Сабакі Эўропы

3.

У бальніцы Бянігна прачыналася раней за ўсіх.

Разам зь ёй прачыналіся птушкі, прыляталі на падваконьне, скрыгаталі кіпцямі па старой блясе, крэхкалі, буркалі, шукалі, мо што накрышана. Відаць, нехта раней прыкормліваў гэтую галубіную армію. А што стала зь іхнай карміліцай — невядома. Мо памерла, а мо і за марака выйшла. А птушкі тыя крошкі запомнілі — шэрыя гарадзкія шыпуны, адзінае бальнічнае суцяшэньне.

Такімі самымі галасамі, то быццам бляху кіпцямі дзеручы, то пашыпваючы праз нос, размаў­лялі іншыя бабкі, што ляжалі зь Бянігнай — скрыгатлівымі, смутнымі, сярдзітымі, а часта й зусім нячутнымі.

Птушкі прыляталі, акно за фіранкамі пакрысе сьвятлела, на іншых ложках пачыналі варочацца. Бянігна ня рухалася, зноў заплюшчвала вочы — і такое ў яе было адчуваньне, што сама яна стаіць у куце бальнічнай палаты і глядзіць на сваё цела, чыста вымытае, адзетае ў белую начную кашулю, якую выдала мэдсястрычка, праколатае ў некалькіх месцах даўгімі іголкамі, напоенае невядомымі травамі. Забраць бы яго ды ў хату вярнуцца. За той час, пакуль Бянігна тут ляжыць, багата людзей да яе хаты прыяжджалі, клямкай грымелі, клікалі гарадзкімі, андартальскімі галасамі.

“Бабушка! Бабушка!” — успомніла яна слова. Памагіте, бабушка. Скока вам заплаціць? Ніскока. Негр, негр, негрытос...

Ніхто не памог. Няма каму ў неандартальскі лес хадзіць. Гараць вогнішчы, ляжыць пінжак на пяньку, ніхто лішняга не прыносіць, ніхто не забі­рае. Але ж рана яна сабралася разьвітацца з тым неандартальскім лесам. Зь іхных бабушак за гэты час дзьве ўжо не жывуць, а яна будзе. Как ні странна.­­­

Гэта ёй доктар сказаў. Кожную раніцу ён прыходзіў у палату, глядзеў Бянігне ў вочы, малады, важны, барадаты. Вочы пранізьлівыя, разумныя, але ж самаўпэўненыя занадта. З вачэй Бянігны глядзеў неандартальскі лес, цёмны, асьветлены вогнішчамі, напоўнены трывожным гулам галасоў, а доктар бачыў у іх сваё: цыфры сухога, выпрацаванага, але яшчэ жывога чалавечага цела, і тое цела трэба было трымаць у гэтым сьвеце, пакуль самы апошні вугельчык ня згасьне, самая малюпасенькая зьнічка не патухне. Так яго вучылі, за гэта яму плацілі.

У доктара была свая работа, у Бянігны — свая. Доктар ня ведаў, што ў Бянігны два мільёны пад масьнічынай схавана. Што яна пра ўсё падумала — як толькі адчуе, што канец, дастане іх, на стол пакладзе — і тады ўжо можна. А калі Гофман скіне, па хаце раскідае? Гэтага яна не ўлічыла. Вось жа, як ні круці, наробіць яна людзям клопату.

Ды яшчэ жаніх гэты. Можа, зусім з галавой у яе ўсё блага стала? Можа, і не было ніякага жаніха, не было машыны, падобнай да чорнай сьвіньні? Можа, гэта нейкі чужы дзень быў, ня ейны? З тымі, хто ў неандартальскі лес ходзіць, такое бывае. Пераблытаюцца сьцежкі — і канец. Трэба наноў шукаць. І калі яна хапалася за гэтую думку і ў душы ў Бянігны зьяўлялася такая цёплая, такая лёгкая надзея, перад вачыма яе зноў і зноў пачынаў пералівацца зьмяінымі, рыбінымі, зыркімі фарбамі твар яе маладога жаніха з фатакартачкі. Твар, які глядзеў ёй у самое сэрца, нядобры, гожы, малады твар з вачыма такімі глыбокімі, што Бянігна адчувала млосьць.

Доктар ні пра што такое не здагадваўся. Перад ім была старая бабка — не жанчына нават, а прос­та арганізм, бясполы і, як усе старыя бабулькі, неспакойны.

“Вас бы в Минск отправить, бабушка, — казаў доктар, чухаючы жывую, бухматую, як той кот, бараду. — В республиканскую больницу, у нас здесь возможности ограничены. Нельзя вам одной в лесу жить. В таком возрасте. И в санаторий потом, там уход, питание, и вообще веселей. Хорошо, в этот раз добрые люди рядом оказались, но это же случайно. Вам с людьми нужно жить, чтобы родные рядом, внуки... А вы на хуторе, одна. Как ни странно. Стыдно, бабушка!”

“Ладно бы вы одинокая пенсионерка были, так у вас же внуки есть, насколько я знаю, — падтрымлівала доктара ўрачыха. — Заходили ко мне вчера, вас искали. Хорошие такие хлопцы. Вдвоем приехали, одеты культурно, вежливые... Что ж они, бабушку старенькую к себе забрать не могут? Надо поговорить с вашими ребятами, а то что это такое, в конце концов...”

“Значит, так, — сур’ёзна казаў доктар. — Недели через две вас выпишу, но с условием, что к внукам переедете. Договорились?”

І, не чакаючы адказу, доктар адварочваўся да іншай бабкі. Маладых у іхнай палаце не было. Калі, вядома, не лічыць сястрычак тых галаногіх, што забягалі да іх у палату, насілі, калолі, прыбіралі, ды ўсё стракаталі між сабою — не зьвяртаючы ўвагі на сухіх, зморшчаных бабак, так, быццам ніхто іх тут не разумеў. Бянігна назірала за імі, прымружыўшы вочы, слухала іхныя галасы — і часам галасы падаваліся ёй знаёмымі, быццам яна іх ужо чула, на беразе возера, на ўскрайку халоднага лесу.

Калі Бянігне дазволілі ўставаць, яна ўзрадавалася так, што ў першы ж дзень пакацілася ажно да ліфта. Ніхто не зьвяртаў на яе ўвагі, ні маладыя, ні старыя, толькі нейкі дзед-кашлюн, раптам выйшаўшы з жалезных дзьвярэй, сказаў ёй сярдзіта:

“Што ты тут усё ходзіш? Вынюхваеш? НАТА сваё ждзёш? Будзе табе НАТА! Вось пазваню, куды сьледует!”

Старая Бянігна спужалася і схавалася ў сваёй палаце. Ёй хацелася вярнуцца ў хату, яна думала пра тое, колькі машын пабывала каля яе гародчыка за той час, покуль яна тутака валяецца. І пакрысе перад яе вачыма намалявалася цэлая чарада аўтамабіляў — самых розных колераў і памераў. Аўтамабілі штурхалі адзін аднаго ў сьпіну, цягнуліся па вузкай дарозе, налазілі ззаду, як кабялі на сучак. Увесь андартальскі лес ждаў ад яе помачы. Якая ж яна няўдзячная. Замест таго, каб людзей лячыць, у бальніцы час марнуе. Неўпрыкмет яна заснула, а калі на другі бок перавярнулася, праз сон пачула:

“Бабушка! Бабушка! Вы спите?”

Адплюшчыла вочы — а на яе мэдсястрычка глядзіць. Прысела каля яе ложка, каленкі голыя выставіла, вострыя, з пушком пад імі. Ня холадна ж ім без калготак.

“Бабушка! А помогите мне. Я знаю, кто вы. Вы шептуха из леса”.

Палата была пустая. Сонца заходзіла, старыя распаўзьліся па бальніцы — хто тэлевізар глядзець, хто на лаўцы пасядзець, да каго дзеці прыйшлі. Вось сястрычка момант і прычакала. Хто ёй сказаў? Няўжо так цесна ў андартальскім лесе, што ўсе пра ўсіх знаюць... Бянігна заўсьміхалася, яна хацела, каб усьмешка выглядала добрай — а мэдсястрычка бачыла перад сабою чорны качан, сьпе­раду якога варушыліся чарвякі вуснаў, бачыла дзіркі ў качане і нарост, які ўцягваў у сябе паветра. Але дзеўка была не з пужлівых. У раённай бальніцы пужлівыя доўга не затрымаюцца.

“Помогите, бабушка. Я вам за это денежек дам. У вас же пенсия маленькая. Вот как так нашептать, чтобы парень, который к другой ушел, эту другую бросил...”

Бянігна працягнула да яе руку. Мэдсястрычка глынула сьліну і цярпліва пачакала, пакуль Бяніг­ніна рука схопіць яе за калена, пагладзіць і перастане дрыжаць.

“Вы ж можете, бабушка. Чтоб он вернулся, навсегда. Ну, или не навсегда, — задумалася мэдсяст­рычка. — Пошепчете, бабушка? Я вам его имя скажу. Или вещь какая-нибудь нужна? У меня журнал есть, “Магия и красота”, я читала, разные способы есть... С полотенцем я пробовала, на узел завязала и что надо прочитала. Вот, у меня с собой. Может, неправильно что? Вы скажите...”

Яна дастала з кішэні паперку і школьным, сшыт­кавым голасам няўпэўнена, хутка прачытала:­­­

“Любимый рученьки помыл и в полотенце наследил. Правильно, бабушка? Наследил... Знаю я, чем он наследил. Ну, ладно. А вот дальше. Полотенечко скручу — милёнку голову вскружу. Полотенечко сырое — мой милёнок по мне ноет. Ага, ноет... Видела я вчера, как он ноет. Кобель вонючий. Полотенцу высыхать — милому по мне вздыхать. Никто полотенчико не развяжет, милый мне любовь покажет. Правильно, бабушка?”

Але старая шаптуха нічога не адказвала, толькі варушыла вуснамі-чарвякамі, і сьціскала калена мэдсястрычкі, як гладкі яблык. Мэдсястрычка задумалася, утаропіўшыся на сваё калена ў гэтай чорнай, як зямля, руцэ, схавала паперку ў кішэню і рэзка выпрасталася:

“Вы пошепчите, бабушка? Договорились? А я вам за это пока уточку поменяю...”

Полотенчіко. Усе расьліны там пякучыя, як самая лютая крапіва, як быццам сама каралева крапіўная ладзіць там свой баль. А пасярод крапівы ляжыць полотенчіко. Трэба перад сабой глядзець, не азірацца і ісьці куды трэба, і ні з кім не гаварыць. Полотенчіко. Людзі там дзіўныя, костачкі смажаць на вугольлі, і кажуць маркотна так: гу-у-у... гу-у-у... трэба пакласьці пад пень, пад поўню, пад пінжак, на траве пасьцелены, і сказаць хуценька: пайду ад пана, бо прыйшла зарана. І ісьці хутчэй дамоў, пакуль праход адкрыты. Полотенчіко. Палаценчыка тое палявое ўсё мяняла. Бяда! Ляжала там, у неандартальскім лесе, сіняе мужчынскае палаценца ў белую палоску, адсырэлы рушнік, які пах жаніхамі, іхнай валасатай, спацелай скурай, белітаўскім гелем для душу, ляжаў і выпускаў у неандартальскія травы свае пары, свае духі, свае пахі, і вось ужо ня могуць неандартальскія тыя чорцікі свае костачкі смажыць, усё забівае ім дух палаценчыка, азіраюцца, моршчацца, увесь неандартальскі лес скручваецца ў тое шырокае, паласатае палаценца, увесь у яго ўсмоктваецца, забірае палаценца мокрае, махровае, усіх у свае дужыя абдымкі. Ратаваць трэба неандартальскі лес, няма куды лішняе насіць. Бяжыць Бянігна, б’ецца старая, б’ецца з палаценчыкам, аддзірае яго ад крапівы, цягне з траваў, а палаценца не даецца, хвошча яе па руках, хапае за шыю, душыць Бянігну. Ня хоча старая, каб гэта бачылі, глядзіць на ўсіх вінавата, а палаценчыка сьмяецца: ты што жаніха свайго маладога цягнеш, застануся тут, у лесе тваім запаветным, буду ўсімі камандаваць, а табе запрашчу, усё запрашчу! І тады кажа Бянігна: гары, палаценчыка, неандартальскім гарам! Успыхвае махровае кітайскае палаценца, згарае, як з паперы зробленае, толькі попел з рук Бянігніных сыплецца. Адварочваюцца інастранцы неандартальскія, туркі і другія мужычкі, ацепваюцца супакоена, бяруцца за костачкі, суцішваецца неандартальскі лес, і вог­нішчы зноў роўна палаюць, як тыя сьвечкі царкоўныя, адчыняюцца сьцежкі, костачкі хрумсьцяць: ідзі, Бянігна, ідзі, старая, адкуль прыйшла, толькі не азірайся.

Добра, добра, пайду. Пайду ад пана, бо прыйшла зарана.

У палату пачалі вяртацца іншыя бабкі, кожная зірнула на Бянігну, правяраючы ўпотай, ці жывая. Але ўпотай, крадком, хуценька. Кантраліруюць яе. Яны тут галоўныя, пажылыя жэншчыны, а яна што. Адно слова: бабка.

Калі малады валіцца, бог падушачку падкідае, а як стары — барану.

У той вечар Бянігна сама выправілася на вячэру. Дакацілася да сталовай, увайшла, а тут, як на гора, той самы сярдзіты дзед каля дзьвярэй сядзіць. Каша на барадзе, каша на носе, лыжка ў руцэ трасецца. Пабачыў яе гэты ёлупень стары ды як разышоўся:

“Зноў вынюхваць прыйшла? Што я, ня знаю, хто ты? Падпалкоўнік натаўскай арміі! Ноччу ў акно сьвеціш у туалеце, страцегічаскія цэлі ўрагу паказваеш! От пазваню куда сьледует, забярут цібя заўтра!”

Але Бянігна гэтым разам на дзеда ніякай увагі не зьвярнула. Села ціхенька на сваё месца, кухарка ёй і міску прынесла, і лыжку, і курыцы кавалак паклала з падлівай. Бянігна ела, кашу глытала, і ўспомніла, што вінаватая. Сястры так і не напісала. Але куды пісаць? Адрас у хаце застаўся, і тэлефон там. Магла б з бальніцы пазваніць. Але нашто родных людзей бунтаваць, зь месца зрываць. Прыедуць жа, успалошаныя, апяльсінаў навя­зуць. Ня любіць Бянігна апяльсіны. А ехаць няблізка. Апяльсіны... Аранжыкі, яркія, як вочы каціныя, нялюдзкі цьвет, лішні. На тым востраве, дзе яе жаніх жыве, бедны той хлопец кучаравы ды сумашэдшы, які рукі яе просіць, там адны апяльсіны, пэўне, і растуць. Вось і блішчаць ягоныя вочы на фатакартачцы апяльсінавым цьветам. Быццам падрысаваў хто. Можа, і не фатакартачка гэта ніякая. А проста рысунак такі ёй паказалі — і сказалі, што фота, каб паверыла. Але яна ўжо ня верыць нават у тое, што гэта і праўда было. Хата была, і была бальніца. А паміж імі — як хто анучаю выцер. Нічога. Адна фантазія.

Калі за акном ужо даўно сьцямнела, Бянігна легла і пачала ў думках сачыняць пісьмо сваёй сястры. “Дабрыдзень табе, дарагая сястрыца. Даруй ужо мне, даўно не пісала. Ляжу ў бальніцы, але ты не праймайся, жыва, здарова, ехаць да мяне ня трэба. Доктар сказаў, выпішуць заўтра. Як тваё здароўе, сястрыца, як у Паўла, як нашы ўсе?..”

Падманула яна сястру. Хоць пісьмо не напісала, а ўжо ўзяла і падманула. Лішняга на сябе нагрэбла.

І тут за акном пачуўся голас. Не чалавечы, але такі знаёмы.

А ну цябе.

І зноў: голас, ня голас, але піск.

“Што ж ты, дуралейка старая, па бальніцах валяешся? Людзі едуць, едуць, а ты... Што ж, мне ў неандартальскі лес замест цябе хадзіць? Дык трэба было на востраў да жаніха ехаць, калі ты рашыла болей не лячыць нікога. Вось жа вазьму твае акуляры і засуну пад самы ложак, да мышэй. Папоўзаеш тады...”

Гофман.

Гофман, падумала старая Бянігна і заварочалася на ложку. Каты да ўсяго дарогу знаюць. Згаладаў, занудзіўся, у лес ня хоча ісьці, лянота яму. А да яе дабраўся, знайшоў шлях. Каты такія, быццам за нітку да нас прывязаныя. За сто кілометраў ады­дзеш, пацягнеш — а яны адчуюць.

І зноў голас.

Сядзіць, відаць, ейны кот пад акном.

Гэта ж колькі яму прайсьці давялося. Аж да самага райцэнтру.

Мяўкае, яе кліча. Ці ня ён, а так, нейкі бальнічны прыблуда? Але ж голас ягоны, здаецца.

І так засела ў ёй гэтая думка, што няма моцы спаць.

Старая Бянігна паварочалася яшчэ хвілін пяць, а потым зьлезла з ложка, надзела халат, сунула акуляры ў кішэню, харошыя, новыя, у бальніцы ёй выдадзеныя. Неяк нацягнула цёплыя шкарпэткі, якія ёй раніцай прынесла суворая сястра-гаспадыня. Бабкі ў палаце спалі, але Бянігна ведала, што ў гэты самы момант тры пары вачэй со­чаць за ёй і тры галавы думаюць — цяжка, цёмна, са скрыпам і тугою, і з раздражненьнем старэчым: куды пацягнулася? Ня сьпіцца бабцы. Старыя людзі ўвесь час некуды шчэмяцца, ім крычаць, іх піхаюць, а яны шчэмяцца. Вось і яна пашчамілася, у дзьверы, у калідор, каля дзяжурнай. Дзяжурная паківала, не адрываючы вачэй ад гэтага свайго тэлефона магільнага. І пазногцем сваім па тэлефоне застукала з падвоенай сілай: тук-тук, тук,

пюк-пюк-пюк,

i dont look

good naked anymore.

Ці ж гэта тая дзевачка, якая прасіла ёй пашаптаць? Бянігна не магла сказаць з пэўнасьцю. Увушшу ў яе ўсё гучаў і гучаў жаласьлівы каціны голас з вуліцы. Яна доўга спускалася па сходах, і вось нарэшце бальнічны двор: пафарбаваныя ў чырвоны і зялёны пустыя лаўкі, цьмяны ліхтар разганяе туман, роўныя, невясёлыя дарожкі губляюцца ў цемры, адкуль чуваць сіплыя, стомленыя галасы аўтобусаў. Яна падняла галаву. Бравай чупрынай над ганкам бальніцы вісеў сьцяг, гудзела сыгналізацыя, як нечая маладая бяссоньніца, і ў небе не было відаць ніводнай зоркі. Усе засталіся над яе хатай, далёка, на беразе возера, над парэчкавым кустом, над гародчыкам, над каляінамі. Вось бы туды вярнуцца. Але навокал быў горад — а горад і ёсьць андартальскі лес, толькі ператвораны ў камень, нажніцы і шкло, лес нешчасьлівы, падманлівы, дрыготкі, поўны дробных рухаў, сьляпы і жарсны. Жывы і гарачы, быццам хворае дзіця, якое сьпіць на баку. Яна не хацела яго пабудзіць. Таму ступала ціха і прыкрывала слабой рукой рот.

Калі гэта і праўда Гофман тут, дык ён да яе вый­дзе. Выйдзе, як міленькі. Там ён, тамака, недзе за дрэвамі. Прыйшоў, дурань. Бянігна ўглядзелася ў цемру, паклікала яго вачыма, памахала скручаным пальцам. Ніхто не адгукаўся. Баіцца, ня звычны да гораду. Адкуль у яго імя такое, як ён у яе ачуціўся? Упершыню задумалася пра гэта Бянігна, ды так нічога і не прыдумала.

Яна ступіла на дарожку — як была, у халаце і шкарпэтках. І пайшла пад бяззорным андартальскім небам, і калі б нехта зараз выглянуў з акна бальніцы, ён наўрад бы яе пабачыў, а пабачыў бы толькі шэравата-белую бальнічную кашу. А сама яна ішла і дзівілася, як урачыста, зь ціхім цурчэньнем, расступаецца перад ёй туман. Як быццам прымае яе, старую, у свае чыстыя, завешаныя кап­ронавымі тканінамі пакоі.

“Глядзі, хто ідзе”, — прамовіў той, што сядзеў за стырном.

“Ня можа быць. Нявестухна наша блудная. Я ж казаў. Нікуды не падзенецца”.

Яны пераглянуліся.

“Вось і добра. Ня трэба да заўтра чакаць. Ну што, паехалі. Адзін за ручкі, другі за ножкі. У карак ня біць”.

Яны ўздыхнулі і выйшлі з машыны. Зь цемры, з туману.

Падышлі да яе ззаду. Ладныя, далікатныя, сарамлівыя, крэпенькія, як грыбы. Той, які сядзеў за стырном, узяў старую Бянігну пад талію, бы на танцы, і лёгка прыўзьняў над зямлёй, перакуліў так, каб адчуць пад сваёй далоньню старэчую сьпі­ну. Сьпіна была дзіўна мяккая, з праваламі, зь ямінамі, як перакапаная. Яму было няўтульна, ён прызвычаіўся мець справу зь цьвёрдымі і непакорлівымі рэчамі, а тут такая падатлівасьць, сам нібы правальваешся ў гэтую старую. Яна нешта зашамкала — замест голасу зацерусіў пясок, і чалавек, які трымаў яе на руках, сплюнуў.

Бянігна нечакана забілася ў руках, задрыгала нагамі, таму, хто яе трымаў, давялося трохі сьціснуць старую.

“Ну што ты, бабка, што ты, сьціхні, ты ж сама разумееш: работа такая”.

Другі закінуў Бянігніны ногі вышэй і кінуўся адчыняць машыну. Добра, што мне не давялося браць яе на рукі, думаў ён, запіхваючы старую ў салён. Інакш абавязкова б адчуўся яе подых. Смуродны подых, не чалавечы, так пахнуць кватэры, у якіх нядаўна памёр пэнсіянэр. Як добра, што ў бальніцы яе памылі. А калі б яны забіралі яе з хаты? Задыхнуліся б, пакуль да Менску даехалі.

Ён сеў побач зь Бянігнай, накрыў яе коўдрай і бразнуў дзьвярыма. Галоўны ўладкаваўся за стыр­ном, уключыў фары.

“Як яна там? Жывая?”

“А што зь ёй зробіцца? Мы ж акуратна. Праўда, бабка? Ну што, што табе не падабаецца? Цёпла, зручна, мы хлопцы добрыя. Сьпі давай”.

“І праўда, бабка, пасьпі, і нам спакайней, і табе карысна”.

“Як там у анекдоце? Дзед, а дзед, а што такое “шабля”? Шо, бля? Шабля! Сьпі, бля”.

“Прыкусі язык”.

Рассоўваючы круглымі фарамі туман, падобная да чорнай сьвіньні машына выехала на Савецкую вуліцу і ледзь ня зьбіла маладога чалавека са спартовай торбай, які ішоў у начную зьмену. “Да ёб жа ж вашу маць!” — крыкнуў ён нерашуча, адскочыўшы на ходнік, і пагразіў кулаком прос­та ў лабавое шкло, бо машына прытармазіла. Ён пасьпеў разгледзець пасажыраў: двое мальцоў, а зь імі іхная старая матка, якая сядзела на заднім ся­дзеньні і спала, павесіўшы галаву. У Мінск, відаць, матку вязуць, ці ў Навінкі, ці ў Бараўляны. Асьветлены сінім сьвятлом кіроўца змрочна зірнуў на маладзёна, нядобра закусіў ніжнюю губу — і машына зноў рванула зь месца. І тады маладзён вылаяўся ўжо на поўныя грудзі: “Ёб вашу маць!” — пракрычаў ён упэўнена наўздагон машыне і рушыў далей у ноч. У яго надоечы скралі новы кітайскі ручнік, і таму ён лічыў, што можа дазволіць сабе пэўную некарэктнасьць.