Сабакі Эўропы

10.

І зноў на яго глядзелі кнігі. З усіх кутоў, няўхвальна і недаверліва — а пасярэдзіне пераліваўся нежывым полымем электрычны камін, нястрашнае траваеднае, якое ніколі ня зможа зжэрці папяровую кніжную плоць.

У пакоі сядзела некалькі маладзёнаў — нават не азірнуўшыся на Скіму, яны чыталі, схіліўшы вялікія, нейкія непрапарцыйна круглыя галовы, і варушылі вуснамі. Адзін зь іх выцягнуў да каміна ногі ў грубых ваўняных шкарпэтках.

Тэрэзіюс Скіма павітаўся і адкашляўся.

“Я шукаю Пэтру, — сказаў ён па-нямецку і паўтарыў гэта па-ангельску. — Пэтра. Яна тут?”

Хоць было ясна, што ніякай Пэтры ў пакоі не было. Толькі гэтыя хлопцы і бледны электрычны агонь. Агонь, што, падавалася, быў тут галоўным — ён глядзеў на Скіму загадкава і крыху паблажліва.

Скіма ўспомніў, як ён упершыню трапіў у адзін з бэрлінскіх гатэляў. Там у нумары, дзе ён спаў, на сьцяне вісеў манітор, а на ім выява дрыготкага агню, які асьцярожна лізаў языкамі экран. Падманлівая цеплыня — і ўсё ж яе хапала, каб сагрэцца. Проста карцінка — а ты ўжо інстынктыўна падсоўваеш бліжэй рукі. Калі гэта было? У 33-м?..

“Пэтра, — раптам сказаў адзін з хлопцаў, не падымаючы галаву. — Пэтра — гэта дух, яна паўсюль і нідзе. Пэтра ўжо ў табе, чужаземец. Намацай яе пад сваім няшчасным сэрцам”.

“Кінь, Кінч, не дуры галаву чалавеку, — адгукнуўся іншы маладзён, зарослы барадой па самыя вочы. Вочы, якія ён нарэшце падняў — яны былі чырвоныя і апухлыя, нібы ён ня спаў ужо некалькі дзён. Ён назваў адрас. — Навігуй сябе туды. Калі, вядома, ты гатовы да таго, што цябе пашлюць куды далей”.

“Матухна Пэтра... — прамовіў той, што выцягнуў ногі да агню. — У яе ўжо ёсьць тры сыны, Расінант ня вытрымае чацьвярых”.

“Балівар”, — паправіў з прыкрасьцю барадаты.

“Так, я ведаю гэтую песьню”, — сказаў Тэрэзіюс Скіма, успомніўшы кліп пачатку саракавых.

“Песьню?.. — цяпер ужо ўсе трое паднялі на яго свае цяжкія галовы і фыркнулі. — Ды гэтым словам гадоў сто, а мо й болей!”

“Фільму крыху меней”, — кінуў хлопец у ваўняных шкарпэтках.

“Цяпер ясна, што да Пэтры ты можаш не хадзіць, яна нават гаварыць з табой ня будзе”.

“Я шукаю ня толькі Пэтру, — цярпліва сказаў Скіма. — Уласна кажучы, чалавек зь пяром і кнігай таксама мяне вельмі цікавіць”.

“Зь пяром?”

Яны задумаліся, быццам чулі гэтае слова ўпершыню.

“Так. З гусіным пяром. Магчыма, вы бачылі яго тут?”

“Мы тут нядаўна, — неахвотна сказаў барадаты. — Тут шмат народу швэндаецца... Не, пёрамі тут ніхто не захапляецца”.

“Не народ для ўраду, а ўрад для народу”, — тонкім голасам прамовілі Ваўняныя Шкарпэткі.

Але Тэрэзіюс Скіма ўжо зачыняў за сабой дзьверы. Ногі крыху адагрэліся — і Прага не выглядала больш такой чужой і незразумелай. Падпарадкоўваючыся сіняй стрэлцы, ён хуткім крокам прайшоў па марозных пашарэлых вуліцах і нарэшце ткнуўся ў жалезныя краты, за якімі сядзела старая жанчына з татуіраваным тварам. Было такое адчуваньне, што яна сядзіць тут цэлую вечнасьць, і калі ўпершыню яе ўзялі сюды на падпрацоўку, яна была яшчэ дзяўчынай, у галаве ў якой гуляў вецер...

Ён атрымаў адмысловы жэтон з чыпам і спусьціўся ўніз. Прасторнае падземнае памяшканьне з мноствам нечаканых завулкаў, цёмных нішаў, застаўленых скрынямі і завешаных ценямі заляў... Паўсюдна тут блукалі чырванаватыя водсьветы нябачных ліхтароў, што надавала месцу нешта д’ябальскае. Як жа насамрэч называлася гэтая ўстанова... Нешта дзікае. Вззз... З-з-зрк... Невыносная мова.

На бары ён узяў сабе нейкага гарачага малінавага напою ў дзіўным слоіку — у такія самыя налівалі й піва... Слоік прыемна лёг у падушачкі пальцаў.

“Я шукаю Пэтру, — сказаў ён. — Мне сказалі, што яна тут”.

“Сказалі? — паціснула плячыма дзяўчына за стойкай. — Пра нас цяпер шмат чаго кажуць і пішуць. Гэты дом зьбіраюцца зносіць. Падпішаце пэтыцыю?”

“Я іншаземец”.

“Якая розьніца?”

Скіма дастаў тэлефон, дакрануўся пальцам дзе трэба. Дзяўчына кіўнула і адвярнулася. Ён сербануў са слоіка і пайшоў праз падвальныя лябірынты. Раз-пораз ён натыкаўся на падазронага выгляду кампаніі ў кароткіх сукенках і вайсковых ботах, у карнавальных касьцюмах і нават у куртках з натуральнай скуры... Кампаніі, дзе ўсе адводзілі вочы, пабачыўшы Скіму — ён пачуваўся тут чужым. Было такое адчуваньне, што кожны тут ведае кожнага — і кожны сочыць за ім, ловячы кожны ягоны рух.

Ён павярнуў за спрэс пакрыты глыбакадумнымі і трохі непрыстойнымі надпісамі рог чарговай драўлянай вулічкі — і насустрач яму выйшаў вялікі сабака. Сабака зірнуў на Скіму без варожасьці — але той вырашыў прапусьціць сымпатычнага зьвера наперад. Так яны і стаялі нейкі час — пакуль голас аднекуль зь цёмнай нішы не прамовіў:

“Так, гэта табе не катоў голых па сьпінках гла­дзіць. Прыгажун, праўда?”

“Адкуль ты ведаеш, што ў мяне каты?” — спытаў Скіма, уладкоўваючыся на драўлянай лаве.

“Ад цябе пахне менавіта імі. Люблю гэты пах”.

У яе моцнай руцэ быў слоік зь нечым карычневым, колеру дрэва. Шырокі твар з валявым падбародзьдзем, шырокае, касьцістае цела, загарэлыя грудзі пад нейкім неверагодным швэдрам зь вялікім выразам. Але самым прыкметным у ёй былі валаскі: яны віліся на патыліцы і сыходзілі пад сьпіну, яны тонкім слоем пакрывалі скуру паміж грудзьмі, яны прыгожа атачалі яе вялікія вусны і паблісквалі на руках рудаватымі агеньчыкамі. Цьмяны ліхтар, што вісеў над галавой Скімы, быў ёй замест касмэтыкі — ён кідаў на яе цені менавіта так, як пасавала яе абліччу. Ёй было гадоў сорак.

“Ты Пэтра?”

“Так. Мог бы і не пытацца. А вось хто ты? Немец?”

Тэрэзіюс Скіма дастаў са свайго слоіка апушчаны туды незнарок кончык бародкі і хутка і стомлена прамовіў:

“Я бэрлінец”.

Яна ўскінула бровы.

“Тэрэзіюс Скіма з бэрлінскага аддзелу ED. Некалькі дзён таму ў гатэлі “Розэнгартэн” памёр чалавек, і я спрабую высьветліць ягоную асобу. У яго пры сабе былі кніга і пяро. Кніга вершаў, якія ён, па ўсёй бачнасьці, напісаў сам. І пяро — гусінае, старое. У Гамбургу мне сказалі, што ў цябе я магу даведацца пра яго крыху больш”.

“Але навошта? — Пэтра абыякава зрабіла вялікі глыток. — Навошта гэта табе? Вам у Бэрліне няма чым заняцца? Процьма жывых няўдаліц чакае дапамогі. Заняўся б лепш імі...”

Тэрэзіюс Скіма бачыў, што яе зьдзіўленьне ўдаванае. Што насамрэч яна іншая, не такая, якой хоча падацца яму, зь якім пачынае сваю лянівую гульню. Гэты слоік, гэтая рука, гэтае прымружваньне. Усё было не напраўду.

“Навошта? — перапытаў ён і таксама паспрабаваў надаць голасу як мага больш абыякавасьці. — Пэўне, з той самай прычыны, зь якой людзі ўсё яшчэ пішуць вершы”.

Яна зірнула на яго хутка і насьцярожана, але ён ужо бачыў, што адказ ёй спадабаўся.

“Ты што, п’еш піва?” — спытаў Скіма і дапіў свой астылы безалькагольны глювайн.

“Цябе гэта зьдзіўляе? — усьміхнулася Пэтра сваім шырокім ротам. — Хоць ты маеш рацыю. Вечар. Час замаўляць віскі”.

“Я ня п’ю, — сказаў Скіма. — Гэта ж дурата. Галава як у тумане. Ціск. Цяжар у грудзях”.

І ён міжволі зірнуў на яе грудзі.

“Я бачыла, у Бэрліне цяпер таксама туман. Такі туман, які кладзецца разам з табой у ложак, — сказала Пэтра. — Давай, выпі са мной. Я чытала твае лісты. Бедны Скіма, ты пісаў мне тройчы — а ў адказ маўчаньне. Давялося ехаць у Прагу. Ты думаў, што цяпер такі час, калі людзей так проста знайсьці, усе жывуць пад бокам у сеціве, кінуў слова — і вось ужо рэха... Але праблема ў тым, што я сама вырашаю, што рабіць майму рэху. Я яго берагу. Для больш цікавых справаў”.

Яна мне падабаецца, з жахам падумаў Тэрэзіюс Скіма. Раздражнёны гэтым простым адкрыцьцём, ён адкінуўся да сьцяны і прабег пальцамі па сваёй шыкоўнай бародцы.

“Дык ты ведала яго? Майго кліента? Ён быў тут?”

“Я ж сказала: выпі са мной, і тады пагаворым. Я замоўлю добрага віскі...”

Тэлефон цмокнуў — Тэрэзіюс Скіма палез паглядзець: так і ёсьць, гэта Айсу. “Сьмешна, але я раўную”. Скіма пасьпешліва схаваў тэлефон. Ён адчуваў сябе як у тых старых фільмах пачатку стагодзьдзя.

“Жонка?”

“Не, гэта з Бэрліну. Пытаюцца, якія навіны ў маёй справе”.

“Напішы ім, няхай праставяцца. Аплацяць нам з табой вечар у бары.

Тэрэзіюс Скіма ўспомніў, што ў Прагу ён паехаў за свой кошт, бо ED ніколі б не расшчодрылася на такое падарожжа, і ўздыхнуў.

“Жартую, — усьміхнулася на ўвесь рот Пэтра, агаліўшы кабыліныя зубы. — Якое віскі будзем піць?”

“Тут ёсьць ром?” — спытаў Тэрэзіюс Скіма.

“Ром?”

“Так. З мулаткай на этыкетцы”.

Яна зьдзіўлена зірнула на яго, выйшла — і вярнулася з бутэлькай. Не, гэта быў ня той ром, які піў у сваю апошнюю ноч памерлы пастаялец, але Тэрэзіюсу Скіму было ўжо ўсё роўна.

Пэтра наліла ім у слоікі — амаль да сярэдзіны. Каламутная сьветлая вадкасьць. Я ня п’ю, падумаў Скіма. Не, усё ж п’ю.

Ён адпіў і зморшчыўся. Падумаў, ці не пасмактаць кончык бародкі, але ўсё ж пракаўтнуў саладжава-горкі смак, уладкаваў недзе пад сэрцам. Там, дзе яму сказалі шукаць Пэтру хлопцы ля каміна.

“Як ты мяне знайшоў? — хрыпата спытала Пэтра, выпіўшы за раз палову таго, што мела ў слоіку. — Быў у маіх хлопцаў?”

“Так. Гэта твой клюб? На вуліцы... — Тэрэзіюс Скіма склаў вусны і натужна выціснуў: Поржычы...”

“Там жывуць тыя, каму трэба перазімаваць. Тыя, хто нешта піша.. нешта сваё... піша і датупаў па сваіх папяровых сьцежках да Прагі. Я даю там пажыць толькі тым, хто ўмее пісаць ад рукі. Найлепшым зь іх я нават раблю кніжкі, у мяне ў падвале старая друкарская машына, некалі на такіх можна было рабіць малатыражныя кніжкі, on demand... думаю, у 1968 на ёй друкавалі самвыдат...людзі столькі не жывуць, а кніжкі і машыны — запраста.... ёй сто гадоў — уяўляеш? Такая вось я сьвіньня”.

“Ты больш падобная да кабыліцы, — сказаў Скіма. — Прабач”.

Відаць, гэта ром быў вінаваты. Скіма прыгубіў яшчэ і ўсьміхнуўся:

“Я вельмі даўно ня піў алькаголю”.

“А я не крыўдую, з чаго ты ўзяў? Ты сам падобны да блуднага ката...”, — яна дапіла, наліла сабе яшчэ і закурыла тоўстую цыгарэту. Выдыхнула ў бок, але падземныя ветры вярнулі дым і кінулі яго ў твар Скімы.

“Дык ты ведала яго?”

“Пачакай ты... Ну цябе і перакасіла, дружа, — Пэт­ра сьцягнула зь сябе швэдар: пад ім была зялёная футболка. Цяпер яна нагадвала салдата. — Бачу, ром добра табе заходзіць. Трэба будзе ўзяць яшчэ”.

“Не...” — млява прамовіў Скіма.

“Так”, — сказала строга Пэтра і паглядзела на яго, прымружыўшы вочы з такім мноствам веек, нібы яна гадавала іх на продаж, як зеляніну.

Сваімі вялікімі пальцамі яна задушыла ў попельніцы цыгарэту.

“Ведаеш, у якім доме месьціцца мой клюб? Гэта ня проста стары будынак. Сто пяцьдзясят гадоў таму ён ужо стаяў, і там была Страхавая кампанія для траўмаваных рабочых Каралеўства Чэскага. Як табе? Нічога не прыходзіць у галаву?”

“Не”.

“Калі ты нарадзіўся, там быў гатэль “Мэркур”... Але гісторыя ніколі не пачынаецца з таго дня, калі ты нараджаешся на сьвет. У тым ліку і твая гісторыя, Тэрэзіюс. Твая гісторыя, тая, у якую ты ўляпаўся, пачалася разам з дваццатым стагодзьдзем. У доме, дзе мае хлопцы грэюць яйцы каля штучнага агню, была страхавая кампанія, а ў ёй, у кабінэце 214, працаваў агентам Кафка”.

“Агент Кафка?”

“Так, агент Скіма. Агент Франц Кафка, вялікі пісьменьнік. Ты чытаў яго, канечне ж. Ты ж любіш кнігарні”.

“Ненавіджу, — паспрабаваў схлусіць Скіма. — Я ня ведаю, хто гэта. Хаця пачакай. Быў такі фільм, аднаго з SuperDDR, “Мужчынскія шкарпэткі “Ф.Кафка”. 2025 год, па-мойму... Гэта пра яго?..”

“Супэрдэдээр... Шкарпэткі... — Пэтра пагардліва зірнула на Скіму і ўсе яе валаскі абурана натапырыліся. — Сам ты шкарпэтка. Кафка напісаў “Працэс” і “Прысуд”, ён напісаў “У калёніі для зьняволеных”, “Вясковага лекара” і “Замак”. Калі ты не чытаў гэтых кніг — што і каго ты можаш знайсьці? Толькі пустыя гукі, накрыўку ад труны, кавалак плястмасы. Але чалавека — ніколі”.

“Я не чытаў гэтых вершаў”.

“Вершаў? Так, гэта вершы... Але ж і цёмны ты кот, агент Скіма”.

“Згодны, — здаўся Тэрэзіюс Скіма. — Я цемрашал і дурань. Налі мне яшчэ. І раскажы, што ты ведаеш пра майго геніяльнага мерцьвяка. Ты абяцала”.

Пэтра ўхвальна наліла яму яшчэ і са шкадаваньнем патрэсла пустую бутэльку. А потым закурыла і нізкім голасам, нахіліўшыся да Скімы і ўзяўшы яго за бародку, сказала:

“Так, я ведаю, пра каго ты кажаш. Ён быў беларус. Беларускі паэт”.

“Беларус? Што гэта?”

“Была такая краіна. Да вялікай вайны. Недзе да 2030-га яе яшчэ можна было знайсьці на мапах. Калі б ты не марнаваў час у кнігарнях, распытваючы ні ў чым не вінаватых людзей, дык без праблем знайшоў бы там у кучах макулятуры старыя мапы. На іх яна ёсьць... Беларусь. Так яны яе звалі. Цяпер яна — проста частка расейскай Заходняй мяжы, а некалі ў яе былі межы, свае грошы... ведаеш, памежнікі з сабакамі, візы, і свая сьмешная гор­дасьць... І нават нейкая свая мова, уяўляеш?”

“Не”.

“Ну, я таксама ня надта цікавілася ўсім гэтым, пакуль аднойчы ўзімку, на Каляды, ён не зьявіўся ў мяне на Поржычы. Ён прыйшоў з Парыжу. Уяўляеш, пехатой з Парыжу. У яго не было грошай, зусім. Калі я першы раз яго пабачыла, я думала, ён аддасьць канцы проста ў мяне на руках. Ён увесь час трындзеў пра Парыж, пра Шэксьпіра, ён жахліва гаварыў па-ангельску. Гэта было ў 2044. Так, ужо шэсьць гадоў да таго, як мы сядзім з табой і заліваемся ромам. Толькі пазьней я зразумела, што ён расказваў пра парыскую кнігарню “Шэксьпір энд компані”.

“У Парыжы ёсьць кнігарні?”

“Прынамсі, былі. Але маўчы, калі хочаш, каб я не маўчала. Маўчы, Скіма, нямецкі п’янтос. Ён быў у такім парасячым захапленьні ад таго Парыжу. Бэзавы і чорны, паўтараў ён. Парыж бэзавы і чорны. Дык мы яго беларусам ніколі і не называлі. Парыжанінам. Слухай, Скіма, не магу зразумець, што мяне ў табе так раздражняе?”

“Ня ведаю”.

“Можа, твая снобская бародка? Можна, я яе чыкну?”

“Не”.

“А што ты зробіш, калі я яе чыкну?”

“Будзе міжнародны скандал. Стрыечны дзядзька сястры майго другога мужа — другі намесьнік трэцяга сакратара міністра замежных справаў Фэдэратыўнай Рэспублікі”.

“Нямецкі гумар... — уздыхнула Пэтра. — Ладна. Жыві, кашэчы хвост. Я ня ведаю, як яго насамрэч звалі. Парыжанін — і ўсё тут. Калі ён ачуняў, я запатрабавала, каб ён прачытаў нам штосьці. Напісаў ад рукі на паперы і прачытаў. Ён паслухаўся. Дзіўна так усьміхнуўся, але паслухаўся”.

“Ну дзіва што, — сказаў Скіма. — Інакш ты выгнала б яго на мароз. Босага. І абліла б вадой”.

“Што?”

“Ды не карой ледзяною пакрыты, ды не абліты вадой ледзяной...” — прамовіў Скіма. Гэта былі не ягоныя словы. Гэта было штосьці, што падказаў яму каламутны і цяжкі ром, што пёк яго знутры сваім мярцьвяным жарам.

“Гэта былі выдатныя вершы, Скіма. Павер мне. Я мала што зразумела, але мы, славяне, можам ацаніць адно аднаго. Ня тое што вы, немцы. Гэта былі вельмі добрыя вершы. І я пайшла ў падвал і зрабіла яму кніжку”.

“Гэтую?”

Непаслухмянымі рукамі Тэрэзіюс Скіма выцягнуў з заплечніка кніжку.

“Так, гэта яна. Ён сам набраў тэкст. А імя... Ты ж ведаеш, як яны ставяцца да гэтага. Ні імя, ні назвы. Баяцца быць бачнымі. Баяцца славы...”

“Ну так, — буркнуў Тэрэзіюс Скіма, прыгадаўшы Кіма Кляўса і Хрысанагіса. — Баяцца”.

“Я спытала яго: ты маеш нейкія пераклады? Або можаш перакласьці сам? А ён толькі ўсьміхнуўся. Паабяцай мне, што зробіш пераклады, і мы цісканем яшчэ асобнічкаў дваццаць, сказала я яму. І гэты Парыжанін некалькі дзён не паказваўся, а потым прыйшоў і сунуў мне пад нос...”

“Што сунуў?”

“Пераклады. Яны недзе валяюцца. Гэта былі пераклады... І ўсё ж не зусім. Бо нехта пераклаў ягоную пісаніну на няісную мову. З амаль няіснай на няісную. Але пачакай. Мы зьезьдзім на Поржычы, і я іх знайду...”

Яна выпрасталася ва ўвесь свой кабыліны рост. Вялікая Пэтра. Пэтра ў галіфэ, якая схапіла Скіму і павяла празь лябірынт, і ўсе праводзілі іх п’янаватымі позіркамі. Аднекуль з-за бэтонных сьценаў грымела музыка — і юначы голас выводзіў нешта па-чэску.

“Харошая каманда...”

“Як яны называюцца? — спытаў Скіма, язык якога пачаў ужо заплятацца.

“Ты ўсё роўна не запомніш, — прахрыпела Пэт­ра. — І паўтарыць ня здолееш. Ты на працы, Скіма. Засяродзься на самым важным!”

І вось яны ўжо прабіраліся па ярка асьветленых, падсьвечаных марозам праскіх вуліцах. Тэрэзіюс Скіма ня стаў зашпільваць куртку, яму было прыемна адчуваць на сабе чысты дотык холаду, а яшчэ ён уяўляў сабе цела Пэтры, там, пад швэдрам і бясформеннай курткай, пад галіфэ і зялёнай салдацкай майкай. Яму падабалася валосьсе на жаночым целе. Кучаравыя, высланыя сьвежым потам, падпахі, міжножжа, якое клубіцца вітымі рудымі валаскамі, азадак, зь якога выглядвае, нібы малады мох, купка сарамлівае сплеценае расьліннасьці, хаваючы самае запаветнае, густа прыцярушаны ніз сьпіны, разьлінаваныя мяккія валасы на моцных лытках, цёмная рунь вакол смочак. Як, напэўна, добра дакранацца да ўсёй гэтай поўсьці носам і шчокамі. Як, пэўне, па-лясному, нібы раньняй вясной, кахае Пэтра, як глыбока можна ў ёй апынуцца, калі патануць у ейным валосьсі.

“Пэтра!”

“Што?”

“У цябе няма такога адчуваньня, што нас з табой і ўсё гэта, усю гэтую гісторыю напісаў нехта?”

“Пра нас?”

“Нас і ўсё гэта, што з намі адбываецца. Нейкі паэт з Расеі. Які ніколі ня быў па гэты бок Граніцы. Ён проста прыдумаў нас, вычытаў са старых кніг”.

“Ты напіўся”.

“Я напіўся”.

Яны ўваліліся ў Пэтрын клюб, нібы ком вулічнага сьнегу. Хлопцы ўсё яшчэ сядзелі там — і нехаця павярнулі цяжкія галовы. Яны спалі, падумаў Скіма. Яны заснулі адразу, калі ён выйшаў ад іх некалькі гадзін перад тым. Гэта месца для іхнай ­сьпячкі.

“А ну марш усе на вуліцу, — нізкім пагрозьлівым голасам сказала Пэтра. — Няздары. Вы ж адурэеце тут, вунь вочы якія, як у наркаў. На паветра, наперад, у людзі. Тут дыхаць няма чым. І каб да раніцы не вярталіся!”

Маладзёны пакорліва пацягнуліся да сваіх балахонаў, зваленых у кучу. Пэтра прасачыла, каб яны выйшлі, і зачыніла дзьверы.

“Зараз я падумаю, дзе б гэта магло быць...”

“Гэта ягонае пяро?”

Тэрэзіюс Скіма дастаў пяро з заплечніка і ледзь не зламаў.

“Так, ён чамусьці ўвесь час цягаў яго з сабой... Відаць, памяць пра нешта. Ці амулет. Я спрабавала распытаць яго, як ён трапіў у Парыж. Мусіў жа ён неяк дабрацца туды з таго боку Граніцы. Не пераляцеў жа празь яе”.

“І што?”

“Нічога”.

“Ты кажаш: не пераляцеў... У Бэрліне я купіў адну рускую кнігу... Рускую кнігу пра хлопчыка Нільса. Там межы перасякаюць менавіта так. Пераля­таюць на птушках”.

“Што ты чытаеш, Скіма? Што ў цябе за густ...”

“Прабач. Дык што сказаў Парыжанін?”

“Парыжанін толькі ўсьміхаўся. Усё пра мяне, сказаў ён...”

“...Напісана ў адной старой кнізе, — сказаў Скіма, цяжка варочаючы языком. — Так?”

“Так. Вось, знайшла. Як ні дзіва”.

І Пэтра працягнула яму пакамечаныя аркушы. Скінула куртку, адчыніла дзьверцы, якіх Скіма нават не заўважыў, дастала бутэльку сьлівовіцы.

“Самы час выпіць”.

Яна наліла ім у брудныя шклянкі. Скіма ікнуў, прымружыўся і выпіў усё да дна.

“А цяпер можаш пачытаць... Уголас. Калі зможаш. Цяпер ты маеш і арыгінал, і пераклад. Але гэта табе не дапаможа. Табе ўжо нічога не дапаможа, Скіма. Табе і тваёй снобскай бародцы”.

Ён нахіліўся над паперкамі і паслухмяна пачаў чытаць, намагаючыся сабраць у словы беглыя літары, такія знаёмыя — і пазбаўленыя нават намёку на сэнс.

“Aiduzu, aiduzu psauta-spajmalnutika,

Jaf rukoju,

Mautika us nitutima,

Mautika us kugoje kristutima,

Us neistoje hutima u strilutima...”

Страшныя і вясёлыя “uti” скакалі перад вачыма Скімы. Не, гэта была ня мова. Гэта была гульня, у якой ён, Скіма, быў усяго толькі маленькім мячыкам.

“...Nutima, volfsutima ujmatuzu,

Bim nepletuzu,

tuzu

makinogrimutima...”

“Я нічога не разумею”, — сказаў ён і падняў галаву.

Пэтра стаяла перад ім аголеная і з асалодай назірала за ягонымі асьлепленымі вачыма. А потым падышла і засунула руку яму пад спадніцу.

“Цяпер ты падобная да мядзьведзіцы”, — сказаў ён.

“Здымай”, — сказала яна, рассоўваючы ­поўсьць. На гэтым вялікім целе было ўсё, што ён шукаў. А яна правяла рукой па кнігах — і яны паляцелі на падлогу, як спалоханыя куры. Пад верхнім слоем была нізкая канапа, якая ўпіралася рэбрамі ў падлогу, а на ёй, як абяцаньне, гэткі ж бухматы, але не занадта, плед.

“Калі ёсьць мова, мусіць быць і слоўнік”, — сказаў Скіма, якому не хацелася выбірацца зь яе цёп­лага цела.

“Калі ты пашукаеш тут... — Пэтра абвяла шырокай далоньню пакой. — Дык, можа, праз год і знойдзеш. Але глядзі, вось гэта, здаецца, ня верш. Гэта проза. Ён напісаў тут нешта, што не ўвайшло ў ­кнігу”.

Выгнуўшыся, Скіма ўхапіўся за аркуш, які прыляпіўся ззаду нейкага верша. І прачытаў напаўголасу, адчуваючы, як тахкае ашалелае ад гэтага вечара сэрца:

“U mau irukutima agramuta. O agramuta, sau au bim asituzu u o agramutejle. Nekau krauta bim laduzu balbutima. O sau bim aluzu. Neistoje balbuta neistoje tajnobalbalnutima. Akkou legoje balbuta, legoje akkou klinkuta. U uvjutima izimoje, au kartuzu i.v.s. da krapuzu nutima, mau rukutika chlopcy neamiluzu mau parou o. Razozhgu ja kamin budu pit, khorosho bi sobaku kupit. Suta imatuzu laduzu sabau istutima. U stutima M. au bim imatuzu istuzu fafroje. Fuzu okutima, akkoubif au akkou ujma. Najda onki dinutima bu aiduzu amgluta, au bu siduzu u mau sauroje autima da bu pavuzu guroju. Da ujma algobalbuta bu istuzu u stutima m. u uvjutima sau nekau nekalau neasituzu. Tau bim neistuzu kalau bim neimatuzu posabau sigrutima. Au — bim.

Tau kartuzu o amglutima da neveduzu sau tau kartuzu. Najda tau imatuzu asituzu dukoju:

Agramutejle pomirnoje

Stuta

Uviuta

Truduta

Natuta. Mau natuta.

Akkou au bif aluzu okuzu, kau tau. Akkou au skamuzu bu neistuzu u skamutoje ujmatulutima, onki, onki. Akkou au skamuzu sau nekau bu nekartuzu o nebavoje balbutima... Najda au imatuzu aiduzu dukoju. U stutima B. M-H-P-P-H-B. U stutima sau neamiluzu, na sutika kau au neveduzu.

V.B.”

“Здаецца мне, Скіма, тут ёсьць адна фраза, якая выпадае...”

“Я заўважыў, ня дурань”, — Скіма вызваліўся зь яе абдымкаў і намацаў пляншэт. І вось яны ўжо мелі пераклад. Добра жыць у сучаснасьці. Заўжды жыць у валасах сучаснасьці.

“Запалю камін, буду піць, добра б купіць сабаку, — паўтарыла Пэтра. — У арыгінале гэта верш. Буду піць — гэта я разумею”.

“Тут усё верш, па-мойму, — сказаў Тэрэзіюс Скіма. — Уся гэтая мова як верш. І ўсё рыфмуецца”.

“Ня ўсё, што рыфмуецца, верш, дарагі мой Тэрэзіюс, — прамовіла Пэтра. — Дай мне цыгарэты”.

“Ты мяне задушыш”, — сказаў Скіма: атрымалася нечакана шматзначна.

“Хадзем, я пакажу табе адно месца”, — Пэтра ўзьняла сваё вялікае цела высока над ім. Вялікі зьвер, вялікая мядзьведзіца.

“Там холадна, і ў мяне баліць галава”, — сказаў Скіма, хутаючыся ў плед.

“Хіба ты не паедзеш у Парыж заўтра раніцай?”

Пэтра нацягнула куртку — а ён усё яшчэ ляжаў на гэтай нізкай, як зямля, канапе, зусім голы. Тэрэзіюс Скіма маркотна падумаў пра свой рахунак. Што ж, яшчэ адно падарожжа ён мог сабе дазволіць. Апошняе. Адно. Усё ж Парыж варты імшы і двухсот марак.

Імшы? Якой імшы, Тэрэзіюс Скіма? Адкуль гэтыя словы, якія атакуюць цябе з усіх бакоў, гудуць і шыпяць, нібы лятучыя зьмеі? Словы розных моваў, што згаварыліся давесьці цябе кудысьці, куды ты зусім не прасіў?..

“Навошта я табе?” — спытаў ён у таксі, з задняга сядзеньня: Пэтра ўзьлезла побач з кіроўцай, пажылой жанчынай з выгаленай галавой, на фоне якой Пэтрыны валасы падаваліся яшчэ гусьцейшымі.

“Каб сагрэцца”, — сказала Пэтра, узіраючыся ў свой дзіўны горад. — Прыехалі. Табе, вядома, трэба было б надзець гэтую іхную шапачку, але...”

Яна настойліва паглядзела на яго — ён расплаціўся і выйшаў у праскую ноч. Яны стаялі на лапіку засьнежанай зямлі, заціснутай высачэзнымі дамамі, і Скіму падалося, што з кожнага акна за ім сочаць сумныя стомленыя людзі. Хто яны былі? Што думалі і што бачылі — назіраючы за тым, як высокая жанчына падсаджвае іншую, а можа, гэта былі мужчыны, а можа, наогул дзьве жывёлы караскаліся праз агароджу старых, цудам ацалелых могілак?

Гэта і праўда былі могілкі. Пэтра ўпэўнена ішла наперад — і вось яны ўжо спыніліся каля адной з магілаў.

“Тут”, — прамовіла Пэтра ціха.

Скіма таксама суцішыў дыханьне. У сьвятле далёкіх ліхтароў, што дабіралася сюды ў выглядзе таямнічай, быццам падземнай сьвецені, яны былі аблачынкамі пары — і раставалі, раставалі...

“Гэта магіла Кафкі”.

Тэрэзіюс Скіма думаў пра тое, як жа мала ён ведае пра сьвет і сябе. А яшчэ пра тое, што калі ён ня вып’е пігулку, дык зараз памрэ, проста тут, пад нагамі ў Пэтры і на грудзях нябожчыка. Памерці на могілках. Не, гэта было ня страшна. Гэта было ­сьмешна.

“Ведаеш, як ён памёр? У аўстрыйскім санаторыі. У пачатку лета. Проста ў пакоі. Лёгачны крывацёк, побач Дора, апошняе ягонае каханьне. Доктар, дайце мне сьмерць, не рабіцеся забойцам. Кажуць, так ён сказаў незадоўга да канца. Яго амаль ніхто ня ведаў. І цяпер амаль ніхто ня ведае. Сто гадоў пра яго толькі і гаварылі, і вось усё прыйшло зноў да гэтага летняга санаторнага дня. Гэта як кніга, Скіма. Жывеш толькі ўнутры, усярэдзіне. А па-за ёй — нікому не цікава, што ты такое і дзе ты цяпер”.

“У мяне баліць галава, — сказаў Тэрэзіюс Скіма. — Ад рому, сьлівовіцы, тваіх сьмярдзючых цыгарэт, мовы, якой няма, ад чэскіх гукаў, твайго акцэнту і гэтага Кафкі. Здаецца, самы час зноў зрабіцца самім сабой. Скажы мне, хто я. Скажы, што гэта і праўда я”.

“Гэта ты, вядома ж”, — яе вялікае цела затрэслася ад ціхага сьмеху.

“Мне трэба ў аэрапорт. Хоць я ненавіджу самалёты”.

“Ведаеш, як аэрапорт па-чэску? Letiště. Скажы: лэ... Табе проста трэба выпіць. Едзем. Я, канечне, ня веру ў прывіды. Але толькі ня тут. Тут асаблівае месца, Тэрэзіюс. І табе трэба падзякаваць лёсу, што ў той “Розэнгартэн” паслалі менавіта цябе”.