Сабакі Эўропы

9.

Як разьвіднела, прынесла ёй унучка паесьці — адзетая, вочы хаваючы, нічым не паказваючы, што ўначы было. Унучка вусны нафарбавала ды падціснула, дэманструе, што нічога за ноч не зьмянілася. Толькі бачыла старая Бянігна, што нават рукі Алесіны падабрэлі, памякчэлі — не як скаціну цяпер Алеся яе карміла, а як бабушку дарагую. Пройдуць твае раны, унучка, загояцца — паглядзела яна на Алесю ды вачыма яе прыгалубіла. Паморшчылася Алеся, быццам яе паказытаў хто, сьпінай павяла ды ў калідор выбегла.

Ну, бяжы, бяжы. Падсілкавалася бабка ды зноў задрамала.

Некалі, як яна ў сваёй хаце жыла, дык магла кожны дзень без выхадных ды сьвятаў у неандартальскі лес хадзіць, а цяперака во — тры дні пабегала і ляжыць. Відаць, на востраве час хутчэй ідзе і людзі тут хутчэй старэюць ды парахнеюць. Вось жа, і жаніх яе чаму такі — з выгляду мала­дзён, а па розуме ды па мучэньні сваім — як стары корч. Задумалася бабка, ці бачыла яна ў гэтым доме вялікім хоць бы адзін гадзіньнік — ды так і ня ўспомніла ніводнага. Цяперашнім людзям гадзіньнікі без патрэбы — таму і парадку няма. Таму і ня сьпяць яны начамі, усё думаюць, чым бы яшчэ заняцца. А паспалі б, аддыхнулі крыху — дык, можа, не дратавалі б іх дурныя ідэі ды бязглуздыя справы. І хваробы злыя, гнойныя, заразныя не чапляліся б.

І тады, як паратунак ды аддышка ад андартальскага лесу, наваліўся на бабку глыбокі сон. Сядзела яна ў тым сьне ля парэчкавага куста і слухала, як пчолы наўкола гудуць. Гу-у-у... Гу-у-у...

Ня чула бабка, як зайшоў у яе пакой жаніх, Максім Крывічанін, лёгкі, як лісточак, ды прылёг ціхенька каля Бянігны. Ляжаў на баку ды твар баб­чын, чорны ды страшны, разглядваў. Кожны ўзгорачак і кожны прыгарачак на ім разглядзеў, паўглядаўся, як скура мярцьвяная знутры матава сьвеціцца, як нос бабчын уздрыгвае, як насякомыя на бабку садзяцца, лапкамі перабіраюць, правальваюцца ў сухія чорныя трэшчыны ды выкараскваюцца, а яна не варухнецца. Падзьмуў на бабку, прыбраў тую жамяру, і тады яна вочы расплюшчыла — сінія, як шкельцы дзявочага сакрэту, у садовай зямлі закапанага. Ня мог Максім зразумець, сьпіць яна ці праўда прачнулася. Вочы баб­чыны не міргалі, ляжала, як мёртвая — ці проста на паўзу пастаўленая.

І раптам ён пабачыў. Вогнішчы, вецьце, вывернутыя, васковыя фігуркі ў гарачым тумане. Але за імі цемра, зь якой патыхнула дымам і гулам. Мільганула ўсё гэта і зьнікла, мімалётнае, недасяжнае, адзін кадр — патухла ўсё, толькі ён затрымаць карцінку зьбіраўся.

Уздыхнула бабка, здрыганулася і закашлялася. Прачнулася. А побач зь ёй жаніх ляжыць, кудзеркі па падушцы рассыпаліся.

“Бабка сьпіць, а гусей пасе”, — прамовіў Максім і ўсьміхнуўся. Як быццам ведаў цяпер штосьці пра яе, як быццам расказалі яму яе сакрэт. Страшна стала бабцы: няўжо яна ў сьне лішняе сказала? Зірнула яна на Максіма — не, такі самы, як быў. Падалося, значыць.

Перакуліўся на сьпіну побач з бабкай і з асалодай уцягнуў у сябе паветра:

“...А я ж верыў, што ты ацалееш. Ня з тых ты бабак, якія ледзь што, адразу ў зямлю хаваюцца. Ты сама як зямля, нашто табе тыя клопаты: дамавіна, поп, памінкі, галашэньні... Няпростая ты бабка. Толькі прыкідваешся дурной, а сама ўсё разумееш...”

Ён склаў на грудзях рукі, як нябожчык, вочы закаціў, абмяк — толькі сьвечку ўстаў і памаліся. Скасавурыў вока на бабку ды засьмяяўся:

“Разумееш жа? Вось бы цябе яшчэ гаварыць прымусіць. Каб ты расказала, па якіх лясах ходзіш, калі людзей лечыш, у якія чорныя дзюры зазіраеш. І плян намалявала, са стрэлкамі і ўсімі пазнакамі. У мудрацоў, бабка, мусяць быць вучні. Інакш які сэнс у мудрасьці. А калі баба ў мудрацы падалася — з мужам трэба навукай падзяліцца. Правільна? Як ты лічыш? Што твая філязофія лясная кажа? А, бабка? Ты ў гэтых рэчах разумнейшая за мяне, хоць я і Максім Крывічанін, а ты — бабка дурная...”

Ён асьцярожна правёў рукой па бабчыным твары. Адвярнулася старая Бянігна да сьцяны, Максім руку прыбраў ды прамовіў ужо іншым, будзённым, панылым голасам:

“А нас, пакуль ты тут сьпіш, паменела. Ага. Янку, ёлупня, мора забрала — і што яму ў галаву стукнула з вострава бегчы? Лодку мы знайшлі, кілямэтры за тры ад берага плавала, перакуленая. А самога прыб’е праз год да якога-небудзь Родасу ці Лесбасу. Дурань. Дурань і здраднік. Ён табе нічога не казаў, калі ты яго лячыла? А, ну так, ты ж у нас нямая. Зручная пазыцыя, асабліва ў такім месцы, як наша Крыўя...”

Жаніх прыўзьняўся на локці, зазірнуў ёй праз плячо:

“Зноў заснула? Хітрая бабка... Як там слоўнік кажа: хітра бабка, дый сабе, зьела кашку, ды скрабе. Толькі слоўнікі і можна чытаць у гэтай бібліятэцы. А ўсё астатняе выкінуць. А гаварыла б ты, не маўчала — я б і слоўнікі загадаў спаліць. Усё ў табе знайсьці можна. І мову, і ісьціну, і гісторыю, і лек... Эх... Што ж ты маўчыш усё? Бабка з дэфэктам...”

Максім адсьмяяўся і зноў паваліўся на сьпіну, склаўшы рукі.

“А татарын наш забіўся... Чуеш, бабка? Я яму сказаў, што ты канцы аддала. Дык ён з роспачы ўзяў ды галавой уніз са скалы. А такі беларус быў — для Крыўі самае тое. Нашчадак тых татараў, што ў ВКЛ жылі, між іншым. А я толькі хацеў, каб яны табе спакою крыху далі, а то ўсё лезуць, лезуць, палячы ды палячы... Ты мая бабка. З чаго яны вырашылі, што я табой дзяліцца мушу?”

Уздыхнуў Максім Крывічанін ды паляпаў рукой па жываце.

“Так што мінус два. Нічога. Знайду, кім замяніць. Там, у Беларусі вашай, хапае ахвотных на Крыўю перабрацца. Вазьму адтуль хлапцоў, якія даўно просяцца. Харошыя хлопцы, перакананыя, зацятыя, нацыяналісты першы сорт. Падпсаваныя крыху, ясная рэч, але гэтая зямля іх хутка сапраўднымі беларусамі зробіць. Зямля тут урадлівая... Засынаеш, бабка?”

Ён зноў навіс над ёй:

“Не, ты ня сьпіш. Ведаю я, што ты робіш. Ты, відаць, ляжыш і думаеш мазгамі сваімі хітрымі: як гэта зямля тут лечыць, калі ўсе жыўцом гніюць. Праўда, бабка? Гэта табе спакою не дае?”

Ён ускочыў з ложка і пачаў хадзіць па пакоі сюды-туды — нібы на бой выклікаў кагосьці. Той, другі, нябачны, перад ім скокаў, парыкваў, пасопваў, пысы курчыў, лапамі Крывічаніна абхапіць хацеў, але ўхіляўся Крывічанін, круціўся, як зьмяюка, локцямі ўзмахваў, запясьці выгінаў. Уяўляў сабе Крывічанін, што ў руках ягоных двухручны меч — і вось даскакаўся ягоны вораг, страціў пільнасьць. Выкруціўся Крывічанін і адным махам зьняў ворагу таму жудаснаму галаву з шыі, а другім махам другую галаву, а трэцім махам насадзіў зьвера на меч, а нагой трэцюю галаву ў акно адфутболіў. Станчыў пераможны танец і зьняможаны, спацелы, назад да Бянігны ў ложак паваліўся. Выцер пот з ілба:

“Раскажу табе, бабка, як усё было. Расказаць хочацца, а з кім тут яшчэ пагаворыш. У Алесі розуму, як у пэтэвэшніцы, а гэтыя двое — ня веру я ім...”

Ён паглядзеў на бабку і дадаў пасьпешліва:

“У нас тут народу хапае. Занятыя проста, працуюць увесь белы дзень. Лянівых не бяром... У нас тут і жанчыны, і дзеці, цэлы Ноеў каўчэг нашая Крыўя. Тыя, каго ты бачыла, гэта мае радцы-мініст­ры. ­Адзін за парадкам сочыць, другі кроніку вядзе, для гісторыі. А цябе, бабка, калі пажэнімся, я міністрам аховы здароўя зраблю. Хаця не... Міністрам культуры і адукацыі. Хай лепш у цябе вучацца, як правільна жыць і ў што верыць. А то ноччу страшна: сто чалавек сядзяць там, унізе, і кожны ведае, што такое інтэрнэт. А сыгналу няма... Толькі тут, у мяне. Страшна...

Інтэрнэт-інтэрнэт... Пагуляеш па ім уначы, па гэтым сеціве паскудным палазіш, і хочацца ўсё паадрубаць, надзець на гэты востраў, на маю Крыўю сьвятую, шалом і сказаць: усё, жывіце там сабе, як хочаце, прападайце, а мы тут самі па сабе будзем. Столькі пра нас брыды пішуць... Рукі ім паадся­каць за гэта. Усё ім мой востраў спакою не дае. Пранюхалі неяк — і пішуць, пішуць, патрабуюць, каб іх сюды пусьцілі. Мы знайшлі, хто здрадзіў, пакаралі — а яны не супакойваюцца. Вось і ўчора зноў. Зайшоў пачытаць, што ў сьвеце робіцца, а тут чарго­вы паск­віль. Панавыдумлялі пра востраў усялякай лухты. Капаюць, капаюць, хочуць ведаць, каму належыць. Але рукі кароткія — нават калі зной­дуць, тут мая, прыватная тэрыторыя. Але крыўдна — пісалі б пра сваё, што ім мая Крыўя... У саміх дома хрэн ведае што робіцца, бабка, а яны праз мора да мяне заглянуць хочуць. Праверку на мяне наслаць. Ды ўсім насраць, што яны пішуць. Ніхто сюды не паедзе. А ня хочацца, каб маё імя ўсплыло. Сама разумееш, бабка, як гэта — калі тваё імя з гразёй мяшаюць. Найміты маскоўскія... Ды былі б маскоўскія, а то свае ж людзі, беларусы. Разьвялося набрыдзі: левыя, правыя, журналісьцікі, фіміністкі нейкія, праваабаронцы. Сунуць носа ў чужое проса...

Нічога, разьбяруся. Цяпер у мяне бабка ёсьць. Вось ты кім будзеш, нявеста мая мілая. Міністар культуры і абароны. З табой Крыўя такую зброю мае — беражыся. Мы з табой іх пакараем. Ужо хутка. Не чакаюць яны, што ў нас адказ гатовы на іхныя гнюсныя інтрыгі. А што? Што яны хацелі? Цікаўнай Амілі нос прышчамілі!”

Крывічанін зайшоўся шчасьлівым сьмехам, закаціў вочы і заклаў рукі за галаву.

“Прышчэмім ім нос... Мы тут, на Крыўі, гордыя.

Інтэрнэт-інтэрнэт... Я, калі малады быў, дужа добра ў кампутарах знаўся. Ды ня проста знаўся — я гэтым жыў і дыхаў. Як ты, бабка, лесам ды гародам. Як са школы прыйду, адразу за комп, і так да раніцы. Усё там было — і сябры, і любоў, і сэкс, і забавы, і кніжкі. Так і жыў, пакуль ня вырас. Як кажуць, і спаў, і еў, і сраў за тым кампутарам. У мяне нават дзеўкі не было — навошта, калі ў сеціве ўсе дзеўкі мае, выбірай, якую хочаш? У гульні гуляю, бацькоў нахрэн пасылаю, а калі абрыдне, іншую гульню ўключу. Так і жыў у сваім кампутарным сьвеце. Сам ня ведаю, як унівэр у Менску скончыў — але ж скончыў, бо праз кампутар такі стаў інтэлектуал, што мае выкладчыкі мне зайздросьцілі — я іх на паўстагодзьдзя абагнаў, а яны толькі ворд у гэты час асвойвалі. А потым, бабка, адным цудоўным днём — як цяпер памятаю, выскачыў я па піва на вуліцу, рукі трасуцца, няўтульна ў тым іхным сьвеце, смуродна ўсё і бяздарна, як быццам ідыёта пусьцілі са складанай праграмай працаваць: хочацца хутчэй назад, бо такое адчуваньне, што зараз мяне прыб’юць — і тут асяніла маю галаву. Асяніла, бабка, разумееш?”

Гарэў твар у Крывічаніна, калі ён гэта рас­казваў. Так гарэў, што старая Бянігна да сьцяны адсунулася. Быццам наноў ён перажываў усю сваю маладосьць. А маладосьць у яго, відаць, доўгая была — засушваюць сябе хлопцы, за кампутарамі дзень і ноч седзячы, у кансервы ператвараюцца. Мабыць, таму жаніх ейны такім юным падаецца.

“Прыдумаў я, бабка, кампутарную гульню і назваў яе “Біблія”. Прынцып просты, як двойчы два. Спачатку ў цябе няма нічога — затое ты можаш усё. Можаш стварыць сьвет наноў. Паказаў знаёмым, тыя — сваім знаёмым... І пачалося. Але я быў ня з простых. Купілі ў мяне тую гульню амэрыканцы, паўсьвету ў яе гуляць стала, а мне грошыкі пайшлі. Вось так, бабка. Толькі была адна праблема. Прыдумаўшы сваю “Біблію”, страціў я да кампутараў інтарэс. Як памерла што ўнутры. Ішоў неяк паўз царкву — усё жыцьцё хадзіў і заўжды пляваць было, што там. А тут чамусьці шапку зьняў, зайшоў. І застаўся — так мне цікава было, такое сьвятло запалілася ў душы. Пазнаёміўся з бацюшкам, мы гаварылі, гаварылі, я да яго на дачу езьдзіў, хрост прыняў, кнігі стаў чытаць па тэме. Шчасьлівым чалавекам зрабіўся, бабка. Не паверыш. Некуды ўсё сплыло — і кампутары, і сябры мае, якіх жыўцом ніколі ня бачыў, і парнушка любімая. Сьветла было на душы і хораша... А пасьля...”

Ашчэрыўся Максім Крывічанін і зноў засьмя­яўся.

“А пасьля бацюшка мне намякнуў, што пара мне з царквой падзяліцца капіталам. Я спачатку не паверыў, але ён праз тыдзень зноў намякае, і зноў... Ялеем разьліваецца. І зноў стала ў мяне на душы цёмна, бабка. Так цёмна...”

Цёмна стала і ў пакоі, але ведала старая Бяніг­на, што слухаць ёй яшчэ і слухаць жаніха свайго. Слухаць і не перапыняць.

“І панеслася. Кінуў я ў царкву хадзіць, думаў, чым залячыць сваю траўму. Так балюча было, бабка, ты сабе не ўяўляеш. Насіла мяне па канцэртах, па нейкіх сходах, па дэманстрацыях. І паўсюль кніжачкі падсоўвалі, ды спасылачкі скідвалі: пачытай, маўляў, літаратурку... Пайшоў я да левых, нейкія подпісы зьбіраў, але нудна стала: я чалавек інтравэртны, мне ад людзей адпачываць трэба, дый не люблю я чалавечую масу, і ніколі не любіў. Пра тое, што я чалавек багаты, я ўжо нікому не расказваў — навучаны. І вось вырашылі мы з адным хлопцам да ідэйных ворагаў наведацца. Так я, бабка, стаў фашыстам. Самым сапраўдным. Але і там — нуда адна. Фізкультура, дысцыпліна, расавы адбор — з гэтай ня спаць, гэтага мачыць, гэтага слухаць. Як у школе. Школа, бабка, звычайная беларуская школа — вось дзе Трэці Райх... Вось дзе ідэальная фашыстоўская дзяржава. Сярэдняя школа!”

Максім Крывічанін перавёў дух, праверыў, ці сьпіць бабка — і задаволена адкашляўся.

“...Праўда, быў сярод фашыстаў адзін хлопец беларускамоўны. Ён мне праўду адкрыў: і пра гісторыю праўдзівую, і пра мову нашу тарашкевіцу, і пра сьвятых нашых пакутнікаў за незалеж­насьць. Гэта было, як у царкву хадзіць — але затое ўвесь сьвет па-іншаму пачаў выглядаць. Ходзіш па горадзе і па нейкіх умоўных знаках сваіх пазнаеш. Сярод натоўпу. Зь пісьменьнікамі пазнаёміўся, сам вершы пачаў пісаць, усю Беларусь аб’ехаў, і паўсюль мне здавалася, што яшчэ трошкі, яшчэ адно намаганьне — і яна будзе такая, пра якую ў кніжках пішуць. Такую я меў тады веру, бабка, што ні з чым не параўнаць.

Верыў я, што Беларусь мае быць беларускай! Уяві сабе, бабка! Верыў! Глядзеў на людзей са шкадаваньнем і любоўю: жыцьцё пакладу, а зраблю з вас беларусаў. Мне іх і праўда шкада было: ну як такое магчыма, казаў я сабе, што народ ня хоча на мове роднай размаўляць, пад Пагоняй у будучыню ісьці — шчыльнымі радамі. Я вырашыў, што гэта мая місія — зрабіць так, каб Беларусь жыла. Не адзін, вядома, я за гэта ўзяўся, а з паплечнікамі, пад кіраўніцтвам правадыроў мудрых, у засені нашых спрадвечных сымбаляў. Грошы ім даваў, на іхныя прэміі, паездкі, на барацьбу, на штрафы... Яны бралі. І плацілі тым, што прымалі мяне ў сваё кола — далучаных, бралі ў эліту нацыянальнага адраджэньня. Ніколі не пыталіся, адкуль у мяне такія сумы. Як тыя рэвалюцыянэры, яны лічылі, што для змаганьня ўсе сродкі добрыя. Грошы ня пахнуць. Ня тое што ты, бабка. Нявеста мая...

Маўчыш усё. Добрую я сабе бабку знайшоў. Толькі шэпча і слухае, шэпча і слухае. Кожнаму б так сваё месца ведаць. Звычайна наадварот бывае. Чортавы беларусы...

Разумееш, мне нават да галавы не прыходзіла, мая ты бабка, што калі б я грошай ня меў, мяне б ніхто слухаць ня стаў. Быў бы проста нябачным салдатам іхнага майнкампфу. І згінуў бы на той вайне, бо дзяржава мною зацікавілася...

І тут неяк стаю я ў звычайным гіпэрмаркеце і бачу аднаго з нашых духоўных настаўнікаў. З усім сваім сямействам. Я іх бачыў, такія сьветлыя людзі былі, сапраўдныя патрыёты. Мне, калі шчыра, хацелася ягоным сынам стаць, прыёмным. Падышоў я да іх, каб павітацца, але пару крокаў не дайшоўшы, чую: ён селядзец купляе. І так ужо таргуецца, ды ўсё па-маскальску, ды з жыдоўскімі такімі інтанацыямі, а жонка ягоная яму з-пад рукі дапамагае, і хлопчык зь дзяўчынкай перамаўляюцца, марозіва выбіраючы — усё чыста па-расейску, і ўсё такое нізкае, такое ўсё чалавечае, з жывата ды з жопы... На мяне як неба ўпала. Пачаў я таемнае дазнаньне, як нашыя настаўнікі духоўныя жы­вуць. Гэта няцяжка было, па адных жа вуліцах хадзілі, у адным мэтро езьдзілі. Я іх усіх у твар ведаў, а яны мяне не, хоць у мяне на куртцы “Пагоня” была, на заплечніку стужачка бел-чырвона-белая, на цішотцы лёзунгі нашы, лацінкай... Такія няўважлівыя дзядзькі, бабка, проста паталягічна няўважлівыя, ва ўпор людзей ня бачаць, твары не запамінаюць, толькі сабой любуюцца.

Для іх гэта была гульня... Гульня, бабка! Усё тое, у што я верыў — гуль-ня!

Кінуў я гэтую справу, зьнік зь іхных сходак, знакі сарваў, як салдат-дэзэртыр, і далей вырашыў сам шукаць. Навобмацак. Так і адкрыў, што Беларусь іхная — толькі абалонка пустая. Так і зразумеў нарэшце... А, не, мяне яшчэ ў ліцьвіны клікалі. Але гэта ўжо зусім нешта было несур’ёзнае. Літва ды Літва, варыяцыі адны на тую самую тэму... Паслухаў — і да пабачэньня. Шамбала — вось што сьвяціла мне ў той ночы. Месяцам ясным сьвяціла. Чыслабог мне шлях паказваў, а я пад ногі глядзеў, хацеў пад нагамі сьвятое адшукаць. Сьляпы быў, ня бачыў, ня чуў, тыцкаўся лбом у гіпсавых іхных ідалаў, маліўся, замест каб з таго боку цемры шукаць...

І тады я купіў востраў. Нядорага”.

Ён падняўся і падышоў да акна. Над востравам вісела поўня, застылая і такая жывая ў сваёй нерухомасьці, нібы заслухалася яна Крывічаніна — і Бянігна падумала, што жаніх яе, мабыць, і месяц купіў бы, калі б мог: вось дзе было б для ягонай Крыўі найлепшае месца. Купіў бы — і забраў туды бабку, вырваўшы зь зямлі, як куст. Вось там была б роспач, вось там было б чаго сьлёзы ліць. Сядзела б старая бабка на месяцы і на зямлю глядзела, як цяпер на поўню пазірае: што адна, што другая — як яблык, а як зацягнуць цябе туды, тады і ўцяміш, які твой праўдзівы памер і дзе твая свабода чалавечая канчаецца.

Максім павярнуўся да бабкі і саладжава ўсьміхнуўся, шырока раскрыўшы свой непрыгожы рот:

“Так, я купіў памыйку. І што, хто мяне асудзіць?”

Падбег да бабкі, ускочыў каленямі на ложак:

“Так, я ведаў. Ведаў, што гэта памыйка, утылізацыйная зона, у якой тэрмін даўно выйшаў. Востраў, якому ў рот сьмецьця натаўклі па самую глотку. Таму тут ніхто не жыве. Таму і нядорага. І што? Сады цьвітуць, зямля родзіць, мора шуміць. Чым ня рай? Была нічыйная памыйка, а стаў прытулак для абраных. Для гнаных і пагарджаных. А што ў сьвеце не памыйка? Вось гэта — пакуль што не. Але будзе, будзе, не сумнявайся! Калі ўвесь сьвет пойдзе на дно, яны на месяц залезуць!”

Ён паказаў на поўню.

“Нечым поўня цябе нагадвае, бабка. Моцна нагадвае... Таксама маўчыць і слухае. Старая, як гэты сьвет. І таксама лечыць і сілу дае. Поўня — гэта нам знак, што ўсё сваёй чарадой ідзе. Што шчасьце чакае Крыўю, а тых, хто здрадзіў, суворая кара. Калі месяц меншы робіцца, значыць, сілы ў зямлі і лю­дзях усё меней, значыць, правініліся мы, ня вартыя яго зьніча. А яна глядзі, як сьвеціць... Значыць, прыйшла пара. Цяпер або ніколі. Рыхтуйся, бабка, да вясельля. Была ты мне нявестай, а будзеш законнай жонкай”.

Чула бабка, як ён па калідоры пабег — адчыняючы ўсе дзьверы на сваім шляху, як крычаў ва ўсе проймы і ўсе пустыя каморы, усім кніжкам і ўсім сьценам, па якіх скразьнякі халодныя поўзалі. Крычаў пра тое, што ажэніцца ён са старой бабкай, заўтра ж ажэніцца, і ніхто яму не перашкодзіць зь ёй зьліцца ў адну непераможную сілу. Надрываўся Максім Крывічанін, рваў сабе горла, галасіў сваім дурным маладым голасам — так галасіў, быццам за кожнымі дзьвярамі процьмы людзей сядзелі, ды толькі й чакалі, калі гэтая шчасьлівая вестка па доме паляціць. Толькі ведала бабка Бянігна, што няма нікога ў тых прасторных пакоях, за шырокімі сталамі, пусты быў дом, пусты і варожы. Адно што ўнучка яе Алеся сядзела, у кут забіўшыся, ды пазногці на нагах фарбавала: з малога пачаўшы і да вялікага, на адной назе пяць, ды на другой пяць, ды на трэцяй, ды на пятай, ды лакам зялёным, як русалчын хвост, ды лакам чорным, як кашэчы загрывак, ды лакам жоўтым, як вока шалёнага зьвера ў ночы, ды лакам сінім, як Бянігніны вочы, ды лакам белым, як бабчын страх.

Пайшла тады бабка на двор — і ніхто яе не трымаў, пакацілася яна ў траву, а з травы на мураву чужую, а з муравы ўніз па ўзгорку, да мора выкацілася і на беразе стала, ля самай вады. Не было тут ужо лодак, не ляжалі яны, санлівыя, рэбры выставіўшы. Плавала па вадзе поўня — запрашала на сябе скочыць, а там з хвалі на хвалю, з хвалі на хвалю, ды пад самы далягляд. Заплюшчыла бабка вочы моцна-моцна, сэрца прыцішыла ды на тую поўню ступіла. Падкінула бабку вада, перакуліла, намачыла ад сьляпой галавы да нямых ног. Папіла бабка мора проста зь вядра, напілася, а мора ёй і далей кажа: пі, бабка, пі, старая, мяне многа, так многа, што на ўсіх нявестаў сьвету хопіць. Коціцца бабка па моры, упартая, ад вады салёнай п’яная, дно намацвае, па грудзі ўжо ў ваду ўвайшла — і ўсё роўна сухая застаецца. Пабыла ў вадзе — а ня мок­рая нідзе. Ударыла бабку ў вочы мора, як нявестка няўдзячная, ды яшчэ аплявуху збоку ўляпіла, згубіла бабка дно — а вось жа яно: над галавой скача, мора-кукарача. Не відаць ужо востраў Крыўю, а відаць толькі бабчыну сьмерць. Рукі ў сьмерці жаночыя, спрытныя, у пальчатках...

Вынесла сьмерць бабку на бераг ды давай цалаваць. Цалуе, цалуе, ды на грудзі навальваецца. Ня ведала старая Бянігна, што сьмерць так цалавацца любіць. Выплюнула бабка мора, усё, што выпіла, ды вочы расплюшчыла. А сьмерць сядзіць перад ёй на кукішках, у акулярах круглых, ды кажа нешта на сваёй сьмяротнай мове — і хоць ведала Бянігна ўсе інастранныя языкі, нічога яна не зразумела.

Падхапіла яе сьмерць на рукі ды пацягнула па ўзгорку. Ляжала бабка на ейных гладкіх грудзях, сохла на ветры ды ў сябе прыходзіла. Адчыніліся дзьверы на грукат. Вылаяўся нехта па-нашаму, пачаў званіць, бабку на сухі ды цёплы матрас паклалі, і вось ужо заходзіць у дом яе жаніх, Максім Крывічанін, да бабкі кідаецца, у вочы ўзіраецца ашалела. А сьмерць сьціпла ў баку стаіць ды па баках аглядваецца з інтарэсам. Дый ня сьмерць гэта, а дзяўчына нейкая чарнявая, якую раней Бянігна ня бачыла. Зацягнутая ў бліскучы касьцюм для плаваньня — мокры, у такую ўжо абцяжку, што аж сорамна глядзець. Дзяўчына-рыба.

“Яна кажа, што пабачыла, як чалавек тоне. А цяпер яе лодку ўжо не знайсьці. А там камэра, тэлефон...”.

“Ясна, што не знайсьці. Хто па такой цемры ў адкрытае мора пойдзе. Ладна... Скажы ёй, што мы ўдзячныя і ўсё такое, — прабурчэў Максім Крывічанін тоўстаму свайму прыяцелю, а сам на дзеўку глядзіць, усьміхаецца. — Што не забудзем, не прасьцім... У сэнсе, яна ўратавала самае дарагое, што ў мяне ёсьць, нявесту маю... Эй! Якую нявес­ту, скажы: маці! Маці! Так і скажы, што маці маю ўратавала і за гэта хай піздуе куды далей... Ну, ты зразумеў: хай пераначуе, а заўтра... Заўтра мы яе дамоў адправім. Ты і адправіш”.

“Яна пытаецца, як гэта ваша маці ў такім узросьце купаецца ў адкрытым моры”.

“Скажы, што яна з Усходняй Эўропы. Там усе такія”.

Таўстун пераклаў.

“Кажа, што яе Касія завуць”.

Жаніх Бянігнін неахвотна падышоў і паціснуў дзяўчыне руку:

“Максім. А бабку... маю маці завуць... Марыя”.

Дзяўчына заўсьміхалася.

“А ты ў яе спытай, што яна тут каля вострава ўначы рабіла. Зыс із май айлэнд!” — пракрычаў Максім Крывічанін, выціскаючы зь сябе ўсьмешку.

“Кажа, што дасьледчыца, з суседняга вострава, плавае па начах на лодцы, бо спадзяецца сустрэць пачвару”.

“Якую яшчэ пачвару?”

“Кажа, гэта атручаны востраў і...”

“Атручаны? Гэта Крыўя! Сьвятая зямля. Так і скажы. Хоць не, пачакай. Ведаем мы гэтых дась­лед­чыц. Бабку я, само сабою, да сябе забіраю, а ты глядзі, калі будзе вынюхваць...”

“Яна просіцца застацца на пару дзён, паглядзець выспу”.

“Вось бля... Госьць першы дзень золата, а другі медзь, сказалі — і дамоў едзь... Скажы, што... Нічога не кажы. Што ты тут скажаш. Добра. Вазьму яе да сябе. Ю ар вэлкам. А ты тут заставайся, міністар парадку, ды наступны раз каб першы ведаў, хто каля нашых граніцаў ноччу швэндаецца... І заўтра ў дзевяць у мяне каб быў. Папрацуеш... Перакладчыкам...”

Нічога не заставалася Максіму Крывічаніну, як пасадзіць дзяўчыну Касію, што выйшла з вады, у машыну ды пакласьці ёй на калені сваю нявесту — і павезьці гэты груз на гару, у свой поўны пус­тых пакояў палац, у якім ужо некалькі гадзін як ішла падрыхтоўка да ўрачыстага крывіцкага вясельля.