Сабакі Эўропы

6.

На літаратурную імпрэзу ў “Апошняй кнігарні” Тэрэзіюс Скіма апрануў чорную вечаровую сукенку, а паўзьверх — скураную куртку. На нагах ягоных былі тыя самыя боты да калена: як і куртка, боты былі са штучнай скуры, якая ўжо даўно перасягнула якасьцю натуральную. Некалі штучная скура адсьвяткавала, так бы мовіць, этычную перамогу над натуральнай, вычышчанай ад крыві і крыку жывёлаў (ад крыку, застылага ў яе мёртвай фактуры, пазбавіцца было цяжэй...) — а затым прыйшла эстэтычная і эканамічная.

Толькі эмігранты з далёкіх краінаў і з-за Ўсходняй мяжы, адтуль, дзе канчаецца Эўропа, захавалі барбарскую любоў да скуры забітых зьвяроў — нібы самі заставаліся зьвярамі; а можа, гэтак яны баранілі ў сабе радзіму: як вырваныя з нораў жывёлы?

Яшчэ паўтара стагодзьдзя таму з натуральнай скуры рабілі вокладкі для кніг, падумаў Тэрэзіюс Скіма, спускаючыся да дзьвярэй “Апошняй кнігарні”. Ужо другі раз сёньня, адзначыў ён, не без сумневу беручыся за жалезную ручку. Магчыма, яе хапалі спацелыя пальцы самых розных памерлых пісьменьнікаў. Ён ня ведаў ніводнага імя — але яны былі. Гэта яны напісалі ўсе тыя папяровыя горы — і ціха сышлі ў нябыт, пакінуўшы нам разграбаць створанае імі. А мы не разграбаем. Мы проста схавалі горы пад зямлю і зрабілі выгляд, што іх больш няма.

Дзьверы абыякава паглядзелі ў твар Тэрэзіюсу Скіму і адвярнуліся. Цяпер на іх была прылепленая някідкая афіша, што абвяшчала:

“Апошняя кнігарня” запрашае на вечар паэзіі

Кіма Кляўса,

аўтара паэтычных зборнікаў “0,9, 99”, “Ohne Bilder, mit Kobolden“ “Iwandurak”, ляўрэата паэтычных прэмій “Абажур”, “Абажур-2”, прэміі імя Імрэ фон Штукара, двойчы ляўрэата прэміі імя Эльзы Клюге і прэміі Івана Блядскога.

Уваход — 3 маркі. Уладальнікам залатой клюбнай карткі “Абажур” зьніжка 50 адсоткаў”.

Было безь дзесяці сем, але кнігарня, здавалася, нават не падазравала пра падзею. Нічога не зьмя­нілася з таго моманту, як Тэрэзіюс Скіма выйшаў адсюль, трымаючы ў руках кніжку пра Нільса. Тэрэзіюс Скіма пашукаў вачыма прадаўца, але не знайшоў і дастаў тэлефон, каб праверыць пошту. Але нешта замінала яму сканцэнтравацца. Быццам нехта назіраў за ім, заглядваў праз плячо, варушыў вуснамі... Дзе ў кніг вусны? Дзе вочы ў кніжных узгоркаў? Дзе сканчаюцца рукі састарэлых кніжных атлянтаў?..

“Агент Скі-і-ма, — Кляйнрот вынырнуў зь нейкай нары. — Ня думаў, што вы і праўда завітаеце да нас. Але я рады, напраўду рады. Беражыце нэрвы, агент Скіма. І прашу вас, ні ў што ня ўмешвайцеся. Гэта ж ня вашая кампэтэнцыя, праўда?”

Тэрэзіюс Скіма схаваў тэлефон. Ён яшчэ ня ведаў, як яму паводзіцца тут: Кляйнрот нібы сам быў старой кніжкай, якая немаведама чаму загаварыла, і яго хацелася загарнуць і паставіць на месца.

“Чытаньне будзе тут, у суседнім пакоі, — Кляйнрот зрабіў запрашальны жэст. — Асьцярожна, агент Скіма, здыміце заплечнік, не прымушайце мяне зноў насыпаць горы...”

Пакой, у які яны ўціснуліся, быў меншы за першы, але тут стаялі толькі крэслы, і таму ён падаваўся прасторнейшым. Месца каля сьцяны было вольнае — там, за маленькім антыкварным столікам, на якім стаяла запаленая сьвечка, сядзеў тоўсты чалавек у сукенцы такой кароткай, што праз тонкія калготкі можна было разгледзець друзлыя ляжкі і каляровыя майткі. Сукенка была з глыбокім дэкальтэ, адкуль вылазіла густая чорная поўсьць. У неахайнай барадзе чалавека жылі кавалкі зьедзенай сёньня ежы: зь першага позірку Тэрэзіюс Скіма вызначыў, што гэта рэшткі кебабу... канечне ж, кебабу Алі, які меў сваю ядальню на рагу Грэгар-Зандэр-штрасэ недалёка адсюль. Ніжэй за дэкальтэ сукенку упрыгожваў надпіс: “...und grün des Lebens fucking Baum...”

Цытата — але адкуль? Тэрэзіюс Скіма імгненна спраўдзіў у сеціве і скептычна пасьміхнуўся.

“Знаёмцеся, — Кляйнрот з гідкай усьмешкай паглядзеў на тоўстага мужчыну. — Кім Кляўс, геній нашага часу. А гэта агент Скіма, у нейкім сэнсе ваш калега, Кіме. Ён таксама шукае імёны... імёны для таго, што пры жыцьці ня мела ў іх патрэбу”.

Якая дзіўная фраза, падумаў Скіма — а таўстун схапіў раптам ягоную руку і паднёс да сваіх тлус­тых вуснаў. Цмокнуў: Скіма адчуў, як кавалачак ягонага цела зрабіўся на імгненьне чужым — як вярнуць яго? Што гэта? Навошта гэта? Гэтая невытлумачальная, старая, ірацыянальная нелюбоў да тоўстых — ад якой чалавецтва так і не пазбавілася? Гэтыя старамодныя дотыкі, пацалункі, рытуалы — пазычыць часьцінку цела іншаму, ведаючы, што яна ўжо ня вернецца: чаму ўсё гэта атаясамліваецца з паэзіяй? Гэтая ўпэўненасьць у тым, што слова заслугоўвае такой амаль рэлігійнай увагі? Схавацца пад зямлёй, накрыцца мёртвымі целамі кніг, удаць, што ніякага часу не існуе, што нехта мае прывілей казаць, а нехта ганаровае права слухаць? Магчыма, літаратура памерла менавіта таму, што заўжды была такой герархічнай?

“Вы любіце паэзію, агент?” — спытаў Кім Кляўс, і па ягоным голасе Скіма зразумеў, што паэт запіў свой кебаб танным ромам. Магчыма, тым самым, які піў загадкавы пастаялец перад сьмерцю.

“Я люблю коцікаў, — сказаў Тэрэзіюс Скіма. — Яны лепш пахнуць”.

Кляйнрот зарыпеў вялікімі пярэднімі зубамі на знак ухвалы.

“Вы прыгожы, — зарагатаў Кім Кляўс. — Калі б я быў жанчынай... Эх. Я бачу, вы любіце паэзію, хоць, магчыма, самі пра гэта не здагадваецеся. “Я люблю коцікаў” — гэта ўжо само па сабе верш. Давайце я падпішу вам кніжку. Кляйнрот, стары пацук, дай мне асобнік маіх “Кабольдаў”...”

Кляйнрот скрывіўся.

“Добра, я падпішу свой... Вось. Вы чыталі мае вершы?”

“Не”, — коратка адказаў Скіма, назіраючы, як паэт выцірае аб кнігу сваю бараду. А чаго ён чакаў? Што Кляўс напіша яму аўтограф ад рукі? Як паўсотні гадоў таму? Гусіным пяром?

“Трымайце”, — Кім Кляўс задаволена працягнуў маленькую, тоненькую зашмальцаваную кніжку Скіму. Ён хітра і бессаромна ўтаропіўся ў вочы агента, чакаючы пабачыць там шок і гнеў. Але Скіма спакойна кіўнуў і схаваў кніжку ў заплечнік.

“У мяне таксама ёсьць кніга, — сказаў Скіма і паклаў перад паэтам зборнік мёртвага пастаяльца. — Аб яе не абавязкова выціраць бараду. Можна прос­та сказаць, ці ня ведаеце вы, хто яе напісаў — ці хаця б адкуль яна ўзялася? Дзе яе можна знайсьці?”

Кім Кляўс гідліва ўзяў нябожчыкаву кніжку і пагартаў.

“Усе ўсходнія графаманы пруць да нас, думаючы, што тут можна здабыць славу... І ніякія граніцы ім ня ўказ. Хоць у Эўропе цяпер чытаюць толькі мяне... ну, і яшчэ Хрысанагіса. Але Хрысанагіс — гэта чыста мэдыйная зьява. Паэзіі там нуль. Адзін піяр. Я ніколі не выступаю зь ім разам. А ён марыць... марыць... О так, гэты сьвінскі сабака толькі і думае, як прапіярыцца за мой кошт. Хоць ведае, падла, што на яго нават за дзьве маркі ніхто ня пойдзе... Нават за адну... Паэт на пяцьдзясят пфэнігаў, вось ён хто...”

“Кім, — мякка сказаў Кляйнрот, выставіўшы наперад зубы. — Агент Скіма прыйшоў сюды па працы. Яму нецікавы Хрысанагіс. А на цябе ён прыйшоў паглядзець. Ты і праўда ня ведаеш, хто б мог выдаць такую кніжачку?”

“Ладна, — паэт учапіўся ў сваю бараду. — Думаю, гэта гамбурская работа. Там сядзіць гэты фрык, стары Лямпэ. Лічыць сябе невядома кім. Думае, горды. Добра быць гордым, калі цябе даўно забылі. Здаецца, гэты Лямпэ выдаваў такія сраныя кніжачкі, за свае грошы. Яшчэ ў 40-м... Пакуль не разарыўся. Яго можна знайсьці ў базе. У яго была крамка ў Альтоне. “Niemandsrose”, ці як яна там называлася... Я выступаў там гадоў восем таму. Але ня ведаю, ці захоча ён з вамі размаўляць... Хутчэй, проста пашле. Лямпэ ненавідзіць сьвет. Кажа, за тое, што там больш няма кніг. Але ён проста нічога не чытае. Мяне дык дакладна. Як гэта казалі сто гадоў таму? “Не чытаў, але асуджаю”. Так казалі расейцы”.

“Нябожчык быў расейцам, — сказаў Кляйнрот. — Мабыць, таксама чытаў толькі сябе...”

У суседнім пакоі раптам дзынькнуў званочак, а потым яшчэ і яшчэ — нібы нейкія дзеці торгалі яго, забаўляючыся. Кляйнрот гмыкнуў, расклаў на стале кніжкі, а сам схаваўся ў цёмным куце. Скіма сеў у апошнім радзе, зь цікаўнасьцю назіраючы, як у пакой арганізавана, як японскія турысты, уваходзяць маладзёны, адзін за адным, хітратварыя, сытыя, маднявыя: трыццацігадовыя тынэй­джары з каляровымі, татуіраванымі, сьлізкімі, нібы заплаканымі вачыма, рассаджваюцца, з удаванай пачцівасьцю прытрымліваючы крэслы, каб тыя не скрыпелі і ня шоргалі па падлозе. Яркія сукенкі, выгаленыя грудзі, дарагія плашчы ў тонкіх руках. Сківіцы рухаюцца, увесь час рухаюцца... Сярод іх было некалькі маладых жанчын — і Скіма бачыў, што ім цяжэй даецца гэтая гульня: яны так і не змаглі прыбраць пагарду са сваіх сканструяваных найлепшымі хірургамі вуснаў...

Паэт упіўся ў іх вачыма. Было відаць, як яму цяжка, як ён шукае ў іх энэргію, шукае адказ — ці дадуць яны яму сёньня тое, без чаго ён не дажыве да раніцы. Дозу славы.

Скіма заклаў нагу за нагу. Да яго ніхто не падсеў. Толькі жанчыны часам кідалі на яго зьдзіўленыя, недаверлівыя позіркі — пэўне, ня ведалі, як да яго ставіцца. Скіма быў тут адзіным, хто прыйшоў ня дзеля гульні. Адзіным, каго яны ня ведалі — вясёлая зграя перакормленых маладых гараджанаў, якія ратаваліся ад нуды.

Седзячы ў сваім куце, Кляйнрот ціха прадставіў паэта і асьцярожна, уздоўж сьцяны, прасьлізнуў да дзьвярэй. Кім Кляўс ня стаў вітацца — ускудлаціўшы брудную бараду, ён адразу пачаў нешта чытаць. Тужлівы голас мармытаў слова за словам, барада трэслася, рукі дрыжалі... Недзе праз хвіліну паэт заплюшчыў вочы, ён нібыта наладжваў сябе, напампоўваў свой рот новымі словамі, якія браліся невядома адкуль... Маладыя целы перад Скімам напружыліся, па ледзь бачнай дрыготцы, якую агент заўважаў у ідэальна роўных сьпінах і выгаленых патыліцах, Скіма адчуваў, што ўсярэдзіне слухачоў пачынае клекатаць сьмех. Але яны стрымліваліся. Відаць, у іх быў свой сцэнар — прадуманы так, каб атрымаць максымальную асалоду.

Гуляючы са сваёй бародкай, прымружана-адсутны, прыгожы і ўсё роўна чамусьці дужа маркотны Тэрэзіюс Скіма сядзеў, паклаўшы нагу на нагу, і чакаў, што будзе далей.

Спачатку ён пералічыў тых, хто прыйшоў. Пятнаццаць чалавек. Небагата — і ўсё ж ён, Скіма, быў пэўны, што такіх сходак у Бэрліне не адбываецца, прычым ужо гадоў дваццаць... Ён думаў, што ведае пра свой горад усё. І пра тых, хто жыве ў ім, таксама. І вось жа: новая забава, пра якую ён ніколі ня чуў. Потым ён усё ж вырашыў сканцэнтравацца на чытаньні, услухаўся ў тое, што гучала з рота Кляўса — той то мармытаў, то выў, то пляваўся, але голас меў невыразны, слабы, голас хворага, капрызнага таўстуна... Тэрэзіюс Скіма чуў словы, словы сваёй роднай мовы, але ня мог зразумець іхны сэнс. Калі ж сэнс усё ж праскокваў, гэта ня надта дапамагала. Тады вершы Кіма Кляўса больш за ўсё нагадвалі бясконцыя скаргі на самаадчуваньне — і Скіму апаноўвала пачуцьцё абсалютнага абсурду гэтай дзеі.

Яму ўсё мацней хацелася пераключыць карцінку, перагарнуць, або проста выдаліць непатрэбную выяву — але зрабіць гэта было немагчыма. Кім Кляўс існаваў — і пятнаццаць сьпінаў перад ім, якія пачалі ўжо выяўляць прыкметы нецярплівасьці, таксама існавалі і запаўнялі вечар, не пакідаючы ў ім вольнага месца. Тэрэзіюс Скіма адчуў, што задыхаецца ў гэтым душным пакоі, сярод бязглузь­дзіцы, смуроду, рытмічнага мармытаньня і насьмешліва замерлых патыліц.

Нарэшце Кім Кляўс зрабіў паўзу — проста каб глынуць паветра, і публіка скарысталася гэтым напоўніцу.

Моцныя маладыя далоні закалаціліся ў дурнаватых, перабольшаных, гістэрычных воплесках. Некаторыя пляскалі сябе па сьцёгнах і лытках, іншыя крычалі:

“Брава! Геніяльна! Віват Кім, наш найлепшы ­паэта!”

“Гэты чалавек вынес мне мозак! — ускочыў нейкі маладзён і павярнуўся да сваіх прыяцеляў. — Вось гэта сіла!”

“Гэтая штука мацнейшая за “Фаўст” Гётэ!” — падняўся зь месца іншы.

Потым ускочылі яшчэ двое, скасавурыліся на Скіму і хорам пралямантавалі:

“Кім Кляўс — геній! Геній нашага часу!”

“Хто мы безь яго вершаў? Кансумэнты, мёртвыя дзеці прададзенай Эўропы!” — сказала басам адна з жанчын.

“Вы немец?” — зьвярнулася да Скімы яе суседка.

“Я бэрлінец”, — флегматычна адказаў Скіма. Але яго ніхто не пачуў.

“Кім! Кім! Мы абажаем цябе!” — заенчыла нейкае хлапчанё ў гальштуку, надзетым на палітон.

“Кім Кляўс — гэта паэзія! Кім Кляўс — жывы клясык”, — падтрымала яго сяброўка, падміргнуўшы сваім, якія падымаліся зь месца, па чарзе, як на стадыёне.

“Слава Кіму! Безь яго гэты сьвет — гаўно, Кім дае нам духоўнасьць і сьвятло ў канцы тунэлю!” — правішчаў той самы хлопчык у палітоне, упаўшы на калені перад паэтам і абхапіўшы яго кароткія тоўстыя ногі.

“Кім! Кім! Кім!” — заверашчалі яны ўсе разам. Скіма асьцярожна зірнуў на Кляйнрота — але дзьверы былі зачыненыя. Ён сядзеў у адным пакоі з гэтымі ненармальнымі і быў адзіным, для каго тут не існавала ролі.

Скіма наматаў бародку на палец. Серабрысты матузок бліснуў у сьвятле лямпы. Хутчэй за ўсё, Кляйнрот замкнуў дзьверы. Але грукаць? ...і пра­сіць выпусьціць яго адсюль на волю?.. Не, ён ня дасьць ім яшчэ і такога задавальненьня.

Кім Кляўс сядзеў на сваім месцы, тупа гледзячы перад сабой, вушы яго гарэлі, а ў маленькіх вачах скакалі ашалелыя маладзёны, якія накручвалі сябе ўсё больш і больш.

“Калі я чую вершы Кіма Кляўса, мне здаецца, у мяне пад пазногцямі нараджаецца космас”, — паведаміла агенту адна з жанчын, сутаргава ўчапіўшыся ў сьпінку крэсла.

“Вы чыталі яго апошнюю кнігу? — спытаў у Скімы пісклявы хлопчык. — Я куплю сёньня тры асобнікі. І папрашу аўтограф на кожны! На кожны! На кожны!”

Усё пачалося з крэслаў. Іх штурхалі нагамі — і крэслы паслухмяна валіліся на падлогу, адно на адно, а калі не валіліся, дык разьяжджаліся, натыкаючыся на сьцены, на паваленыя крэслы наступалі нагамі, паўсюль панавалі трэскат і грукат, быццам пакою ламалі косткі, нехта выбіў крэсла з-пад ног паэта, але той пасьпеў саскочыць — досыць элегантна, насуперак свайму мажному целаскладу. І вось ужо паэтава крэсла, якое хтосьці падкінуў да самай столі маладой рукой, узьляцела і ўпала на галаву нейкаму аматару паэзіі. Кіма Кляўса абляпіла адразу чацьвёра... не, пяцёра чалавек, яны вырывалі валаскі зь ягонай зашмальцаванай барады, хапалі яго за рукавы, пакідалі пацалункі на ягоных барвовых шчоках, ён моршчыўся, але трымаў рукі па швах, як салдат, якога зьбіва­юць п’яныя афіцэры, і на твары ягоным гарэла няшчасная, але і трохі юрлівая ўсьмешка.

“Паэзія! Кіма Кляўса! Абуджае ў нас найлепшыя чалавечыя пачуцьці! І касьмічныя інстынкты!” — прароў хтосьці на вуха Скіму.

Скіма сядзеў пасярод гэтага гармідару і флегматычна ўсьміхаўся. З-пад яго ніхто крэсла выбіць не наважваўся — ён плыў праз гэтую буру, што раскідвала вакол валаскі, пляўкі, ашмоцьце паперы і дурны, зьвераваты лямант, нібы айсбэрг. Бура шалела проста перад ягоным тварам, у ягоныя вочы з прагнай надзеяй зазіралі нячысьцікі, дробныя і вусьцішныя, як істоты з гогалеўскай ночы, але Тэрэзіюс Скіма проста гуляў са сваёй бародкай і ўсьміхаўся. А калі няўрымсьлівая публіка схапіла паэта і пачала падкідваць угару, ён дастаў з заплечніка кніжку пра мальца, што ўцёк з дому на гусаку, і занурыўся ў пажоўклыя карцінкі.

Хлопчык на сьпіне птушкі. Чалавек у чэраве кіта. Тэрэзіюс Скіма ў кашэчай поўсьці. Жывое падказвае нам штосьці, нейкі шлях паратунку. Ці не таму людзі навокал з кожным годам пачынаюць усё больш нагадваць жывёлаў? Валасы так і ­пруць з расьпешчаных целаў. Пысы выцягваюцца, рукі цягнуцца да зямлі. І з горлаў усё часьцей вырываецца енк, брэх, страх, голад...

З гэтай гісторыі пра Нільса мог бы атрымацца неблагі фільм, падумаў Скіма. Уцёкі з Расейскай імпэрыі на гусаку ў вольны сьвет. Хлопчык-дзікун, які прызямляецца ў чужой краіне без папераў і мінулага, бяз мовы і маці.

Бура сьціхла раптоўна. Нібы па камандзе, удзель­нікі клюбу “Абажур” замерлі — і потым, ня гледзячы адно на аднаго, пацягнуліся да дзьвярэй. Кляйнрот абачліва адчыніў іх і, стоячы ў засені кніжных гор, зьбіраў плату. Неўзабаве пакой апусьцеў.

“Колькі? — кінуўся Кім Кляўс да кнігара. — Колькі кніжак прадалі?”

“Трыццаць, — суха адказаў Кляйнрот. — Зараз разьлічымся. І ты абяцаў мне навесьці парадак”.

“Як табе мой выступ?” — Кім Кляўс паправіў спадніцу, закасаў парваны рукаў, сеў нацягваць цёплыя калготкі.

“Поўны посьпех, — Кляйнрот, сьлінячы купюры, адлічыў паэту ягоную долю. — Як заўжды, Кіме”.

“Менавіта! — вочы паэта шчасьліва бліснулі. — Як яны мяне слухалі... Я думаў, зараз заплачу...”

Але нечага паэту ўсё ж не хапала. Ён прыдзірліва разгледзеў сябе ў маленькім люстэрку, паглядваючы скоса на Скіму, нецярпліва прабегся міма абыякавых паставаў кніжных асілкаў, а затым ня вытрымаў і схапіў Скіму за серабрысты віты матузок. Той лёгка ўдарыў паэта па руцэ — і тоўстая рука, дрыжучы, вярнулася ў нетры бруднай спацелай барадзішчы.

“А вы, агент? Як вам мая паэзія? Бачылі, які фурор?”

“Хрысанагісу такі і ня сьніўся, — сказаў Тэрэзіюс Скіма, назіраючы, як па твары Кіма прабегла грымаса агіды. — Але мне падалося, яны вас ня слухалі”.

“Што?”

“Ня слухалі. Не чыталі. І не зьбіраліся, — спакойна сказаў агент Тэрэзіюс Скіма. — Вы іхная цацка. І яны пабавіліся вамі ўволю. У кожнага пакаленьня свае забавы, але часам звыклыя забавы надакучваюць. Нам хочацца пярчынкі. Разынкі. Новых ахвяраў. Вось і ўсё, што я магу сказаць”.

“Што ён такое вярзе, Кляйнрот? — жаласьліва прамовіў паэт. — Вы паліцэйская доўбня, вы нічога не разумееце ў літаратуры”.

Кляйнрот паціснуў плячыма:

“Я ўсяго толькі гандлюю старымі кнігамі. І калі новыя таксама прадаюцца...”

Ён паказаў на ашмоцьце, якім быў засыпаны пакой.

“...гэта ня так і блага для маёй кнігарні. Хто я такі, каб судзіць?”

“Скажыце, Кляўс, — Тэрэзіюс Скіма зашпіліў куртку і паднёс да вачэй паэта пяро, знойдзенае ім раніцай у гатэлі. — Што вы можаце сказаць пра гэты прадмет? Што ён можа азначаць у наш час? Я знайшоў яго ў рэчах таго мёртвага чалавека. Кнігу і пяро”.

Кляўс гідліва каўтнуў сьліну.

“Гэта пяро дохлай птушкі. Вось і ўсё”.

“Вы ж паэт, Кляўс, — Тэрэзіюс Скіма сам зьдзівіўся, як лёгка яму далася гэтая фраза. Нібы ён прос­та паўтарыў яе за кімсьці. — Няўжо вам у галаву нічога не прыходзіць? Ну, падумайце. Хаця б нейкая асацыяцыя. Вобраз. Калі ня можаце прыгадаць нешта больш цікавае”.

“Некалі паэты пісалі пёрамі... — залыпаў вачыма Кляўс. — Калі я быў малады, я напісаў пра гэта. Як мяне трахае ў задніцу апошні ляўрэат Нобэлеўскай прэміі па літаратуры, у танным гатэлі, на падушцы, набітай скарыстанымі пёрамі даўно памерлых паэтаў. Згвалтаваньне на старой нямытай пярыне з плямамі ад атраманту і спэрмы. О, як мяне прымалі тады, калі я чытаў гэта... Як пляскалі... Такія чытаньні і праўда почасту сканчаліся танным гатэ­лем, бухлом, наркатой, сэксам... Дваццаць гадоў таму. Але гэта даўно ня модна. Як яно сьмярдзіць, гэтае вашае пяро... Як уся гэтая высокая літаратура, якая хвалілася сваёй элітарнасьцю, хавалася сама ў сябе, пагарджала народам, а потым здохла ў пус_тым куратніку, бо яе ўжо не было каму карміць”.

“Ну вось, а казалі, “усё”, — Тэрэзіюс Скіма схаваў пяро і насьмешліва паглядзеў на паэта. — Гэта былі словы сапраўднага паэта”.

“Лямпэ паслаў бы вас куды далей, агент Скіма, — махнула рукой зорка нямецкай паэзіі. — Той стары Лямпэ з Гамбургу... Яго б вы не прымусілі гаварыць. Хоць ён тая яшчэ свалата”.

“Што вы маеце на ўвазе?”

“Свалата! І мізантроп. Вораг сучаснасьці, як ён сам пра сябе кажа. Ён не карыстаецца інтэрнэтам. Сядзіць і гніе ў сябе ў Гамбургу. У такіх дзірах, як ягоная, і сьпеюць пухліны...”

Скіма падабраў з падлогі выдраныя старонкі і прымірэнча паклаў іх у пакет для сьмецьця. Кім Кляўс даўно круціў у руках цыгарэтку, ён ужо зьбіраўся праціснуцца да выхаду, але Скіма спыніў яго:

“І ўсё ж... Як вы думаеце, навошта чалавеку з кнігай цягаць з сабой пяро? У наш час?”

“Для таго самага, для чаго Кляйнроту ягоная кнігарня, — працадзіў Кляўс, які, было відаць, міжволі занурыўся ў свае ўспаміны пра блаславёныя 20-я. — Каб адчуць сябе апошнім дурнем на плянэце. У дураце выключнасьці ёсьць свая веліч. І часам гэта адзіная магчымасьць яе адчуць, хаця б раз у жыцьці”.