, аглядваючыся, а ў ва­чах сьмех.

“Беражы сябе, сыночак!” — ускрыкнула старая Касмачыха і адвярнулася.

Паліцай стаяў, апусьціўшы галаву ў мабільнік — у тэтрыс гуляў.

“Скажы яму, што даждзёшся”, — сувора кінуў Любцы стары Касмач.

“Да ладна”, — скрывілася Любка. І чамусьці на Маўчуна азірнулася, з усьмешкай — і той нэрвова ўздрыгнуў. Сьцепануў плячыма міжволі: а я тут пры чым?

“Ну всё, всё, кончайте, кому сказал!” — прыкрыкнуў ваенком.

“Ды я з дуба насёр! — зароў раптам малады Кас­мач. — На ўсіх на вас! З дуба! І паеду, і больш не пабачыце вы мяне, росы-хуясосы!”

Ён адштурхнуў салдатаў, ухапіўся за кодаб і залез да іншых рэкрутаў, якія сустрэлі яго невясёлым сьмехам. Мільганулі падэшвы ягоных белых баб­руйскіх кедаў. Паліцай падняў галаву. Касмачыха зайшлася ў плачы. Любка, калупаючыся ў носе, не міргаючы сачыла, як наверсе рассоўваюцца сьпіны, пускаючы навабранца.

Ваенком задаволена цокнуў, кінуў недапалак пад свае высокія ахвіцэрскія боты. Салдаты ўскочылі ў кодаб і з грукатам зачынілі яго, адразу ператварыўшыся са звычайных хлопцаў у істотаў зь іншай плянэты, магутных, бязьлітасных, з прарэзямі замест вачэй. На кукардах успыхнулі залатыя арлы. Ваенком разваліўся ў кабіне. Машына загула не па-вясковаму і папаўзла да лесу.

Маўчун чакаў, пакуль усе разыдуцца: паклэпалі Касмачы, вожык ды кабыла... сеў на матацыкл паліцай і ўкаціў, вісклівы і дрындычлівы, як бензапіла... зьнікла недзе на падворку Гэнька... певень крыкнуў, што хутка ў школу, і пайшоў да свайго гарэму...

“А ты чаго стаіш? — Любка падышла да Маўчуна. — У школу апаздаеш, Маўчунок”.

Маўчун нічога не сказаў, адвярнуўся, каб носам незнарок Любчын пах не ўцягнуць. Пахла Любка рэзка, ня тое, каб гідотна, хутчэй, цікава так пахла, адзін раз удыхнеш, потым увесь дзень яе пах з сабой носіш. Маўчун гэта добра запомніў, таму не хацеў мучыцца, ношку гэтую цяжка скінуць, таму маўчаў і соп сабе, стоячы каля гнілога Тэклінага плота.

“Ну што ты ўсё маўчыш? — Любка абышла яго, каб у вочы яму зазірнуць. — Сказаў бы хоць пару слоў харошых. Мяне сёньня паддзяржаць трэба, абняць, па-дружаскі...”

Маўчун сьціснуў зубы, сьцяўся, стаіў подых. Ён бы і сэрца спыніў, ды нельга. А яно нібы пачула, загрукала мацней. Любка ўскінулася:

“Ну што ты як бальной. Рады, відаць, што Кас­мачыка забралі. Ужо ж уздыхнеш спакойна. Стыдна? Друга твайго ў маскалі загрэблі, а ты тут адсядзішся. Эх, Маўчунок... Ну, ладна, ладна, калода ты, ну і стой тут, думай пра сваіх гусей...”

І Любка засьмяялася пагардліва і пайшла па вёсцы, круцячы дупай. Маўчун пачакаў, пакуль яна за паваротам зьнікне, ён ведаў, што Любка не азірнецца. Потым агледзеўся крадком, кінуўся на сярэдзіну вуліцы, туды, дзе нядаўна машына ваенная стаяла, нахіліўся. Сонца яму дапамагло, акурат над Белымі Росамі прачнулася, усьміхнулася з вышыні — у падмерзлай дарожнай гразі бліснулі залатыя палоскі. Недапалкі, які камісар выкінуў. Маўчун вокамгненна падняў адзін, разьвярнуўся, схапіў другі і пакрочыў па вуліцы, асьцярожна трымаючы ў кулаку, як нічога ніякага — і толькі завярнуўшы да сваёй хаты, прысеў пад яблыняй, раскрыў далонь, упіўся вачыма ў сваю здабычу.

Недапалкі былі кароткія, як гільзы, чорныя, прымятыя на абпаленым канцы, і кожны сканчаўся залатым фільтрам, прыкушаным ды насьліненым нетутэйшым дужым чалавекам. Маўчун паднёс недапалкі блізка-блізка да сваіх раптам змакрэлых вачэй, глыбока ўцягнуў у сябе пах — такі пранізьлівы і такі тонкі: нішто ў Белых Росах ня мела такога дзіўнага водару. Ён паспрабаваў запомніць гэты пах — для гэтага давялося напру­жыць усе свае валаскі ў носе, але ў яго атрымалася, і ён шчасьліва пасьміхнуўся. Заплюшчыў вочы, уявіў сабе, як вайсковая машына на шашу выбіраецца, і ў ёй пагойдваецца Касмач, абсіраючы ўсіх са свайго вечнага нізкарослага дуба... Памарыў Маўчун, як ён на Касмачовым месцы сядзеў бы і таксама пагойдваўся, і было б яму страшна і соладка адначасова. Толькі ён, Маўчун, не сядзеў бы, як бульбіна ў разоры, і не паўтараў бы розную чухню. Ён бы ўсё навокал запамінаў, паўз што машына імчала, кожную драбязу ў сябе памясьціў бы навечна, і ўсяму пастараўся б знайсьці імя — а не знайшоў, дык прыдумаў бы.

Мары разышліся, як хмаркі, Маўчун уздыхнуў і пачаў ужо дзелавіта і спакойна разглядваць свае скарбы.

Цыгаркі капітанавы былі чорныя, як тая раса ў папа — а фільтры залатыя. А на тых залатых фільт­рах — вось жа цуд! — такія самыя арлы сядзе­лі, як на кукардзе ахвіцэрскай. І ўнізе малымі чорнымі літарамі выведзена:

SOBRANIE

Black Russian

Маўчун ведаў, канечне, што птушка тая, арол двухгаловы, гэта іх гасударсьцьвенны герб. Але адна рэч, калі ты яго ў кніжцы бачыш ці ў школе на сьценцы ў сенцах. А зусім іншая, калі нехта той гасударсьцьвенны герб да рота падносіць і нібы цалуе. Абы-каму такое не дазволена. А вось ваенком можа гасударсьцьвенны герб цалаваць. І было ў гэтым нешта такое ўжо сымбалічнае: нібы казаў ваяка такім пацалункам, што жыцьцё аддам за Расію-матушку, нібы ён, курачы, флаг цалаваў, пад якім героі-аднапалчане ўпалі. Маўчуну таксама раптам захацелася той герб на фільтрах пацала­ваць, ён нават недапалкі да вуснаў паднёс, і тут сонца зайшло, пацягнула аднекуль зь лесу зусім ужо зімовым холадам, і падалося Маўчуну, што той ваенком зь неба за ім цікуе. Схаваў Маўчун недапалкі ў пераплёт любімай сваёй кніжкі, пра Нільса Хольгерсана, і пайшоў у школку зьбірацца.

***

У школьных сенцах мабілку палагалася здаць. Згодна з пастановай міністра народнага прась­вяшчэнія, падпісанай міністрам западных церыторый — указ вісеў тут жа на сьцяне, і паперку тую вянчалі тыя самыя галовы, у розныя бакі павернутыя. Маўчун адключыў тэлефон і паклаў у кошык. Ён супраць пастановы нічога ня меў — бо ў школу хадзіў, апантаны жаданьнем узяць там ведаў па максімуму. А калі ўвесь час ў інтэрнэт лазіць — дык і той мізэр прапусьціш, што настаўнік дае. А вось аднаклясьніцы ягоныя пакідалі ў сенцах свае пярэстыя мабілкі так, нібы кацянятаў тапілі. Ледзьве не са сьлязьмі. Вось што значыць залежнасьць.

Ды і што там чытаць, у тым інтэрнэце. Заходзіш, а там пяць разьдзелаў. Новасьці, законы, крымінал, спорт і культура. Унутры культуры — любімая рубрыка белых росіцаў: “Магія і красата”. Абнаўляецца раз на месяц. Яно, вядома, цікава, што там у сталіцы, у Маскве, новага, але... Маўчун нікому пра гэта не казаў, але неяк яго наведала такая думка: калі ў Маскве некага месяц таму ўзарвалі, гэта, канечне, новасьць. Але толькі на сэкунду. Праз сэкунду — адно мгнавеніе ўсяго! — ніякая гэта ўжо ня новасьць, а самая што ні ёсьць старасьць. Ня можа быць такога, каб у Маскве таксама новасьці раз на месяц абнаўлялі. Там, відаць, раз на тыдзень гэта ро­бяць. А можа, і раз на дзень. Ну, Масква ёсьць Масква, сталіца, паложана прывілеі мець. І ўсё такія думкі наводзілі Маўчуна на небясьпечныя высновы. Толькі дурань бы не дадумаўся пасьля такіх развагаў, што інтэрнэт бывае розны. У іх, у Белых Росах, адзін. А ў Маскве, ці, там, на Южнай граніцы, іншы. Ад такіх рызыкоўных думак можна было і далей пайсьці — і да таго даскрыпець ізьвілінамі, што інтэрнэт ва ўсіх свой. І ў Белых Росах не найлепшы.

Ведаў бы паліцай іхны, што ў галаве ў Маўчуна часам робіцца — не сядзеў бы Маўчун ужо ў школе за партай. А дзе сядзеў бы, і падумаць страшна.

“А ты і ня думай”, — быццам казаў нехта над самым вухам.

Маўчы сабе. І пра шэрую гусачку ўспамінай, калі зусім кепска.

У ёй вялікі сэнс, у тваёй гусачцы. І, магчыма, разгадка.

І Маўчун паслухмяна ўспамінаў пра гусачку — і цяплела ў яго на душы, як па галаве хто пагладзіў.

Першым урокам у іх была сёньня радная рэч. Маўчун увайшоў, сеў на сваё Маўчунова месца каля печкі, абвёў вачыма клясу. Адны дзеўкі. Забралі Касмача — дык ён і праўда апошні хлопец у школе застаўся. Цяпер ён ды настаўнік — адзіныя мужыкі ў гэтай хаце, і гэта, ясная рэч, неяк адаб’ецца на іхных стасунках. Нібы пацьвярджаючы гэта, настаўнік, увайшоўшы, падміргнуў Маўчуну.

А можа, проста падалося.

Маўчуну шмат што апошнім часам падавалася.

Вось настаўнік тожа... Маўчун яго зь дзяцінства ведаў. Чалавек як чалавек. Не стары яшчэ. Але ж чым далей хадзіў Маўчун у знаёмую да кожнай трэ­сачкі, да кожнага жука-караеда школу, тым часьцей заўважаў, што нешта настаўнік хавае. А мо і не хавае, мо сам не падазрае, хто ён насамрэч такі... Ну вось і цяпер: павярнуўся настаўнік да дошкі, каб крэйдай на ёй тэму напісаць, і ў нейкім зусім кароткім руху ягоных густых броваў, у нейкай сутарзе пальцаў пабачылася раптам Маўчуну нейкая насякомая, стрыгучая, пастрыкучая спрыт­насьць. Не чалавечая. І так Маўчуну брыдка зрабілася, што ён глынуў камяк, што да горла падступіў. Шумна выйшла. Нядобра выйшла. Абідзеў чалавека. Але што было рабіць?

“Табе што, плоха, Молчюн? — спытаў настаўнік, разьвярнуўшыся ўсім сваім чорным целам, усімі сваімі лапкамі-клюшнямі. — Ілі ты забыл, как себя весьці?”

Маўчун вінавата апусьціў галаву.

“Нет. Рускія люді так себя не ведут”.

Настаўнік падышоў, схапіў яго за валасы і на­хіліў да самай парты. А потым рэзка выцяў па патыліцы дубцом.

“Молчюн-пісюн”, — ня вытрымала тоўстая Жэнь­ка. Сама паднялася, легла пузам на парту, за­дра­ла спадніцу. Жвах, жвах, жвах — пацерлася, села на месца бачком.

Маўчун расказаў на памяць “Люблю тебя, Пет­ра творенье...”, атрымаў пяць. Адзіны ва ўсёй школе. Усё ж праў ён аказаўся наконт мужчынскай салідарнасьці. Яны з настаўнікам — адзіныя тут мужыкі, сярод курэй гэтых...Каму ж, як не Маўчуну, саатвецтваваць образу мужчыны! Потым пісалі пад дыктоўку пра Пецярбург і яго дварцы. Пасьля ўжо матэматыка была — і зноў Маўчун рашыў усё самы першы. Задачу настаўнік ім даў, канешне, хітрую: з дробамі, з падвохам, як той казаў... Трэба было вылічыць колькасьць палонных, ведаючы запас ядзерных боегаловак. Але Маўчун даў рады — першы. За гэта настаўнік яму дубец даверыў, пакуль да ветру хадзіў. Нешта часта пачаў ён да ветру хадзіць, іхны строгі, але справядлівы настаўнік. Старэе... А як памрэ — каго ім прышлюць? Можа, жэншчыну якую. Нетутэйшую. І тады хто ведае, ці застанецца Маўчун найлепшым вучнем. Так што лепш хай усё будзе як ёсьць.

Але ў тым і праблема, што нешта даўно ўжо ішло ня так. Маўчун ня ведаў, што менавіта — але ў школу яго цягнула ўсё менш. І ўсё больш цікава рабілася, што там, за лесам...

А што там? Што там? Маўчы і не пытайся. Малы ты яшчэ. Жыць табе тут — тут і скачы. У сваіх родных Белых Родасах.

А харошая была б назва для вёскі...

На перапынку, калі ўсе па двары разышліся, да Маўчуна падышла Любка і зноў сваімі вачыма хітрушчымі ў самую душу палезла, зноў запашком сваім кіслым дражніць пачала:

“А дзе ж гэта друг твой, га, Маўчунок? Дзе твой дружок Касмачык? Яшчэ ў тую суботу ў гэтае самае ўрэмя вы зь ім так разўлекалісь... Помніш, Маўчунок? Як вы зь ім у галубога сабаку ігралі? Тачнее, ты ў галубога, а ён у сабаку. Як жа мы тады паржалі... Хто цяпер дзевушак разўлекаць будзе, га, Маўчун? Ну скажы хоць слова! Табе што, мамка замест трусоў рот зашыла?”

Маўчун, вядома, ня стаў адказваць. Што на такое скажаш? Пайшоў за школу, каб пабыць на самоце і падумаць спакойна пра сёе-тое.

Там, у прыцемку, яму заўжды добра думалася. Вось, скажам, хата, у якой яны вучыліся. Тая, што школай завецца. Колькі Маўчун сябе памятаў, тут школа была. Але ж, відаць, дзеці тут вучыліся і раней. Тады, калі ніякага Маўчуна яшчэ не існавала. Бацька тут вучыўся. І паліцай. І сам солтыс. І зам па ідэалёгіі... Не, гэтую з раёну, здаецца, прыслалі, як і папа. Тэкля сьляпая ў гэтую школу хадзіла. У Белых Росах казалі, Тэкля не заўжды сьляпая была. Некалі ў Тэклю ўсе хлопцы былі закаханыя, але пайшла неяк Тэкля ў лес і зьнікла. Толькі праз два тыдні вярнулася — ужо невідушчая, ды сівая, ды з паламанымі пальцамі. Хто гэта расказваў, Маўчун ужо і не прыгадае. Можа, і ніхто. Людзі так кажуць. А людзі — гэта і ёсьць ніхто. Ніхто ня ма­ніць і праўды ня кажа, бо якая нікому выгада з маны і праўды, ніхто — гэта нуль, а нуль велічыня матэматычная. Што было і што будзе — можна вылічыць, а на чуткі абапірацца ды на разгаворы — бязглуздая гэта справа...

Хіба што на рэчы. За школаю столькі ўсякага халусьця было навалена, што дай божа. Вось хаця б плякат, які Маўчун аднойчы адкапаў у самым нізе фанернай кучы. На плякаце быў бялявы хлопчык у сіняй форме, на шыі гальштук чырвоны завязаны, а за сьпінай у хлопчыка дошка, а на дошцы... “Мая Радзіма Беларусь” напісана. Што гэта? Зачэм? Куда? Ці вось, скажам, іншая дошка, напаўзгнілая, Маўчун яе ледзьве не з-пад зямлі адкапаў, разам з чарвякамі ды іншымі паўзучымі гадамі, што яе абляпілі... Так ужо трывожна замітусіліся ўсе гэтыя падземныя паўзуны, калі ён дошку з гліны ды жвіру вытыркнуў... На дошцы некалі быў надпіс, і некаторыя словы на ім яшчэ можна было прачытаць. “Респу Б лар Министерство образовани. Гн средня школ”. Министерство образования — ясна, школ — таксама хіба ёлуп які не дапрэ, што гэта значыць. “Респу Б лар” — тут ужо ёсьць над чым папацець. Ну, республика, ага. Значыць, без цара. Але хто ў лесе можа без цара? Як гэта ў Расіі іхнай вялікай і без цара? Не магло такога быць. Дзесьці за Западнай граніцай — там ясен пень, але тут? Бяз бацюшкі?

Ці кавалак паперчыны, на якім напісана вя­лікімі чорнымі літарамі: “Настаўніцкая газета”. З памылкай то бок. Што за літара чортава: ў. Няма такой і не было ніколі. Маўчун у інтэрнэце шукаў — няма. Настаўніцкая — ціпа для вучыцеля. Што ў яго, гэтага настаўніка колішняга, мабілкі не было? На паперцы ўсё чытаў? У кожнага вучыцеля свая паперка была з навасьцямі ці што? Дзікія людзі раней жылі ў стратэгічным лесе...

Загадачны быў той стары хломазд за школаю. Таямнічае месца. На якое ўсім у Белых Росах было насраць.

Але не яму, Маўчуну.

Закалаціўся званок, Маўчун зайшоў у клясу апошні, сеў на месца. Пачалася гісторыя: Сталінградзкая бітва, немцы супраць нашых, дзела даўно мінуўшых дней... Калі па кніжцы, зь якой настаўнік чытаў, дык выходзіла, што бітва тая паўтары сотні гадоў таму была, проста ў лесе за іхнай вёскай. А настаўнік так рукамі махаў, быццам толькі ўчора нашы немцаў з таго сталінграда пагналі. Калі Маўчун пра ўсе гэтыя гераічаскія дзействія нашых рускіх войск чуў, яму, канешне, ганарыцца належала, ён і стараўся: я помню, я гаржусь... Але не-не, ды пачынала ўсё ў галаве вакол аднаго пытаньня круціцца. Тыя немцы... Яны ж, значыць, і ў Белых Росах былі. Няўжо і праўда: хадзілі па тых самых сьцежках, па той самай вуліцы, дзе цяпер Маўчун ходзіць? У тыя самыя хаты зазіралі?

Ну не магло такога быць. Але ж настаўнік ня брэша. Змаўчаць пра сёе-тое — гэта да, але выдумляць — анягож. Яго міністэрства народнаго прасьвешчэнія не для таго сюды прыслала, каб ён ім барымак на вушы вешаў.

Цяжка яму было сканцантрыравацца на заняціях пасьля ўсіх гэтых думак ягоных. Раней Кас­мач не даваў Маўчуновай галаве як сьлед працаваць, часу не было, ледзь перапынак — бяжыць Маўчуна душыць, мяць ці яшчэ якую новую забаву прапаноўваць. Выдумшчык, бля. А цяпер усе паўгадзіны можна сам-насам з сабой застацца. І вось вынік. Гісторыя скончылася, пачаўся апошні ўрок, а што там поп гундосіць на Законе божым — ніяк не ўлавіць.

“Да ўбаіцца жана мужа свайго...”

Якая жана? Якога мужа? І чаго ёй яго баяцца? Маўчун быў перакананы, што ніколі не ажэніцца, хоць над ім сякеру павесяць, хоць у лесе прывяжуць, хоць тапіць будуць у сажалцы. Самое ўяўленьне пра тое, што ён, Маўчун, будзе прывязаны на ўсё жыцьцё да аднаго чалавека, пужала і прымушала адчуваць у горле камяк. Замест таго, каб кніжкі чытаць ды думаць пра ўсялякае-рознае, трэба ж будзе, як поп кажа, “ежэчасна-ежэношчна” клапаціцца, каб жана ўбойвалася. А калі яна не захоча? Калі скажа: “Не баюся я цябе, Маўчун, і ўсё тут. І не зьбіраюся ўбойвацца, як ні прасі”. Што тады рабіць? На калені станавіцца? Языком мянціць, каб яе пераканаць? Сядзяць вунь дзеўкі, як куры, ніхто папа ня слухае, усе толькі і робяць, што званка чакаюць, каб хутчэй у інтэрнэт залезьці, у магію сваю і красату. Хто ж іх убойвацца навучыць? Да паліцая давядзецца ісьці. Дакладваць: так і так, жана мая ня ўбойваецца, прашу пры­няць меры. Праціўна. Па-першае, Маўчуну жудасна рабілася ад таго, колькі словаў казаць давядзецца. Лепш памерці, чым так слоўную энэргію марнаваць. Па-другое, не любіў Маўчун даносчыкаў. І сам такім рабіцца не хацеў. Вунь Касмач малодшы колькі Маўчуну благога зрабіў, і так яго мучыў, і гэтак, а Маўчун язык за зубамі трымае. Ні разу на Касмача не паскар­дзіўся. За гэта Касмач яго запаважаў. Аднойчы валяліся яны ў траве, аддыхваючыся пасьля валтузьні, і раптам Касмачык абняў яго за шыю і прамовіў неяк дзіўна:

“І чаго я да цябе так прыліп, Маўчун? Ты ж бальной. Я на цябе як пагляджу — і ў самога ўсё балець пачынае. Ты ж, падлюка, зьбегчы хочаш ад нас. А я цябе ўсё ў зямлю прыціскаю, каб ня ўцёк. Каб ты ў яе ўрос і яна цябе за ногі хапала, калі лататы задаць надумаеш. Хуй табе, а ня ўцёкі! Чуеш?”

І Касмач зноў схапіў яго і да зямлі прыціснуў.

“Нікуды ты не ўцячэш! Вечна тут жыць будзеш! З намі! З намі, я сказаў! Думаеш, ты самы вумны? І ўсіх тут падманеш? Ды я з дуба насёр на твой вум!”

Але далёка ўжо друг ягоны Касмачык. Адвучаць яго з дуба сраць. На Южнай граніцы дубоў, можа, і няма ніякіх. Толькі стэп голы ды пустэльні бяскрайнія. І па тым стэпе ды па тых пустэльнях дзікары скачуць, што галовы рускім людзям рэжуць. Пакоціцца аднойчы Касмачова галава па пяску — і дадуць яму Георгія. Пасьмяротна. Вочы ў той галавы ўспыхнуць апошні раз, і таму, хто яе падыме, будзе відаць, як мільгаюць у мёртвых зрэнках далёкія дарогі, і гарады, і чужые небы небывалыя. А галава ўпартая заварушыць губамі астатні раз, і пачуе касавокі ваяка дзіўныя словы:

“Ды я з дуба насёр...”

Касмач, Касмач. Дзе ты цяпер? Ведаць бы...

Любка яго, канешне, не даждзёцца. Сама ў гэта ня верыць. І ніхто ня верыць. Зь Южнай граніцы не вяртаюцца. Не ажэніцца Касмач зь Любкай, ня будзе каму Касмача ўбойвацца. Не пагуляюць Белыя Росы на самым чаканым вясельлі. Цяпер на Маўчуна ўсе глядзець будуць. Прыстальна... Чакаючы. Каго ён, Маўчун, выбера зь беларосіцаў гэтых краснаротых.

Была б ягоная воля... Маўчун ведаў, з кім бы ён ажаніўся. З гусачкай сваёй шэрай. З той, якая ўсе ягоныя тайны-перажываньні ведае, з той, якая ня здрадзіць, з той, якая такая цёплая, ладная, пёрка да пёрка, з той, якая ведае, дзе Маўчуну прыемна, а дзе так сабе. З той, зь якой так добра задрамаць летняй ноччу — а цяпер, пасьля Пакроваў, так слаўна грэцца шкляным вечарам, калі ўсё ў хаце пароб­лена і бацька ў інтэрнэце сядзіць каля печы...

Але пра гэта нікому казаць нельга.

Нікому.

Інакш ня будзе яму жызьні ў Белых Росах. Прыпячатаюць кляймо на лоб і пагоняць у лес, перастануць за чалавека трымаць.

Назіраючы за сваімі аднасяльчанамі мілымі, Маўчун не сумняваўся, што так яно і будзе.

Яны памаліліся, поп патрос званком і, падабраўшы даўгую расу, пабег да пападзьдзі на абед.

Маўчун забраў у кошыку тэлефон і, ідучы дахаты, адразу ў інтэрнэт палез. Але навасьцей не было. Ні добрых, ні благіх. Сем дзён ужо інфармацыя не абнаўлялася. А ўсю, што была, ён ужо даўно прачытаў. Нездарма ў яго ў школе была самая высокая хуткасьць чытаньня. Дзеўкі сваю магію ды красату ніяк да канца асіліць не маглі, а ён ужо ўсе разьдзелы тыдзень перад тым адолеў і нецярпліва чакаў абнаўленьняў. Ды нічога не адбывалася ў сьвеце. Ні. Чо. Га.

Зазваніў тэлефон, Маўчун паднёс да вуха, буркнуў:

“Алё”.

Бацька.

“Зайдзі да Сысуноў, дровы Сысунісе пакалі, яна за гэта яек нам дасьць, — захрыпеў бацькаў голас. — І каб адразу дамоў, работы хапае, дарма што Пакровы прайшлі, бяз маткі нам з табой за траіх трэба...”

“Дык узяў бы Сысуніху, — прамармытаў Маўчун. — Што ты чакаеш? Уся вёска чакае, а ты ўсё цягнеш...”

“Эта не ціліфонны разгавор, — абарваў яго бацька. — Сам разьбяруся. Мачаха ня маці”.

І паклаў трубку. Маўчун на ўсялякі выпадак праверыў, ці няма абнаўленьняў — пуста. Ён паклаў тэлефон у кішэнь — нібы бацьку туды засунуў. Малога, зьменшанага да памераў тэлефона бацьку, зь якім можна было не лічыцца. Вось жа цікава: ці праўда гэта, што людзей можна так памяншаць? Казка казкай — але людзі навучыліся казку ў жыць­цё ўвасабляць. Можа, там, у Маскве, у Пецярбургу ці Сталінградзе, даўно ўжо ўмеюць: быў чалавек росту ў мэтар семдзесят, а стаў у сямнаццаць сантымэтраў?

З тэлефонам сваім у Маўчуна былі асаблівыя стасункі. Бо меў Маўчун з мабілкай гэтай цудоў­най адну таямніцу...

Неяк на Радуніцу яшчэ гэта здарылася. Маўчун з гусачкай сваёй шэрай ляжаў, абняўшыся, і тут задрыжэў тэлефон ягоны, “Пабеда”, ды так, што гусачка ажно страпянулася ды крыламі забіла, замахала, на Маўчуна пакрыўдзілася. Прыставіў Маўчун “Пабеду” да вуха, думаў, бацька, бо каму яшчэ яго так позна шукаць, але ня тут-та была.

“Hallo, — сказала трубка. — Hallo!”

Маўчун як здранцьвеў увесь. Хоча мабілку ад вуха адарваць, а ня можа. У трубцы памаўчалі крыху, падыхалі, ды так шумна, што вуха спацела, а затым мужчынскі малады голас прамовіў зьдзіў­лена:

“Hallo, Karina? Wieso sagst du nix? Karina, das bin ich, Ahmet...”

Маўчун маўчаў. Дыханьне дыхала. Трубка тру­біла, жарсна, недаўменна, з прыкрасьцю і нейкай жывёльнай млоснасьцю:

“Karina, Karina, nah, hör auf, Karina, du brauchst nix zu fürchten, nah...”

Маўчун ня верыў, што гэта адбываецца зь ім.

“Karina!”

“Verzeih mich, Karina, Schätzchen...”

Замёршы, Маўчун усё мацней прыціскаў тэлефон да вуха і маліўся пра адно: каб гэты голас працягваў.

“Karina!”

Голас пяшчотна зарыкаў, нібы на тым канцы быў бычок. Маўчун баяўся спужаць яго, ён гатовы быў прыкінуцца кім заўгодна, толькі б ён гучаў і гучаў, бо ў Маўчуна мурашкі па скуры поўзалі — і было ў рухах іхных лапак нешта, чаго Маўчун даўно ўжо чакаў, хоць сам сабе і не прызнаваўся.

“Nah gut, Karina. Okay. Okay, ruf mich an, wenn du nicht so böös wirst...”

І голас нарэшце зьнік. Агаломшаны, Маўчун гладзіў шыю шэрай гусачкі, ён разумеў, што запомніў кожны гук гэтай размовы, кожнае слова — ды што там слова: Маўчуну падалося, што падчас гэтых стогнаў ён чуў і іншае, далёкае, няіснае, выразнае, як у ранішнім сьне... Фантастычны жаночы сьмех недзе ў глыбіні трубкі, і шум матораў ніколі ня бачаных ім машынаў, і няспынны рокат вуліцы дзесьці на іншым канцы сьвету, чужыя галасы, што балбочуць на незразумелай мове, і нават бляяньне ці то сыгналаў, ці то музыкі, якую ён ніколі ня мусіў пачуць — і усё ж пачуў...

Гэтага не магло быць. І ўсё ж гэта адбылося.

Бедны Маўчун. Ды ён месяц хадзіў сам ня свой. На нейкую пару хвілінаў ён быў там, у трубцы “Пабеда”, стаяў пасярод чужога, далёкага, прыдуманага тэлефонам гораду і слухаў, як малады чалавек ныў яму на вуха пра штосьці сваё, штосьці, чым ён дужа пераймаўся...

Karina...

Што б гэта значыла.

Вядома, жаночае імя. Як, напрыклад, Кераміна. Так звалі, па чутках, зама па ідэалёгіі, але Маўчун не даваў чуткам веры. Не бывае такіх імёнаў.

І ўсё ж бывае.

Усё бывае.

У тэлефоне ў Маўчуна было адзінаццаць нумароў. Бацькаў, ды суседзяў усіх, ды настаўніка, ды паліцая, канешне — як што падазронае пабачыш ці пачуеш, неабходна было не марудзячы паліцаю пазваніць і далажыць. І званок гэты... Ухадзяшчы. Ня просты быў званок. Менавіта такі і быў, што адразу паліцая трэба было набраць і прызнацца, што так і так, паступіў ухадзяшчы званок ад неізьвеснага абанента, ня з нашай сеці. Забраў бы паліцай мабілку ды перадаў бы каму сьледует. Ці выдалі б Маўчуну новую — яшчэ вапрос.

Але не таму Маўчун утаіў ад усіх, што быў на яго мабілку падазроны вызаў. А таму, што...

Таму што Маўчун чакаў, што гэты званок паўторыцца.

Вось паўторыцца — і тады Маўчун набярэцца адвагі і скажа ў адказ:

“Каріна-каріна, ня стой ля тына. Каріна раз два трі, маліна красная... Каріна в ягоды звала”.

Не, ня так ён скажа. А вось як:

“Здрасьце, надзеюсь, вы гаваріте па-рускі. Меня завут Малчюн, я жіву возьле Западнай граніцы, в дзеревне Белыя Росы. Я сам рускі. Но очень хачю пасматрэць, как жівут людзі в другіх странах і сказаць вам, чтобы вы не убівалі нас, рускіх людзей. І не брасалі в наш лес всякіх атравленных атходаў, таму што імі можна атравіцца. І яшчэ хачю сказаць вам...”

Што сказаць?

“Забярыце мяне, пажалуста, атсюда”.

У галаве ў Маўчуна шумела, калі ён думаў пра сваю таямніцу. Нібы ён самагонкі Касмачовай напіўся.

“Толька не прэдлагайце мне стаць шпіёнам. Я шпіёнаў не люблю. Проста забярыце. Я вам за гэта дровы калоць буду, за дзецьмі глядзець. А лепш на пціцэфабрыку мяне адпраўце. Я пціц люблю. Ані меня слушаюцца...”

Але мабілка больш не званіла. І ўсім сваім выглядам паказвала, што ніколі больш той званок не паўторыцца. Ніколі. Што гэта быў случай. Такой, каторых і не бывае з нармальнымі людзьмі.

Проста аднойчы на станцыі мабільнай сувязі адбыўся збой.

Маленькі збой, які адразу ж выправілі. Праз пару хвілін.

Але за гэтыя пару хвілін малады мужчынскі голас даляцеў да вёскі Белыя Росы пасярод стратэгічнага лесу — і быў пачуты.

Вызаў быў прынят. Як пісалі ў кніжках.

Калі Маўчун пакалоў дровы Сысунісе, на двары ўжо сьцямнела. Не сьпяшаючыся, ён ішоў па вуліцы, адчуваючы, як астывае разагрэтае працай цела. Ноччу мо і падмарозіць. Маўчун думаў пра тое, што прыйдзе дахаты, дапаможа бацьку, потым урокі зробіць — і тады, калі бацька каля печы ў свае віртуальныя мроі занурыцца, можна і гусачку ягоную дарагую наведаць.

“Памагай бог”, — казаў ён машынальна, заўважаючы то сям, то там за платамі сваіх аднасяльчанаў, што нясьпешна поркаліся на падворках. Вокны хатаў ужо сьвяцілі зеленаватым агнём, нібы лясныя вялізныя пачвары разьлегліся абапал вуліцы, чакаючы, калі па ёй пройдзе нехта больш каштоўны за дробнага, худога, непрыкметнага Маўчуна.

І чаго ён іх так баіцца?

Маўчун павярнуў да рэчкі, вёска засталася збоку, зараз зрэзаць цераз поплаў — і да бацькавай хаты.

Праз бульбянік проста на яго ішоў чалавек. У цемры Маўчун не адразу пазнаў, хто такі.

Дый чалавек яго таксама спужаўся, ці што. Заўважыў Маўчуна і мордаю проста ў зямлю. Як забіты. Схавацца думаў.

Тут і стала ясна, што за пціца.

“Пане Какоўскі, гэта я, Маўчун. Вы куды нанач надумалі, га?”

З панам Какоўскім Маўчун чамусьці досыць ах­вотна гаварыў. Мо таму, што пан Какоўскі ніколі нікога ня слухаў. Нават сябе самога.

Пан Какоўскі паволі падняўся зь зямлі. Пачаў углядацца здалёк у Маўчуна вачыма сваімі падсьлепаватымі.

“Как эта? Ты хто такі?”

“Я Маўчун, аднарукага Кастуся сын, — патлумачыў цярпліва Маўчун. — Дык куды вы, пане Какоўскі?”

“Как ты мяне напугаў, — уздыхнуў пан Какоўскі, тры­вожна азіраючыся на вёску. — А скажы, мальчык...”

Пан Какоўскі падышоў бліжэй, недаверліва сьві­друючы вачыма Маўчуна.

“Какой цяпер год?”

“Дзьве тысячы сорак дзявяты, — ветліва і стомлена адказаў Маўчун. — Пане Какоўскі, ішлі б вы дахаты. Цёмна. Паспалі б — і ўсё пройдзе”.

“Дзьве тысячы сорак дзявяты... — з жахам паўтарыў пан Какоўскі. — Как так? Как так палучылась? Ашыбка! Ашыбка вышла!”

І ён зноў паваліўся на зямлю. Маўчун стаў побач, чакаючы, пакуль той падымецца. А што падымецца, сумневу не было. Заўжды падымаўся. І ня кінеш жа чалавека. Шкада яго.

“Как так палучылась?.. — пан Какоўскі падняўся, абтрос штаны і надзеў на плечы свой рукзачок. — Нічаво. Знаеш што, мальчык. Я ўбежаць хачу. Как-нібудзь да Жабінкі дабярусь, чэрэз лес. Ты мне толька дарогу пакажы... Как адсюда да Жабінкі дайсьці. У мяне там цётка дваюрадная жыве. Хоць адзін радной чалавек. Пакажаш, как убежаць атсюда? Паймі, не магу я большэ. Должэн жа быць какой-та выхад!”

Такі ён, пан Какоўскі. Усё как, ды как-нібудзь, ды какой-та, ды как так палучылась...

“Пане Какоўскі, — Маўчун паглядзеў яму ў вочы. — Ня выйдзе ў вас уцячы. Вы ўжо столькі разоў стараліся...”

“Как эта ня выйдзе? — Какоўскі вылупіў вочы. — Какое ты права імееш, шчэнок? А ну паказвай, как атсюды кратчайшым пуцём выйсьці. Іначэ уб’ю цібя! Тапаром зарублю как-нібудзь! Пакажу цібе, какой тапор у міня ў рукзаке!”

Пан Какоўскі пачаў корпацца ў заплечніку, стаў на калені, сякера ўсё ніяк не знаходзілася, і, кампэнсуючы яе адсутнасьць, ён рабіў злосны твар: напінаў вусны, разьдзімаў шчокі, шчэрыў гнілыя зубы і дыхаў, як зьдзічэлы, але стары ўжо сабака. Маўчун глядзеў на яго спагадліва.

Рука пана Какоўскага дастала да дна заплечніка і вылезла вонкі — скурчаная, брудная, з доўгімі тонкімі пальцамі рука.

“Как жэ эта я... — Какоўскі скрушна сеў на бульбянік. — Как жэ эта я не замеціў... Вываліўся тапор. Нечэм цібя ўбіць, есьлі дарогу паказаць аткажашся. Но я найду! Как-нібудзь уб’ю...”

Маўчун паківаў галавой.

“Ідзём! — пан Какоўскі ўскінуўся, схапіў Маўчуна за руку і пацягнуў у бок лесу. — Бяру цібя ў заложнікі. Как церарыст!”

Крывыя пальцы пана Какоўскага ўчапіліся яму ў далонь. Маўчун паслухмяна рушыў у бок лесу са сваім захопнікам, сочачы, каб той не спатыкнуўся аб край каляіны, пакінутай тут некалі трактарам.

“Как жэ эта так вышла, а? — мармытаў Какоўскі. — Какая трагічаская ашыбка... Но я как-нібудзь. Я ка­кім-та образам тапор пацяраў, но я не пацяраў веры ў сібя! Как-нібудзь выберусь...”

“Адзінаццаты раз ужо сёлета выбіраецеся, — спакойна сказаў Маўчун. — Ведаеце ж, чым усё скончыцца. Можа, дахаты? Я вас спаць пакладу...”

“Маўчаць! — выпучыў вочы пан Какоўскі, цягнучы Маўчуна наперад, да лесу. — Как-нібудзь безь цібя разьбярусь, малакасос!”

Яны дайшлі да першых, цёмных, падобных да вартавых, дрэў, пан Какоўскі пацягнуў Маўчуна далей, Маўчун гэтае месца добра ведаў, тут пачыналіся ўсе іхныя з бацькам лясныя вылазкі, а пан Какоўскі адразу ж трапіў у лапы да галінаў, то ў вока ад іх атрымліваў, то ў жывот даставаў. І ўсё ж лез наперад, як апантаны. Маўчун спачатку рассоўваў для пана Какоўскага гальлё, нібы дзьверы перад ім адчыняў, але потым надакучыла — хоча, хай сабе ўсю скуру паабдзірае.

Дайшлі да лясной дарогі, перайшлі на другі бок, тут ужо зусім густы лес пайшоў, а пан Какоўскі ўсё цягнуў Маўчуна наперад, у цемру. Кінуць яго тут — дык тыдзень блукаць будзе, калі салдаты раней ня знойдуць.

“Ты правільна дарогу паказвай! — хрыпеў недзе поруч нябачны пан Какоўскі. — А іначэ прывяжу да дрэва і пакіну тут дзікім зьвярам!”

Так яны мо гадзіну ішлі, куды вочы глядзяць. Пакуль раптам яркае сьвятло не перарэзала ім шлях. Пан Какоўскі заплюшчыў вочы і кінуўся бегчы, спатыкнуўся, паваліўся на калені, дастаў з заплечніка вяроўку і абвязаў вакол шыі.

“Жывым ня дамся!” — крыкнуў ён і пацягнуў левай рукой вяроўку ўверх.

Зь лесу выйшлі двое салдатаў, твары да вачэй закрытыя, ліхтарыкі вострыя, як нажамі сякуць.

“Мы зь Белых Росаў, — сказаў Маўчун, закрываючы вочы ад сьляпучых ліхтарыкаў. — Зноў наш пан Какоўскі разышоўся”.

Адзін з салдатаў дастаў мабілку. Другі апусьціў аўтамат і паказаў на сьцежку, высечаную ў гушчары нясьцерпна белым промнем ліхтарыка.

Зараз нас на ўазіку ў вёску адвязуць, падумаў Маўчун. Паліцай каля Тэклінай хаты сустрэне, Какоўскага дамоў, праспацца... Ну, можа, паліцай яму яшчэ бізуноў выпіша, бо каторы раз ужо рэжым парушыў дзівак гэты неісправімы. А яго, Маўчуна, да бацькі. Прывязуць уазікам як важную пэрсону. Колькі разоў такое ўжо бывала.

Але ж колькі яны ішлі... Калі па гадзіньніку на мабілцы меркаваць, дык гадзіны паўтары. Пакуль на пост не наткнуліся. Так і жывуць яны, як на вост­раве. Гусі на балоце. Адзін рускі пісацель калісьці такую кніжку напісаў. Дзед, як жывы быў, расказваў. Гусі — гэта нібыта пра іх, вяскоўцаў. Ды якія ж яны гусі? Гусь — жывёла прыгожая, ладная, дасканалая ў сваёй пекнаце. А навокал — паноптыкум. Панаўтыкалі паноў, абы з чаго зьлепленых, у зямлю і сказалі: жывіце.

І дзе ж тут балота... Тут мора. Зялёнае мора, зь якога ў шэрае неба вытыркаюцца вузкія горы вайсковых вышак. І глядзяць угару, лежачы ніцма між суцэльных елак ды соснаў, астравы вёсак.

Востраў, як іх вучылі ў школе — суша, з усіх старон акружаная лесам. Стратэгічным лесам, які пачынаецца тут і паўсюль і нідзе не канчаецца. Шуміць лес. Хавае нешта. Гудзіць. Злуецца.

Проста пад ягонымі, Маўчуна, нагамі.