Сабакі Эўропы

4.

Пакой, у якім яе пасялілі, быў абклеены вясёлымі блакітнымі шпалерамі, спрэс у жоўтых і зялёных цьвяточках, а па шпалерах скакалі дзіўныя маляваныя зьвяры, ад падлогі ажно да самай столі.

Былі тут мышы зь вялікімі галовамі, у чалавечым споднім, зь вялікімі вушамі і бліскучымі насамі, брыдкія, як тыя карузьлікі. Мышэй было шмат, мо шэсьць ці сем, мышы ўхмыляліся, гледзячы на старую Бянігну і паказваючы ёй кожная па два зубішчы. Яны ўвесь час ёй нібыта падміргвалі: што, старая, замуж захацела? Падкароцім табе ноччу сукенку, пастрыжэм зубішчамі падол.

Апрача мышэй былі на тых вясёлых шпалерах апяльсінавага колеру пчолы, з вачыма такімі вялікімі, што Бянігна не магла вытрымаць іхны позірк і вочы яе пачыналі сьлязіцца. Пчолы віселі між намаляваных кветак, як у засадзе. Яшчэ на шпалерах было двое малых у сьмешных шапках, з насамі такімі даўгімі, як дзюбы — кулакі іхныя былі сьціснутыя, і Бянігна, разглядваючы іх, разумела, што тыя малыя толькі і чакаюць, каб распачаць міжсобку двубой: дзяўбці адзін аднаго насамі, пакуль у аднаго юшка з галавы ня пойдзе, а мо і да сьмерці, бо надта ўжо тыя малыя былі зацятыя. На тых двух малых глядзеў трэці — і замест цела была ў яго цыбуліна. І той трэці не каб тых насоў супакоіць — не, хлопчык-цыбуліна іх нацкоўваў: давайце, давайце, разьбіце сабе чарапушкі! Поўзалі на шпалерах чорныя мурашы з адарванымі лапкамі, з тварамі шалёнымі, як у дзеда-кашлюна з бальніцы, з вачыма дзікімі, нявумнымі, амаль чалавечымі, а ў самым цэнтры, на самай вялікай сьцяне, сьвяціўся твар нейкай дзеўкі з блакітнымі валасамі.

Дзеўка глядзела на Бянігну сур’ёзна, як Дзева Марыя, і ўсьміхалася так, быццам насамрэч асуджала старую. Няможна маладым са старымі жаніцца, казала дзеўка. Гора будзе — і аднаму, і другой. Бо грэх гэта.

Грэх.

Спачатку Бянігна баялася глядзець на сьцяну — як толькі яна кідала на яе хаця б кароткі позірк, карцінкі ажывалі, пачыналі рухацца, пакой напаўняўся піскам і гудзеньнем, шыпеньнем і мармытаньнем. Увесь гэты Чортаў луг нагадаў ёй раптам выяву пекла, якую яна бачыла ў сельскай царкве, калі яшчэ малая была. Пекла — і пасярод яго строгая Дзева Марыя, якую ніхто крануць ня можа, Марыя, якая быццам бы паказвае, куды трапіць баба, што ў неандартальскі лес ходзіць, а па-чалавечы жыць ня хоча.

Бянігна спалохалася сваёй ажылай памяці. Памяць тупала ёй па галаве, як сьляпая па чужой хаце, зараз зачэпіць локцем і разаб’е. Як яе спыніць? Што яшчэ яна ўспомніць, старая шаптуха, адарваная ад сваёй хаты, нікога ня лечачы, забыўшы пра свой абавязак? Не ратуючы людзей, а толькі лежачы, жуючы ды едучы — а куды, сама ня ведае.

Куды павязуць.

А што рабіць? Як ты дакажаш двум маладым мужыкам, што позна табе нявестай быць? Як папрасіцца, каб адпусьцілі, калі яны ня чуюць — і слухаць нічога ня хочуць?

Пэўне, нешта яна ня так зрабіла. Правінілася перад тым, хто ўсё гэта прыдумаў. А можа, непасільную ношку на сябе ўзяла, не па сабе груз, можа, нейкая іншая жанчына мусіла ў неандартальскі лес хадзіць, а яна, Бянігна, у яе ключы скрала? А, старая ты ведзьма? Што ты яшчэ ўспомніш?

Але пакрысе Бянігна звыклася, усё часьцей разглядвала сьцены пакоя — і неўзабаве знайшла на блакітных шпалерах крамзолі. Быццам нехта спрабаваў ручкай замаляваць карцінкі. Цёмна-сіняя лінія бегала па сьценах, сустракалася з чырвонай, рабіла пісягі, зыгзагі, узьлятала да сярэдзіны і зноў апускалася да падлогі. І хутка ўжо Бянігна ўцяміла — у гэтым пакоі некалі жыло дзіцятка. Жыло з мурашамі жахлівымі, з мышамі драпежнымі, з пчоламі гіганцкімі, з хлапцамі-буйнымі насамі. З строгай Дзевай блакітнавалосай пасярэдзіне. Спала на тым ложку, на якім цяпер яна сьпіць. Спала, ела, крычала. Жыло, сталела. Вырасла неяк. Зьехала адсюль назаўжды, даўным-даўно, а цяпер у хаце кожны месяц новыя людзі начуюць, грошы плацяць, каб у гэтым пакоі спаць і ў акно глядзець.

За адзіным у пакоі акном быў Мінск.

Мінск, якога яна ніколі ў жыцьці ня бачыла і ня думала, што пабачыць, а калі шчыра-шчыранька, дык і сумнявалася, што той Мінск сапраўды існуе. Ці мала што людзі расказваюць.

А ён, аказваецца, вось які, Мінск.

Як узор на шэрай тканіне. Сплецены ў клубок лес, які размотваецца, размотваецца, ніткі абвіваюць рысачкі, прадзяваюцца скрозь павуціньне голых веснавых дрэваў, чапляюцца за зямлю і выпаўзаюць праз зусім іншыя дзіркі, пралазяць скрозь машыны, сутыкаюцца, завязваюцца на вузельчыкі і зноў разьвязваюцца, затрымваюцца ў ім фігуркі людзей, сьцяжкі, сабакі, лаўкі і агароджы. Усё цягнецца і цягнецца гэты клубок, а куды, дзе ўсё гэта сканчаецца — невядома. Бо насупраць дому, дзе яна сядзіць, іншы дом. Пазірае гэты дом на Бянігну ўсімі сваімі вачыма, і такое ў яе адчуваньне, што кожны ведае: прывезьлі сюды некалькі дзён таму на досьвітку нейкую старую, пасялілі ў пакоі, а выходзіць не даюць. А чаму? Што за старая такая?

Ды яна б і сама не змагла расказаць.

Насамрэч у Мінску, канешна, нікому ні да кога справы няма. Кожны сам па сабе — варушацца людзі ў адным клубку, а думаюць, што свабодныя, як тыя пціцы. Птушак тут многа, але ні вароны, ні галубы на Бянігніна падваконьне не садзяцца. Чужая яна ў Мінску. Што ты, старая, забыла ў вялікім горадзе? У самай што ні ёсьць сярэдзіне андартальскага лесу?

Ніхто не здагадваецца, што яна тут. Дый хто стаў бы такую нецікавую загадку разгадваць. Ім бы свае клубкі да канца разматаць. А на гэта мінскім жыцьця ня хопіць.

Гэта ўдзень Мінск такі — сплецены, зьвязаны, белы, шэры, чорны, сіняваты, як скура на марозе. Уначы Мінск гарыць, але не згарае. Як вечны агонь.

Баляць Бянігніны вочы, баляць, яна іх адводзіць, а яны ўсё роўна да акна просяцца. Быццам ёсьць тут нехта, хто зь ёй пагаварыць хоча.

Насамрэч у яе ў Мінску шмат знаёмцаў. Колькі людзей адсюль да яе пераезьдзіла. Колькі лішняга, у Мінску імі нажытага, яна ў неандартальскі лес аднесла. Тыя, што ў двары пад яе акном бегаюць — хто ж знае, можа, яны некалі ў яе хаце стаялі, дрыжэлі, рук яе чакалі — з жахам, з жыватом да рота падцягнутым, з жыламі застылымі, з душамі, лішнім набітымі. Яна б кожнага пазнала, так ёй здавалася. Толькі вось саму сябе яна ўжо не пазнавала. Увечары, стоячы ля акна, яна бачыла свой твар у цёмнай шыбіне, і была пэўная: не яе гэта аблічча, не яе, гэта нейкая іншая бабка ў дом просіцца.

Але раніцай тая чужая баба сыходзіла. Мінск рабіўся ружова-белы, як зэфір. Пачынаўся дзень, такі самы, як учора. Ніхто не прыносіў Бянігне лішняга, ніхто не маліў аб помачы, ніхто ня клікаў яе:

“Бабушка!”

Таму закрыты быў для Бянігны неандартальскі лес. Няма для каго туды ісьці. І яна са страхам думала, што забудзе за ўсе гэтыя марныя, бясконцыя дні, дзе якая сьцежка, забудзе пра тое, у якім месцы пінжак на пні пасьцелены. А калі і не забудзе, калі дабярэцца — што калі ні пінжака, ні пня там няма ўжо? Адна крапіва. Куды яна лішняе дзяваць будзе?

Пасьмяецца зь яе каралева крапіўная, зялёная Страківа. І зачыніцца на вякі вечныя неандартальскі лес.

На вякі вечныя.

Бянігна глядзела на Мінск з вышыні трэцяга паверху, і ў яе круцілася галава. А тут жа і вышэйшых дамоў багата. Ёсьць такія, што яна і разагнуцца ня зможа, каб верхавіну пабачыць. Хочацца людзям усё вышэй і вышэй жыць — думаюць, што ўцякуць так з андартальскага лесу. Ці ў ангелаў ператворацца.

Мінск — горад ангелаў. Ці паміраюць у Мінску людзі сваёй сьмерцю? Ці тут можна толькі з акна выпасьці ці пад машыну трапіць?

Калі б Бянігне прыйшло да галавы выпасьці са свайго адзінага акна, дык у яе наўрад ці атрымалася б. Акно было бяз ручак. Пакой нельга было нават праветрыць, таму стаяла ў ім такая задуха, што Бянігна адчула, як пахне яе цела. Што ж, задуха, але і цеплыня. Пра цеплыню для яе паклапаціліся як сьлед — у распараджэньні ў старой быў цэлы мех цёплых рэчаў. Яна выбрала што паскрамней — і ўсё роўна выглядала, як нейкая дурная старая бясстыдніца. Яе б ня толькі Гофман — куры б засьмяялі. Нельга жанчыне ў такім веку ў гэткай адзежы хадзіць. Але лепей так, чым у халаце бальнічным, вырашыла Бянігна. Так і сядзела каля акна, чужая, незнаёмая сама сабе, у нейкай кофце з чужога пляча, на якую надзела вязаны зялёны кабат, у чорнай спадніцы шырокай, ды яшчэ хустку чорную надзела — нібыта памёр хто.

Хлопцаў, якія яе сюды прывезьлі, звалі Антон і Міша. Антон быў галоўны, а Міша яе сьцярог, у туа­лет вадзіў, есьці прыносіў. Дзьверы ў яе пакой былі на ключ замкнутыя, але яна чула, як хлопцы перагаворваюцца.

“Слухай, Антон, а чаму яна такая чорная, бабка наша?”

“А што?”

“Старыя звычайна белыя, высахлыя, а яна чорная, як зямля”.

“Ведаеш прымаўку: стары сабака, ды ня бацькам яго зваці? Якая табе справа? Твая работа — бабку сьцерагчы.”

“Ды я проста падумаў...”

“Падумаў ён. Я табе што, дзерматолаг? Пагуглі”.

Антон размаўляў зь Мішам усё больш неахвотна, усё часьцей сыходзіў некуды на цэлы дзень, і Бянігна чула, як Міша мучыцца ад такога вымушанага сядзеньня на адным месцы. Тэлевізар, які ўвесь час лапатаў за сьценкай, яму хутка надакучваў, Міша швэндаўся па кватэры, званіў камусьці, але гаварыць доўга ня мог, бо і гэта яму не прыносіла радасьці. Ён пачаў заходзіць да бабкі ўсё часьцей, садзіўся перад ёй на кукішкі, казаў напаўголасу:

“Ты вось людзям шэпчаш, а колькі табе плацяць? А, бабка? Толькі не кажы, што нічога не бярэш, усё роўна не паверу. Не бывае такіх шаптух, каб ня бралі. Вы ж усе сквапныя такія, аж сорамна. Я ж ведаю, вы ўсё на даляры мяняеце і ў панчохах хаваеце. У пераходах старыя бабкі стаяць, пады­дзеш дзеля інтарэсу — вочы на лоб вылазяць. Дык гэта ў пераходзе, а ты, шаптуха, відаць, у сто разоў больш грабеш. Можа, і з-за мяжы да цябе едуць? У эўра плацяць? Не, эўра вы ня любіце, я вас знаю. Зялёнымі, толькі зялёнымі...”

Бянігна слухала, а Мішу здавалася, што яна ківае, і ён пачынаў заводзіцца:

“Дзе ж сумленьне ў вас, старых? Бедныя, бедныя, а ў панчохах адны даляры. А яшчэ кажуць, моладзь цяпер толькі пра грошы думае. Дык а вы пра што? Пра культуру? Пра традыцыі?”

Яна ела, апусьціўшы вочы — ці проста сядзела, гледзячы ў акно. Міша назіраў за ёй гідліва, але вачэй не адводзіў.

“Мне вось цікава, чаму так. Я думаю, гэта з узрос­там узьнікае. Чым старэйшы чалавек, тым больш яму здаецца, што нечага яму недадалі. Вось глядзі, бабка. У Мінску пажылых людзей больш, чым дзе. Самы стары горад у Эўропе па ўзросьце насельніцтва. Вы ж жывяце таму, што вам усё чагосьці хочацца. Супакоіцца ніяк ня можаце. Выйдзеш на вуліцу — паўсюль старыя поўзаюць, ва ўсе шчыліны залазяць, як тараканы. Чаго дома не сядзіцца?”

Бянігна бачыла, як у вокнах дому насупраць запальваецца сьвятло. Калі Міша пойдзе, ён таксама пстрыкне ўключальнікам — і ў акне ўзьнікне тая, іншая Бянігна. Але пакуль што яна можа ўзірацца ў агні суседняга дому, якія зьліваюцца ў адзін узор: і ўзор пераліваецца, сьвеціцца, круціцца — як той фатаздымак яе далёкага жаніха. Беднага жаніха, якога давёў да памарокі халодны, сакавіцкі андартальскі лес.

“Бабка? Чуеш мяне? Мінск такі шэры, нудны, бо ён пад вас, старых, наладжаны. Тут усё для старых і нямоглых, усё для пэнсіянэраў, склеротыкаў, усё для тых, хто зямлёй пахне. Ён сам пахне, як кватэра ў бабушатніку. Як пакой, у якім учора стогадовы дзед канцы аддаў. Горад альцгаймэру. Усе гэтыя савецкія анучы, леніны, стужачкі калярадзкія, назвы старэчыя, бальнічныя: Кнорына, Мясьнікова, Сьвярдлова. Гэта ўсё, бабка, абязбольнае для вас, старых, абязбольнае і кропельніцы, каб вы маглі яшчэ трохі працягнуць на гэтым сьвеце. У гэтым горадзе, бабка, кіруе ўсім нейкі нэкрафіл. Ну, ці герантафіл, бяз розьніцы. І сваіх слуг таксама так выбірае — сярод герантафілаў. А маладыя хавацца павінны, ціха паводзіцца, гучна не размаўляць, каб ваш, блядзь, спакой не парушыць. Такі гэта горад, бабка. Быццам тут учора “дзедушка умер”. Адны плачуць, таму што так трэба, другія на дыбачках ходзяць, бо нельга ж спакой мёртвых парушаць. Трэція вянкамі ўсё навокал абкладваюць, чацьвертыя да памінак рыхтуюцца. Калі ж вы ўжо нас адпусьціце на свабоду, а, бабка? Калі тут можна будзе дыхаць?”

Бабка ня ведала. Бабка маўчала. Міша таксама задумваўся. Так і сядзелі яны побач: бабка на ложку, Міша на кукішках, і ў акно глядзелі. А там зноў пачынаўся вечар — трэці, чацьверты, пяты...

Абодва хлопцы ўсё больш нэрваваліся — гэта было відаць па тым, што часта даходзіла ледзь не да сваркі. Не хапала яшчэ, каб пабіліся, думала з трывогай Бянігна. Паразьбіваюць ілбы, а ёй і ня скажуць. Аднойчы Антон ледзь ня выгнаў Мішу з хаты.

“Усё, дастаў ты мяне. Хопіць. Давай, ногі ў рукі і пайшоў адсюль. Мне такіх напарнікаў ня трэба. Хто за цябе перарабляць усё будзе? Я табе што казаў? Бязь візы мы тут жыць застанемся. Утраіх. Яшчэ, глядзі, і бабку хаваць у Мінску давядзецца. Сам ёй труну купляць будзеш — як любімы ўнук”.

“Ды я...”

“Галоўка ты, сам ведаеш ад чаго”.

Але пакрысе Антон павесялеў. Відаць, справы ішлі на лад. І нават прынёс неяк Бянігне маленькі тэлевізар, уключыў, зірнуў на яе амаль спагадліва.

“Вось табе, бабка, за добрыя паводзіны. Бачыш, як карысна нас слухацца?”

Усё бачыла Бянігна. Усё. І тое, што ў суседнім доме старых столькі жыве, што на цэлую вёску хапіла б. І тое, што яны яе бачаць са сваіх вокнаў, варушаць бязгучна вуснамі, хітаюць галовамі. Быццам знаёмяцца. Што, Бянігна, у Мінск паміраць прыехала? Думаеш, тут паміраць добра? Ну, станавіся ў чаргу. Гэта там, у хаце тваёй чаргі няма, кладзіся і засынай навек, а тут горад — і бегае сьмерць, як участковая доктарка, па кватэрах, і паўсюль пасьпявае. Сьмерць у Мінску не такая, як у цябе ў лесе, сьмерць у Мінску гасударственная. А ты што думала? Многа ў Мінску паліклінік, а ёсьць адна для такіх, як мы — Чорная паліклініка. Усе мы там на ўчоце састаім. У кожнага картачка там, і талоны бясплатныя. І кожны месяц ходзім мы туды ўначы на абсьледаваньне. А ты, бабка, картачку там завяла ўжо? Маўчыш. Ну маўчы, маўчы, глядзі свой тэлевізар, усё роўна ў той паліклініцы сустрэнемся. У адной чарзе, да аднаго ўрача. Маўчы, на сыноў сваіх спадзявайся, такія яны ўжо ў цябе клапатлівыя — нам бы такіх хлапцоў. Асабліва Антон гэты твой — золата, а ня хлопец. А гаворыць як. Мякка, далікатна, і ўсьмешка такая ўжо добрая. У арміі нядаўна адслужыў. А ці жанаты?

Ня ведаю я, адказвала гэтым старэчым тварам з дому насупраць Бянігна. Нічога я пра іх ня ведаю, пра тых хлопцаў маіх. Ці жанатыя? Ці маюць дзетак? У мяне свая тайна. Я сама да жаніха еду. На старасьці гадоў пад вянец пайду.

Ганьба табе, бабка. Ганьба! — так казалі, выслухаўшы яе, старэчыя твары, усе гэтыя белаватыя вочы, запалыя раты, пустыя сківіцы. Праўду пра вас, шаптух, кажуць, што ўсе вы проціў бога, і жывяце па д’яблавых законах. І ня зьвязваўся б з вамі ніхто, ды што рабіць: зімна, страшна ў андартальскім лесе, як прыпрэ, дык і да бабкі паедзеш. Галоўнае, не казаць нікому, не прызнавацца. Ска­заць, што ў бальніцы ляжаў. Там і палячылі.

Хацелася Бянігне паплакаць, але ў замку паварочваўся ключ, і вочы яе імгненна высыхалі. Не хацела яна сваіх хлопцаў злаваць.

Антон зазіраў у пакой, падыходзіў да акна, узі­раў­ся ў слотны вечар. Хваляваўся празь нешта, а сам усё старую Бянігну супакойваў:

“Цярпі, бабка, цярпі, ужо амаль усё гатова. Скора ў паход. Ня будзеш нас злаваць, дык праз тры дні жаніха свайго пабачыш”.

Павесялеў і Міша.

“А я пагугліў. Калі ў старых пысы чорныя — гэта або гэтыя... пігмэнтныя плямы... Калі іх шмат, яны зьліваюцца, вось морды чорныя і робяцца. Або пігмэнт, або мэлянома. Першае ня страшна, а другое... Другое — гэта канец. Мэлянома і — рак. Але што цікава! Ты ведаў, што першыя эўрапейцы былі чорныя? Чорныя, як нэгры? Але з блакітнымі вачыма. Так што я думаю, наша бабка — з гэтых, зь першабытных. Ты на яе паглядзі. Вылітая. Чэрап, скура... А сківіца якая... І вочы сінія”.

“Мішка, у цябе бабуля ёсьць?”

“Так. Даўно ня бачыў. Можа, і памерла ўжо, хто яе ведае. Але мая не такая чорная. Мая як кітаец хутчэй... Маленькая і жоўтая...”

Цяпер у Бянігны быў свой тэлевізар. Чымсьці падобны да таго, які стаяў у ейнай хаце. Толькі там, у хаце, тэлевізар даўно ўжо не рабіў, а гэты дык добра паказваў — і паціху пачала Бянігна ўсё менш у акно глядзець, а ўсё больш у экран. Тэлевізар яе спачатку супакойваў — пакуль не разабралася бабка, што да чаго, і не знайшла сабе ўлюбёную перадачу. Дый не перадачу нават, а сэрыял. Ды такі ўжо душэўны, што неяк Бянігна і забываць пачала — і пра жаніха свайго, і пра тое, што сядзіць яна ў самай сярэдзіне андартальскага лесу, і што хата яе стаіць далёка, пустая, халодная, і што ніхто насамрэч ня ведае ва ўсім сьвеце, што зь Бянігнай далей будзе.

Але сэрыя сканчалася — на самым цікавым месцы. І тады вярталася ўсё, прыціскала Бянігну да самай падлогі, круціла і за душу цягала: як жа яно так выйшла, што я пра свой абавязак забылася... Пра ўсё забылася, пра людзей, пра лішняе, пра сябе. Як па галаве нехта выцяў. Гора мне, шаптусе, гора мне, бабцы дурной. А недзе над вухам усё роўна камар гудзеў і галаву тачыў: заўтра наступная сэрыя будзе, што ж там зь імі далей, з героямі — з Элізабэтай гэтай, сьцервай, і з Джонам (такі ўжо хлопчык харошы), і ці паверыць Джон сваёй Мэры? Ну ты ж бачыш, што табе галаву дураць, Джон, ідзі да бабкі Бянігны, яна табе ўсю праўду раскажа. Мэры сваёй ня верыш, дык хоць старой павер.

Што зробіш. Сама ўжо Бянігна ня ведала, з кім яна жыве і дзе: з хлопцамі сваімі ў мінскай кватэры, ці з джонамі гэтымі і элізабэтамі. Ажно страшна часам рабілася: дзе я? У якім лесе? І ў доме насупраць старыя той самы сэрыял глядзелі, і пакуль ён ішоў, Бянігна адчувала, што ніхто яе не дакарае, ніхто ня ганіць. Усіх іх, старыкоў, гэты фільм мірыў, усе яны там жылі, па кухнях хадзілі, у спальнях стаялі і цягнуліся да маладых крывымі пальцамі, каб дапамагчы. А як інакш? Такі там быў сюжэт, што не адарвацца. Так і хацелася бабцы да іх пайсь­ці і ўсім добрым людзям дапамагчы, а астатнім расказаць, што яны няправільна робяць. Хай бы папрасілі яе, бабку, пашаптаць крыху, яна б нікому не адмовіла, усяму б рады дала.

Так і сядзела старая Бянігна, асьветленая экранам, і чорныя рукі яе трэсьліся ад бясьсільля. Хто ж такія фільмы прыдумляе? Камусьці ж трэба, каб чалавек так мучыўся, у экран гледзячы. Так мучыўся, каб усё на сьвеце забываў. Бачыла Бяніг­на і раней сэрыялы, даўно, калі яшчэ тэлевізар рабіў, але што ў тых сэрыялах было, забылася. Няўжо і пра гэты забудуся, дзівілася яна, з ранку пачынаючы чакаць вечара, каб даведацца, што ж там злая кабета Элізабэта выкіне і як Джон зноў Мэры сваю падазраваць пачне. Вечар прыходзіў, і зноў усё сканчалася на самым цікавым месцы. Такі быў фільм — як самое жыцьцё. Мабыць, за гэта яго і любілі — бо ён усё пра сапраўдных людзей паказваў, а не пра нейкіх выдуманых.

Чым скончылася гісторыя Джона, Мэры і злой кабеты Элізабэты, старая Бянігна так і не даведалася. Бо неяк рана, яшчэ сонца над Мінскам ня ўстала, пабудзіў яе Мішка і сказаў зьбірацца. Антон ёй чаю гарачага прынёс, але яна і дапіць не пасьпела, толькі вусны сабе апякла. Павялі яе хлопцы ў ліфт, адтуль на двор, да машыны сваёй, да чорнай сьвіньні падобнай.

Ішла Бянігна па мокрай вуліцы, адчуваючы, як пахне вясной сырая гарадзкая зямля, як сьвяжэе з кожным удыхам вецер, як выпростваецца кожная травінка на ўзбочыне чорнага бліскучага асфальту. Па дарозе вецер ганяў пустыя пакеты, над пад’ездамі ліхтары выдзімалі ў ноч сваё слабое сьвятло, але не далятала яно да ночы, падала пад ногі, расьцякалася лужынамі. Мінск шоргаў сьмецьцем, кашляў і грэўся каля сваіх бясконцых заводаў. Бянігна кацілася да стаянкі, справа ішоў Антон, зьлева Міша, і яны падтрымлівалі яе пад рукі — ці то баяліся, што ўцячэ, ці то думалі, што паваліцца яна зараз тут, скандалу наробіць, а скандал ім быў непатрэбны. Міша і Антон думалі, што ніхто іх ня бачыць, але гэта было ня так. Неспакойны старэчы сон, нядоўгі, з сухімі снамі, і няма такога ложка, каб у ім мог выспацца стары чалавек. З вокнаў дому насупраць на Бянігну і яе хлопцаў глядзелі вочы мінскіх дзядоў і бабак, глядзелі і не міргалі.

Неспакойная ты, бабка. І куды цябе цягне сярод цёмнай ночы, куды ты сабралася ў пяць часоў утра. Не даеш ты сваім хлопцам паспаць. І сабе спакою знайсьці ня можаш. Вазьмі нас з сабой, бабка. Не пакідай адных. Ідуць па нас дактары з Чорнай паліклінікі, нясуць уколы, мераюць нам зьмерзлыя рукі, пішуць у картачкі. А ты ўцякаеш. Думаеш, ня знойдуць?

Чуеш? А, бабка? Як цябе там... Бянігна. Ня вымавіць. Бянінга ты з Бэніну, нездарма ты сама ўся чорная, вось і прыцягваецца да цябе ўсё начное, незразумелае, няправільнае. Неандартальскае. Як у цябе малады закахацца мог, калі б ты была нармальная? Як такое магчыма, што нас сьмерць чакае, а цябе жаніх? Ня стыдна?

Бабка на б.

Бабка, бля.

Бабка Афрыка.

Вазьмі нас з сабою.